Цагдаагийн байгууллагын 102 тусгай дугаарт 2023 оны есдүгээр сарын 6-ны өдөр нийт 1972 дуудлага, мэдээлэл бүртгэгдсэнээс зөрчлийн шинжтэй 1652, гэмт хэргийн шинжтэй 89 дуудлага, мэдээлэл байна гэж Цагдаагийн Ерөнхий Газрын Хэвлэл Мэдээллийн төвөөс мэдээллээ.
В.Путин гурав хоногт Киевийг, долоо хоногт Украиныг эзлэн авч тус улсын армийг устган, дэглэмийг нь нураана, НАТО-г зүүн зүгт хүчээр хөөн холдуулна хэмээн барууны улсуудын сануулгыг үл тоомсорлон, НҮБ-ын гол зорилгыг уландаа гишгэж хөрш тусгаар улсад халдан довтолсноос хойш даруй 18 сар өнгөрөв. Үр дүнд нь өөрсдийгөө дэлхийд хоёр дахь нь хэмээн сурталддаг байсан Оросын арми устгагдсан цэргүүдийнхээ эгнээг шоронгийн хоригдлуудаар нөхөх гэж оролдон дэлхийд албан ёсоор 17-д жагсаж байсан, өөрөөсөө хамаагүй жижиг улсын армид ялагдахдаа тулав. Кавказын улсууд Хятад, Европын холбоотой гэрээ байгуулж Оросыг тойруулан хий, нефтийн хоолой татаж эхлэв. Бяцхан Молдова улс хүртэл Кремльд “салаавч” харуулав. Жижиг Монголд хүртэл Кремлийн эсрэг энгийн иргэдийн “No War” хөдөлгөөн юу яасан дарагдах, улам хүчээ авав. Украинд довтолсноор оросууд “Жүүдүүдийг ад үздэггүй фашистууд” буюу “Рашистууд” гэсэн албан ёсны нэршилтэй болов.
Украинаас атомын бөмбөгийг нь шилжүүлэн авахдаа “танай улсыг бид хамгаална” гэсэн гэрээнээсээ буцан Украины эсрэг тактикийн атомын бөмбөг хэрэглэх гэвэл Англи, Америк улсууд Оросын атомын бөмбөгийг нь ч, арми, флотыг нь ч бүр Кремлийн дэглэмийн удирдлагыг энгийн пуужингуудаар шууд устгана гэдэг нь олон нийтэд бүрэн ойлгомжтой болов. Ерөөс Оросын авлига тактикийн, стратегийн пуужин болон атомын бөмбөгөө “идчихсэн” байх өндөр магадлалтай байна гэж олон улсын шинжээчид дүгнэв. Сири Оросын нөлөөнөөс гарч Арабын улсуудтайгаа дахин нэгдэв. НАТО-г юун холдуулах, эгнээ нь улам өргөжин Кремлийн бүр бөөр, шилэн хүзүүнд нь тулж ирэв. Эдийн засгийн хоригт орж буланд шахагдсан рубль зүгээр л цаас болох замдаа шулуудаж, орос иргэдийн амьдрал уруудаж эхлэв. Арчаатай иргэд нь гадаадад цагаачлав. Оросын гадаадад гарсан улстөрчид Европ тивд хэд хэдэн эрдэм шинжилгээний чуулган зохион байгуулж “Орос улс Европын улсуудтай адил хөгжихийн тулд “Их гүрэн” гэсэн хоосон хийрхлээс салах ёстой юм байна. Үүний тулд ОХУ үндэстнээрээ салж олон тусгаар улс болох ёстой” гэсэн дүгнэлтэд хүрэв. Ийнхүү Украины дайн эхлэхэд В.Путины хэлж ярьж байсны яг эсрэг үр дүн өнөөдөр бий болчихоод байна. Энэ бүхний эцэст Кремль ч, Путин ч худал ярихаас өөр зүйл хийх чадваргүй болов. Мэдээж үнэн ярьсан болгоныг хавчиж эсвэл шоронд хийж эхлэв. Тухайлбал, Оросын төрийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд Валерий Гарбузовыг Оросын ШУА-ийн АНУ, Канадын хүрээлэнгийн захирлын албан тушаалаас чөлөөлсөн тухай мэдээлэв. ОХУ-ын ШУА-ийн АНУ, Канадын хүрээлэнг 2016 оноос хойш тэргүүлж байсан Валерий Гарбузовын бичсэн нийтлэлүүдийг “Независимая газета” сонин хэвлэдэг байсан билээ. Валерий Гарбузов өөрийн бичсэн нийтлэлүүддээ “Хуурамч эх орончид хэмээх галзуурсан уур амьсгал”, “Сталинизмыг сэргээх мөлхөө оролдлого” хэмээн үнэнийг бичиж Оросын суртал ухуулга “Англо-Саксоны даяаршлын хямрал”, “Колончлолын эсрэг шинэ хувьсгал”, “Америк ноёрхлоо алдаж байна” гэх мэтээр “Барууны улсуудын уналт” гэсэн хуурамч домог бий болгож байна. Оросын суртал ухуулгын эдгээр хуурамч шинэ домгуудад ямар ч шинжлэх ухааны үндэслэл алга. “АНУ-ын ноёрхол нь ХХ зууны эхэн үеэс үүсэн бий болсон, одоо ч байсаар байгаа объектив байнгын хүчин зүйл юм” гээд “Өнөөдөр дэлхий дээр зөвхөн хоёр албан бус “эзэнт гүрэн” оршиж байна. Эдгээр нь мэдээж АНУ, Хятад. Орос бол хуучин эзэнт гүрэн, ЗХУ-ын их гүрний өв залгамжлагч бөгөөд эзэнт гүрний агуу байдлаа алдсан нь маш том зовлонгийнх нь үндэс болсон “синдромтой улс” гэж энэ түүхч эрдэмтэн гагцхүү үнэнийг тунхаглан бичиж байсан билээ. Мөн Гарбузов “Барууны уналт”-ын тухай ийм шинэ үлгэр домгийн тусламжтайгаар Оросын суртал ухуулга иргэддээ “орчин үеийн утоп ухамсар” бий болгож байна. Харамсалтай нь Оросын хүн ам “төрийн ийм худал суртал ухуулгыг гайхалтай амархан, гэнэн, бодлогогүйгээр хүлээн авдаг” гэж үнэнийг бичсэн эрдэмтэн хүн билээ. Мэдээж Валерий Гарбузовын “Независимая газета”-д хэвлэгдсэн нийтлэлийн эсрэг Оросын суртал ухуулгын сувгууд эрчимтэй “довтолгоон” эхлүүлсэн. Үр дүнд нь энэ эрдэмтэн ажлаасаа халагдав. Харин Оросын ШУА-ийн удирдлага Валерий Гарбузовыг ажлаас нь яагаад халсан талаар хараахан тайлбар хийгээгүй байна.
Швед дэх Нобелийн сан Орос, Беларусийн Элчин сайд нарт гардуулсан урилгаа татан авч байгааг дэлхий нийтэд албан ёсоор зарлав. Энэ жилийн Нобелийн шагнал гардуулах ёслолыг тохиолдуулан Стокгольм хотод хийдэг хүндэтгэлийн зоогийн урилгыг ОХУ, Беларусь, Ираны Элчин сайдуудаас Нобелийн сан эргүүлэн татсан тухай уг мэдэгдэлд Нобелийн сангаас “Швед, Норвеги улсад дипломат төлөөлөгчийн газраа төлөөлдөг бүх улсын төлөөлөгчдийг хүндэтгэлийн ёслолд урих шийдвэр гаргасан нь олон нийтийн хурц эсэргүүцэлтэй тулгарсан тул ийм шийдвэр гаргаж байна” гэж мэдэгджээ. Орос, Беларусийн Элчин сайдуудын урилгыг хүчингүй болгосон тухай зарлахаас өмнөхөн Шведийн хааны гэр бүлийнхэн “Хаан ийм зочидтой арга хэмжээнд оролцох нь тохиромжтой эсэх талаар бодож байгаа” гэж мэдэгдэж байсан юм.
Европын холбооны гадаад бодлогын албаны албан ёсны төлөөлөгч Петер Стано “Орос улс түр зуур эзэлсэн Украины нутаг дэвсгэрт хугацаанаас нь өмнө хууль бус “сонгууль”-ийн санал хураалт явуулж эхэллээ. Энэ нь олон улсын хууль тогтоомж, Украины бүрэн эрхт байдлыг ноцтой зөрчсөн Оросын бас нэг үйлдэл болж байна” гэж мэдэгдэв.
ОХУ-ын дотор, гадна болж буй Кремлийг ганцаардуулж буй эдгээр үйлдлүүд нь нэг том үйл явдлын удиртгал гэдгийг НҮБ-д суугаа Албанийн төлөөлөгч Ферит Хожагийн “Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн 76 дугаар чуулганд оролцохоор Нью-Йоркт айлчлах үеэрээ Украины асуудлаарх Аюулгүйн зөвлөлийн хуралдаанд оролцоно” гэсэн албан ёсны мэдэгдэл бидэнд ил болгож орхив. Учир нь Албани улс энэ сард НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлийг даргалж байгаа билээ. Энэ нь НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн 76 дугаар чуулганд бүх гишүүдийн 2/3-ын саналаар дүрэмдээ өөрчлөлт оруулж тус олон улсын гол байгууллагын Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүнээс Оросын гишүүнчлэлийг түдгэлзүүлэх эсвэл бүр хасч магадгүй болсон гэсэн үг юм. Ерөөс НҮБ нь аль ч улсын тусгаар тогтнолыг бусдын халдлагаас хамгаалах зорилгоор бий болсон олон улсын байгууллага. Гэтэл энэ байгууллагын бүр Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүнээр эзлэн түрэмгийлэгч улс бусдаас илүү эрх эдлэн сууж байна гэдэг яаж шударга явдалд нийцэх билээ?!
Мөн Украины арми Токмакийг тойрон гарч оросын армийн өмнөд хэсэг болон Крымын хангамжийн гол замуудыг намрын борооноос өмнө эх газраас нь таслахад бэлэн болоод байна. Энэ замууд таслагдсанаар Украин цэргүүд Оросын армитай шууд тулалдахгүйгээр алсын тусгалтай их буу, пуужингаар Токмак хотыг хамгаалж буй Оросын 35 дугаар арми төдийгүй Крым дахь зэвсэгт хүчнийг устгах боломжтой болно. Энэ нь орос цэргүүд хэсэг бүлгээрээ фронтоос зугтан, улмаар үлдсэн цэргүүд нэгдэн удирдлагаа устгаж зэвсэг, техниктэйгээ нийслэлээ зорьдог уламжлалт Орос түүх давтагдана гэсэн үг. Өнөөдөр Украины талд байлдаж буй Орос, Беларусийн цэргийн бүлэг өдөр өдрөөр эгнээгээ нэмэн хүчирхэгжиж байна. Оросын буриадууд,тувачуудын эсрэг Буриад,Тувагийн тусгаар тогтнолын төлөө гэсэн буриад, тувачууд тулалдаж байна. Аль нь аль талдаа очиж нийлэх нь зөвхөн цаг хугацааны асуудал болсон зүйл. Угаасаа Украины фронтын өмнөд хэсэг Крымтэй хамт чөлөөлөгдвөл В.Путин төдийгүй Кремлийн дэглэмийн оршин тогтнох суурь устана. Иймээс В.Путин мөнгөний авдраа аван нэг тийш нисэхээс өөр аргагүй болно. Авдранд нь мэдээж рубль байхгүй. Валют бас африк очир алмаз л байгаа.
Өөрсдөө олон улсын хоригт орох гээгүй л юм бол НҮБ-ын Эрүүгийн шүүхийн гэмт хэрэгтэн В.Путинг Бээжин болон Арабын улсууд хүлээн авахгүй. Энэ нь В.Путинд Вагнерын зохион байгуулж цэргийн эргэлт хийсэн Африкийн найман улсын нэгэнд л очихоос өөр зам үлдэхгүй гэсэн үг. Францын эрхшээл, мэдэлд байсныхаа дараа “Баялгийн хараал”-д өртсөн энэ улсуудын өөрийн цэргүүдэд “түлхүүлж” унасан төр, засгийнхан гэх авлигачдын төлөө өнөөгийн Франц улс хуруугаа ч хөдөлгөхгүй гэдэг нь тодорхой. Учир нь дарангуйллын тогтолцооны тулгуур болсон хэдхэн улсын дэглэм нуран унахад эдгээр улсууд ардчилал, чөлөөт эдийн засгийг удирдлага болгон хөгжиж, өнөөдөр олон улсад “Африкийн арслан улсууд” гэж нэрлэгдэж буй улсуудын араас явахаас өөр зам үгүй. Иймээс Олон улсын Гаагийн шүүхэд очтолоо В.Путин хаана хоргодох бол гэсэн асуулт хариулт нэхэж эхлээд байна.
Г.АМАРСАНАА
Хууль бус самар бэлтгэлтэй холбоотой мэдээллийг Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ойн газрын мэргэжилтний 88074009 дугаарт болон ойн газрын фэйсбүүк хуудсанд чатаар мэдэгдэх боломжтой.
Таны ирүүлсэн мэдээллийн дагуу холбогдох байгууллагууд хяналт шалгалтын ажлыг гүйцэтгэх болно. Та бүхэн хууль бус үйл ажиллагааг таслан зогсооход тусалж, иргэний үүргээ ухамсарлан бидэнтэй хамтран ажиллана гэдэгт найдаж байна хэмээн Ойн газраас мэдээллээ.
Байгаль орчин, аялал жуучлалын сайдын 2022 оны 282 дугаар тушаалаар ойн дагалт баялгийг хамгаалах зохистой ашиглах журмыг шинэчилж, хуш модны самрыг жил бүрийн есдүгээр сарын 20-ны өдрөөс дараа оны хоёрдугаар сарын 1-ний дотор түүж бэлтгэхээр тогтоожээ.
-ХОЁР ДАХЬ ТҮҮХИЙ ЭД ГАРГААД, ҮЙЛДВЭРЛЭЛ ЭРХЛЭХ ГЭЖ БАЙСАН МАШ ОЛОН ХҮН АМНАТ-ӨӨС БОЛЖ ДАМПУУРСАН –
Бизнесийн удирдлагын доктор, эрхзүйч Б.Лхагважавтай ярилцлаа.
– Нэг бараан дээр тав, зургаан удаа НӨАТ авдаг талаар бизнес эрхлэгчид ярьж байна. Энэ ямар учиртай юм бэ?
– НӨАТ-ын гол зорилго бол бүртгэлийн систем. Гэтэл нэг бараанаас олон удаа НӨАТ авч байгаа нь дамжлагын будилаан юм.
НӨАТ 2016 оноос хэрэгжсэн. Хууль нь 1997 оноос хэрэгжиж эхэлсэн боловч 20-иод жил гажигтай явж ирсэн. Үндсэндээ унтаа байдалтай байсан НӨАТ-ын системийг ердөө зургаа, долоохон жилийн өмнөөс хөгжүүлж байгаа юм. НӨАТ-ын системийг оруулахгүй байх сонирхолтой мафийн бүлэглэлүүд бий. Эд нараас болж ажил үйлчилгээн дээр НӨАТ-аа хасуулж чаддаггүй. Тэр хэрэглэгч дараагийн хүндээ өгөхдөө албан бус сектор буюу мафийнхны НӨАТ-ыг өөрөө төлөхөөр болчхоод байдаг. Энэ бол том асуудал.
– Манай сонинд ярилцлага өгсөн бизнес эрхлэгч үйлдвэрээс нэг ширхэг нь 500 төгрөгийн үнэтэй гарсан цэвэр ус бөөний дэлгүүр, жижиглэн худалдаа, ресторан, цэнгээний газар хүртэл явахдаа 4,000 төгрөг болж нэмэгддэг. Тэр бүх шат дамжлагад НӨАТ төлж байна гэж байсан?
– Бүртгэл дээр нь такс ажиллаж байгаа. Энэ тохиолдолд тухайн бүтээгдэхүүний эхний суурь 500 төгрөгийн НӨАТ нь үйлдвэр дээрээ бий. Эндээс эцсийн хэрэглэгчид хүрэхдээ тав дамжсан гэж үзье.
Тав дахь хүн дээр очихдоо 4,400 төгрөг болсон бол 500 төгрөгийн үнэтэй бүтээгдэхүүний эцсийн НӨАТ нь шат шатандаа дамжиж нэмэгдсээр байгаад 400 төгрөг болж байна гэсэн үг. Үүнийг эцсийн хэрэглэгч төлж байгаа. Тэгэхээр эцсийн хэрэглэгч гэдэг бол иргэн, аж ахуйн нэгж, төр өөрөө. Ийм дамжлагын будилаан их. Ер нь төр гэж байгаа тохиолдолд татвар бий болгоно.
Татвараа буцаагаад жигд шударгаар төлүүлэх нь төрийн үүрэг. Үүн дээр Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар НӨАТ-ын системийг бий болгож өгсөн. Өнөөдөр 400 мянган кассын машин ажиллаж байна. НӨАТ хэрэгжиж эхэлсэн 2016 оны нэгдүгээр сард 1,600-хан кассын машинтай байсан шүү. Үр дүнд нь Монгол Улс жилдээ 97 их наяд төгрөгийг бүртгэж авч байна.
Энэ бол манай улсын бүх мөнгөний тэмдэглэл. Өнөөдөр бэлэн бус гүйлгээ 99.99 хувь байгаа. 2016 онд энэ тоо ердөө долоохон хувь байлаа. Өнөөдөр ийм ухаалаг системийг бий болгочихсон байхад дараагийн түвшинд ашиглах, НӨАТ өгөхгүй байгаа газруудаас татвараа авах нь төрийн үүрэг.
Эд нар үүргээ биелүүлэхгүй байгаагаас дунд нь ажил үйлчилгээ авагчид, дахиад цааш нь эцсийн хэрэглэгчид өгч байгаа субъект хохироод байгаа юм. Ялангуяа барилгын салбар дээр НӨАТ-ын шат шатны дамжлага тэр аяараа нэмэгддэг. Бригад гээд маш олон ажил хийгээд явчихдаг. Дараа нь тэрнийхээ НӨАТ-ыг, нийгмийн даатгалыг ч авч чаддаггүй. Эцсийн дүнд захиалга өгсөн эзэд хохирч байгаа юм.
– Энэ байдлыг яаж арилгах вэ?
– Уучлаарай, НӨАТ-ын систем бол таван жил супер ажилласан. Дараагийн түвшинд хэрхэн шударга тал руугаа хандуулах вэ гэдэг асуудал бий. Ингэхийн тулд өнөөдөр иргэнд олгодог НӨАТ-ын 20 хувийг 70, 80, 100 хувь хүртэл буцааж өгч болно. Жишээлбэл барилгын салбарын хар мөнгийг илрүүлье гэвэл орон сууц худалдаж авсан иргэнд НӨАТ-ыг 100 хувь буцааж олгох хэрэгтэй.
Хэрэв мөнгөний урсгалыг гадагшаа шилжүүлье гэвэл Улаанбаатараас гадна ажил үйлчилгээ авсан тохиолдолд НӨАТ-ын 70 хувийг буцааж өгч болно. Тэгэхээр НӨАТ чинь бүртгэлээс гадна мөнгөний урсгал, хар зах зээлийг илрүүлдэг механизм. Үүнийг голд нь философи талыг нь харж чадахгүй гацаачихаад байна л даа. Тиймээс нэг бараан дээр НӨАТ-ыг тав, зургаан удаа нэмж төлөөд, хохироод байна.
барилгын салбарын хар мөнгийг илрүүлье гэвэл орон сууц худалдаж авсан иргэнд НӨАТ-ыг 100 хувь буцааж олгох хэрэгтэй
Ний нуугүй хэлэхэд, улаанбуудайн дээр манайхан хууль гаргадаг. Гурил, махан дээр НӨАТ тэглэлээ гээд хааяа цаг үеийн шинжтэй шийдвэр гаргаж ирсэн жишээ байна. Гэхдээ тэр системээр НӨАТ-ыг эхнээс нь эцсийн хэрэглэгч хүртэл дуустал нь чөлөөлдөггүйгээс болж гажиг үүсдэг. Гурилын тухайд НӨАТ-аас чөлөөллөө гэсэн боловч худлаа байдаг. Яагаад гэвэл үйлдвэр дээр очих НӨАТ-ыг чөлөөлөөгүй. Тиймээс талхан дээрх НӨАТ чөлөөлөгдөхгүй. Тэгэхээр чинь үйлдвэрлэгч хохирчхож байна. Max бэлтгэлийн хувьд манай улс жилдээ нэг их наяд төгрөгийг эргэлдүүлдэг.
Max, махан бүтээгдэхүүний үйлдвэрүүд дээр жишээ авъя л даа. Хуульдаа малчнаас махаа авбал НӨАТ-ын арван хувь шингэсэн гэж үзээд цаашаа нэмээд явах ёстой. Тэгэхээр хуульдаа махны дундын гол нийлүүлэгчид буюу ченжүүдийг оруулаагүйн улмаас дахиад л нөгөө гажиг үүсчихдэг. Махны үйлдвэр дээр малчнаас очиж авах үнэхээр боломж байхгүй. Нөгөө муу хэлүүлж чичлүүлдэг ченжүүд нь авчирч өгдөг.
Гэтэл ченжээс нь авахдаа НӨАТ-ыг тооцохгүй гэхээр энэ чинь өөрөө гамшиг болчхож байгаа юм. Дээр нь сонгодог утгаараа яг орлогоос авдаг татвар бол хамгийн харгис татвар. Монгол Улсын хэмжээнд НӨАТ байна. Тухайн аж ахуйн нэгжийн орлого арван сая байвал шууд нэг сая төгрөгийг нь татвар гээд автоматаар авчихна.
Нөгөөх нь АМНАТ байна. Энэ хоёр татварыг орлогоос авдаг. Тэгэхээр орлогоос авдаг татварыг аль болох тэг рүү барих сонирхол капиталист нийгэмд их байдаг. Харин манайд эсрэгээрээ байна. НӨАТ-ыг төгөлдөржүүлэх ажил гацчихсан учраас буцаагаад дундын гажгууд гарч ирээд байгаа юм. Үүний тулд Сангийн яам, Татварын ерөнхий газрууд унтаа байдлаасаа сэрж, ажиллах хэрэгтэй.
– ААНОАТ улсын төсөвт том орон зайтай байх ёстой. Гэтэл тэр нь өчүүхэн. Аж ахуйн нэгжүүд нь ашиггүй ажиллаад татвар бүрдүүлдэггүй учраас төр засаг НӨАТ, нийгмийн даатгал хоёрын мөнгөөр төсвөө бүрдүүлдэг. Хөгжсөн нийгэмд ямар байдаг юм бэ?
-ААНОАТ шатлалтай болчихсон. 1.5 тэрбум төгрөгөөс доош орлоготой аж ахуйн нэгжүүдийн 99 хувь нь ААНОАТ-ынхаа 90 хувийг буцааж авч байгаа. Иймэрхүү таатай шатлалууд гарчихсан. Үүнийгээ НӨАТ-тайгаа хавсраад аятай шийдэл гаргах байтал НӨАТ нь түрүүлээд явчихсан.
Дараа нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, Нягтлан бодох бүртгэлийн хуулиуд нь орж ирсэн. Дээрээс нь КОВИД ч таарсан. 2016 онд хийгдсэн татварын системийн шинэ өөрчлөлтийн 2020 оны дараах үр дүнг бол бид олж харж чадахгүй байгаа шүү.
Манай улс бага татвартай улс шиг харагддаг. Арав, арван хувь гээд, салгаад үзвэл үнэхээр бага гэнэ. Харин бүгдийг нь нийлүүлээд харахаар хөгжилд хүрсэн орнуудын авч байгаа 30 хувийн татвараас өндөр болчихдог
Гэхдээ КОВИД-ын хоёр жилд ААНОАТ-ыг хүмүүс гомдоллоогүй. Яагаад гэвэл 99 хувь нь жишиг татвар руу орчихсон. КОВИД-ын жилүүдэд татварын орлого дандаа биелж байсан гол үр дүн бол НӨАТ-ын бүртгэлийн систем юм.
Дайны үед ч бай, КОВИД-ын үед ч тэр татварын орлого тасраагүй. Дандаа давж биелсэн. Одоо энэ давж биелж байгаа тохиолдолд дараагийн татваруудаа ААНОАТ, ХХОАТ ч юм уу, дээр нь даатгалын системээ засах ёстой. КОВИД-оор даатгалын систем социализмаараа ямар ч ажиллах чадваргүй байсныг бүгд харсан. Даатгалыг системийнх нь хувьд засах ёстой. Тэр ажил одоо хийгдэхгүй байна л даа.
Өндөр хөгжилтэй орнууд дээр хэлсэнчлэн орлогоос авдаг харгис татварыг аль болох нэг рүү тэмүүлэх сонирхолтой. Жишээлбэл АНУ, Япон байна. Хэрэв орлогоос шууд авдаг татвар өндөр байх юм бол ХХОАТ-ыг тэг рүү тэмүүлэх ёстой. Энэ хоёр орлогыг зөрүүлдэг. Манай улс бага татвартай улс шиг харагддаг. Арав, арван хувь гээд, салгаад үзвэл үнэхээр бага гэнэ. Харин бүгдийг нь нийлүүлээд харахаар хөгжилд хүрсэн орнуудын авч байгаа 30 хувийн татвараас өндөр болчихдог.
Хоёрдугаарт, НӨАТ гэдэг бол эцсийн хэрэглэгч төлж байгаа татвар. Манай 1.2 сая иргэн хөдөлмөр эрхлээд дунджаар 12-13 их наяд төгрөгийг цалингийнхаа фонд болгож улс даяар авдаг. Үүний 3-4 их наяд нь төрийн албан хаагчдын цалин. Энэ нь ХХОАТ, бүх даатгалаа төлчихсөн дүн.
Ингээд гар дээр үлдэж байгаа цэвэр мөнгөөрөө дэлгүүрээс худалдан авалт хийж, үйлчилгээ авахдаа дахиад НӨАТ-ын 10 хувь төлдөг. Нэг ёсондоо бүх татвар, даатгалаа төлчхөөд дахиад татвар төлж байгаа нь үнэхээр харгис. Тиймээс ухаантай төр бол нөгөө татвараа арван хувь авсан бол үүнийгээ нэг рүү аваачих ёстой. Тиймээс НӨАТ-ын 20 хувь буцааж байгаа дүнгээ 70, 80 болгох ёстой.
– АМНАТ бас аж ахуйн нэгжүүдэд их том дарамт болж байна. Үүнийг яаж шийдэх ёстой вэ?
-АМНАТ, НӨАТ хоёрыг орлогоос авах нь төрийн хувьд хамгийн амар ажил. Тухайн аж ахуйн нэгж 100 сая төгрөгийн орлого олонгуут НӨАТ авчихдаг. АМНАТ-ийн хувьд уул уурхайн салбарын дараагийн үйлдвэрлэлд маш том гай болж байгаа. Хоёр дахь түүхий эд гаргаад, үйлдвэрлэл эрхлэх гэж байсан маш олон хүн АМНАТ-өөс болж дампуурсан. Тэгэхээр шороогоо дараагийн ээлжид бүтээгдэхүүн болгоё гэвэл АМНАТ-ийн асуудлыг шийдэх л ёстой.
Өчигдөр буюу есдүгээр сарын 5-ны Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар цахилгаан автомашинд дугаарын хязгаарлалт хамаарахгүй болжээ.
Манай улс агаарын бохирдлоо бууруулах ажлын хүрээнд цахилгаан автомашины хэрэглээг дэмжиж нэгдүгээр эгнээгээр дугаарын хязгаарлалтгүй зорчих зэрэг нөхцөлүүдийг бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй байна гэдгийг холбогдох албаныхан өмнө нь хэлж байсан юм.
Дугаарын хязгаарлалт нь дараах автомашинуудад хамаардаггүй юм.
Эдгээр дээр өчигдрөөс эхэлж Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнд хязгаарлалт тогтоох журамд “албан ажлын” гэсний араас “цахилгаан тэжээлийн” гэж нэмсэн байна.
Саудын Арабын Эр Рияд хотод хүндийн өргөлтийн насанд хүрэгчдийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн эхэлсэн. Энэ сарын 17-ны өдрийг хүртэл 14 хоногийн турш үргэлжлэх энэ удаагийн ДАШТ-д дэлхийн 117 орны 719 тамирчин оролцож байна. Манай орноос ДАШТ-д МУГД Ц.Хосбаярын удирдлага дор эрэгтэй гурав, эмэгтэй долоо, нийт 10 тамирчин оролцож байгаа.
Эрэгтэй:
-55 кг: Ө.Чагнаадорж
-61 кг: У.Амарбаяр,
+109 кг: Б.Муратбек
Эмэгтэй:
-45 кг: Б.Тунгалаг
-59 кг: Э.Энхтамир, Б.Хонгорзул
-64 кг: Т.Отгончимэг, Г.Ануужин
-71 кг: Г.Энэрэл
-81 кг: М. Анхцэцэг нар өрсөлдөнө
Монголын тамирчдын тэмцээнд оролцох хуваарь:
9 сарын 7-ны өдөр Эмэгтэйчүүдийн 59 кг-ын жинд Б.Хонгорзул
9 сарын 8-нд Эмэгтэйчүүдийн 59 кг-ын жинд Э.Энхтамир
9 сарын 10-нд Эмэгтэйчүүдийн 64 кг-ын жинд О.Төгс-Эрдэнэ, 71 кг-д Г.Ануужин
9 сарын 11-нд Эмэгтэйчүүдийн 71 кг-ын жинд Г.Энэрэл
9 сарын 15-нд Эмэгтэйчүүдийн 81 кг-ын жинд М.Анхцэцэг
9 сарын 17-нд Эрэгтэйчүүдийн +109 кг-ын жинд М.Бахберген
Үерийн эрсдэлтэй бүсэд барьсан барилга, байгууламжийг албадан буулгах, газрыг чөлөөлөх ажил үргэлжилж байна.
Энэ хүрээнд өчигдөр Сүхбаатар дүүргийн 1 дүгээр хорооны “S’Outlet” дэлгүүр орчмын нийтийн эзэмшлийн талбайд зөвшөөрөлгүй байрлуулсан 17 байгууламжийг албадан чөлөөлж эхэллээ.
Сүхбаатар дүүргийн Газар зохион байгуулалтын албаны дарга Э.Зоригоо “Газрын тухай хуулийн 57.3 дахь заалтыг үндэслэн өнгөрсөн долоо хоногийн пүрэв гарагт газар чөлөөлөх шаардах хуудсыг аж ахуйн нэгжүүдэд хүргүүлсэн. Өнөөдөр шаардах хуудасны хугацаа дууссантай холбоотойгоор албадан чөлөөлөх ажлыг эхлүүллээ. Тодруулбал, “S’Outlet” дэлгүүр орчмын нийтийн эзэмшлийн дөрвөн мянган ам метр талбайд зөвшөөрөлгүй байрлуулсан 14 төмөр чингэлэг, гурван сэндвичин барилгыг буулгах ажлыг эхлүүлээд байна” гэв.
Нийслэлийн Газар зохион байгуулалтын албанаас Улаанбаатар хотын 14 гол горхины дэлгэрэнгүй судалгааг хийжээ. Тус албаны Кадастрын хэлтсийн дарга Б.Загдсамбар “Судалгааны хүрээнд үерийн эрсдэлтэй бүсэд байгаа айл өрхийг нүүлгэн шилжүүлэх ажлыг зохион байгуулж байгаа. Одоогоор үерийн эрсдэлтэй бүсээс буюу Чингэлтэй, Хан-Уул дүүргийн 99 айлыг нүүлгэн шилжүүлсэн. Цаашид энэ ажил үргэлжилнэ” хэмээлээ.
Хот байгуулалт, хөгжлийн газрын Дотоод хяналт, хуулийн хэлтсийн дарга Я.Болор “Усны сан бүхий газар, усны эх үүсвэрийн онцгой болон энгийн хамгаалалтын, эрүүл ахуйн бүсийн дэглэмийг мөрдөх журамд үерийн хамгаалалтын далангаас 50 метрээс доошгүй зайд, мөн үерийн хамгаалалтын суваг, түүний хамгаалалтын далангаас 30 метр хүртэлх зайд барилга, байгууламж барихгүй гэж заасан байдаг. Уг журмын дагуу стандарт мөрдүүлэх ажил ийн эхэлж байна. Цаашид үерийн эрсдэлтэй бүсэд байрлуулсан байгууламжийг чөлөөлөх ажил хууль, дүрэм, журмын дагуу үргэлжилнэ” гэлээ.
Долдугаар сарын нэгнээс есдүгээр сарын нэгэн хүртэл монголчуудын амралт зугаалгын үе үргэлжилдэг. Бүгд л Монголын гайхамшигт зун гэж орилолдоод бараг нийтээрээ хөдөө гадаа тэнээд алга болдог. Хаана найр наадам болно, тэр бүгдийг дамжаад нэг нэг машин хөлөглөчихсөн явна. Ихэнх нь машинаа зээлж унаад нутаг нугынхаа ойд жигтэйхэн бэл бэнчинтэй хүн шиг очно. Ер нь машингүй хүн ч гэж байхгүй болсон. Сайн муу нь хамаагүй бүгд нэг нэг приустэй Монголын ямар л үзэсгэлэнт газар хаана байна, тэнд очин архидаж, ууж идэж, хоорондоо сайндаж муудаж өнөө үзэсгэлэнт байгаль, ус голыг буртаглаж, ёстой сүйдэлж өгөөд явдаг. Амралт зугаалга нэртэй энэхүү хоёр сарын хугацаанд монголчууд 16 дугаар зуундаа буцаад очдог.
16 дугаар зуун гэдэг бол монголчуудын Манжийн дарлалд байсан гунигт он жилүүд. 13 дугаар зуун, их эзэн Чингис хааны үе болон түүний дараах их хаадын үед үндсэндээ 14, 15 дугаар зуунд монголчууд дэлхийг захирч, газар сайгүй гялалзаж байсныг түүх гэрчилдэг. Харин Манжид дагаар орж, Манжийн дарлалд байсан 200 жилд ерөөсөө л архидаж, газар сайгүй найрлан цэнгэж, улс орныхоо хувь заяаг бодох сөхөөгүй, харин улс орноо гэсэн тусгаар тогтнолынхоо төлөө тэмцсэн бүхнээ алж хядаж, хорлохоос өөрийг хийгээгүй байдаг. Улс
орныхоо төлөө, өөрийнхөө хувь амьдралын төлөө юу ч бүтээгүй өнгөрөөсөн 16 дугаар зууны харуусалт түүх өнөөгийн бидэнд давтагдаж байна. Тиймээс долдугаар сарын нэгнээс есдүгээр сарын нэгний хоорондох энэ хугацааг 16 дугаар зуундаа буцаж очиж байна гэж хэлээд байгаа юм.
Бүгд нэг нэг хэлхгэр дээл өмсөж, сийрсэн малгай духдуулна. Тэгээд морь бөхөөс өөр юм ярихгүй, дуу хуур бүжиг наадмаас өөр юм хийхгүй. Юун хөгжил дэвшил, орчин үеийн бүтээн байгуулалт, тэр бүхэн тас мартагдана. Зусангаа наргиж найрлаж, газар усны сайхныг үзэж, түүнийгээ бусдад цахимаар гайхуулцгааж эцэст нь мөнгөгүй ч үгүй, өнгө зүс ч үгүй ядарч туйлдсан нөхөд хэдэн халтар хүүхдээ чирээд хот руу орж ирцгээнэ. Ингээд Улаанбаатар хотод есдүгээр сарын нэгэнд монголчуудын амьдрал дахиад шинээр эхэлнэ. Хавар нь хүний юм шиг, бусдын юм шиг өөрт хамаагүй юм шиг хаяад явсан ажил амьдралаа дор бүрнээ шинээр эхлүүлнэ. Хүүхдүүдийн сургууль цэцэрлэг, томчуудынх нь ажил төрөл цалин цаваг, оюутан залуусын байр сууц гээд эхэлнэ. Айл бүхэнд үүсч буй хямрал зовлон улс оронд яг ижил.
Замын түгжрэл, утаа, цэвэрлэх байгууламж, үер уснаас үүдсэн хохирол, ус дулаан гээд хавар яригдаж байсан асуудлууд намар нь яг хэвээрээ угтана. Энэ бол Монголын нийгэмд сүүлийн 20 жилд бий болсон соёл. Энэ гамшигт соёлоосоо одоо бүгдээрээ салах хэрэгтэй байна. Тэгэхийн тулд зуны хэдэн сарын турш наадаж цэнгэдгээ больё. Энэ зун хичнээн ч аймаг, сумын 100 жил болов доо, бурхан минь. Зөвхөн нэрээ сольж зальдаж хийж байгаа аймгуудын 100 жил улсын наадам шиг нүсэр боллоо. Энэ олон 100 жилээр элийрч балайртлаа баярлалаа, бид. Харин ингэж их баярлаад монголчууд юу хожив. Сүүлийн 20 жил л тасралтгүй зуны хэдэн сар цэнгэж ингэж нийтээрээ баярлалдлаа. Ард түмний амьдрал дээрдсэн үү, улс орон хөгжсөн үү. Олон жил яригдаж байгаа том том бүтээн байгуулалтууд хөдөлсөн үү гээд үзэхээр бидний амьдралд нэмэгдсэн нэг ширхэг ч юм байхгүй.
Улам л уруудан доройтож, ядуурч байна. Ард түмэн нийтээрээ ингэж найрлаж, наадаж, бүхнийг умартан цэнгэхэд хэн хождог вэ гэвэл ерөөсөө авлигачид л хождог. Тэд энэхүү найр наадмыг ашиглан ард түмнээ хорлосон, улс орны хувь заяанд хорлонтой, харин өөрсдөд нь хожоотой хуулийг баталж, журмыг нь хэдийнэ боловсруулсан байдаг. Тэгээд зогсохгүй өөрсдийнхөө хулгай зэлгийг хаацайлсан хуулийг мөн боловсруулахаа мэднэ. “Наадмын олон хоногийн амралтыг далимдуулж наад хэд чинь өөрсдөдөө зориулсан, ард түмнийхээ амыг арчсан аюултай хуулиудаа хийнэ шүү дээ” гэж учир мэдэх хүмүүс хэлээд байдаг нь ийм учиртай.
Эрх баригчид, дарга сайдууд энд тэндхийн наадам дээр зорьж очоод, зохион байгуулаад наадамчин олныг улам л баярлаад бай гэж хий хоосон хөөргөөд, улам гааруулаад, тэнэгрэл балайрлыг нь дэвэргээд байдаг нь цаанаа өөр зорилготой. Тэгэхээр зуны амралт нэртэй зугаа цэнгэлээ хамжааргатай болгож, элийрч дэмийртлээ баярлахаас илүү хийж бүтээдэг ард түмэн болмоор байна. Зуныг бүтээн байгуулалтын сар болгомоор байна. Монголд ажил хийх сар бол дөрөвдүгээр сараас 10 дугаар сарыг дуустал энэ хэдхэн сарын хугацаа байдаг. Тэгтэл хамгийн гол ажиллах ёстой 7, 8 дугаар сарыг нь найрлаад өнгөрөөчихээр амьдрал урагшилж өгөхгүй улам л доройтоод байна. Тиймийн учир зуны дэлгэр саруудыг ашигламаар байна.
Бид хэрвээ ажил хийдэг, улс орныхоо хувь заяаг боддог байсан бол утаанаасаа аль хэдийнэ салчих бүрэн боломжтой байлаа. Утаагүй түлшний үйлдвэрээ олон улсын стандартынх нь дагуу байгуулчих байлаа. Цэвэрлэх байгууламж аль хэдийнэ ашиглалтад орчих байлаа. Шатахууны үйлдвэрээ босгочихсон, шатахуунаа өөрсдөө хийгээд, шатахууны үйлдвэрийг дагасан химийн үйлдвэрүүд босоод ирэх байлаа. Сүүлийн хагас зуун жил яригдаж байгаа Эгийн гол, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцууд, мөн дулааны станцууд босч Монгол Улс эрчим хүчний диваажин болох байлаа. Өмнийн говь дахь нүүрсний бүлэг ордуудаа түшиглэн метаны хий олборлох боломжтойг эрдэмтэд хэлсээр ирсэн. Мөн манайх шиг утаагүй түлш байхгүй, бензин шатахуун нь гадны хамааралтай улсад метан хийг ахуйд шууд хэрэглэхээс гадна метанаар автобус, бүх тээврийн хэрэгсэл явах боломжтойг ярьсаар л байгаа. Гэвч энэ бүхэн үлгэр төдий байгаа нь ёстой гол харламаар.
Хамгийн зэвүүн нь есдүгээр сар гээд ажил эхлэх болтол зунжингаа найрласан аймгууд өрөнд орчихсон, хамаг төсвөөрөө наадчихсан байдаг. Ер нь энэ найр наадам бидэнд маш их хорлонтой байна. Нутгархах, талцах, халх ойрадаараа хуваагдах эхлэлийг наадам л бий болгож байна. Бөхчүүд зусангаа худлаа барилдана. Морины уралдаан нь бөөн хэл ам, хэрүүл тэмцэл. Хэнтийн зуун жилээр Хөвсгөлийн түрүүлсэн морийг хаслаа гээд юу болов. Энэ бол зүгээр л наад захын жишээ. Яг үүн шиг жалгын наадам бүр хэрүүл тэмцэл хуваагдал болж ажилгүй ард түмэн цахимаараа талцан хэрэлдээд сууж байна. Зусангаа ой тэмдэглэж наадаад байсан аймгууд нь төсөвгүй, улсын наадамд нь түрүүлээд мандаад байсан бөх нь допингтой, ийм л гамшгийн байдалтай намар нь ажил эхэлдэг. Монголын гайхамшигт зун монголчуудад ингэж гай гамшгийг чирч байна.
Гай гамшиг гэж ажлаа алдаж зусангаа найрлаж наадамлаж буйг хэлж байна л даа. Амьдралаа хохирохоос илүү гай гамшиг гэж юу байх билээ. Тэгэхээр монголчууд минь наадмаа гурван өдөрт багтааж хийгээд 7, 8 дугаар сард найрлаж наадаж биш бүтээн байгуулалт өрнөсөн, жинхэнэ амьдрал буцалсан ийм дэг журмыг бий болгоё. Улсаараа баян байж хүчирхэгжиж, ажил амьдрал нь өрнөсөн, нэгнээ хүндэтгэдэг, нэгнээрээ бахархдаг ийм улс орон болъё. Алийн болгон энэ дэлхийн хатавчинд гуйлгачин царайлж, хоймрыг нь харж суух юм бэ.
УИХ-ын гишүүн асан, АН-ын Улс төрийн зөвлөл(УТЗ)-ийн гишүүн Б.Гарамгайбаатартай ярилцлаа.
-Танай намын ҮБХ саяхан хуралдаж, удирдлагуудаа томиллоо. 2017 оноос хойш эрх зүйн чадамжгүй явж ирсэн УТЗ албан ёсоор байгуулагдлаа. ҮБХ-ны гишүүдийн тоо 504 боллоо. Намын аппаратын шинэ бүтэц, зохион байгуулалтын талаар та тайлбарлаж өгөхгүй юу?
-Ардчилсан нам 2022 оны гуравдугаар сард их хурлаа хуралдуулсан. Энэ үеэр Үндсэн дүрмээ шинэчилж, Улсын дээд шүүхээр батлуулсан. Уг дүрмийн хүрээнд АН-ын ҮБХ-ны хурал бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ анх удаа хуралдлаа. Ээлжит бус энэхүү хуралдаанаар ҮБХ-ны 504 гишүүнийг хүлээн зөвшөөрөх, намын удирдлагуудыг томилох, УТЗ-ийг байгуулах асуудлуудыг авч хэлэлцсэн.
Ингээд АН цоо шинэ бүтэц, зохион байгуулалтад орлоо. Манай нам өмнөхөөсөө юугаараа ялгагдаж байгаа юм бэ гэвэл өнөөдрийн Үндсэн хуулийн өөрчлөлт, Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчлэл, Сонгуулийн хуультай уялдуулаад ҮБХ-ны гишүүдийнхээ тоог өргөжүүлсэн. ҮБХ-ны хурлаар АН-ын дарга Л.Гантөмөрийн санал болгосон нэрсийн дагуу намын дэд дарга нарыг сонгосон. Дээр нь УТЗ-ийн 22 гишүүнийг бас сонголоо. Энэ эрх АН-ын шинэ дүрмээр зөвхөн намын даргад хадгалагддаг. Намын даргын санал болгосончлон удирдлагын багт орж ажиллах хүмүүсийг ҮБХ-оор томилдог.
АН-ын шинэ дүрмийн дагуу УИХ, Засгийн газар, хууль тогтоох байгууллага гэсэн Үндсэн хуулийн гурван гол субъекттэй адилхан бүтэцтэй гэж ойлгож болно. Нэг ёсондоо хууль тогтоох дээд байгууллага бол ҮБХ. Харин гүйцэтгэх засаглал нь УТЗ. Тэгвэл хууль тогтоох байгууллагын үйл ажиллагааны бүтэц нь Үндсэн дүрмийн хороо.
-УТЗ яагаад заавал 22 хүнтэй байгаа юм бэ. Энэ тоо өөрчлөгдөх үү?
-Засгийн газрын бүтэц 22 яамтай байгаа шүү дээ. Тэр утгаараа намын дарга УТЗ-д 22 гишүүнийг санал болгосон. Дээр нь АН-ын дэд дарга нар болон бүлгийн дарга орно. Ингээд УТЗ маань 30 гаруй хүнтэй болж өргөжинө. Энэ бол АН-ын удирдлагын баг.
Компанийн засаглалаар аваад үзэхэд АН-ын УТЗ нь ТУЗ гэсэн үг үү. Ер нь бол ТУЗ бүх шийдвэрийг гаргадаг. Гүйцэтгэх засаглал тэдний шийдвэрийг дагадаг шүү дээ. Тэгвэл АН-ын УТЗ-ийн дарга С.Баярцогт шууд утгаараа Л.Гантөмөрийг удирдах юм уу?
-Өмнө С.Эрдэнийг дарга байхад АН-ыг хүмүүс их шүүмжилдэг байсан. “Нэг хүний толгойгоор намыг бүрэн хяналтад удирдаад байна” гэж бид хүртэл маргалддаг байсан. Тэгэхээр энэ удаагийн томилгоо бол намын дүрмээр хамтын удирдлагын зарчим гэдэг шинэ ухагдахуун гаргаж ирж байгаа. Намын дарга ганцаараа шийдвэр гаргадаг байсан үе ард үлдсэн. Удирдлагын баг буюу компанийн засаглалын хэлбэрээр олон хүний дунд асуудлыг ярьж, бодлогын шийдвэрүүдийг гаргаж, харилцан ойлголцъё. Энэ дундаасаа зөв шийдвэрүүдийг гаргая. Гаргаж байгаа шийдвэрийнхээ эцсийн үр дүнд багаараа хариуцлага хүлээдэг зарчим руу шилжиж байгаа хэлбэр.
АН-ын тэргүүн дэд дарга бөгөөд УТЗ-ийн дарга гэдэг бүтцийг шинэ дүрмээрээ бий болгосон юм. Өөрөөр хэлбэл, АН нь намын дарга, тэргүүн дэд дарга, дэд дарга нартай байж болно гэсэн заалттай. Тэр утгаараа намын дарга өөрөө УТЗ-ийг тэргүүн дэд даргын хариуцах эрх мэдлийн хүрээнд оруулъя гэсэн чиглэл гаргасан.
-УТЗ-ийн үндсэн чиглэл, үүрэг нь юу вэ?
-Манай намын ҮБХ жилд хоёр удаа албан ёсоор хуралдах Үндсэн дүрмийн заалттай. Албан ёсоор хавар, намартаа хуралдана. Тодруулбал, УИХ-ын намрын чуулган аравдугаар сарын 1-нд нээлтээ хийх үеэр АН-ын ҮБХ-ны ээлжит хуралдаан болно. Дараа нь хаврын чуулган хуралдах үеэр бас нэг удаа хуралдана. Энэ завсар ҮБХ-ны ээлжит бус хуралдаанаас гадна намын үйл ажиллагааг тасралтгүй явуулж байх үүргийг УТЗ хүлээж байгаа юм. Тэгэхээр онцгой яаралтай, янз бүрийн үед УТЗ хуралдаж шийдвэр гаргаж байх чиглэлтэй. Гэхдээ УТЗ бол намын даргад зөвлөмж, хурлын шийдвэрүүдээ өгнө. Намын дарга тэр чиглэлийн дагуу ажиллана. ҮБХ бол УТЗ-ийг томилдог байгууллага. УТЗ-өөс гаргасан шийдвэр журмуудыг баталгаажуулдаг дээд байгууллага нь ҮБХ хэвээрээ. Нэг ёсондоо хурлын завсарлагаанд цаг үеийн тулгамдсан ажлуудыг УТЗ шийдвэрлэж байх зохицуулалттай.
-Шинэ бүтэц өмнөх УТЗ-өөс ямар ялгаатай юм бол?
-Өмнөх дүрмээрээ УТЗ-д аймаг болгоноос нэг төлөөлөл сонгогддог байсан. Нэг жилийн хугацаатайгаар УТЗ-д гишүүнээр ажилласны дараа эргэлтийн сонгуульд ордог байсан. Харин одоогийн УТЗ тийм биш. Засгийн газрын бүтцээр ажиллана. Өөрөөр хэлбэл, сонгуульд АН ялалт байгуулсан тохиолдолд Засгийн газрын гишүүдийг УТЗ бүрдүүлж байна гэсэн үг. Намын бодлого шийдвэр, улс орны нийгэм эдийн засагт тулгамдаж байгаа асуудлыг АН хэрхэн шийдвэрлэх вэ гэдэг бодлогыг зангидаж байгаа гол субъект нь УТЗ.
-УТЗ нам доторх ямар нэг бүтэц, албан тушаалын томилгоонд яаж оролцох вэ?
-Зөвлөмж, санал, дэвшүүлэн тавих асуудлыг УТЗ хийж болно. Намын эцсийн шийдвэр гаргадаг байгууллага нь ҮБХ. Сая АН үндсэндээ бүрэн томилгоогоо хийгээд жигдэрчихсэн. Ганцхан ерөнхий нарийн бичгийн даргын асуудал нээлттэй үлдсэн. Дараа нь ҮБХ-оор бид их хурлын бүтэц буюу, байнгын хорооны хурлын түвшний дарга нараа сонгох юм. Дүрмийн дагуу байнгын хороодод хуваагдаж, дотроосоо даргаа сонгох асуудал шийдэгдэнэ.
-Сая хуралдсан ҮБХ-ны хурлыг нээлттэй орхисон. Тэгэхээр генсекийг удахгүй оруулж ирнэ гэсэн хүлээлт намын гишүүдэд байгаа бололтой. Хэзээ оруулж ирэхээр яригдаж байгаа вэ?
-Цаг хугацаа хэлэх боломжгүй. Яагаад гэвэл ҮБХ-ны хурлыг нээлттэй үлдээсэн. Энэ асуудалд нууж хаах асуудал байхгүй байх. Генсек гэдэг бол намын гол аппарат, үндсэн зангилаа асуудлуудыг шийддэг албан тушаал. Тэгэхээр хэн байх вэ гэдгийг нэлээд бодох хэрэгтэй гэж намын дарга үзсэн болов уу. Генсекийг намын дарга оруулна. Тэрнээс хэн нэгэн хүн генсекийн асуудалд заалнаас юм уу хөндлөнгөөс оролцох талаар намын Үндсэн дүрэмд заагаагүй.
-Намын шинэ дүрэмд генсекийн эрх, үүргийн талаар юу гэж заасан байдаг юм бол. Ер нь АН-ын генсекийг МАН-ын Д.Амарбаясгалантай адилтгаж хараад байх шиг. Бүх мөнгө, санхүүд гарын үсэг зурдаг, томилгоонд оролцдог том эрх мэдэлтэй гэж ойлгоод АН-ын генсекийн төлөөх өрсөлдөөн нэлээд эрчимжих маягтай. Бас сүүлийн үед танай намын залуус АН-ын бүтэц яг МАН-ын хуулбар гэж намын шинэчлэлийн талаар дуугарах болжээ. Эдгээр асуудалд таны байр суурийг сонсъё?
-Магадгүй хүмүүсийн нийтлэг хандлага бол АН-ыг МАН-ын бүтэц зохион байгуулалттай ижил юм шиг ойлгоод байх шиг. АН бол МАН-ыг бодоход тэс өөр байгууллага. Яагаад гэвэл АН-ын үзэл санаа, чиг хандлага тэс ондоо. Бид өөрсдийнхөө бүтэц зохион байгуулалтыг яаж хийх нь намын дотоод асуудал. Тиймээс үүн дээр бусадтай адилтгаж, ижилсгэх ойлголт байж боломжгүй санагддаг. Улс төрийн албан тушаалууд нэр томьёоны хувьд ижилхэн байдаг боловч доторх эрхлэх асуудлын хүрээнд янз бүр байхыг үгүйсгэх аргагүй.
-Нийгэмд АН олон дэд дарга томиллоо гэсэн шүүмж бий. Дээрээс нь анхан, дунд шатны томилгоонуудаа яаж хийх вэ?
-Зөвхөн АН-ын дээд бүтцүүдийг бий болгохоос гадна анхан, дунд шатны асуудлууд хүртэл өнөөдөр хүлээлтийн байдалтай байгаа. Тэгэхээр АН олон газарт зэрэг хүрч, далайцтай бодлого явуулахын тулд өөрийнхөө удирдлагын багийг өргөн утгаар нь байгуулсан гэж бодож байгаа. Энэ бол сонгууль угтсан бэлтгэл ажлыг хангахын тулд олон хүмүүсийг татан оролцуулах бодлого шийдвэрийг тодорхойлно. АН өнөөдөр засгийн эрхэнд үнэмлэхүй цөөнхийг төлөөлж байгаа. Бид өнгөрсөн хугцаанд намынхаа бодлого шийдвэр, цаашдынхаа зорилгыг намын гишүүд болоод ард түмэндээ таниулах мэдүүлэх ажлыг нэлээд бүрэн гүйцэд хийж явж чадаагүй. Тиймээс сонгууль дөхсөн богино хугацаанд тэр дутуугаа гүйцээх зорилгоор энэ улсуудыг тавьж байгаа юм. Бүгдээрээ “Бид хариуцлага үүрье, АН-ын төлөө тэргүүн эгнээнд явъя” гэдэг хүсэл зорилгоо илэрхийлсэн учраас намын дарга эдгээр нэрсийг санал болгосон гэдэгт итгэлтэй байна.
