Ардчилсан намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ч.Өнөрбаяртай ярилцлаа.
-Та өнөөгийн бодлого тодорхойлж буй эрх баригчдын чадамжийг хэрхэн дүгнэж байна. Нохойд барьдаг мод гэдэг шиг асуудал бүрийн өмнө Үндсэн хуулийг л урдаа бариад байна гэдэгтэй санал нийлэх үү?
-Одоогийн эрх баригчид, тэр дундаа Г.Занданшатар тухайн үед УИХ-ын дарга байсан. Өөрөө гол автор нь болж, “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг би толгойгоороо хариуцна” гэж хэлээд өөрчлөлт оруулуулсан. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсны дараа “Бүрэн зураглал” нэвтрүүлэг хийж “Үндсэн хуульд арван жил гар хүрэхээргүй боллоо”, бараг л “1992 оны Үндсэн хууль тогтоогчдын хийсэн бүх алдааг бид засчихлаа” гээд бүгд ам уралдаж ярьсан.
Харамсалтай нь хоёр жил болов уу, үгүй юү Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулъя, болохоо байчихлаа гэцгээж байна. Асуудлын гол нь Үндсэн хуульд байгаа юм биш. Эрх баригч нарт байгаа юм. Учир нь эрх баригчид ард түмний амьдралыг сайхан болгоно, орлогыг нэмэгдүүлнэ, эдийн засгийг тэлнэ, хүний эрх чөлөөг хүндэтгэнэ гэж 2020 оны сонгуульд ялсан. Гэтэл яг үүнийхээ эсрэг явж байна. Бидний авч байгаа цалинг 2016, 2020 оныхтой харьцуулахад буурсан. Иргэд худалдан авах чадваргүй болсон. Монгол Улсын Засгийн газар гадаад өрөө төлж чадахгүй хэмжээнд хүрсэн.
Залуус хавар жагсаал хийхдээ “Юу юуны тухайнд хүрэлгүй Засгийн газраа огцруулах гээд яахав. Та нар ажлаа сайн хий” гэсэн. Эд нар ч “Ажлаа сайн хийнэ. Ганцхан боломж олгооч” гэсэн. Гэтэл өнөөдөр бензин шатахууны үнэ яаж нэмэгдэж байгааг харж байгаа биз дээ. Наймдугаар сараас эрчим хүчний үнэ нэмэх юм шиг байна. Эрчим хүчний үнэ бол бензинтэй ижил суурь үнэ учраас бүх юм нэмэгдэнэ. Ингээд иргэдийн нуруун дээр бүх ачааг үүрүүлж байна. Угтаа төр засаг, эрх барьж байгаа нам ачааг нуруун дээрээ үүрэх ёстой. Гэтэл эсрэгээрээ бизнес эрхлэгчид, амьдралынхаа төлөө зүтгэж яваа ядарсан иргэддээ ачаагаа үүрүүлж байгаа нь маш харамсалтай байна. Эрх баригчид торгож, шийтгэхээс өөр ажил мэдэхээ болилоо. Социалист нийгэмд л өнөөгийнх шиг нэг бол шийтгэдэг, нэг бол шагнадаг байсан.
Өнөөдөр Монгол Улс нэг бол одон медаль тарааж шагнадаг, нэг бол шоронгоор айлгаж шийтгэдэг улс болж хувирлаа. Үүнээс өөрийг хийж чаддаггүй төр засагтай боллоо.
-Ийм хүнд цаг үе, нөхцөлд яаж эдийн засгаа сэргээх, яаж гадаадын хөрөнгө татах гэж ярих байтал чуулганаар морь, бөх яриад сууж байгаа нь өнөөгийн УИХ-ын чадамжийг харуулж байгаа хэрэг байх, тийм үү?
-Тэгэлгүй яах вэ. Улс орны тулгамдсан асуудалтай холбоотой хуулийг нэн даруй баталж, бизнес эрхлэгчдэд боломж олгож, иргэдэд дарамт болоод байгаа татварыг нь тэглээд асуудлыг нь шийдвэрлэх ёстой байтал эсрэгээр нь ажиллаж байна. Бөхөд цол олгох тухай хуульд л ихээхэн ач холбогдол өгч байна. Ардын намын бүлгийн дарга нь хүртэл дүүргийн арслан гэж байвал яадаг юм бэ гэж байх жишээтэй. Үнэхээр ичмээр. Ийм байж Үндэсний хэмжээний том нам гээд байгаа юм. Бөхийн эрэмбэ ч ярьж байх шиг. Эрлийз морь уралдуулах тухай ч ярьж байх шиг. Эрлийз азарга хоёр жил болоод үхдэг, үхдэггүй тухай Их Хурлын гишүүн хүн ярьж суугаа нь хошин шогоос долоон дор байна. Энэ бол Монголын төр яаж суларсныг харуулж байгаа юм. Эрх баригчид дангаар ноёрхсоноор төрийг яаж сулруулж, ард түмний амьдралыг хоромхон хугацаанд яаж доройтуулдгийг харуулж байгаа юм. Би тэднийг бас ч гэж ичих булчирхайтай болов уу гэж бодсон. Янз нь үгүй юм шиг байна. УИХ-ын дарга нь юу ч болоогүй юм шиг нохой салхилуулаад явж байх шиг. Шударга туйл царайлаад байдаг УИХ-ын гишүүд ард нь балиашиглаж ч байх шиг. Иргэдийн амьдрал, Монголын хувь заяанд санаа зовж байгаа хүн тэдэн дунд ганц ч алга.
-МАН-ынхан яг одоогийнхоороо дураараа дургиж байгаад 2024 оны сонгуулиар чөлөөтэй ялахаар байхад яагаад заавал Үндсэн хуульд дахин өөрчлөлт оруулах гээд байгаа юм бол. Үүнийг юу гэж харж байна?
-Тэд Үндсэн хуулийг өөрсдийнхөө болохгүй, бүтэхгүй бүх юмны халхавч болгож ашиглах гэж байна. Нийгмийн анхаарлыг Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт рүү хандуулах гэж үзэж байна. Гэхдээ тэдний энэ арга барил одоо газар авахгүй. Хэдийгээр МАН-ынхан “Ард түмнийг цагаан цаас” гэж боддог ч гэсэн тэдний боддог шиг Монголын ард түмэн тэнэг биш. Энэ хүмүүст буулга нь их чанга ирнэ дээ.
Цаашид ч энэ янзаараа байвал МАН улс төрд үлдэх үү, үгүй юү тухай асуудлыг иргэд ярина шүү. Монголчуудын амьдралыг ийм байдалд хүргэсэн улстөрчид байх уу, үгүй юү тухай ярина. Энэ хүмүүс иргэдийн амьдралыг өнөөгийн байдал руу оруулсан. Ямар ч дорвитой арга хэмжээ аваагүй. Гаднаас хөрөнгө оруулалт татах ажил хийгээгүй. Уг нь бол улстөрчид монголчуудын уудаг усны крантыг нэмье, зөвхөн Оюу толгой, Эрдэнэт гэдэг биш эдийн засгаа солонгоруулъя, хөрөнгө оруулалтыг татъя гээд гүйх ёстой. Гэтэл бүгдийг нь үргээгээд хөөгөөд гаргачихсан. Шорон гяндангаар айлгачихсан. Дотоодод байдаг хэд рүүгээ дайраад орсон. Бизнес хийдэг хүмүүс эд нараас цэрвэдэг болчихсон. Болж л өгвөл иргэдээ торгодог болсон. Төсөв бүрдүүлэхэд тэдийг нь торгуулиас бүрдүүлээрэй гээд алба хаагчдадаа үүрэг өгчихсөн шүү дээ. Хаана зөрчил гарна цагдаа нар иргэдээ торгохын түүс. МХЕГ-ын байцаагч, татварын байцаагч нар иргэд алдаа гаргахыг хайгаад төсөв бүрдүүлэх гээд гүйдэг болчихсон. Монгол Улс нэгнээ тонож амьдардаг улс болж хувирлаа. Үүнд төр нь манлайлал үзүүлж байна. Эд нар энэ янзаараа явах юм бол Монгол Улсыг сүйрүүлснийхээ хариуг хүртэнэ шүү. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт гэхийнхээ оронд иргэдийн өмнө тулгамдсан асуудлыг шийд. Бензиний үнийг бууруул. Хил гаалиа нээлгэ. Гадаад хэргийн сайд юу хийгээд оффист суугаад байдаг юм. Гадаад хэргийн сайд гэдэг чинь гадагшаа явж хөрөнгө оруулалт “гуйгаад”, Монголын талаарх эерэг ойлголтыг гадныханд өгөх ёстой юм байгаа биз дээ. Яг үнэндээ монголчуудын толгойд хэдэн коммунистууд гарчихсан Монгол руу хөрөнгө оруулалт хийгээд нэмэргүй. Монгол руу орсон мөнгийг тагнуултайгаа юутай ийтэйгээ нийлээд дээрэмддэг. Барьж хорьдог. Шоронд хийдэг ийм л улс гэсэн ойлголттой болчихсон байгаа. Тиймээс үүнийг өөрчлөхийн төлөө ажиллах ёстой. Үүнээс гадна эрх баригчид нааран дээр биш, нүүрэн дээр хүний эрх их ярих юм. Бодит байдал дээр өөрсдийг нь шүүмжилсэн хүмүүсийг шоронд хийдэг, Эрүү, Зөрчлийн хэрэг үүсгэдэг. Үг даахгүй байж яаж Монгол Улсын ачааг даах гээд байгаа юм. Үг даадаггүй гоншигнож, нялцганасан энэ хүмүүс Монголын ачааг дааж, асуудлыг шийднэ гэдэгт би лав итгэхгүй байна. Эд нар чадах ч үгүй юм байна. Чадахгүй бол ажлаа өгөөд зайлах хэрэгтэй. Учир нь Монгол эд нараар, биднээр дуусахгүй. Эд нарын, бидний хойч үе гэж байна. УИХ, Засгийн газар үнэхээр хариуцлагагүй, чадамжгүй байна гэж дүгнэж байгаа.
-Үндсэн хууль бол алганд багтдаг Монгол Улс гэдэг шүү дээ. Гэтэл уншаагүй хуулиа санаачилсан гээд өргөн барьдаг өнөөгийн УИХ Үндсэн хуульд нэмэлт оруулбал нийгэмд ямар уршиг тарих бол?
-Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулснаар иргэдийн хөргөгч дүүрэхгүй. Цалин нэмэгдэхгүй шүү дээ. Үндсэн хууль бол Монгол Улсыг дарангуйлалд оруулчилгүй хашиж байгаа зүйл. Үргэлж тонгочуулаад байвал маш буруу жишиг тогтоно. Дараа нь эд нараас ч долоон дор популист увайгүй улстөрч гарч ирээд ерөнхийлөгчийн засаглалтай болгоё, ардчилсан системийг өөрчилье гэвэл яах вэ. Учир нь өөрчлөх боломжийг эд нар нээх гээд байна. Хоёр, гурван жил болоод л Үндсэн хууль руу дайрдаг ийм зүйл рүү орж ерөөсөө болохгүй. Дархлаагүй хүн өвчинд өртөмтгий байдаг биз дээ. Үүнтэй адил ингэж өөрчилсөөр Үндсэн хуулийг дархлаагүй болгочихвол Монгол Улс тогтворгүй болно. Тогтворгүй болчихвол бусад орны тоглоомын улс болох боломжийг нээнэ. Тиймээс Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахыг эрс эсэргүүцээд байгаа юм. Үндсэн хуулийг өөрчлөхгүйгээр эдийн засгийг өөд нь татах, иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэх, хариуцлагатай болох чиглэлд хийх ажил зөндөө байна. Энэ чиглэлд эрх баригчид ажил хийхгүй байна. Цахим хөгжлийн яам, Эдийн засгийн яамыг байгуулчихвал ард түмний амьдрал дээшилж, Монгол Улс супер болно гэж яриад байсан хаана байна. Сайдыг нь ч томилж чадахгүй өнөөдрийг хүрч байна. Хэн нэгэнд зориулж эдгээр яамыг байгуулсан юм уу, ойлгохгүй байна. Хөгжлийн банкны асуудлыг яриад л шударга ёс тогтоодог улс болцгоогоод байсан. Хаана байна. Өнөөдөр таг чимээгүй болцгоочихлоо. Ер нь эд нар нийгмийн анхаарлыг өөр тийш нь татахын тулд нэг асуудал гаргаж ирээд сэвдэг боллоо. Ардчилсан намын өнгөтэй өөдтэй болгоныг бодлогоор харлуулсан. Үүнээс цааш харлуулах зүйлгүй болчихоор өөрийнхөө хэд рүү орж буцаад байсан. Сүүлдээ аргаа бараад Үндсэн хууль руу дайрч байна. Муу л бол хойд талын хар овоохой нь Үндсэн хууль боллоо. Ардын нам ард түмний амьдралыг туйлдуулсны буруу нь ардчилсан Үндсэн хууль болж хувирах гээд байна шүү дээ. Ийм л арчаагүй улстөрчидтэй болчихоод байна. Ц.Нямдорж гуай “Би 30 жил улс төрд явлаа. Ийм хүнд үетэй тулгарч байгаагүй” гэж ярьсан байна лээ. Монголын ардчиллын 32 жилийн түүхэнд ийм муу удирдагчид, ийм чадамжгүй УИХ, ийм арчаагүй засаг төр байсныг би санахгүй байна. Ардын намынханд Санжийн Баярынхаа хаана нь ч хүрэх хүн байхгүй. Ардчилсан намаас Ц.Элбэгдорж, Э.Бат-Үүл, С.Баярцогтын хаана нь ч очих хүн байхгүй. Аз жаргалтай Улаанбаатар болгоно гэж амласан. Зовлонгоор дүүрэн Улаанбаатар боллоо. Монгол Улсыг өвчин тахлаар барьсан улс боллоо. Ёс зүйтэй хүн хийж байгаа үйлдлээсээ ичдэг. Ёс зүйтэй сайд, гишүүд ард түмэндээ гай болж байхаар гээд огцордог. Энэ УИХ-ын гишүүд, сайд нар үнэндээ ичихгүй байна. Хил гаалиа нээх гээд, эрчим хүч, бензиний үнийг тогтвортой байлгах гээд гүйж байх ёстой хүмүүс тэнд адуу, энд бөх дагаж гүйгээд байна. Үндсэн хуулийг сурталчлах гэж байгаа нэрээр тойрогтоо бэлэг тарааж гүйгээд байна.
-Уг нь гишүүд Үндсэн хуулийг дээдэлнэ сахина гэж өргөдөг шүү дээ…
-УИХ-ын гишүүд тангаргаа ойлгохгүй байна. Үндсэн хуульдаа үнэнч байна гэдэг хариуцлага. Гэтэл тангараг өргөхийг эд нар интертаймэнт гэж ойлгоод байна. Тангараг гэдэг бол том хариуцлага. Монгол хүн уурга дээгүүр алхдаггүйтэй ижил төрийн түшээ хууль дээгүүрээ алхаж болохгүй. Өдөр тутмын үйл ажиллагаа, ажилдаа Үндсэн хуулийг зарчим болгож баримтлахыг хэлж байгаа юм.
-Иргэд туйлдаж, эдийн засаг сөхөрч байгаа энэ үед сөрөг хүчний дуу хоолой их чухал байна. Тиймээс танай намын сэргэлт чухал болчихоод байна шүү дээ. Та намын генсек хүний хувьд намаа нэгтгэх чиглэлд ажиллаач ээ, энэ чиглэлд юу хийж байна вэ?
-АН өмнө ийм зовлонг хэд хэдэн удаа туулж байсан. Тиймээс үүний ард өмнөх шигээ гарч чадна. Аливаа хөгжилд унаж, босч байж хүрдэг. Тэр замаар явж байна. Бартаатай ч зөв замаар явж байгаа. МАН шиг хэн нэгнийг дарга болгоод дахин шүтдэггүй. Ийм хиймэл зүйл нэг л өдөр нурж унадаг. Тэр цагт хэзээ ч босдоггүй. Манайх босно.
Нэгдүгээрт, нийл гэхээр нийлчихдэг шидэт дохиуртай биш. Олон зүйлээс шалтгаална. Бидэнд нийлэх хугацаа хангалттай бий. Энэ чиглэлд бид ажиллаж байгаа. Намын жирийн гишүүдэд ямар ч буруу байхгүй. Тэд итгэл үнэмшлээрээ намаа дэмжиж байгаа. Тодорхой цөөн хүмүүсийн дунд үл ойлголцол байгаа. Үүнийг эрх баригчид хийсэн. Бусдын тоглоом болж болохгүй. Үүнийг хаа хаанаа бодож байгаа байх. Одоо хаа хаанаа ухаарч ойлгох цаг болсон. Тиймээс эвлэрнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Эвлэрье гэхээр эвлэрчихдэг зүйл биш. Энд тодорхой цаг хугацаа, ажиллагаа орно. Энэ чиглэлд санаачилга гаргаж байгаа.
2022.6.24, БААСАН ГАРАГ / БИЛГИЙН ТООЛЛЫН: 26
