Month: February 2024

Яг үнэнийг хэлэхэд нийслэл хот эзэнгүй юм шиг л байна. Бүхэл бүтэн улсын нийслэл ийм болчихоод байгаа нь үеийн үед энэ хотыг удирдаж байсан дарга, улстөрчдийн балаг. Амьдралынхаа цөөн хэдэн өвлийг эс тооцвол Улаанбаатар хотод л өвөлжиж ирж. Гэлээ гээд энэ жилийнх шиг зутруу, хатуухан өвлийг үзээгүй гэхэд болно. Хотын иргэдийг түгжрэл гэхээсээ илүү тэгш сондгой хязгаарлалт, байж болох хязгаараас хэтэрсэн замын халтиргаа гулгаа, хүүе гэхийн завгүй солигдсон нийтийн тээврийн чиглэлүүд асар их бухимдууллаа. Ид хүйтэн тачигнаж байгаа үед нэг өглөө бүх чиглэлийг нь солиод хаячихаар яах вэ. Угтаа иргэд юу хүссэн билээ. Тав тухтай дулаахан, больё гэхэд 15 минут тутамд ирээд байдаг, хүртээмжтэй нийтийн тээврийг хүссэн болохоос жавар тачигнасан өдрүүдэд бүх чиглэлийг нь самраад хаячих гэж хүсээгүй. Ер нь нийтийн тээврийн хүртээмжийг сайжруулах, иргэдийг нийтийн тээврээр үйлчлүүлдэг болговол толгойн өвчин болоод байгаа замын түгжрэл шийдэгдчихмээр.

Нэгэнт сайн болсон нийтийн тээврээр хүмүүс цааргалахгүй зорчдог болчихвол дагаад түгжрэл байхгүй болж л таарна. Харин автобусаа түгжрэлд таг зогсоохгүйн тулд олон жил ярьж байгаа шийдэл болох нэгдүгээр эгнээгээ жинхэнэ утгаар нь чөлөөлчихөд болчих мэт. Угтаа аливаа асуудал судалгаа шинжилгээнд суурилсан, түүндээ үндэслэж аливаа шийдлээ гаргадаг байх ёстой ч манай нөхцөлд эсрэг байдаг гэж санагдахаар. Гэвч энэ бүхэн өнөөдрийг хүртэл шийдэгдээгүй бүүр ч асуудал болсоор байна. Мөн явган зорчигч зам хөндлөн гарна гэдэг энэ өвлийн хувьд томхон даваа байлаа. Зам хөндлөн гарахыг зөвшөөрсөн гэрэл нь маш хурдан солигддог бөгөөд тэр зуурт амжиж гарах гэдэг хүүхэд хөгшид битгий хэл идэр залуусын хувьд ч хэцүүхэн. Яаж ч явсан халтирч савж унах эрсдэл 100 хувь. Яг л их тогтоол усны хөлдсөн мандал шиг. Нэг иймэрхүү байдалтай хахир өвлийг даван туулах гэж мэрийцгээж байна. Харамсалтай нь тун удахгүй эдгээрийг мартацгаах нь гунигтай үнэн.

Цагаан сарын утга учир, мөн чанар болон хэрхэн ширээ засах, ууц тавих ёсны тухай ШУА-ийн Түүх, угсаатан зүйн хүрээлэнгийн судлаач Ч.Мөнхтөртэй ярилцлаа

-Цагаан сарыг монголчууд хэзээнээс тэмдэглэх болсон бэ?

-Цагаан сар бол төрт ёсны уламжлалт баяр ёслол юм. Өнөө үед иргэд зөвхөн ахмадуудад зориулагдсан баяр гэх буруу ташаа ойлголттой байх боллоо. Хүннүчүүдийн үеэс тэмдэглэж ирсэн баяр. “Хүннүгийн шастир” хэмээх түүхэн тэмдэглэлээс уншвал Шаньюйгийн үеэс Цагаан сар тэмдэглэдэг байсан. Их Монгол Улсын үед мөн тэмдэглэдэг байсан юм. Тухайлбал Хубилай хааны ордонд Цагаан сарын ёслолыг маш өргөн хүрээнд хийдэг байжээ. Ёслолыг хамгийн ахмад настай хүн удирддаг байлаа.  Тухайн цаг үедээ засаглалаа бэхжүүлж байгаа хэлбэр юм.

-Цагаан сарыг яагаад заавал тэмдэглэх ёстой вэ?

-Цагаан сарын өргөн тэмдэглэхийг зогсоох оролдлого Социализмын үед гарсан. ЗХУ-ын зүгээс хэрэгжүүлж байсан зүйл юм. 1940 оны сүүлчээс 1950 оны эхэн хүртэл эрчимтэй оролдлогууд хийдэг байсан. Тухайлбал Маршал Чойбалсангийн шарилыг нь яг Цагаан сарын шинийн нэгний өдөр авч ирсэн байдаг. Тиймээс Монгол Улс даяараа Цагаан сар тэмдэглээгүй юм. Цагаан сарын үнэ цэнийг бууруулах энэ мэт оролдлогууд байсан. Тиймээс тусгаар улс гэдэг нэгэн илэрхийлэл нь өөрөө үндэсний хэмжээний энэхүү баяр юм.

-Цагаан сарын утга учир, үнэт зүйл нь юу вэ?

-Цагаан сар бол бид тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улс гэдгийн илэрхийлэл. Бид өөрсдийн гэсэн соёл, уламжлалтай гэдгийг сэргээж, идэвхжүүлж өгч байдаг юм. Энэхүү баяр бүх зүйлийн шинэ эхлэл. Цагаан сар зөвхөн хүн баярладаг баяр биш. Таван хошуу мал, нохой, уулс ус, хангай дэлхийгээ хүртэл монголчууд баярлуулж байгаа юм. Тухайлбал битүүнд нохойны идүүр буюу хишгийн хүрээг дүүрэн байлгаж баярлуулж байна. Зарим монголчууд гэртээ ууган хургаа оруулж ирээд ууган хурганы дөрвөн туурай, магнайг сүүгээр, шар тосоор мялаадаг. Говь нутгийнхан  шинийн нэгний өглөө буураа мялаадаг. Буурныхаа горьхноос улаан цацаг уядаг жишээтэй. Тэр орчинд байгаа бүх зүйлс баярлаж байгаа юм. Зарим аймагт шинийн хоёронд айл хэсдэггүй.

-Монголчууд баярын ширээгээ яаж засах нь зөв зохистой вэ?

-Монголчууд энэ тухай сүүлийн үед их талцах болсон. Үндэс, угсааны ялгаа үүн дээр харагдаж байгаа юм. Түүхэндээ Цагаан сараар айл өрх бүр том ууц, өвчүүгээр ширээгээ чимэглэдэг байгаагүй. Мэдээж зарим өрх айлууд ууцаар ширээ чимдэг байсан. Гэхдээ өнгөрсөн зун бид Завхан аймгийн Яруу суманд хээрийн судалгаа хийлээ. 7093 насны ахмадууд хэлэхдээ “Бидний бага насанд Цагаан сараар ууц, өвчүү ширээндээ тавьдаг байгаагүй. Гэхдээ Бурханы өмнө хонины толгой, хонгодой, шаант зэргээр идээ засдаг байсан” гэсэн юм. Өмнөговьд хийсэн судалгаанд эсрэгээрээ бүгд ууцаар ширээгээ засдаг байх жишээтэй. Юу байна, түүгээрээ л дайлдаг байсан юм. Америкийн талархлын баярын ширээний онцлог нь цацагт хяруул байдаг шиг. Бидний баярын ширээний гол онцлогийг тодотгох зүйл яах аргагүй ууц, өвчүү мөн юм.

-Цагаан сараар бэлэн мөнгө өгдөг, авдаг соёл хэзээ дэлгэрсэн бэ?

-Монголчуудад эртнээс зочин хүний гарыг дээш нь харуулах, гар цайлгах гэдэг уламжлал байсан. Гэхдээ зуун жилийн өмнө учиргүй бэлэн мөнгө өгдөг байгаагүй. Монголчууд Цагаан сарын бэлгэнд дугуй боов, ёотон өгдөг байсан. Бэлэг гэдэг бол хүний сэтгэлийн зүйл байдаг. Татвар шиг тоо хэмжээ заадаггүй. Түүхэндээ монголчууд Цагаан сараар бэлэг өгдөг байсан, өгөх ёсгүй гэж хэлэх ямар ч боломж байхгүй.

-Монголчуудын буруу хийх болсон ёс байдаг уу?

-Хэвийн боов хаях ёс зүйгүй үйлдэл байна. Зарим иргэд хог дээр хаядаг зүйлд мөнгө зарах шаардлагагүй гэх мэт бүдүүлэг хандлагатай. Цагаан сарын идээг ахмад настай хүмүүс үр хүүхэд, ахан дүүстээ хувь болгож тараадаг уламжлал байдаг. Тэр уламжлал мартагдах хандлагатай байгаа нь харамсалтай.

-Зарим иргэд Цагаан сар санхүүгийн дарамт үүсгэдэг тул тэмдэглэхгүй гэдэг. Энэ талаарх таны бодол?

-Цагаан сар тийм ч их өртөгтэй баяр биш. Хүн нэг дээлээ хоёр жил өмсөх нь нүгэл биш. “Хурын хувцас олддоггүй, хуримын хувцас олддог” гэдэг ардын үг байдаг. Монголчууд нэгэн бодлын нэрэлхүү ард түмэн. “Та өнгөрсөн жил өмссөн дээлээ энэ жил ахиад өмсчихжээ” гэж хэн ч хэлэхгүй шүү дээ. Өөрсдөө тэгж ургуулж бодоод байдаг. Зээлээр баяр тэмдэглэх шаардлагагүй. Хэн ч дүн тавихгүй. Гэр бүлтэйгээ, төрөл садантайгаа цагийг хамтдаа өнгөрөөх нь хамгийн чухал юм.