Month: December 2018

Түрүүч нь № 255(6098) дугаарт

“Эрдэнэт” ХХК-ийн ТУЗ-ийн гишүүн Да.Ганболдтой ярилцлаа.

---

-МАНАН-г харахаар танай намынханд ч ярих, шийдэх асуудал олон байна аа. АН яаж зөв хөгжих талаараа гарц гаргалгаа хайх цаг болчихсон гэдэгтэй та санал нийлэх үү?

-АН-ыг анх байгуулагдахад тагнуул туршуулууд шургалсан гэж ярьдаг л байсан. Магадгүй. Гэхдээ энэ намын дүрэм, журам, зарчмыг анх боловсруулж явсан хүмүүсийн ихэнх нь сууж явах машиныхаа дүр зургийг иж бүрнээр нь гаргачих юмсан гэсэн чин хүсэл, зорилготой байсан нь маргаангүй үнэн. Тийм ч учраас Монгол Улсын гурван сая иргэн суух машинаа яг таг олоогүй ч анх сонгосон замаасаа ухарчихаагүй байна. Тэр утгаараа манай нам МАН-ыг бодвол арай эрүүл, тэгтлээ эвдрээгүй. Та бод доо. Ардчилал ялснаас хойш АН тийм олон жил засаглаагүй. Ихэнх жилүүдэд нь МАН засагласан. Эдэн шиг завсаргүй шахуу засаг толгойлсон бол бид ч ялгаагүй идээ бээрэндээ баригдах байсан. Ер нь ардчилал гэдэг чинь хүний сайн, муугаас болдоггүй. Зарчим, тоглоомын дүрмээр явдаг.

-МАНАН хэзээ сарних бол. Таны ярианаас анзаарахад суух машинаа олж, шилжилт дуусч байж гэрэл тусах нь ээ дээ?

-Та нөгөө талаас нь хар даа. Бүр томоор нь яривал яагаад МАНАН болчихов гэсэн асуултын хариу өөрөөр гарна. Хүн бүр ходоодтой. Манай намын хүн ч хааяа өлсөж таарна. Тэр утгаараа бүх хүн адилхан. Сая хэллээ шүү дээ, удаан жил засагласан нь идээ бээрэндээ илүү баригджээ гэж.

-1990-1992 оны Д.Бямбасүрэнгийн Засгийн газрын үед өмч хувьчлал эхэлсэн, үнэ чөлөөлсөн, ардчилал зах зээлийн үе рүү шилжих ажил эрчтэй өрнөсөн гэж харагддаг. Тэр үеийн тэргүүн шадар сайд нь та. 1992-1996 оны Засгийн газар та нарын эхлүүлсэн шинэчлэлийг огт урагшлуулаагүй, өнөөгийн гацаа тэндээс эхтэй гэсэн шүүмжлэл дуулддаг. Энэ хэр бодитой шүүмжлэл вэ?

-Унтсан нь үнэн. Өнгөрсөнтэйгөө зууралдаж, хуучнаа санагалзсаар дөрвөн жилээ барсан. Үүнийг нь ард түмэн олж хараад манай намд (манай намуудад) санал өгсөн юм, уг нь. 1996 онд. Тухайн үед МҮАН, МСДН, Ардчилсан холбоо гэсэн эвсэл байсан шүү дээ. Хэрвээ эвсэл биш өнөөгийнх шиг нэг нам, нэг даргатай засагласан бол өнгөрсөнд өрнөсөн хагарал гарахгүй байсан. Учир нь тэр үед манай намынхан, ер нь улстөрчид том мөнгө үзээгүй, эвдрээгүй байсан юм. Дараагийн сонгуулиар нь буюу 2000 онд МАН ялж үнэмлэхүй олонхиороо тасралтгүйгээр найман жил засагласан. Тэр жилүүдэд МАН-ынхан улс орноо хөгжүүлэх чин зорилготой зүтгэсэн бол байдал өөрөөр эргэх байсан. Харамсалтай нь тэгээгүй. Эрх баригчид хувь хувийнхаа эрх ашгийг л нэгдүгээрт тавьсан. Наад өнгөндөө капитализм руу оръё, машинаа сольё гэж зөвшөөрсөн хэр нь замаасаа ухарсан. Энэ үед л Монголын олигархиуд төрсөн байдаг. Ерээд онд манайхаас бусад улсад бол коммунист намынх нь өмчийг хураагаад, үйл ажиллагаа явуулахыг нь хориглосон. Гэтэл бид тэгээгүй. Өнөөгийн МАН харин ч зуун жилийн настайгаараа бахархаж, хэлмэгдүүлсэн, нураасан, ухраасан, хөгжлөөс хойш чангаасан, идэж ууж, төрд идээ буглаа үүсгэснээ биш “Та нарыг ер нь бид тэмбүүнээс салгасан. Шинэ нийгмийн янз бүрийн материаллаг техникийн бааз байгуулж өгсөн” гэх ухааны яриа үүсгээд сууж байгаа нь шуудхан хэлэхэд эмгэнэл. Учир нь засаглах үедээ юу ч хийдэггүй төр гэж угаасаа байдаггүй юм. Нэг зүйлийг онцолж хэлмээр байна. Монгол Улс ардчиллын зарчмаар явж байгаа болохоор, хүн бүр, түүний дотор аль ч намын том дарга бодол саналаа чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй болсон учраас Н.Энхбаяр нь тусдаа нам байгуулсан. Ийм шалтгаанаар энэ намын доторх ялзрал Монгол Улсын ялзрал болж хувираагүй. Тэгээгүй бол өдийд ямар зурагтай суух байхыг ёстой бүү мэд. Одоо дахиад хагарч байна. Ер нь хувааж идэхийн төлөө явдаг гэмт бүлэглэл дандаа задардаг. Түүх нь, жам нь тийм. Дахиад хэлье. Монгол социалист системээс татгалзсан мөртлөө бүрмөсөн баяртай гээгүй онцлогтой улс. Алдсан ч, удсан ч сонгосон замаараа явъя гэж чигээрээ урагшлаагүй. АН-ын хувьд сонгосон замаараа явъя гэж зориод өөрсдийнхөө хэмжээнд чирсээр өнөөг хүрсэн. Нялхсын өвчин, балчрын гайг ч ханатлаа амссан. МАН бидний энэ сул талыг харж ухаарахын оронд мууг маань сураад хоёр ч удаа хагарлаа. Эхлээд МАН, МАХН гэж хагарсан. Одоо парламент дахь олонх нь яг тэнцүү хоёр хуваагдчихлаа. Даажинтай хэрэг шүү.

-Хагарал нь цаашдаа ч гүнзгийрнэ гэсэн таамаг байна…?

-Үйл явдал цаашид яаж өрнөхийг мэдэхгүй байна. Тодорхой ганц л зүйл бий. Энэ нам өнгөрсөн 30 жилийн турш Монголыг мухардалд оруулсан, төдийгөөс өдий хүртэл социализм руу чирэхийг хичээж оролдсоор ирсэн. Гэхдээ үүнд ганц МАН-ыг буруутгах аргагүй. Манай намын үүрэг оролцоо ч чамгүй байсан. Өнөөдөр МАН-д найдах хүн эрс цөөрлөө. Нэг хэсэг нь хэт хуучинсаг. Арай залуу гэсэн нь хүмүүжил төлөвшил, мэдлэг боловсролоор ядмаг. Өнгөрсөн 30 жилийн засаглалынх нь туршид тэдэнд хэн ч саад болоогүй. Нам нь программгүй, үзэл санаа,төсөөлөл үнэ цэнэгүй учраас Монголын төр өнөөдөр ийм байдалд хүрчихлээ л дээ. Бүгдийг нь зангидаад урагшлуулах лидер энэ намд байхгүй. Дашрамд хэлэхэд манай намд ч тийм хүн алга. МАН-ын хийж чаддаг, хийж байгаа зүйл нь ерөөсөө л өөд уруугүй амжиж идэх. Үүнд нь Монголын нийгэм, АН хүртэл тэсвэрээ алдаж байна. Манай зарим тэсвэр багатай нь муу юмыг нь дуурайгаад эхэлчихсэн. Ямар ч баялаг бүтээгээгүй, хөлсөө дуслуулаагүй атлаа нүдэн дээр нь мөнгөжөөд байхаар хэн ч тэгнэ.

-МАН-аас болоод эвдрээд байна гэдэг голлох хоёр намын нэг нь болох хүчний хувьд арай ядмаг, өөрсдийгөө өмөөрсөн тайлбар биш үү?

-Монгол улс өнгөрсөн 30 жилийн хэдэд нь хэнээр удирдуулав гээд харахаар манай нам яаж ялзрахгүй, эвдрэхгүй байх юм. Наад зах нь би ийм гоё юм яриад суугаа хэрнээ сүүлийн сонгуульд л нэр дэвшээгүй, бусад бүх сонгуульд нэр дэвшсэн. Хөгжлийн гарц, байр суурь, үнэт зүйлээ ярьж өрсөлдөөд ялаагүй.

-Этикгүй, мөнгөнөөс өөрийг боддоггүй эрх мэдэлтнүүдтэй улсын ард түмэн нь ч ялгаагүй тийм гэсэн таны шүүмжлэл хатуу ч гэлээ үнэн л дээ. Бөх, дуучдад дуртай нь сонгогчдын олонх гэдгийг батлах жишээ танаас эхлээд зөндөө юм байна шүү…?

-Би бөхчүүдэд л их буян хийдэг хүн шиг байгаа юм. Гомдсондоо биш, өнөөхөндөө үүнээс өөр логик алга гэж хэлэх гээд байна л даа. Яг одоогийн нийгэмд нэг том гуниг байна. Буян хийдэг этгээд нь төр гэсэн итгэл үнэмшилтэй нь дэндүү олонх юм. Ийм хандлага ор мөргүй арилаагүй цагт капитализмын тухай мянга яриад нэмэргүй. Гэхдээ Монгол Улс сонгосон замаасаа ухраагүй давуу талтай гэж би түрүүн танд хэлсэн. Тийм учраас бага багаар хөгжсөөр яваа. Дээр байгаа хэд нь яаж ч идсэн Хөшигийн хөндийд нисэх онгоцны буудал босч байна. Процесс явж байгаа. Эрх барьж байгаа улстөрчид хагаралдсан ч наранцэцгийн тосоор тасрахгүй нь манай улсын давуу тал. Учир нь ургамлын тосны импорт аль нэг яамнаас хамааралгүй. Мал сүрэг өсч байгаа нь хөдөө аж ахуйн яаманд падлийгүй болсон. 1990-1992 оны Д.Бямбасүрэнгийн Засгийн газар өнөөдрийн давуу талын суурь болох олон алхмыг хийсний нэг нь энэ. Элдвээр хэлүүлдэг ч бардам байх шалтгаан надад олон. Намайг яаж ч муулсан би өмч хувьчлалыг эхлүүлсэн. Дутуу байж болно. Доголон, сохор байж болно. Гэхдээ л хийсэн. Хийгээгүй бол яах юм. Хэнийгээ муулах юм. Өөлөх ч юмгүй, сонгосон замаасаа ухраад баларсан улс болчихсон байх магадлал өндөр. Венесуэл, Хойд Солонгос, Кубыг хар л даа.

-Өмч хувьчлалыг зоригтой үргэлжлүүлмээр санагддаг. Гэхдээ энэ янзаараа бол төрөөс хамааралгүй бизнестэй улс болох цаг хол байх аа даа?

-Уг нь хувьд очсон өмчийг буцааж төрд авна гэж ярихаас илүү ТЭЦ-үүдийг, МИАТ-ийг гээд улсад үлдсэн бүгдийг хувьчлах ёстой. Төр бизнес хийх ямар ч шаардлагагүй. Гэхдээ цаг нь болсон эсэхийг олонх, өөрөөр хэлбэл та бид хоёрын яриад суугаа ард түмэн шийднэ.

-Та хойд хөршийн талаар нэг таагүй үг унагасан. Венесуэл мэтийн улсын шүтээн төдий болчихлоо гэж. Орост өрнөж байгаа явдлууд манайхаас хэр ялгаатай вэ, тийм болчихгүй гэх найдлага, давуу тал манай улсын ардчилалд байгаа гэж таны ярианаас ойлголоо…?

-Та зөв ойлгосон байна. Ер нь тийм. Би танд сүүлийн үед анзаарснаа сонирхуулъя. СССР задарснаас хойших жилүүдэд ОХУ-аас бусад нь бүгд өөрийгөө ялсан, хэдий хэцүү асуудал их байгаа ч өөрийн эрхээр зовж яваа, хөгжих боломж ирээдүй бий гэж үздэг юм байна. Ганцхан ОХУ л “Бид том гүрэн байсан” гэсэн харамсал тээсэн сэтгэлгээгээр явсаар өнөөг хүрч. Орос, Украины дайныг яг ийм нүдээр харах ёстой гэж яриад байна л даа. Сэтгэлгээний программ нь өөр учраас украйнчууд Путинаас болоод ингэчихлээ гэж үздэггүй. Зовлон, асуудлаа өсөлтийнх, нялхынх гэж хардаг. “Порошенко авлигачин нь үнэн. Гэхдээ дал, наяад жил Оросын дор аж төрсөн юм чинь үүнээс өөр ямар хүн биднийг удирдах билээ” гэж ойлгож сэтгэдэг. Харин оросууд нь “Манайтай насаараа хамт байчихаад одоо бидний нуруу руу хутга зоолоо” гэж үздэг юм байна. Хуучин социалист байсан улсуудад нэг зүйл анзаарагддаг. Ерэн оны үйл явдлыг зөв гэж үздэг хэсгээс гадна буруу шийдвэр болсон, өмнөх нийгэм нь гоё гэсэн дүгнэлттэй явдаг нь ч байдаг юм байна л даа. Манайд ч, Украйнд ч байдаг үзэгдэл. Гэтэл Украинд сүүлийн үед хандлагын огцом өөрчлөлт гарчихлаа. Украинчууд дотор зөвлөлтийн үед сайхан байжээ, манай Орос гэж хардаг улс цөөнгүй байсан. Гэвч 2014 онд оросууд Крымийг нь булааж, Донбасс, Луганск руу нь дайрсан. Украинчуудыг өөрчилсөн түүхэн үйл явдал болсон л доо. Манайхаар бол ЖДҮ зөв буруу эсэхээ түр орхиё гээд гол аюул болох Оросоосоо салаад авъя гэсэн ухамсар 2014 оноос украйнчуудад төрсөн. Товчхондоо украинчууд Оросыг таньсан. Сая шашнаа хүртэл салгачихлаа. Дэлхий даяараа Украиныг босох, өөдлөх зам руугаа орлоо гэж дүгнэж байна. Путины Оросыг дэлхий бас харж байна. Путин Алс Дорнодын мужийн даргын сонгуулийг илт луйвардаж авлаа, саяхан. Өнгөрсөн есдүгээр сард сонгууль нь болсон юм. Өөр намын хүн ялангуут саналыг нь хүчингүй болгочихож байна. Тэр сонгуулийн үеэр санал хураалт болж байгаа байранд гал командын сургуулилт хийх нэрээр баахан хүмүүс дайраад ороод ирвэл яахав. Манай ардчилал сайн биш ч бид ийм юманд цочирно. МАН ч тэгэхийг зөвшөөрөхгүй, ийм үйлдэл хийхгүй. Монголын ардчилал муухай ч Оросоос толгой дээгүүр. Тэнд сонгуульдаа манайх шиг автомат машин ашигладаггүй. Цаасан дээр зурснаас хойш цагийн дараа агаартай урвалд ороод ор мөргүй арилдаг бэх ашиглуулж санал авсан байх жишээний. Харин манайд бол ийм бэх хэзээ ч хэрэглэхгүй. Бужигнаан дундуур бэх нь арилсан цаасан дээр өөрийн хүнийхээ нэрийг дугуйлах гэх мэт есөн зүйлийн арга хэрэглэлээ, сая хэлсэн сонгуулиар. Ялсан нэр дэвшигч нь баахан мөнгө идэж уугаад албан тушаалаасаа хөөгдсөн нөхөр. Иймэрхүү илт тэнэг алхмуудаасаа болж Путин яваандаа унах нь ойлгомжтой болчихлоо. Гэтэл бидний анзаарахгүй орхиж болохгүй ойрын улс болох хойд хөршид болж байгаа иймэрхүү үйл явдлыг манай төрийн тэргүүний тамгын газар нь сонсоогүй, мэдэхгүй сууна гээд бод доо та.

-Манайд ч хуучин нийгмийг санагалзсан хэсэг төрд байгаа хэдээс эхлээд тоолвол цөөнгүй хувь эзлэх байх. Тэгэхээр бид капитализмаараа замнана гээд Украин шиг нэг талдаа гарчихаж чадахгүй сууцгааж байгаа улс болж таарах нь…?

-Тийм, Монгол Улс бүхэлдээ нэг талдаа гараагүй. Украин шиг улсаараа нэгдэх үйл явдал манайд болоогүй байна л даа. Хэлмэгдэгсдийн хөшөөтэй ч гэлээ, өчнөөн арван мянган хүнээ цаг бусаар алдаж, сүм хийдээ хэдэн зуугаар нь тонуулж эвдүүлсэн гашуун түүхтэй ч гэсэн тэр бүхний өмнө хариуцлага хүлээх нам нь “Бид буруугүй” гээд олигтойхон уучлалт ч гуйхгүй яваа. Түрүүн хэлсэнчлэн Ху нам өмчөө хураалгаагүй. Байр нь, архив нь, мөнгө нь байна. Өөрсдийгөө “Бидний үед монголчууд сэхсэн, соёлжсон, шинжлэх ухаанжсан, сайхан амьдарсан” гэж зүтгэсээр байгаа. Гэтэл өнөөдөр Украин нэг талдаа гарчихлаа. Герман фашизм буруу байсан гэдэг дээр нэгдчихсэн.

-Оросын иргэд Путины сүүлийн үеийн үйлдлүүдэд хэр эгдүүцэж байна?

-Учир ойлгодог, бичдэгүүд нь шүүмжилж байна. Ердөө саяхан дэмжээд явж байсан сэхээтнүүд нь илэрхий өмөөрөхөө больчихлоо. Оросын сайтууд руу ороод харахаар төрийн тэргүүнээ магтахаа багасгасан нь анзаарагдаж байна.

-Та том жижиг л болохоос Орос, Монгол зүй тогтлынхоо хувьд ижилхэн гэж ярьж байсан. Орос шиг болохгүйн тулд ингэж хараад, яриад яваа хэсгээ сонсох ёстой л доо. Ингэхэд улстөрчид, АН, МАН-ынхан арай эрүүлээр хардаг хэсгээ сонсч чадаж байна уу?

-МАН-ыг цаанаас нь залдаг хүмүүсийн нөлөө улам багасаад байна. Жишээ нь, өнөөдөр Б.Даш-Ёндонг сонсдог хүн цөөрсөн. Э.Бат-Үүл, Баабар, Р.Гончигдоржийг сонсдог нь АН-д хэд үлдсэн бэ гээд харахаар хариу нь их гунигтай.

-Тэдний нэг нь та. Жишээ нь таныг сонсч байна уу?

-Мэдэхгүй. Өнөөдөр хорь гарчихсан, гуч дөхөж яваа, намын дарга удирдлагуудын холын хамаатан залуус намайг сонсохгүй. Учир нь номгүй хүнд боловсрол хэрэггүй байдаг юм. Наанадаж л ойлгохгүй юмыг нь ярихаар тавгүй дуулдана шүү дээ.

-Та ярилцлагынхаа эхэнд “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн хувьчлалаас ЖДҮ эхтэй, ЖДҮ-ийг ил гаргаж, төрийн идээ бээрийг шахсаных нь төлөө “Монголын зэс корпораци”-ийнханд талархах ёстой гэсэн үг унагасан. “Монголын зэс корпораци”-ийн хувьд “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг хууль бусаар авсан гэсэн шүүмжлэл бий. Үүн дээр байр сууриа илэрхийлээч?

-Онолын хувьд буруу аргаар авсан байхыг үгүйсгэхгүй. Тэгж хардах эрх нь хэнд ч нээлттэй. Эхлээд ЖДҮ-гээр жишээлье. Шүүх, хуулийн байгууллагууд ухвал ЖДҮ-д хоёр асуудал бий. ЖДҮ авсан хүмүүс нь улстөрчид, УИХ-ын гишүүд ба тэдэнтэй хамаарал бүхий гэгдэж буй нөхөд. Өгсөн хүн нь ХХААХҮ-ийн сайд. Зүй нь хуулиараа өгсөн хүн буруутдаг. Мэдээж авсан нь бас буруутна. Зориулалтын бусаар авсан гэдэг утгаараа. Авсан хүмүүст нь эрүү үүсгэхгүй байж магадгүй. Харин өгсөн этгээд хуулийн дагуу эрүүгийн хариуцлага хүлээх ёстой. Уучлал гуйгаад өнгөрдөг асуудал огт биш. Илэрхий хууль зөрчсөн учраас ял оноохоос аргагүй. ЖДҮ өгсөн, авсаны гол ялгаа нь энэ. Тэгэхээр 49 хувийг буруу авсан гэж хардаж, хариуцлага тооцъё гэж байгаа бол өгсөн хүнийг нь татах ёстой. Өөрөөр хэлбэл мөнгө өгсөн гээд байгаа хүмүүсийг нь. Хэрвээ үнэн бол улс 400 гаруй сая ам.доллараар хохирсон байж таарна биз. Үнэхээр улсын мөнгөөр авсан нь нотлогдвол 49 хувийг буцаагаад хурааж авч болно. Тэгэх ч ёстой. Гэтэл шүүхийн шийдвэр хэдэн шат дамжаад 49 хувийн талд гарлаа. Шийдвэр гаргасан шүүхэд 49 хувийг илт эсэргүүцсээр ирсэн эрх мэдэлтний шавь нар бий. Шүүхэд нөлөөллөө гэж хардахдаа тулвал өнөөдөр алх тогшиж буй шүүгчдийн ихэнх нь Ц.Нямдорж тэргүүтэй хуульч улстөрчдийн шавь нар гэдэг нь маргах аргагүй үнэн. Эрүүл ухаанаар, логик талаас нь харвал илт хууль зөрчөөгүй, жамын дагуу өрнөсөн процесс учраас л шүүх 49 хувийн талд шийдвэр гаргасан хэрэг шүү дээ.

-Таныг шүүмжилдэг сэдвийн нэг нь Оюу толгой, Дубайн гэрээ. Гэтэл нөгөө талд танай намын дарга байсан, Ерөнхий сайдаар ажиллаж явсан улстөрч Оюу толгойд таагүй ханддагаа саяхан зарлачихлаа. Оюу толгойд улстөрчид дургүй байдгийн шалтгаан юу юм бол. Да.Ганболд гэдэг хүнийг Оюу толгойтой холбож шүүмжилдэг хүмүүсийн байр суурьд хариулт өгөөч гэвэл та юу хэлэх вэ?

-Оюу толгой хахуульчдад юм өгдөггүй учраас улстөрчид дургүй байдаг юм. Ний нуугүй хэлэхэд манайхан хуучин “Эрдэнэт” шигээ санаад Оюу толгойг шантаажилсан. Мөнгө өг гэж шантаажлахад нь өнөөдүүл нь тоогоогүй хэрэг. Том компаниудын хувьд нэг хоёр удаагийн хүлээн авалт, жижиг сажиг бэлэг өгөх байдаг л жишиг. Гэхдээ манай улстөрчдийн хүсдэг шиг насных нь хоолыг өгдөг жишиг Оюу толгой шиг дэлхийн том компанийн хувьд байхгүй. Нээлттэй том компанийн бүх тоо данс олны өмнө ил байдаг юм. Тэдний дүрэм нь өөр. Харин манай “Эрдэнэт”-ийн 49 хувь хувьд очихоос өмнө тийм байгаагүй. Тийм учраас Монголын улстөрчид том компаниас мөнгө нэхэх сэтгэлгээнээсээ салж чадахгүй өнөөдрийг хүрчихлээ л дээ. “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг Оросоос авч 100 хувь Монголынх болгосон нь бидний хувьд том олз. Орос чинь Путины улс. Манайхаас долоон дор, “Эрдэнэт”-ээс бүр илүү их хэмжээгээр иддэг байсан. Оюу толгойн хувьд Монголын номер нэг татвар төлөгч, орлого оруулагч болчихсон. Нэг онцлог нь энэ төслөөс орж ирж буй орлого, мөнгө дундын зуучлагч, шахаа хийгч, наймаачдад очихоо больсон. Шууд төсөвт ордог болсон. Тийм учраас өнөөдөр Оюу толгойтой ярих зүйл байхгүй. Оюу толгойг шүүмжилдэг улстөрч эрх мэдэлтэн олон бий. Шалгах зорилготой ажлын хэсэг байсхийгээд томилогддог. Гэсэн хэр нь энэ төслийг зогсоож чадахгүй яваагийн шалтгаан нь ердөө энэ шүү дээ. Намайг Оюу толгойтой холбож шүүмжилдэг гэж та сая хэллээ. Хариулт нь тодорхой. Миний хувьд гацчихсан байсан Оюу толгой гэдэг төслийг хөдөлгөхөд оролцоотой ажилласан хүмүүсийн нэг. Үр дүнд нь Монгол гэдэг улсын эдийн засаг элгээрээ хэвтэх зовлонгоос аврагдсан нь булзах аргагүй үнэн. Хэдэн арван мянган хүнийг ажилтай амьдралтай аж төрүүлж, бүхэл бүтэн улсын эдийн засагт мэдрэгдэхүйц нөлөө үзүүлж байгаа төслийг хөдөлгөсний төлөө шүүмжилж буруутгана гэдэг логикийн хувьд хэр зөв хандлага вэ. Оюу толгойг хөдөлгөсөн учраас бид өдий дайны амьдарч байгаа.

“Vidal salon”-ы захирал Д.Одонгоотой ярилцлаа.

---

-Vidal salon-ы 20 жилийн ойн мэнд хүргэе. Үсчин болох багын хүсэл мөрөөдөл чинь байв уу?

-Ихэнх хүмүүс багаасаа л тийм мэргэжилтэй болно гээд сонгочихсон байдаг бол миний хувьд үсчин болно гэж анх бодож байгаагүй л дээ. МУБИС-ийн Хэл, уран зохиолын багшийн ангид конкурс өгөөд орж чадаагүй юм. Тэгээд ээж маань намайг дагуулж, 19 дүгээр хороололд байрлах Монгол Улсын мастер үсчин Я.Заманд багшийн шавиар оруулж байлаа. Тухайн үед тэр багшийн шавь болохын тулд эхлээд зургаан сар үйлчлэгч хийх ёстой байсан юм. Тэр үед үсчиний курс дамжаа ч гэж байдаггүй байлаа. Бас нэг талаар энэ мэргэжлийг чадамгай эзэмшихэд ээжийн минь оролцоо их байсан. Ээж маань их хөдөлмөрч нямбай хүн байсан юм. Өдөр болгон миний ажил дээр ирж намайг хэрхэн ажиллаж байгааг шалгана. Цэвэрлэгээ хийж байхад парны зай завсарыг хөвөнгөөр шалгаж үзнэ. Намайг ажилдаа үнэнч шударга хандуулахын тулд л энэ бүхнийг хийдэг байж билээ. Үүний үр дүнд би сар гаруй үйлчлэгч хийгээд багшийнхаа дагалдан болсон доо. Тэр үеэс л үсчин болох замнал эхэлсэн гэж хэлж болно. Гэсэн ч дараа нь багш болох хүсэл мөрөөдлөө биелүүлж, ажиллахынхаа хажуугаар багш, герман хэлний орчуулагч мэргэжлээр сурсан. “Урлах эрдэм” дээд сургуульд Гоо зүйн багшаар таван жил мөн “Тахир дутуу иргэдийн хөдөлмөр боловсролын төв”-д таван жил ажиллаж байлаа.

-Салоноо анх хэрхэн нээж байсан талаар ярихгүй юу?

-Анх “Видал” салоноо хоёр үсчин, нэг гоо сайханч, хоёр маникюрчинтэй нээж байлаа. Одоо 14 үсчин зэрэг ажилладаг “Одонгоо” салон болон өргөжсөн. Салоноо байгуулаад 20 жил өнгөрч байна. Энэ хугацаанд залуу хүнийхээ хувьд нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд олон ажлууд хийж байсан. Өдгөө энэ салбартаа үйлчлэгчийн ажлаас эхлээд үсчин болтлоо 27 жил ажиллаж байна. Мөн үсчин хэмээх эрхэм мэргэжлийн анхны “А” үсгийг заасан Монгол Улсын мастер үсчин Я.Заманд багшдаа үргэлж баярлаж явдаг. Мөн миний өнөөдрийн энэ амжилтад хүрсний гол үндэс нь яах аргагүй “Smile” салоны хамт олон. Миний чадварыг нээж, олонд таниулж өгсөн мастер үсчин, багш Ч.Болдхуяг агсандаа мөн талархаж явдаг.

-Өнгөрсөн 27 жилийн хугацаанд шантрах үе гарч байв уу?

-Мэдээж энэ салбарт олон жил ажиллах хугацаанд шантрах үе гарч байсан. Хичээн байж босгосон салон маань нэг өглөө ороод ирэхэд нэг ч хайч байхгүй болтол хулгай орчихсон үе ч надад тохиолдож байлаа. Тэр үед шантарч байсан ч миний гар ямар хугарсан биш, гараараа дахиад бүтээж чадна гэсэн хүсэл эрмэлзэл байсан учир замаасаа буцалгүй өдийг хүрсэн дээ.

-Энэ хугацаанд олон шавь төрүүлсэн байх?

-Өдгөө манай салоноос салбарлан гарсан хот, хөдөө орон нутгийн нийлээд 20 гаруй салбар үсчиний салон бий. Шавь нараа тоолж үзээгүй. Гэвч шавь нараас минь мастер үсчин Н.Алтаншагай, С.Мөнхнасан, Г.Ганцоож, Д.Наранхүү нар Дэлхий, Ази, Европ тивийн аваргын болон Ази, Номхон далайн орнуудын үсчин, гоо засалчдын аваргын олон удаагийн алт, мөнгө, хүрэл медалийн эзэд болсон. 2016 онд БНСУ-д болсон дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс Монгол Улсын таван үсчин медаль хүртсэний дөрөв нь миний шавь байсан.

-Манай үсчдийн мэргэжлийн ур чадвар ямар түвшинд байна вэ?

-Жилээс жилд дэлхийн тавцанд өрсөлдөх чадвартай үсчид төрөн гарсаар байгаа. Ур чадвар, авьяасаараа хаана ч дутахгүй. Цаг үеэ дагаад мэдээ мэдээллийг олноор нь хүлээн авч, өөрсдийгөө хөгжүүлж чаддаг болсон.

-Хүмүүс тэр болгон хүнийг тэргүүндээ хүргэдэггүй. Гэхдээ үсчид бол хүний тэргүүнд хүрдэг. Ингэхээр энэ мэргэжил нэлээн хариуцлагатай мэргэжил болов уу?

-Тэгэлгүй яахав. Тухайн хүний дүр төрхийг үсээр нь илтгэж гаргана гэдэг амаргүй. Үсчин хүний анхаарах гол зүйл энэ л байдаг. Үйлчлүүлэгчид маань өөдөөс инээгээд “баярлалаа” гэж хэлэхэд л би баяртай болчихдог. Тэдний маань сэтгэл дүүрэн харц, сайхан инээмсэглэл надад урам зориг өгдөг. Тийм ч учраас миний мэргэжил маш хариуцлагатай байхыг шаарддаг гэж боддог.

-Та “Оддын үсчин Одонгоо” нэрэндээ хэр дуртай вэ?

-Надад энэ нэрийг хайрласан үйлчлүүлэгчдэдээ баярлаж явдаг. Эзэмшсэн мэргэжлээ улам төгс хөгжүүлэхийн тулд авьяас чадвараа дээшлүүлэх тал дээр байнга анхаардаг. Салонд маань янз бүрийн л нийгмийн хүрээллийн хүмүүс ирдэг. Тиймээс хэн нэгнийг баян, ядуу гэж ялгах бус гоё сайхныг чин сэтгэлээсээ харамгүй бэлэглэдэг байхыг үсчин хүн эрхэмлэх хэрэгтэй.

-Ойролцоогоор нэг хүний үсийг засахад хэдэн минут ордог вэ?

-Ойролцоогоор 30-40 минут зарцуулдаг. Одоо шинэ жилийн захиалга эхлээд ачаалал их байна.

-Энэ жилийн үсний трэндийн талаар ярихгүй юу?

-Тухайн жилийн трэнд ямар байна, дэлхийн чиг хандлага хаашаа эргэж байна, тэрийг л дагадаг. Мэдээж жил бүр л шинэ трэнд загварууд бий болж байдаг. Энэ жилийн хувьд эмэгтэйчүүдэд том долгионтой үс моданд орсон. Үсний өнгөнд дотроос нь гэрэл сүүдэр өгсөн өнгөнүүд болоод бор өнгө трэнд болж байна.

-Өвлийн улиралд үсээ эрүүл байлгахад юун дээр анхаарах ёстой вэ?

-Хүн арьсаа арчилдаг шигээ үсээ байнга арчлах хэрэгтэй. Үс хуурайшиж, салаалж гэмтэхэд хэрэглэж байгаа бүтээгдэхүүн, сам, алчуураас их шалтгаалдаг. Манай орон эрс тэс уур амьсгалтай, дээр нь хатуулаг ихтэй устай. Будаг шүлт ихтэй учир үсний хайрсан давхаргыг гэмтээдэг. Тэгэхээр будгаа ч зөв сонгох хэрэгтэй. Будагтай үсний шампунь, ангижруулагч хэрэглэх ёстой. Фирмийн бүтээгдэхүүн хэрэглэж сурвал үр дүн нь мэдрэгддэг. Мөн хүмүүс шампуниа дутуу угаадаг. Үүнээс болоод үс маш их гэмтдэг. Үсээ шампунидаад хоёроос гурван минут байлгах хэрэгтэй. Үлдэгдлийг дутуу зайлснаас болж хаг үүсдэг.

-Саяхан Одонгоо салоны 20 жилийн тоглолт болж өнгөрсөн?

-Маш сайхан тоглолт болж өнгөрлөө. Энэхүү шоугаараа би нэг зүйлийг хэлэхийг хүссэн л дээ. Үсчин гэдэг мэргэжил тийм ч амархан биш. Хэн дуртай нь курс, дамжаа төгсөөд л үсчин болчихдоггүй. Маш нарийн мэргэжил шүү гэдгийг онцлохыг хүссэн. Өөрийн мэргэжилдээ зориулж хөгжмийн зохиолч УГЗ Л.Балхжавын ая, яруу найрагч УГЗ Ш.Гүрбазарын шүлэг “Тэргүүн илсэн бурхны илч” хэмээх сайхан дуу бүтээсэн. Энэ дууг маань дуучин Баярцэцэг, Motive хамтлагийн дуучин Ганбаа нар хамтарч дуулсан. Мөн УГЗ О.Эрдэнээ, УГЗ яруу найрагч Ш.Гүрбазарын шүлгээр ахин нэгэн ардын сайхан дуу бүтээсэн. Энэ дууг маань дуучин Сайнтөмөр амилуулан дуулсан. Салоны 20 жилийн тоглолт маань бүх л оддыг цуглуулсан маш сайхан үдэш болсон шүү. Тоглолтод оролцсон уран бүтээлчиддээ баярлалаа гэдгээ хэлмээр байна. Мөн биднийг байнга сонгон үйлчлүүлдэг үйлчлүүлэгчдэдээ маш их баярлалаа гэж хэлье.

“Япончууд бидэнд яалаа гэж зүгээр туслах вэ дээ, арал нь усанд автвал ийшээ ирэх нэг арга нь биз гэж хардангуй ярих монгол олон байдаг. Яг үнэндээ япончууд тийм хандлагатай ард түмэн биш. Харин ч үхлийг ихэмсэг хүлээж авах сэтгэлгээтэй үндэстэн. Хэзээ нэгэн цагт амьдардаг газар нь усанд автвал яг тэр агшныхаа сайхныг мэдрээд орчлонгоос явж чадах хүч цусанд нь байдаг юм. Япончуудыг амиа хорлолтоор тэргүүлдэг, амьдрах чадваргүй болохоороо ийм зам сонгодог гэж ярьдаг нь бас ташаа ойлголт шиг санагддаг. Тэднийг ойлгохын тулд самурайн замыг ухаарах учиртай. Самурай хүний хамгийн дээд үхэл бол харакири. Оюун санаат хүн гутамшигтай үйлдэл хийснээс үхлийг ихэмсэг угтсан нь дээр гэсэн философи л доо. Европчууд гэдэс хэвлийг доод зэрэглэлийнх гэж үздэг бол япончууд зүрх гэж ойлгодог. Япончууд хүний оюун санааг гэдсэнд оршдог гэж үздэг. Эртний япончууд амыг худалч, гарыг бузар нүгэлтэн гэж үздэг байсан бол харин хэвлийгээ хэзээ ч хуурч мэхлэхгүй үнэнч эрхтэнд тооцож байсан хэмээдэг. Хүний хүйсний дор амьдралын цэг оршдог гэж буддизмд үздэгтэй агаар нэг ойлголт байх. Самурайн хэлээр бол гэдсээ хүүлэх нь сэтгэлээ нээх гэсэн утгатай дүйдэг гэдэг юм. Үхлийн замыг мөнхрөхийн эх булаг гэж үздэг ард түмэн бол япончууд шүү дээ” хэмээн бидэнд хөтөчлөсөн Ц.Наранжаргал ярилаа. Түүнийг ингэж хэлэх үед хэзээ ч билээ уншсан “Үүрэг хариуцлага уулнаас хүнд, үхэл өднөөс хөнгөн” гэсэн Японы гардан тулааны дүрмийн үг санаанд зурсхийв.

“Нью жуулчин турс” компанийн япон зах зээл хариуцсан менежерээр ажилладаг Наранжаргал бүсгүй япон судлаач Д.Төмөрбаатарын хөрвүүлсэн “Бүшидо” номоор яриагаа үргэлжлүүллээ. “Бүшидо”г энгийнээр хэлбэл самурайн философийн ном гээд ойлгочихож болох аж. Үгчилж орчуулбал бүши нь дайчин, самурай гэсэн үг бол до нь зам мөр гэсэн утгыг илэрхийлдэг гэнэ. Манайхаар бол зуны сэрүү татсан агшныг санагдуулам өдөр, Японыхоор бол өвөл дөхсөн намрын сүүл үеийн жиндүүхэн өдрийн үдээс хойхно “Нарита”-д газардах үеэр бидний дунд ийм яриа өрнөсөн юм. Аяллын багийнханд хөтөч бүсгүйн самурайн дэг ёсны талаарх яриа сонирхолтой санагдаж байгаа нь илт. Ачаа тээшээ хүлээх зуураа ч яриаг нь чих тавин сонсоцгооно. Аяллын багийнхан гэдэг нь Багануурын уурхайн ажилчид. Уурхайн зүгээс Япон улс руу ажилчдаа соёлын аяллаар явуулж байгаагийн нэг ээлжийнхэнтэй нь бид аяны дөрөө нийлсэн юм. Зүгээр нэг газар нутаг, байшин барилга харах төдий биш арлын улсын хөгжлийн нууцаас суралцах, өндөр хөгжилд хүрсэн япончуудын хандлагыг сонирхох аялал учраас Наранжаргал самурайн зам мөр, философийн тухай амттай яриагаар аяллаа эхлүүлсэн байх.

Онгоцны буудлаас холгүй байрлах “Тоyoko Inn Narita” зочид буудлын зүг автобусаар явах зуур ч бид “самурай”-гаар амьсгалав. Эдийн засгаараа дэлхийд гуравт жагсдаг өнөөгийн Японы хөгжил самурайн дэг жаягийн үндсэн дээр бий болжээ. Их Монголын үед ихэс дээдэс маань юу бодож сэдэж, ямар замаар явж байсныг бид “Монголын нууц товчоо”-ноос уншдаг бол Японд самурай нарын тухай ингэж тэгж явсан гэх барим тавим түүхэн эх сурвалж ном бүтээл байхгүй гэнэ. Наранжаргалын яриаг сонсч суусан О.Туяа “Аль нэг эх сурвалж дээр дөрөөлж түүхээ унших нэг хэрэг. Амнаас ам, цуснаас цусанд дамжсан ёс суртахууны код гэдэг тэс өөр зүйл. Япончуудын хувьд самурайн ёс зүйн нөлөөллийг ингэж хэлмээр санагддаг” гэсэн нь байгаа оносон зүйрлэл санагдав. О.Туяагийн хувьд ажилчдынхаа хандлагыг өөрчлөх хөтөлбөрийг эхлүүлж энэ аяллыг санаачилсан бүсгүй юм. “Багануур” ХКийн хүний хөгжил судалгаа хариуцсан дэд захирлаар ажилладаг тэрээр “Япончууд 1800гаад он хүртэл бүхэл бүтэн 200 жилийн турш дэлхийгээс тусгаар оршсон түүхтэй. Яг тэр жилүүд самурайн философи цусанд нь шингэхэд онцгой нөлөөлсөн байх гэж би хувьдаа боддог. Япон хүмүүсийн сэтгэл хөдлөлөө барих маш том чадвар мөн л самурайн философиос эхтэй. Энэ чанар сүмочдоос нь тод харагддаг. Ямар ч том ялалтын дараа улам хичээнэ ээ, дэмжсэн та бүгддээ баярлалаа гэдгээс өөр илүү дутуу үг унагадаггүй. Япон хүний маш том чанар шүү” гэж бодлоо хуваалцав.

Ийн ярилцсаар бид хоноглох буудалдаа ирлээ. Хэтэрхий үнэтэй биш, боломжийн өртөгтэй энэ сүлжээ буудалд голчлон буудаг жуулчид нь хятадууд гэж хөтөч бүсгүй тайлбарлав. Буудлын хаалгаар оронгуут хөтчийн яриаг батлах гэсэн мэт хэсэг хэсгээрээ бөөгнөсөн хятад жуулчид угтав. Японд биеийн хүчний ажил хийдэг гадныхан дунд хятадууд жин дардаг байсан бол сүүлийн үед тэдний орон зайг вьетнамчууд эзлэх болж. Урд хөршийн хувьд сүүлийн жилүүдэд эдийн засаг нь тасралтгүйгээр өсч яваа. Дундаж давхаргын бийлэгжүү хэсгийнх нь эзлэх хувь огцом өссөн гэх статистик жил дарааллан дуулдаж буй. Дундаж давхаргаа тэтгэсэн төрийнх нь бодлого хятад иргэдийг харь газар мөнгө харсан хар ажил хийлгэхээргүй болгосон гэнэ. Японд суралцдаг хятад оюутнууд цагийн ажил ч тоож хийхээ больжээ. Урд хөршийнхөн одоо Японыг жуулчлах гэж л зорих болсныг Токиогийн гудамжинд олноороо зөрөх хятад иргэдээс харж болно. Бидний буудалласан Тoyoko буудал гэхэд л өглөөний цайгаа хятад маягаар бэлтгэжээ. Агшаасан будаа, хятад маягаар амталсан бөөрөнхий мах, мантуу, шөл сэлтээс байнгын зочид нь аль үндэстэн бэ гэдгийг түвэггүй харчихаж болохоор юм. Япончууд сүүлийн үед жуулчилдаг, сурдаг, оршин амьдардаг хятадуудад нэлээд дургүй ханддаг болж. Япон хүний мөн чанараас хазайсан үйлдэл олонтоо гаргадаг учраас тэр гэнэ. Хоолны газар шүлсээ хаях, дэлгүүр худалдааны төвд урдуур дайрах хандлага гаргаж байгаа хятад иргэдтэй Токиод таарах тийм хэцүү биш юм. Хүн олонтой цахилгаан шатанд мөрөө хавчиж зогсох, метроны сандал дээр зүүрмэглэх хэрнээ цэх суух япончуудын хувьд бидэнд аягүй харагдах иймэрхүү хандлага яаж ч бодсон таатай санагдахгүй л дээ.

Хүнийг бодсон, бусдад түвэг дараа болохгүй гэсэн хандлага өдөр тутмын амьдралаас нь их тод анзаарагдах юм. Тoyoko Inn Naritaгийн хятад маягийн өглөөний цайнд орох үеэр хөтөч бүсгүй нэг сонирхолтой мэдээ дуулгав. Японд сүүлийн үед хүнээ бодсон хэрнээ санаанд оромгүй сонин шийдвэрүүд их гаргах болж. Манайхны “баасан ахын төрсөн өдөр” гэж хошигнодог ажлын сүүлийн өдөр япончуудын хувьд ч шоуны өдөр байдаг гэнэ. Ресторан, шар айрагны паб, караоке, рамён амтлах хоолны газар гээд хэд хэдэн газар дамжиж явсаар бараг үүрийн дөрөв тав хүргэдэг аж. Оройн цагаар бүсгүйчүүдийг халдлагад өртүүлэхгүй гэсэн бодлогоор яг тэр үеэр нь дан бүсгүйчүүд зорчдог ягаан өнгийн метро үйлчилгээнд явуулдаг болжээ. Настай хүмүүс бэлэн мөнгөний машинаас мөнгө авах үедээ луйвардуулах явдал цөөнгүй гарсан гэх шалтгаанаар царай, дуу хоолойгоор нь таньдаг ATMүүд хэрэглээнд нэвтрүүлэх шийдэл яригдаж эхэлсэн гэнэ.

Мөнгөн тэмдэгт дээрээ хараагүй хүнд зориулсан товгор тэмдэглэгээтэй, хаана ч очсон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд жирийн л хүмүүс шиг зорчиж, аялж, шоппингдох боломж бүрдсэн Токиогийн гудамжинд дугуйгаа үүргэвчинд хийж үүрсэн хүмүүс цөөнгүй таарав. Машинаас үнэтэй, эвхээд цүнхэнд хийгээд үүрчихдэг никель дугуй сүүлийн үед моданд оржээ. Ухаалаг хэрэглээ, минималист амьдралын хэв маяг япончуудын бусдаас ялгарах бас нэг тод өнгө. Эмх цэгцийн тухай Мари Кондо гэж япон бүсгүйн ном манайд бестселлэр болж нэг хэсэг шуугиулсан даа. Япончуудын хувьд энэ чигийн үйлчилгээ үзүүлдэг хүмүүсийн эрэлт өндөрсчээ. Мари Кондогийн хувьд дэлхийн олон оронд очиж эмх цэгцийн гайхамшгийг таниулж мэдрүүлж яваа япон бүсгүй. Түүнийг энэ чиглэлийн үйлчилгээ үзүүлдэг хамгийн өндөр үнэлгээтэй багш гэдгээр нь барууныхан анддаггүй.

Багануурын ажилчдын аяллын хөтөлбөрт Мари Кондогийн шавь Тотогоос лекц сонсох цаг багтжээ. Нэг оффисийн ажилчид дундаа хайч, цавуу хэрэглэх бол өдөр тутмын амьдралын хэв маяг нь болчихож. Сүүлийн үед настнуудын гэрт очиж гэрийг нь эмхэлж цэгцлэх, илүү эд хогшлоос нь салгах үйлчилгээ ихэссэн гэнэ. Нас өндөр гарсан япончуудын хувьд дэлгүүрээс хэрэгтэй, хэрэггүй юм худалдан авах хандлага ихэссэн нь ухаалаг амьдралын хэв маягаараа дэлхийд тэргүүлдэг япончуудын толгойны өвчин болжээ. Амьдралаас явахдаа ч цэмцгэр байя гэсэн аян өрнөж эхэлжээ. Айл гэрүүдийн хувьд ч өмсөөгүй хоёр жил болсон хувцсаа шууд хаях, өрхийн гишүүн бүр нэг л аяга, халбага, сэрээтэй байх зэрэг бичигдээгүй дүрэм үйлчилдэг гэж Наранжаргал сонирхуулав. Цэгцтэй гэр орон амжилттай, стрессгүй амьдрахын суурь гэдгийг нийгмээрээ ойлгож, амьдралдаа хэрэгжүүлсэн нь Японы хөгжлийн бас нэг нууц юм байна. Тотогийн эмх цэгцийн лекцэд суусан хүмүүс дор бүрнээ гэртээ хэрэгжүүлэх шийдлээ олж, зарим нь бүр ажил дээрээ хэрэгжүүлэх санаагаа ч олдог гэнэ.

Токиод өнгөрүүлсэн эхний өдөр Японы парламентын ордонд цаг хэртэй саатав. Хуучивтар улаан хивс дэвссэн ордоны хонгилоор явах зуур хаа нэгтээ халцарсан хана таарах нь нүдэнд содон. Татвар төлөгчдийн мөнгийг хамаагүй үрж болохгүй гэсэн хандлага хүчтэй учраас парламентын ордоны дотоод засалд дур мэдэн мөнгө зарцуулах эрх шийдвэр гаргагчдад нь байдаггүй гэж хөтөч бүсгүй тайлбарлав. Хоёр сая 500 гаруй мянган хүний хүчээр 16 жилийн турш барьсан энэ ордоныг анх 28 сая иенээр барина гэж төлөвлөсөн ч гурван сая иен хэмнэжээ. Нэлээд мөнгийг нь хааны амрах өрөөнд зарцуулсан аж. Хааны суух ширээ сандлыг алт, мөнгөн утсаар хатгамал хийж чимэглэсэн тансаг чамин энэ өрөөний эсрэг талын танхимыг зөвхөн хааныг орж ирэх үед нээдэг юм байна. Хааны сүүдэр дээр гишгүүлэхгүйн тулд танхимын гэрлийг тааз руу ойхоор байрлуулжээ. Ордоны гадна талын цэцэрлэгт Японы 47 мужийн бэлгэдэл болсон ургамал модод найгах нь парламентын ордноор зочлогсдын нүдийг хужирлахаар үзэсгэлэнтэй юм.

Эзэн хааны парламентын ордонд ирэхдээ саатдаг гантиг чулуугаар урласан гоёмсог өрөөг шилэн хоргоны цаанаас сонирхох зуур хөтөч бүсгүй “Бүшидо” номонд япончуудын хувьд эзэн хаан нь хэн бэ гэдгийг товчхон оновчтой хэлсэн байдаг. Япончууд хааныгаа зүгээр нэг хуульт төрийн амгалан энхийн оройлогч, соёлт төрийг хамгаалан хадгалагч биш газар нутагт нь оршин буй тэнгэрийн махан биет төлөөлөгч, нинжин сэтгэл тээгч ноёнтон гэж хардаг” гэж ярилаа. “Нью жуулчин турс” компанийн япон зах зээл хариуцсан менежер Наранжаргалын энэ үг сэтгэлд шууд буусангүй. Зүгээр л нэг гоёж чимсэн тодотгол шиг санагдсан ч япончуудын дунд дэлхийн хүн гэж үнэлэгдсэн Нитобэ Иназогийн “Бүшидо” номыг уншихад хариу нь түвэггүй тодорсон юм.

Усан цэргийн нэгдүгээр зэргийн ахмад Матеу Килбрэйт Перри 1853 оны зургадугаар сард Америкийн усан онгоцыг удирдан Японы эрэгт хүрчээ. Мань эр 200 жил дэлхийгээс тусгаарлагдсан бүшидо-гийн улсаас эх орноо нээхийг шаардаж зогссон тэр жил Жорж Миллерийн “Гүн ухааны жишээгээр хачирласан түүх” номын гурав дахь хэвлэл уншигчдад хүрч байж. Хүн төрөлхтний түүхэнд тод үлдсэн ухаантнуудын нэг ноён Миллер номондоо “Рыцарь ёс, эсвэл үүнтэй төстэй тогтолцоо эрт цагийн улс гүрнүүдэд ч, эдүгээ үеийн улс орнуудад ч байгаагүй” хэмээн эргэлзэлгүй хэлснийг Нитобэ Иназо “Бүшидо” номынхоо эхэнд эшлээд “Түүний мэдлэгийн дутууг өршөөн болгоож болох юм” гээд сая дурдсан Япон дэлхийд үүдээ нээсэн он цагийг дурсчээ. Миллерийг рыцарь ёсны тухай бардам ярьж бичиж суусан тэр цагт Япон улс алс аралд тусгаар нууцлаг оршиж байсан учраас ийм тайлбар зүүсэн хэрэг л дээ. Европчууд хүн төрөлхтний түүхийн нэгэн үед эр зориг, хүн чанар, ёс суртахууны үлгэр болж мандаж цэцэглэсэн рыцарь ёсоо аль хэдийнэ гээж мартсан өнөө цагт япончуудыг “бүши” нарынх нь зам мөр гэрэлтүүлсээр яваа тухай тэртээ 1899 онд Нитобэ Иназо гэгч ухаантан бахдан бичжээ. Өнөөгийн Японоор аялсан хэнд ч “Бүшидо” номон дахь энэ мөр шинэхэнээрээ уншигдаж байгаа нь гайхам хэрэг шүү. “Хүн төрөлхтний ёс зүйн хөгжлийн түүхэн дэх Бүшидогийн эзлэх байр суурь, магадгүй улс төрийн түүхэнд эзлэх Английн Үндсэн хуультай дүйх болов уу” гэсэн үгийг Самурайн зам мөр гэж монгол хэлнээ буух “Бүшидо” номноос онцолмоор байна.

Колони байсан үеийн түүхээс улбаатайгаар Япон Солонгос, Япон хятад, Япон бразилийн эрлийз энэ улсын хүн амын нэг хувийг эзэлдэг аж. Багануурын уурхайн ажилтнуудаас бүрдсэн аяллын багийн парламентын ордоныг үзсэний дараа саатсан газар нь Шибуяа дүүрэгт орших Хачико нохойн хөшөө. Түүхийг нь сонсоогүй, япончуудын сэтгэлд оршсон үнэ цэнийг нь мэдрээгүй хүнд бол тийм ч гойд сонин хөшөө биш. Анх харсан хүнд бол зэсэн өнгийн жижигхээн баримал. Ажил дээрээ зуурдаар нас барсан эзнээ амьдад нь угтаж авдаг байсан яг л тэр газраа есөн жил хүлээсэн энэ нохойн түүхийг хүн бүр мэднэ. Гэхдээ өдийг хүртэл Хачикогийн жижигхэн хөшөөг харах гэж Шибуяаг зорьдог жуулчдын цуваа яагаад тасардаггүй тухай, япончууд чухам ямар учраас энэ жижигхэн хөшөөг хайрлан хүндэлдэг талаар, Холливуд хүртэл энэ нохойн түүхийг шүүрч аваад кино болгосны учрыг ухаж бодсон нь цөөн болов уу. Эзэн ноёныхоо зөв гэж үзэн өшөөг нь авчихаад харакири хийн амиа хорлосон домогт 47 самурайн түүхийг ам дамжин бахдан ярьсаар ирсэн ард түмний хувьд үнэнч чанар гэдэг цусанд нь шингэсэн үнэт зүйл байх. Энэ мэт өөр соёлын улс ойлгохооргүй, самурайн үеэс эхтэй түүх домог өчнөөн юм билээ. Япончуудын цусанд шингэсэн үнэ цэнийг илэрхийлэх түүхийг бүтээсэн учраас Хачико нохойн хөшөө ингэтлээ хүндлэгдсэн хэрэг. Залуусын гудамж гэгддэг Шибуяад өдөртөө сая гаруй хүн зорчдог олон замын уулзвар бий. Ийм олон хүн сүлжилддэг хэр нь бие биедээ хүрэхгүйгээр зөрөлддөг гэсэн тайлбарыг хөтчөөс сонслоо. Нэгэндээ саад болохгүй аж төрөх ухааныг Шибуяагийн гудамжнаас эхлээд ер нь хаана ч мэдрэх боломжтой. Газар асууж сурсан хэнийг нь хөтөлж дагуулаад зорьсон газарт нь хүргээд өгөх хүмүүс Токиод хаа сайгүй. Заримдаа бүр санаа зовмоор энэ хандлага мөн л аль эртний бүшидогоос эхтэй гэх.

Токиогийн төвд амьдрах тийм амар биш юм. Хотын төвийн байрны нэг сарын түрээсийн төлбөр нь монгол мөнгөөр таваас зургаан сая төгрөг. Арлын орны нийслэлийнхэн хотынхоо захад боломжийн ханштай байранд амьдраад өглөө оройдоо нэг цаг метродохыг илүүд үздэг болж. Хотынхон нийтийн тээвэр, дугуйг сонгодог бол орон нутагт шатахуун бага иддэг, байгальд ээлтэй жижигхэн машин түлхүү хэрэглэдэг болжээ. Сүүлийн үед хүнсэндээ нэлээд анхаарч эхэлсэн гэнэ. Өмнө нь урд хөршөөс өндөр хяналттайгаар бүтээгдэхүүн импортолдог байсан бол ойрын хэдэн жилээс дотоодоосоо хүнсээ хангахыг нэгдүгээрт тавьж эхэлжээ. Өндөр наслалтаараа тэргүүлдэг гэдгээрээ дэлхийд танигдсан энэ улсад 100 гарсан хөгшчүүл 20 мянга давчихаж. Наслалт өндөр байдгийн нууцаа ногоон цай гэж ярих хүн олон таарав. Японы хаана ч тавиас дээш насныхан идэвхтэй ажиллах юм. Тэр дундаа үйлчилгээний салбарт ахимаг насныхан давамгайлж байна. Парламент нь хөдөлмөрийн зах зээлдээ гадныхныг оруулах хуулийн төсөл санаачлаад ид хэлэлцэж буй нь цаанаа ийм шалтгаантай аж. Сүүлийн үед мэргэжлийн ажилтан бэлдэх чиглэлд анхаарч эхэлжээ. Өнөөгийн янзаараа яваад байвал биеийн хүчний ажил хийх хүмүүс жил ирэх бүр огцом доошилно гэсэн зураг гарч. Одоогоор парламент нь гаднаас ажилтан авах эсэх дээр хоёр тал болоод байгаа аж. Дийлэнх нь гаднаас ажиллах хүч авахаас аргагүй гэдэг дээр санаа нэгдээд буй гэнэ. Сүүлд авсан мэдээллээр ирэх дөрөвдүгээр сарын нэгнээс гаднаас авах ажиллах хүчийг хоёр янзын системтэйгээр оруулж ирэх хувилбар яригдаж эхэлжээ. Нэг, гурван жилээр авдаг байсан дадлагажигчийг гэхэд л таван жилээр хүлээж авах хувилбар хэлэлцүүлгийн түвшинд явж байгаа гэнэ. Дадлагажигчдад гэр бүлээ авчрах зөөлөн нөхцөлийг ч тавих магадлал өндөр байна. Цөөхөн жилээр гэрээ байгуулчихаар харлаж зугтах явдал их гардаг учраас ийм шийдлийг илүүд үзжээ.

Япон улс эдийн засгийнхаа 98 хувийг хувийн хэвшилдээ даатгажээ. Компаниуд нь шинэ санааг нэгдүгээрт тавьдаг, шинэ санаа гаргадаг баг нь илүү өндөр үнэлгээтэй байдаг аж. “Сайн санаа, сайхан бодлоос шилдэг бүтээгдэхүүн төрнө” гэсэн уриатай Тоёота автомашины үйлдвэрийг сонирхлоо. Гурван үе дамжсан энэ үйлдвэр 1867 оноос ажиллаж эхэлжээ. Анх даавуу хийдэг машин үйлдвэрлэж эхэлсэн жижигхэн үйлдвэр өнөөдөр дэлхийн машины зах зээл дээр ноёлж буйг мэдэхгүй хүн үгүй. Бидний зочилсон Тоёота хотод байрлах Тоёота Цүцүми үйлдвэрээс өдөрт 1500 машин гардаг. “Тоёота Цүцүми” хэсэг 1973 оноос ажиллаж эхэлжээ. Энд монголчуудын сайн мэдэх приус, королла, PHW-4 жип, камри, арио-г үйлдвэрлэж байна. Үйлдвэрийн төв хэсгийн үүдний том танхимын гэрэлтүүлгийг цахилгаанаар биш байгалийн гэрлээр шийджээ. Нарны гэрэл тасалгааг бүхэлд нь гэрэлтүүлэхээр шийдэлтэй бүрхүүлийг яг яаж хийснээ тусгай макетаар харуулсан нь сонирхол татахаар юм. Тайлбарлагч бүсгүй “Бид байгальд ээлтэй шийдлийг шат дараатай хэрэгжүүлж байгаа. Цахилгаан хэмнэх, усаа дахин ашиглах, мод тарих гээд хийж амжуулсан ажил их бий. Хийхээр төлөвлөсөн зүйл ч олон байна” гэж ярилаа.

Машин үйлдвэрлэлийн 98 хувийг роботууд гүйцэтгэдэг гэнэ. Зөвхөн нэг урсгал шугам дээр гэхэд л наяад төрлийн робот завсар чөлөөгүй ажиллаж байна. Будалт, угаалт, угсралт, гагнуур бүхэлдээ роботуудын ажил юм. Роботуудад нэг дор дөрвөн төрлийн машиныг ээлжилж гагнах программ суулгажээ. Үе үе цэнхэр өнгийн гэрэл гараад байгаагийн учрыг лавлахад гэрлээр гагнаж буй нь тэр гэнэ. Дотоод засал, өө сэв шалгах зэрэг цөөхөн дамжлага л хүнээс хамааралтай юм байна. Нэг машин ганц өдрийн дотор үйлдвэрээс гардаг, зөвхөн захиалгаар л үйлдвэрлэдэг учраас зах зээлд илүүдэл бараа үүснэ гэсэн зовлонгүй, ажилтнууд нь хоёр цаг тутамд арван минут амардаг гэх мэт анхаарал татахаар сонин ихтэй “Тоёота”-гийн үйлдвэрээс гарч буй машинуудын ихэнх нь цагаан өнгөтэй юм. Учир нь япончуудын дунд цагаан өнгө “мода”-нд ороод байгаа гэнэ. Ер нь цагаан, саарал, хар өнгийн машинуудын борлуулалт өндөр байдаг аж. Шинэ загвар гаргахын тулд гурваас таван жил зарцуулдаг юм байна.

Бидний дараагийн орсон газар “Асахи” шар айрагны үйлдвэр. Жүүс, шар айраг, виски гээд бүх л төрлийн уух юм үйлдвэрлэдэг энэ газрын хувьд хуванцар саваа хаялгүйгээр даавуу болгох үйлдвэрт өгдөг нь анхаарал татав. Захиалж хийлгэсэн даавуугаараа ажилчдынхаа хувцсыг шийджээ.

Багануур компанийн хүний хөгжил, судалгаа хариуцсан дэд захирал О.Туяагийн нэг үг сонирхол татав. Өрнөдийнхний “Та нар цэцэрлэг сургуулийн хөтөлбөртөө яагаад шашнаа тусгадаггүй юм бэ” гэсэн асуултад япончууд “Бурхны шашныг сургалтын системд тусгах ямар ч шаардлагагүй. Философидоо суулгачихсан учраас тухайлж заадаггүй юм. Хүүхэд бүр будда. Бүтээгч эзний тухай, хамааралтай байдлын талаар зааж сургаж болохгүй” гэсэн хариу өгдөг гэнэ. Япончууд буддын шинто урсгалыг шүтдэг. “Бүшидо”-д Шинтогийн тухай “Энэ бол эзэн ноёндоо үнэнч сэтгэлээр зүтгэх, өвөг дээдэстээ хүндлэл бишрэлээр хандах, эцэг эхийн өмнө үр хүүхдийн хүлээх үүрэг юм. Энэ гурван сургаал өөр бусад ямар ч шашны итгэл бишрэлд заагаагүй эрдэм билээ” хэмээн онцолжээ. Шинтогийн сүмийн мөргөл бишрэлийн зүйлс нь ерөөсөө л толь гэнэ. Өөрийгөө л тольд, дотоод руугаа ханд гэсэн утгатай гэж хөтөч бүсгүй тайлбарлав. Энэ тайлбар дээр Нитобэ Иназогийн “Германы түүхч эрдэмтэн Момсен герег, ром хүний ялгааг, Герег хүний залбирал нь бясалгал буюу тэнгэрт хандах бишрэл, Ром хүн залбирахдаа дотогш буюу толгой гудайн бодолд автана гэж тайлбарласан байдаг. Япончуудын шашны талаарх ойлголт яг үнэндээ ромчуудынхтай адилхан. Шинто ер нь шүтэх зүйлийг заадаггүй. Зөвхөн шүтэн бишрэх энгийн зарчмыг баримтлахыг л шаарддаг” гэсэн эшлэлийг нэмчихэд япончууд ба шашин гэх ойлголт бүрэн тодроод ирэхээр санагдав. Гэр бүлийн үнэ цэнийг эрхэмлэдэг нь тэмдэглэдэг баяраас нь илт юм. Гуравдугаар сарын гурванд охидын баярын өдрөөр айлууд гурав, таван настай охидоо бэлгэдсэн япон маягийн хүүхэлдэйг шүтээнийхээ өмнө залж баярлацгаадаг бол тавдугаар сарын таванд хөвгүүдийн баяр тэмдэглэдэг байна.

Манайх шиг жилд нэг удаа олон хоногоор амарна гэсэн ойлголт завгүй япончуудад байхгүй. Олон хоног амраад явбал тухайн хүний ажлыг хэн хийх вэ гэдгээс эхлээд том асуудал үүсдэг аж. Цагаан сар буюу хаврын баяраар долоо хоног амрахдаа л аялцгаадаг гэж хөтөч бүсгүй сонирхуулав. Наймдугаар сарын дундуур сүнсний баяр гэж өөд болоочдоо хүндэтгэн амардаг юм байна. Ид халууны үе таардаг учраас хэд хоногоор амрахаас аргагүйд хүрдэг бололтой юм. Амралтын өдөр нь улс тунхагласны баяр, эзэн хааны төрсөн өдөр, биеийн тамирын өдөр, настангуудаа хүндэлдэг өдөр гэсхийгээд өндөрлөдөг аж. Сурагчид нь манайхан шиг өвөл, хавар, намрын амралтгүй, зундаа хэдэн сараар амрахгүй. Жилд сар хүрэхгүй, 25-26 хоног л амардаг аж.

“Гарьд манлай” эмнэлгийн ерөнхий захирал, анагаах ухааны магистр, клиникийн профессор, мэс засалч, эрэгтэйчүүдийн эмч З.Цэгмидтэй ярилцлаа.

---

-“Гарьд манлай” эмнэлэг байгуулагдаад 20 жил болжээ. Таныг ч улсууд мэдэх болж. Энэ хугацаанд хичнээн хүнд эмчилгээ үйлчилгээ хүргэсэн бол?

-Яг тоолж үзээгүй юм байна. Өдөрт 20-30 хүн ирдэг гээд бодохоор жилд дунджаар 8000 хүн. Тэгэхээр хорин жилд багагүй тоо гарах нь мэдээж.

-Төрсөн нутаг, төрүүлж өсгөсөн аав ээжийнхээ тухай дурсахгүй юу. Бага насаа хаана өнгөрөөв дөө. Аав ээжээсээ олуулаа юу?

-Би чинь Завхан аймгийн Сонгино суманд бүр гэртээ төрсөн хүн. Аав ээжээсээ долуулаа, би дундах нь. Намайг таван настай байхад манайх хотод орж ирсэн. Аав ээж минь биднийг хүн болгох гэж мөн ч зүтгэсэн улс даа. Би санадаг юм, бид олуулаа учир ээж маань талхан дээр масло түрхээд элсэн сахар цацаад өглөөний цайнд гэж хоёр ээлжээр оруулдаг байж билээ. Хожим нь би ажил төрөлтэй болчихоод “улаан лада” худалдаж авлаа. Тэрүүгээрээ халтуур хийж хэдэн төгрөгтэй болчихоод хамгийн түрүүнд ээждээ олсон хэдээ аваачиж тушаана. Орой нь сайхан хоол иднэ дээ гээд хүрээд ирэхэд юу ч үгүй л сууж байна. “Ээж ээ, миний өгсөн мөнгөөр юу хийчих вэ” гэхэд “Ганданд аваачаад тушаачихсаан” гээд жишим ч үгүй сууж байдаг сан. Одоо бодоход үр хүүхэд биднийхээ л төлөө буян хурааж байсан хэрэг гэж боддог. Манайхаар хүн амьтан их ирнэ. Олон бужигнасан орчинд л өссөн хүн дээ.

-АУДС-ийг төгссөн монтажаас харахад эрчүүд голдуу байгаа нь их сонин санагдсан. Ажил амьдралынхаа гарааг эхэлж байсан үеэ дурсвал?

-АУДС-ийг 1988 онд төгссөн. Цэргийн эмчилгээний ангид орсон юм.

Налайхын цэргийн ангиас эхэлж тэндээсээ Эрдэнэт рүү яваад 1989 онд мэс заслын мэргэжлээр нарийсан бэлтгэгдэж цэргээсээ халагдсан хүн.

-Зах зээлийн шилжилтийн их шуургыг яаж давав даа. Таныг нэг үе ардын эмчилгээ дагнан Польш улсад ажилласан гэж сонссон юм байна.

Энэ эмнэлгийг байгуулах санаа 1991 онд Польшид жил гаруй ажиллахад төрсөн.

-Эмэгтэйчүүдийн эмнэлэг өнөөдөр энд тэндгүй л байна. “Гарьд манлай” эмнэлэг бол манай улсад байгуулагдсан эрчүүдэд зориулсан үйлчилгээ явуулдаг анхны хувийн эмнэлэг байх шүү. Эхний он жилүүдэд мэдээж хөрөнгө мөнгөнөөс эхлээд багагүй бэрхшээлийг даван туулсан байх. Эмнэлгийнхээ үйлчлэх хүрээ, хүчин чадлын талаар тодруулбал?

-Хувийн эмнэлэг эхлэхэд эхэндээ хүндрэл их байлаа. Хэд хэдэн удаа хаалгаж ч үзэв. Манай эмнэлэгт өнөөдөр 43 хүн ажиллаж байна. Тэдний 12 нь нарийн мэргэжлийн эмч нар. Орчин үеийн тоноглолтой лабораторид олон төрлийн шинжилгээ хийж байна.Жишээ нь, эрчүүдийн далд өвчнийг илрүүлэх 11 төрлийн шинжилгээ хийж байгаа. Хэвтэн эмчлүүлэх тасагтаа сахарын өвчин, зүрх судас, дотор, мэдрэл, шээс хаагдалт, арьс, мөөгөнцөр зэрэг өвчнийг эмчилж байна

-Хоёулаа одоо улс орны асуудал руу оръё. Эрэгтэйчүүдийн хувьд өнөөгийн нийгэмд тулгарч буй хамгийн эмзэг асуудлуудыг хөндвөл хавтгайрсан архидалт газар авлаа. Үүний араасаа дагуулдаг хурц асуудлуудын нэг бол залуучуудын хувьд бэлгийн замын халдварт өвчин байдгийг хүн болгон мэднэ. Энэхүү тархалтын талаар танд мэдээж статистик судалгаа ажиглалт, дүгнэлт байдаг байх. Энэ тухай тодруулбал?

-Бэлгийн замын халдварт өвчний тархалт газар авч байна. Нуугаад байх юу байхав, ялангуяа тэмбүү. 1998 онд биднийг анагаах төгсөж байхад тэмбүүтэй хүн олох гэж зовдог байлаа. Одоо бол захаас аваад харж болно. Тэмбүү нь ДОХ-той адил биш, зөв эмчилбэл түргэн эдгэдэг өвчин. Тэмбүүтэй хүн халдвар авснаа мэддэггүй, гол нь түүнийгээ нуугаад байдагт л аюул байна. Өнгөрсөн зууны 60-аад оны үед Бал даргын өрнүүлсэн их соёлын хувьсгалын үеэр Оросын экспедицийг урин авчирч орон даяар үзлэг эмчилгээ хийгдсэний ачаар энэ өвчнөөс салсан байдаг. Энэ тухай ардын уран зохиолч Б.Догмид гуайн “Улаан тарианы хүүхнүүд” өгүүллэгт нүдэнд харагдтал бичсэн байдаг шүү дээ. Муу ёрлож байгаа юм шиг 2008 онд Хонгор сумынхан сумаараа тэмбүү өвчтэй байгаа талаар ЭМЯ цуурхаж, орон даяар баахан шуугьцгаасан даа. Өнөөдөр энэ өвчний талаар ний нуугүй ярихаасаа дээр дооргүй эмээгээд байх шиг байна. Муу нуухаар сайн илчил гэдэг биз дээ. Улс орон даяар зохион байгуулалттайгаар бүх хүмүүсийг үзлэгт хамруулж, энэ өвчний тархалтыг зогсоох цаг нь болчихоод байна. Надтай санал нийлэх мэргэжлийн хүмүүс олон байгаа гэдэгт би эргэлзэхгүй байгаа шүү.

-Хижээлдүү насны эрчүүдийн хувьд танай эмнэлэгт ханддаг асуудлууд олон байдаг байх. Бэлгийн сулрал, үргүйдэл, түрүү булчирхай гээд.. Энэ талаар?

-Эрчүүдийн сэтгэл зүйн асуудал өнөөдөр их чухал байна. Эрчүүд тэр болгон хүнтэй сэтгэлээ нээдэггүй түгжигдмэл улс. Архинд донтсонтой биш, сэтгэл санааны гутралд орсон хүн цөөнгүй таарч байна. Эрчүүдийг байнга хайрлаж дутагдлыг нь өршөөж байх ёстой. Архины зохистой хэрэглээ байгааг хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Үүнээс үүдсэн олон асуудал байна. Эрчүүдийн бэлгийн сулралын хувьд шат дараалсан олон төрлийн эмчилгээ байдаг. 90 хүртлээ эр хүн чадавхтай байх учиртай. Үүнийг шинжлэх ухаан баталсан. Энэ талын мэдээлэл мэдлэгийг ард түмэнд системтэй хүргэх шаардлага бий.

-Ер нь сүүлийн үед эрчүүдийн эмчилгээний хувьд шинжлэх ухаанд сонин сонин зүйлүүд их сонсогдох боллоо. Тэр болгон хүмүүст хүрэхгүй юм.

-Эрчүүдэд дэлхий нийтээрээ хийдэг хөвч таслах хагалгааг бид хийж байна. Энэ хагалгаа нь өсвөр насныхны эр бэлэг эрхтний хөгжилд сайн нөлөөтэй.Насанд хүрэгчдэд бэлгийн ариун цэвэрт нь онцгой ач холбогдолтой, мөн эмэгтэйчүүдийн умайн хүзүүний хавдраас урьдчилан сэргийлэх гол хүчин зүйл болж өгдөг юм. Манай эмнэлэг мөн эрчүүдийн хурдан дур тавилтын эсрэг мэс заслын аргаар мэдрэл таслах эмчилгээ хийж байгаа. Энэ нь дэлхийн анагаах ухаанд 98 хувийн үр дүнтэй байна. Бид эр бэлгийн эрхтэн томруулах хагалгааг хийж байна. Мөн бэлэг эрхтэнд шахсан гадны биетийг авах хагалгааг /төмөр, шайриг, хуванцар эд, вазелин, нүдний гель гэх мэт хийж байна.

Эрчүүдэд тохиолддог нэг гол асуудал бол эрт насны бэлгийн сулрал. Энэ нь сэтгэл санааны болон бусад өвчлөлөөс үүдэлтэй байдаг. /Даралт, сахарын өвчин, стресс гэх мэт./ Манай эмнэлэг үүнийг эмчилж зохих үр дүнд хүрч байгаа.

-Таны ажлын ачаалал багагүй байдаг нь ойлгомжтой. Амралт чөлөөт цагаа яаж өнгөрөөдөг вэ. Ан гөрөө, загас жараахай сонирхдог уу. Хотын энэ их утаанд хүн амьдрахын аргагүй боллоо шүү.

-Манайх “Зуун мод”-нд зуслантай. Би таны яриад байгаа шиг ан араатан, загас жараахайнаас чинь хол байдаг хүн. Тэндээ би өвөл, зунгүй байдаг. Хашаагаа ногооруулах гэж үзэж тарна аа. Янзан бүрийн 100 гаруй мод бут тарьсан. Зүлэгжилтээ ч гайгүй хийсэн. Чөлөөт цагаараа энэ хэдтэйгээ л ноцолддог.

-Гэр бүлийнхээ талаар ярих уу?

-Эхнэр маань геологийн мэргэжилтэй ПДС-ийг төгссөн. Хүүхдүүдийн маань том нь эмч мэргэжилтэй,хятад хэлтэй. Хоёр бэр маань хоёулаа эмч. Ер нь манай гэр бүл бүгдээрээ эмч хүмүүс.

-Эцэст нь эрчүүддээ хандаж юу зөвлөмөөр байна?

-Танд аливаа асуудал учирсан бол битгий нуух гэж оролдоорой. Байдал хүндрэхээс нь өмнө мэргэжлийн эмч нарт хандаарай. Манайд нарийн мэргэжлийн сэтгэл зүйч хүн ч бий. Аливаа асуудал тулгарах үед бие рүүгээ утсаар ярьж зөвлөгөө авах ч юм уу, цахим мэдээлэл рүү орж элдэв эмчилгээ хийх гэж оролдоод хэрэггүй шүү. Ингэвэл өвчин улам хүндрэх аюултайг анхаараарай.

Ш.ПҮРЭВСҮРЭН