Month: October 2018

Categories
мэдээ нийгэм

Дадлага сургуулилт хийх сургалтын цамхагтай боллоо

Сэлэнгэ аймгийн Онцгой байдлын газрын Баянгол суманд байрлах Гал түймэр унтраах, аврах 40 дүгээр ангийн хамт олон албаны бэлтгэл бэлэн байдлыг хангах, алба хаагчдын үүрэг гүйцэтгэх, бэлтгэл, дадлага сургуулилтын орчин нөхцлийг сайжруулах зорилгоор өөрсдийн дотоод нөөц бололцоондоо тулгуурлан сургалтын цамхагийг шинээр барьж, ашиглалтад орууллаа.

Сургалтын цамхагтай болсноор гамшигтай тэмцэх бэлтгэл бэлэн байдлаа хангах дадлага сургуулилт хийх, алба хаагчид Гал унтраах техникийн олон төрөлт спортоор хичээллэх, шинэ залуу тамирчдыг сургаж бэлтгэх боломж бүрдэж байна гэж Сэлэнгэ аймгийн Онцгой байдлын газраас мэдээллээ.

Categories
мэдээ улс-төр

Гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн төслийг хэлэлцэнэ

Өнөөдрийн чуулганы хуралдаан эхэллээ. Хуралдаанаар дараах хуулийн төслүүдийг хэлэлцэнэ.

  • Үндсэн хуулийн цэцийн 2018 оны 10 дугаар дүгнэлт;
  • Үндсэн хуулийн цэцийн 2018 оны 11 дүгээр дүгнэлт;
  • Зээлийн хэлэлцээр соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл /Засгийн газар 2018.07.09-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, соёрхон батлах/;
  • Олон улсын маргааныг энхийн замаар шийдвэрлэх тухай 1907 оны конвенцийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл /Засгийн газар 2018.06.18-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, соёрхон батлах/;
  • Ялтан шилжүүлэх тухай Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засаг захиргааны онцгой бүс Макао хоорондын хэлэлцээрийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл /Засгийн газар 2018.07.09-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, соёрхон батлах/;
  • Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2018.06.15-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, анхны хэлэлцүүлэг/;
  • Гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслүүд /Улсын Их Хурлын гишүүн С.Бямбацогт нарын 11 гишүүн 2018.09.19-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, төслийг хэлэлцэх эсэх/;
  • Ерөнхий боловсролын сургуулийн хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн “Хууль хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл /Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Ундармаа нарын 8 гишүүн 2018.06.22-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, төслийг хэлэлцэх эсэх/;
  • Нөхөн үржихүйг дэмжих зохицуулалтын тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслүүд /Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Оюундарь нарын 4 гишүүн 2018.06.21-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, төслийг хэлэлцэх эсэх/;
  • Эрүүл мэндийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл /Засгийн газар 2018.07.09-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, төслийг хэлэлцэх эсэх/;

  • Амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэвтрүүлэх үеийн хорио цээрийн хяналт, шалгалтын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслүүд /Засгийн газар 2018.06.21-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, төслийг хэлэлцэх эсэх/;
Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Намрын дуун

Хийсэн одох навчсыг “хийсэн одож буй” гэж хэн хэлсэн билээ. Үнэндээ бол навчис зэллэн буцаж байгаа юм. Харин усны шувууд нуураасаа тасран хийсч байгаа юм. Зэллэн хийсэх шувууг тоолж болохгүй гэж захисан нь учиртай. Гунигийг тоолохын оронд март. Учир нь, тоолсон бүхэн өсч, мартсан бүхэн арилдаг.

Нэгэн навч мөчрөөсөө тасран хийсэх нь

Нисч үзэж байгаа нь тэр

Нэгэнт амилсан мөрөөдөл биелж байгаа нь тэр

Нэг л мөчирт уясан

Нэрмэж, мөрөөдлийг нь бас аргамжсан

Хүлээс алдуурч байгаа нь тэр

…Эрх чөлөө

Өчигдөр байсан айлыг өглөө харах нь ээ, нүүжээ. Ирэх хаврын урин өдөрт эргэн ирэхийн тулд билээ. Харин тэр өглөө нүүдлийг чинь хэн л таньж тосохсон билээ… Өнгөрөгч хавар ирэхэд минь хэн ч намайг таниагүй шиг, өчигдрөөс эргэн ирэгсдийн зүсийг хэн л оноох билээ. Аль цагийн ах дүүстэйгээ амар мэндийн зөрөөгүй өнгөрөх, аль эсвэл үл таних нэгнийг авааль мэт энхрийлэн явааг хэн ялгаж хэлэхсэн билээ. Ингэхэд яагаад чамайг, өчигдөр уулзсаныхаа төлөө, эсвэл айлсан зуссаныхаа төлөө өнөөдөр бас маргааш таних учиртай гэж. Хэрвээ чи “чи биш”, би өөрөө “би биш” байвал яахсан билээ?

Өглөө уулзаад салсан хүнээ

Өдөржин хайлаа, биендээ алга

Өгсөн андгай амласан үгээ

Өөрөөсөө бас эрлээ, байдаггүй ээ.

Хараад уярсан тэр нүд

Хамгаас татсан тэр харц

Хаяхгүй явах андгай тангараг

Хамтдаа булаагдаж, өчигдрийн атганд

Үүр шөнөөр шинээр төрөхдөө

Үүрдийн болгоныг урвуулж хаяад

Үлдсэн цагийн уяа хүлээснээс

Үнэмлэхүй чөлөөтэй үлдэгсэн ажгуу.

Намрын өглөө хээр тал рашаан дуслаар хучаастай шүүдэртэнэ. Үүрийн бурхан бээр тарни шившин сүрчсэн нь энэ буюу? Үүр цүүрийн тэнгэрс энгэрийнхээ товчинд ч дуулдахааргүй амандаа урьсан тарнийг хэн л тайлахсан билээ.

Үзэж танихаа болихын цагт дурсаж таних. Шүүдрийн дуслаар цай чанаж ээждээ баривал “нэгэн шөнө өндийж хөхүүлсэн ачийг хариулна” гэсэн үг санаанд буулаа. Гэнэтхэн тооцоо бодох хорхой хөдөлж шүүдрийн дуслыг түүж гарлаа.

Нэгэнт юмыг түүгээд эхэлсэн л бол “нүгэл чив чимээгүй арвидах мэт” сав дүүрэх бөлгөө. Шүүдрийн дусал тогоо дүүрэхийн цагт цаашид тогоо тогоогоор түүх санаа төрлөө. Эхийн ачийг бүрмөсөн хариулах шунал төрж, тэрхүү буяны дансыг дугуйлсан анхны хүн болохоор түүж гарлаа. Түүгээд л эхэлсэн бол“ хилэнц мэт чимээгүй арвидах” тул хэдэн арван тогоо шүүдэртэй болоодохлоо. Ээждээ “Танд би ямар ч өргүй” гэж ам бардам хэлэх мөч ойртсоор.

Гэтэл түүх тусам шүүдэр нь бүлээсээд байх. Сэхээрэн харваас ээж минь тэнгэрээс асгаруулан уйлах ажгуу. Тогоо тогоо шүүдрээ амсвал нэн гашуун нулимс л цуглуулсан хэрэг болжээ.

Баярлан хөөрөх учиртай ээж минь гашуунаар уйлах нь юусан.

-Үрээс үрд үл тасран дамжсан ачлалын аргамжийг энд эвхэж дуусгах санаатай мунхаг үр төрүүлсэн хэрэг үү хэмээн мэлмэрүүллээ.

-Элэнцээсээ авсан ач буяны өрөнд эцэг эхийг минь төрүүлж өсгөсөн, энэ буяны үрийг чамд шингээн бойжуулсан, чи түүнийг үр ачдаа дамжуулна. Энэ ачлалын урсгал тасалдах цагт ураг удмын хэлхээ тасарна. Өнгөрсөн цагийн нэгэнд хэн нэгэн эхийн ачийг хариулчихсан бол чи төрөхгүй байсан. Энэ цагийн хаа нэгтээ хэн нэгэн чингэвэл үр хойчийн урсгал тасарна. Ирэх цагийн нэгэнд хэн нэгэн…тэр мэт болно.

-Үр хүүхдүүд ээждээ ямар ч өргүй. Хайр бол өр биш, хайр бол өглөг, ийм болохоор хайрлагдсан бүхэн өнгөжин гэрэлтдэг ээ. Ээжүүд үр хүүхдээ төрүүлэхдээ жаргалтай байсан, өсгөхдөө жаргалтай, үүрийн шөнөөр өндийж хөхүүлэхдээ ч жаргалтай байсан… Энэ хайрын тооцоог бодох, энд хүрээд дуусгахыг санаархах чинь юусан билээ…Хайрыг үргэлжлүүл, тоолшгүй цагийн тэртээ рүү үрийн үрд буухиалагтун. Хайрын өртөөч бологтун. Хариулшгүй, дуусашгүй ачлалын үрийг шүүдэр мэт хамаг амьтанд сүрчигтүн хэмээлээ.

Тогоо тогоо дүүргэсэн нулимсны шүүдрээ эргүүлэн цацлаа…Шүүдэр буусан тал баярын нулимстай инээвхийлнэ. Би хэнд ч өргүй, учир нь авсан бүхэн минь хайр. Надад хэн ч өргүй, өгсөн бүхэн минь хайр…Үүрийн Бурхан чихэнд шивэгнэн асуух нь “Чи миний тарнийг яаж мэдсэн бэ” гэнэ.

Шинийн сар үүлний чанадаас

Шивэгнэн, бархиран асуух нь

Шинэ гэж юуг хэлнэв,

Сар гэж юуг хэлнэв,

Шилжин нүүгч үүлс гэж юуг хэлнэв

Шивэгнэн бас бархиран

Асууна гэж яахыг хэлнэв.

Одод дээгүүр түгсээр цагт

Олж харсан тэр бүхэн

Оргүй хоосноос үүдсэн ч байг

Оноож надад хүртээсэн бүхэн.

Сая тэгтэл үүр сарнив

Сар өөрөө алганд буулаа

Санасан дээрээ өвөртөө хийлээ

Сансарт гагцхүү одод л үлдлээ.

Одоо байгаа нь сар биш

Ором нь үлдсэнийг чи харжээ

Олсон хүнд л гаргаж өгнө

Орь сарыг миний өврөөс…

Намрын өглөө буугаад мордсон гийчин санаанд буунам. Насан буурал өтгөсөө хүний ертөнцөөс үдээд буцаж яваа юмсанж. Гэтэл түүнд уй гашууны шинж үл үзэгдэнэ. Бүрлээчтэй хууч хөөрч байгаад гараад ирсэн мэт сэтгэл дүүрэн. Гаанс тамхитайгаа ноцолдонгоо “Уулаасаа ч, ная хүрэх сэн, намар үхэх сэн гэж үгтэй юм даа” гэснээ адуу, мал ярина.

Ная хүрсэн ч буцамгүй, намар байсан ч орхимгүй хээр талд мөнгөн шүүдэр цайрна. Шүүдрийг түүвэл нулимс болно, нулимсыг эгшээвэл шүүдэр болно. Дуулсан бүхэн хуурмаг, таньсан бүхэн үнэн. Мөнгөн шүүдрийг таниагүй цагт тэр үүрийн бурхны сүрчсэн рашаан бус ердөө л усан дусал байгаад дэгдэн арилсаар байх болно.

…Намрын дуун гэж

2018.10.03

Categories
мэдээ улс-төр

Байнгын хороо Үндсэн хуулийн цэцийн 10 дугаар дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзжээ

Улсын Их Хурлын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны 2018 оны намрын ээлжит чуулганы анхны хуралдаан өчигдөр боллоо.

Байнгын хорооны хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын 2018 оны 62 дугаар тогтоол Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчсөн эсэх маргааныг хянан шийдвэрлэсэн тухай Үндсэн хуулийн цэцийн 2018 оны 10 дугаар дүгнэлтийг хэлэлцэв.

Үндсэн хуулийн цэцийн 2018 оны 08 дугаар сарын 22-ны өдрийн дунд суудлын хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын 2018 оны 6 дугаар сарын 28-ны өдрийн “Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн 42 дугаар тойрогт нөхөн сонгууль товлон зарлах, санал авах өдрийг тогтоох тухай” 62 дугаар тогтоол Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх заалт, Арван есдүгээр зүйлийн 1, Далдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн холбогдох хэсгийг зөрчсөн эсэх тухай маргааныг хянан хэлэлцжээ. Уг хуралдаанд Улсын Их Хурлын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Лүндээжанцан оролцсон байна.

Монгол Улсын Их Хурлын 2018 оны 6 дугаар сарын 28-ны өдрийн 62 дугаар тогтоолын 1, 2 дахь заалтаар Хэнтий аймгийн 42 дугаар тойрогт нөхөн сонгуулийг 2018 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрөөс товлон зарлаж, санал авах өдрийг мөн оны 10 дугаар сарын 7-ны өдрөөр тогтоосон бөгөөд уг тогтоолын 3 дахь заалтаар тогтоолын хэрэгжих хугацааг заасан.

Үндсэн хууль болон Сонгуулийн тухай хуульд Улсын Их Хурлын ээлжит сонгуулийг 4 жил тутам явагдахаар цаг хугацааг нь тодорхой заасан бөгөөд иргэн хүн сонгуульд нэр дэвших эсэхээ эртнээс шийдэж, хуулиар тогтоосон шаардлагыг хангаж оролцох боломжтой байдаг. Харин энэ удаа нөхөн сонгууль зарлахад Сонгуулийн тухай хуульд нэгэнт товлон зарласан нөхөн сонгуульд төрийн жинхэнэ албан хаагчдыг хэрхэн оролцуулах тухай зохицуулалт огт тусгагдаагүй хийдэл үүссэн байна.

Сонгуулийн тухай хуулийн 125 дугаар зүйлийн 125.5 дахь хэсэгт “Төрийн жинхэнэ албан хаагч болон төрийн үйлчилгээний албаны удирдах албан тушаалтан, төрийн болон орон нутгийн өмчит, төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн дарга, дэд дарга, захирал, дэд захирал нь Улсын Их Хурлын гишүүнд нэр дэвших бол сонгуулийн жилийн нэгдүгээр сарын нэгний өдрөөс өмнө төрийн албанаас болон ажил, албан тушаалаасаа чөлөөлөгдөх тухай хүсэлтээ эрх бүхий этгээдэд гаргасан байх ба сонгуулийн жилийн нэгдүгээр сарын 31-ээс хойш ажил, албан үүргээ гүйцэтгээгүй байна.”, Төрийн албаны тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.2 дахь хэсэгт “Төрийн жинхэнэ албан хаагч Улсын Их Хурлын сонгуульд нэр дэвших бол тухайн ээлжит сонгуулийн жилийн нэгдүгээр сарын нэгний өдрөөс өмнө … төрийн албанаас чөлөөлөгдөх өргөдлөө төрийн байгууллагын эрх бүхий албан тушаалтанд гаргана. … Сонгуульд нэр дэвшихтэй холбогдуулан төрийн жинхэнэ албан хаагч өргөдлөө гаргаагүй нь тухайн төрийн байгууллага түүнийг төрийн албанаас чөлөөлөхөд саад болохгүй” гэж тус тус заасан.

Дээрх хуулиудын зохицуулалтаас үзэхэд ээлжит сонгуульд нэр дэвших төрийн жинхэнэ албан хаагч нь “… сонгуулийн жилийн нэгдүгээр сарын нэгний өдрөөс өмнө …”, “… тухайн ээлжит сонгуулийн жилийн нэгдүгээр сарын нэгний өдрөөс өмнө …” гэж төрийн албанаас чөлөөлөгдсөн байх хугацааг тодорхой заасан байна. Гэтэл нөхөн сонгуульд төрийн жинхэнэ албан хаагчид хэзээ, хэрхэн ажлаасаа чөлөөлөгдөн оролцох зохицуулалтыг орхигдуулснаас төрийн байгууллагад ажиллаж буй төрийн жинхэнэ албан хаагчид нөхөн сонгуульд оролцохын тулд одоо ажлаасаа чөлөөлөгдөхөд дээр дурдсан хугацааны шаардлагыг хангаж чадахгүй тул сонгуульд оролцох боломжгүй болж байгаа нь Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчиж байна гэж үзсэний үндсэн дээр нэр бүхий иргэд Үндсэн хуулийн цэцэд ханджээ.

Иймээс Үндсэн хуулийн цэц дунд суудлын хуралдаанаараа уг маргааныг хянан хэлэлцээд Монгол Улсын Их Хурлын 2018 оны 6 дугаар сарын 28-ны өдөр батлан гаргасан “Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн 42 дугаар тойрогт нөхөн сонгууль товлон зарлах, санал авах өдрийг тогтоох тухай” 62 дугаар тогтоол нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “… шударга ёс, … тэгш байдал, … хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.”, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Хүнийг … эрхэлсэн ажил, албан тушаал … -р нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. …”, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх заалтад “… Төрийн байгууллагад … сонгогдох эрхтэй. …”, Арван есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц … хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх … үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна.”, Далдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Үндсэн хуульд … төрийн байгууллагын бусад шийдвэр … бүрнээ нийцсэн байвал зохино.” гэж заасныг зөрчсөн байна гэж дүгнэжээ. Энэ үндсэн дээр Улсын Их Хурлын 2018 оны 62 дугаар тогтоолыг Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулийн 32 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасны дагуу 2018 оны 8 дугаар сарын 22-ны өдрөөс эхлэн түдгэлзүүлсэн байна.

Цэцийн дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Эрдэнэбат, Ж.Мөнхбат нар цэцийн дунд суудлын хуралдаанд Улсын Их Хурлын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр оролцсон Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Лүндээжанцангаас асуулт асууж тодруулан байр сууриа илэрхийлсэн юм.

Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Лүндээжанцан гишүүдийн асуултад өгсөн хариултдаа, Улсын Их Хурлын 2018 оны 62 дугаар тогтоолыг Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 3 дахь заалт, Сонгуулийн тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1 дэх хэсэг, 20 дугаар зүйлийн 20.1 дэх хэсгийг үндэслэн баталсан. Уг тогтоол нөхөн сонгуулийг эхлэх өдөр болон санал авах ажиллагааг явуулах өдрийг тогтоосон хоёр заалттай бөгөөд тухайн сонгуульд нэр дэвшүүлэхэд тавигдах шаардлагын талаар тусгайлан зааж төрийн албан хаагчийн эрхийг хязгаарласан заалт уг тогтоолд байхгүй.

Иргэдийн өргөдөл, мэдээлэлд дурдсан Сонгуулийн тухай хуулийн 125 дугаар зүйлийн 125.5 дахь хэсэгт төрийн албан хаагч сонгуульд нэр дэвшүүлэхэд тавигдах шаардлагыг заахдаа “… Улсын Их Хурлын гишүүнд нэр дэвших бол сонгуулийн жилийн нэгдүгээр сарын нэгний өдрөөс өмнө …” гэж заасан бөгөөд “сонгуулийн жил” гэсэн нэр томъёог хэрэглэсэн байна. “Сонгуулийн жил” гэж мөн хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.4 дэх заалтад зааснаар дөрвөн жил тутам явагдах ээлжит сонгуулийн жилийг ойлгоно. Мөн хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1, 8.2 дахь хэсэгт зааснаар сонгууль нь ээлжит, ээлжит бус, нөхөн, дахин гэсэн төрлүүдтэй байх бөгөөд “Ээлжит сонгууль гэж Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин нэгдүгээр зүйлийн 2, Гучдугаар зүйлийн 2, Тавин есдүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэгт тус тус заасны дагуу дөрвөн жил тутам явагдах сонгуулийг хэлнэ.” гэж заажээ.

Одоо бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж байгаа Улсын Их Хурал нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан дөрвөн жил тутам явагдах сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан бөгөөд 2016 онд явагдсан энэхүү сонгууль нь Сонгуулийн тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1.1 дэх заалтад заасан ээлжит сонгууль юм. Харин Улсын Их Хурлын сонгуулийн 42 дугаар тойрогт товлон зарласан сонгууль нь Сонгуулийн тухай хуулийн мөн зүйлийн 8.1.3 дахь заалтад заасан нөхөн сонгууль. Эндээс үзэхэд Сонгуулийн тухай хуулийн 125 дугаар зүйлийн 125.5 дахь хэсэгт заасан “сонгуулийн жил” гэдэгт дөрвөн жил тутам явагдах ээлжит сонгуулийн жилийг ойлгох бөгөөд “сонгууль явуулах тухайн жил” гэсэн ойлголтыг агуулаагүй байгаа тул төрийн албанаас чөлөөлөгдөх шаардлагад заасан хугацаа нь Улсын Их Хурлын нөхөн сонгуульд нэр дэвшүүлэхэд хамаарахгүй.

Монгол Улсын Их Хурал Үндсэн хуулиар олгогдсон өөрийн онцгой бүрэн эрхийнхээ хүрээнд 2018 оны 62 дугаар тогтоолыг баталж, нөхөн сонгуулийг товлон зарласан бөгөөд уг тогтоолд төрийн албан хаагчдын сонгуульд нэр дэвших харилцаатай холбоотой аливаа зохицуулалт байхгүй. Иймд Монгол Улсын Их Хурлын 2018 оны 6 дугаар сарын 28-ны өдрийн “Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн 42 дугаар тойрогт нөхөн сонгууль товлон зарлах, санал авах өдрийг тогтоох тухай” 62 дугаар тогтоол Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх заалт, Арван есдүгээр зүйлийн 1, Далдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасныг тус тус зөрчөөгүй болно” гэсэн өгсөн тайлбарыг цэцэд өгсөн гэдгээ хэллээ.

Мөн тэрбээр цаашдаа Сонгуулийн тухай хуулийг тус тусад нь салгаж бие даасан гурван хууль болгохоор ажлын хэсэг гараад ажиллаж байгаа. Маргаантай, тодорхой зохицуулалтгүй байгаа энэ мэтийн асуудлыг цэгцэлж хуулийн төсөлд тусгах үүднээс бусад орны жишгийг судалж лавлагаа гаргаад байна. Түүнчлэн хуулийн дээрх заалтыг хэрхэн өөрчилж зохицуулах талаар хэд хэдэн хувилбар гаргаж хуулийн төсөл бэлтгээд байгаа. Одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа Сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах уу, эсвэл шинэ хуульдаа тусгах уу гэдгийг ажлын хэсэг дээр сайн ярилцаж нэг тийш нь болгоно, энэ асуудал нээлттэй байгаа гэдгийг нэмж тодотголоо.

Цэцийн уг дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрөх эсэхтэй холбогдуулан үг хэлсэн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Эрдэнэбат Үндсэн хуулийн цэцийн энэ дүгнэлт нь нэг хүний эрхийг хамгаалахын тулд Хэнтий аймгийн сонгуулийн 42 дугаар тойргийн 14 мянган сонгогчийн сонгох эрхийг зөрчсөн, өөрөөр хэлбэл Үндсэн хуулийн суурь зарчмыг зөрчсөн гэж харж байгаа учраас хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй юм. Төрийн албан хаагч нь төрд тангараг өргөсөн учраас жирийн иргэн жирийн албан хаагчтай адилгүй. Цаашид энэ асуудлыг нарийвчлан авч үзэж сонгуулийн хуульдаа тусгаж өгөх замаар төрийн албан хаагчдын улстөржилтийг зогсоох зайлшгүй шаадлагатай болсныг сүүлийн үеийн зарим үйл явдлууд харуулж байна. Иймээс цэцийн дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй, Улсын Их Хурал энэ асуудал дээр хатуу зарчим барьж ажиллах ёстой гэлээ. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Мөнхбат, Ж.Батзандан нар цэцийн дүгнэлтийг хүлээн авах боломжгүй гэсэн байр суурьтай байгаагаа илэрхийлээд ер нь цаашид төрийн албан хаагч улс төрд орох гэж байгаа бол энэ асуудлаа нэгмөсөн шийдээд тэр замаараа явдаг, харин төрд ажиллах хүсэлтэй бол өргөсөн тангарагтаа үнэнч байж чин шударгаар ажиллах зарчмыг Сонгуулийн тухай болон Төрийн албаны тухай хуульд суулгаж тов тодорхой болгож өгөх шаардлагатайг хэллээ.

Ингээд санал хураалт явуулахад Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүд санал нэгтэйгээр Үндсэн хуулийн цэцийн 2018 оны 10 дугаар дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзэв. Иймээс энэ талаарх санал, дүгнэлт болон Улсын Их Хурлын холбогдох тогтоолын төслийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оруулж хэлэлцүүлэхээр тогтлоо гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтэс мэдээлэв.

Categories
мэдээ цаг-үе

Т.Аюурсайхан: Монголбанк валютын ханшийг хариуцдаг, энэ хүрээндээ хуулийн хариуцлагаа хүлээнэ

УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхантай ярилцлаа.

-Ам.долларын ханш сүүлийн хоногуудад эрчимтэй өсч, төгрөгийн худалдан авах чадвар буурч байна. Үүнийг гадны нөлөөлөлтэй гэж ярих юм. Харин та эдийн засагчийн хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Монголбанкны тухай хуульд өөрчлөлт оруулахаар хэлэлцэж байхад “Монголбанк зөвхөн үнийн асуудлыг хариуцна” гэдэг зохицуулалт орох гэж байсан. Тиймээс миний бие зөвхөн үнийн асуудлыг хариуцахаас гадна ханшийг хариуцна гэж нэмж оруулж хуулийг батлуулсан. Тэр утгаараа валютын ханшийг Монголбанк хариуцна. Валютын ханш өсч, төгрөгийн ханш унах үед хариуцах эзэнгүй үлдэх гэж байсныг ингэж эзэнжүүлж өгсөн. Одоо Монголбанк хүлээсэн үүрэг, зорилгоо биелүүлэх ёстой. Монголбанкны зүгээс тодорхой мэдээлэл гаргасан байна лээ. Миний харж байгаагаар цаашид валютын ханш өсөх хандлага байна. Тиймээс яаралтай уламжлалт арга хэрэгслээ авч хэрэгжүүлэх нь зөв.

Манай улсад орж ирж буй валютын урсгал хэвийн байгаа. Ямар нэгэн валютын дутагдал хомсдолд ороогүй. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортын үнэ тогтвортой дээд хэмжээндээ хүрсэн тул Монголбанкны валютын нөөц нэмэгдсэн. Олон улсад ам.доллар бусад валютын эсрэг чангарч байгаа үзэгдэл олон сарын турш ажиглагдлаа. Энэ нь худалдааны дайн гэж нэрлэгдээд буй ялангуяа АНУ-тай холбоотой дайнаас үүдэлтэй гэж харагдахаар байна. Мөн олон улсад эдийн засаг, улс төрийн үйл явцтай холбоотойгоор ам.доллар яалт ч үгүй чангарсан. Иен, юань, евро, рубль ам.долларын эсрэг суларсан ч манай улсад орж буй валютын урсгал, экспортын бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлттэй холбоотойгоор төгрөг хэсэг хугацаанд харьцангуй тогтвортой байсан. Ам.долларын ханш ингэж нэмэгдэж байхад Монголбанкныхан “Аргентины песотой харьцуулахад харьцангуй гайгүй байна” гэж яриад байгаа нь маш буруу. Аргентины песогийн ханш 2018 онд 100 хувь суларсан, тус улсын гадаад өр нь 254 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Туркэд лирийн ханш 84 хувь суларсан байх жишээтэй. Туркийн гадаад өр 467 тэрбум ам.доллар. Аргентин ОУВС-гаас 250 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй хөтөлбөрийн зээл авахаар болж байна. Туркэд Сирийн дайн болон дотоодын тэмцэл нь нөлөөлсөн. Гэтэл Монголбанкныхан ийм орнуудтай Монгол Улсыг харьцуулаад “Харин ч гайгүй байна. Бидний ажил сайн байна” гэж яриад байгаа нь утгагүй. 2016 онд ам.долларын ханш 2600 төгрөг рүү дөхөж байхад би “Ам.долларын ханшийн асуудал нь Монголбанкны ерөнхийлөгч таны хариуцах асуудал” гэж хэлж байж шуурхай арга хэмжээ авахуулсан. Одоо яг тэр нөхцөл байдал үүссэн.

-Монголбанк уламжлалт арга хэмжээгээ авах ёстой гэлээ. Интервенц хий гэсэн үг үү. Хэрэв интервенц хийвэл валютын нөөц шавхагдах эрсдэл байгаа юм биш үү. Монголбанкныхан Засгийн газар ажлаа хийхгүй байна гэх юм?

-Засгийн газар ажлаа хийдгээрээ хийж яваа. Экспортын бараа бүтээгдэхүүн өнгөрөгч онтой харьцуулахад өссөн байна. Мөн олон улсын зах зээл дээр зэс, алт, нүүрсний үнэ өсөлттэй байгаа. Монголбанкны зүгээс интервенц хийх ёстой. Монголбанк консерватив байдлаар ажиллаад байна уу гэж харагдах боллоо. 2014 онд ОХУ-ын эсрэг зарим орнууд хориг арга хэмжээ авч байлаа шүү дээ. Тэр цагаас хойш өнөөдрийг хүртэл бидний ОХУ-тай хийх худалдаанд нэмэгдсэн зүйл алга. Хятад, Америк хоёрын худалдааны дайн дэлхийн зах зээлд нэлээд нөлөөлсөн.

Үүний улбаа ам.долларын ханшийн өсөлт. Манайх БНХАУ-тай өмнө байсан уул уурхай, хагас боловсруулсан арьс шир гэсэн ойр зуурхан экспорт хийж байна. Манайх экспортын бүтээгдэхүүнээ төрөлжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Засгийн газрын хийх ёстой ажил энэ. Валютын ханштай холбоотой бодлогын асуудал дээр Монголбанк ажиллах ёстой. Төсөв хэлэлцээд эхлэх үед Мөнгөний бодлогын хүрээнд энэ талаарх саналуудаа хэлнэ.

-Монголбанк хуулиараа валютын ханшийг барих үүрэг хүлээсэн юм байна. Гэтэл валютын ханш хазааргүй юм шиг л өсч байна шүү дээ. Цаашид өсөх хандлагатай байгаа энэ үед ямар арга хэмжээ авах ёстой юм бол?

-Монголбанк валютын ханшийг хариуцдаг, энэ хүрээндээ хуулийн хариуцлагаа хүлээнэ гэсэн үг. Тиймээс шийдэмгий байх ёстой. 2016 оныг бодоход валютын нөөц хангалттай болсон. Тухайн үед гадаад өр, своп хэлцлээс эхлээд төлбөрийн тэнцлийн асуудал хүнд байсан. Одоо өөр болсон. 2019 оны төсвийг өргөн барьсан. Ирэх оны төсөв нэлээд чамбай болно гэдэгт итгэлтэй байна. Төлбөрийн тэнцэл талдаа боломжийн байгаа учраас Монголбанкны зүгээс хийх ажлуудаа зоригтой, ур чадвартай хийж чадвал төгрөгийн сулралыг зогсоож чадна.

-Он гарсаар шатахууны үнэ 3-4 удаа нэмэгдлээ. Үүнийг зохицуулах боломж байхгүй юм уу. Өрсөлдөөний хуулиндаа хэрхэн зохицуулсан байдаг вэ?

-Шатахууны үнийг хазаарлах боломж бий. Би Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газ-рын даргаар ажиллаж байхдаа шатахууны үнийг тогтоож, зарим тохиолдолд бууруулахын төлөө ажиллаж байсан. Зарим нефть импортлогчид шатахууны үнээ буулгаж байлаа. Нефтийн бүтээгдэхүүний салбар олон оролцогчтой мэт боловч цаад шинж чанар зах зээлийн судалгааг нь хийхээр үгсэн хуйвалдсан, монопольдсон зах зээл болсон. Тиймээс зах зээлийн боломжит үнээс шатахууны үнэ өндрөөр тогтоогддог.

Үүнээс гарахын тулд өрсөлдөөнийг бий болгох хэрэгтэй. Та хаана ч очоод үзсэн Шунхлай, Петровис, Сод Монгол гээд бүх нефть импортлогчид ижил үнээр бүтээгдэхүүнээ зардаг. Өрсөлдөөний тухай хуулиар үүнийг үгсэн хуйвалдсан гэж үзэхээр байдаг. Тиймээс жилийн борлуулалтын орлогоос нь хувь авч торгодог хатуу зохицуулалттай. Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газрын даргаар ажиллаж байхдаа энэ асуудлыг тавьж торгуулийн арга хэмжээ авах байсан боловч тухайн үед Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр хэрэгжиж байсан. Өрсөлдөөний тухай хуулиараа Засгийн газар тодорхой үнийн бодлого хэрэгжүүлж байгаа бол хууль зөрчсөн гэж үздэггүй. Харин одоо хөтөлбөр хэрэгжиж дууссан. Тэр утгаараа нефть импортлогчид ижил үнээр бүтээгдэхүүнээ борлуулах ямар ч үндэс байхгүй. ОХУ-ын Улаан-Үд, Буриадад яг ийм кэйс үүссэн талаар намайг тэнд ажиллаж байхад ярьж байсан. Үүнийг цэгцэлснээр шатахууны үнэ боломжит хамгийн доод түвшиндээ хүрсэн. Замын наана, цаана хоёр өөр компанийн шатахуун түгээх станц байх юм бол өөр өөр үнэтэй байх ёстой. Үнээ буулгасаар байгаад хамгийн доод үнэ бий болдог. Жижиг шатахуун түгээх станцууд үнээ шууд буулгах сонирхолтой байдаг. Одоо байгаа үнэ бол хамгийн доод үнэ биш. Нефть импортлогч компаниуд том, жижгээсээ хамаараад хувьсах зардал нь өөр өөр байдаг. Тиймээс Өрсөлдөөний хуулиа бариад шаардлагаа тавиад явж болно.

Манайх нефтийн бүтээгдэхүүн дээр хараат учраас хүндрэлтэй зүйлс байна. Цаашид нефтийн үйлдвэр барих ажлаа шуурхайлах нь зөв. Энэтхэгээс авах нэг тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээрээ нефть боловсруулах үйлдвэрийн ажлыг эхлүүлсэн. Монгол нефтийн түүхий эдтэй улс. Тэр утгаараа бусдын хараат байдлаас гарах, дэлхийн зах зээлийн донсолгооноос өөрсдийгөө хамгаалах боломжтой.

-Таныг өөрийн ойр дотны хүмүүсээ Эрдэнэс Таван толгойн ТУЗ-д томилуулж байна гэсэн яриа гарч байна. Энэ тал дээр хариулт өгөөч?

-Хэвлэлээр янз бүрийн мэдээлэл гарсан. Зарим нь гүтгэлгийн шинжтэй байна лээ. Миний хувьд сэтгүүлчдийн хараат бусаар хэвлэн нийтлэх эрхийг дээдэлдэг. Улс төрийн намд ажиллаж байхдаа энэ чиглэлд тодорхой үйл ажиллагаа явуулж байсан. Эрүүгийн хуулиас сэтгүүлчид хэвлэн нийтэлснийхээ төлөө ял оноодог байдлыг халахын тулд 2012 оны сонгуулиар УИХ-д нэр дэвшиж байгаа хүмүүсээс амлалтыг нь авч байсан. Миний эгч хэвлэлийн эрх чөлөөг дэмжигч Глоб интернэшнл байгууллагад ажилладаг. Тиймээс ойр дотно тэдэнтэй ажилладаг юм, би. Гэхдээ сүүлд гарч байгаа мэдээллийг харахад сэтгүүлчийн санамсаргүй алдаа гэж болохоор зүйлс байна. Өөр зүйл ч байна. Өмнө нь ч гэсэн тийм зүйл гарч, би ямар нэгэн зүйл ярьж байгаагүй. Санамсаргүйгээр мэдээллээ нягтлалгүй нэг талын эх сурвалжаас авсан байдлаар мэдээлэл гаргаж байсан. Гэтэл санхүүгийн хэрэгсэл ашиглаж олон удаагийн давтамжтай санхүүгийн сенсаци дэгдээсэн зүйлийг санамсаргүй алдаа гэж үзэх эрхгүй байхгүй юу. Би хуулийн байгууллагад шалгуулахаар өгсөн.

Хүн томилуулсан эсэх асуудал дээр Эрдэнэс Таван толгойн захирал Б.Ганхуяг энэ компанийн дэд захирлаар өмнө нь ажиллаж байсан. Таван толгойг анх төсөл байхад цааснаас нь эхлээд мэргэжилтнээс захирал хүртэл 10 гаруй жил ажилласан. Захирлыг нь чөлөөлөх үеэр үүргийг нь түр орлон гүйцэтгэж байгаад жинхэлсэн. Б.Ганхуяг нам, улс төрийн хүрээнд хийсэн бүтээсэн зүйлтэй нэр нөлөө бүхий залуу. Энэ нь үнэлэгдээд ажиллаж байгаа гэж бодож байна. 2016 онд 20 гаруй ам.доллар байсан нүүрсний үнийг 70 ам.доллар болгохоос эхлээд хүрээг нь тэлэх, сайжруулах тал дээр хийсэн ажил их.

-Б.Ганхуяг захирал та хоёрыг “Шинэчлэлийн хороо”-нд хамт мөр зэрэгцэн явсан учраас яах аргагүй хардаад байна л даа…

-Зөвхөн Эрдэнэс Таван толгой биш бусад агентлаг, яамдад надтай хамт нам, ТББ-д ажиллаж байсан олон хүн бий. Бүгдийг нь танина, санаа сэтгэл нийлдэг хүмүүс байдаг. Энэ бүгдийг хардана гэвэл утгагүй шүү дээ.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг намрын чуулганаар хэлэлцэнэ. Ерөнхийлөгчийн зүгээс системийн томоохон өөрчлөлтийг, эрс шинэчлэлтийг хийх ёстой гээд байгаа. Таны байр суурь ямар байна вэ?

-Тогтолцооны өөрчлөлтийн асуудлыг ярьж байгаа. Үүнийг Үндсэн хуулийн өөрчлөлт гэж ойлгож байна. Үндсэн хууль маань суурь хууль тул болгоомжтой хандах учиртай. Монгол Улс хагас парламентын, хагас Ерөнхийлөгчийн засаглалтай мэт явж байна. Энэ нь Монгол Улсын хөгжлийн тээг болсоор ирсэн. Тиймээс нэг талд нь гаргаж шийдэх ёстой. Үүний зэрэгцээ шүүх засаглалын асуудлыг цэгцлэх хэрэгтэй. Шүүхийг, шүүгчдийг хэн ч шүүмжилж болдоггүй. Хараат бус байдалд халдлаа гээд хуулийн хариуцлага хүлээхэд хүрдэг. Шүүхийг цаашид хяналтын механизмтай болгож байж, шударга ёс тогтоно.

Сонгогддог албан тушаалтнуудын асуудал бий. Үндсэн хуулиар засаг захиргааны асуудлыг зохицуулсан байдаг. Шат шатны Засаг дарга нар тодорхой тооны ИТХ-ын төлөөлөгчдөд үйлчлэх үү, оршин суугч иргэддээ үйлчлэх үү гэдгийг тодорхой болгох цаг болсон. Хэдэн ИТХ-ын төлөөлөгчдөөс сонгогддог Засаг дарга эргээд ИТХ-ын хэдэн төлөөлөгчдөө үйлчилдэг байдлаар ажлаа явуулах, авч гарах, огцруулах асуудал явдаг. Нам хооронд улстөржих маягтайгаар тэнд ажил гацдаг. Эсрэгээрээ тэнд улс төрийн наймаа, тохироо, авлига цэцэглэдэг. Тиймээс Үндсэн хуулиар цэгцлэх боломжтой. Засаг дарга нар иргэдээсээ сонгогддог болох юм бол Засаг дарга нар нь орон нутагтаа хөгжлийн бүтээн байгуулалтуудыг хийгээд явах иргэдийн хяналттай болно.

Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд сонгуулийн тогтолцоо анхаарал татаж байгаа. Улс төрийн намын тухай хуулийг мөн өөрчлөх хэрэгтэй. Ажлын хэсэг гараад багагүй хугацаанд ажиллаж байна. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд Улс төрийн намын тухай хууль хүлээгдэж байгаа юм.

-Өмнө нь хоёр парламент дамжуулан яриад Үндсэн хуульдаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулж чадаагүй. Намрын чуулганаараа л батлахгүй бол энэ парламент Үндсэн хуульдаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулж чадахгүй гээд байна л даа?

-Миний хувьд дээр дурдсан асуудлууд байгаа учраас Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах нь зөв гэсэн байр суурьтай байна. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн явцад эрх мэдлийн хуваарилалтыг зөв зүйтэй байдлаар нь биш зарим субьект эрх мэдлийг өөртөө төвлөрүүлэх юм биш биз гэсэн болгоомжлол ч байгаа. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт ард түмний саналын дагуу явах ёстой. Тэр утгаараа хэлэлцүүлгүүдийг иргэдийн дунд үе шаттай явуулж байгаа юм. Хэн нэгэн хүн төрийн эрхэнд өөрийгөө дархлаажуулах, хууль хүчний байгууллагыг эрхэндээ байлгах гэх мэтээр хэн ч шүүх эрхгүй батлах вий дээ. Гэхдээ ийм зүйл болбол таслан зогсоож болох байх.

-Үндсэн хуулийн одоогийн хуулийн төслийг бүрэн дүүрэн дэмжихгүй байгаа юм уу, та?

-Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дэргэд Хяналтын зөвлөл байгуулахыг дэмжиж байгаа. Иргэдээсээ сонгогддог, иргэдийн дэмжлэг авсан хүн сум, баг, дүүрэг, нийслэлийг удирддаг болох ёстой. Гүйцэтгэх засаглалын хүрээнд Ерөнхий сайд кабинетаа бүрдүүлдэг байх шаардлагатай. Сонгуулийн тогтолцоон дээр жишээлбэл пропорциональ буюу жагсаалтаар сонгогдон орж ирдэг байхаар нэг хувилбар болоод ороод ирсэн байна лээ. 2012 оны сонгууль пропорционалиар сонгууль болж ард түмнээс хэзээ ч сонгогдохгүй тэр хүмүүс намын нэрийн цаана халхлагдан орж ирж улс төрийн ямар наймаа хийдгийг харсан. Тэд “Тэртээ тэргүй намын нэрээр сонгогдоно” гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, ард түмний өмнө хариуцлага хүлээдэггүй болохоор шударгаар ажиллахгүй байх боломжийг нь гаргаж өгөөд байгаа. Үүнийг дахиж сэргээх гээд байна. Үндсэн хуулийн Цэцийн зүгээс пропорционалиар сонгууль явуулах нь Үндсэн хууль зөрчиж байна гэж шийдвэр гаргасан. Үндсэн хууль чинь байхгүй болж дахин пропорционалийг оруулж ирэх боломжийг Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт болон Сонгуулийн тухай хуулиар оруулж ирэх эрсдэлтэй байгаа юм. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд энэ мэтчилэн дэмжиж болохгүй зүйл заалтууд дээрээ анхааралтай байх ёстой.

-Хэнтий аймгийн 42 дугаар тойрогт нөхөн сонгууль явуулах УИХ-ын тогтоол гарсан. Үндсэн хуулийн Цэцийн зүгээс хүчингүй болгосон л доо. Одоогоор тус тойргийн 17 мянган сонгогч төрд төлөөлөлгүй болчихсон яваа. Асуудалд та ямар байр сууринаас хандаж байгаа вэ?

-УИХ-ын тогтоол хуульд нийцүүлж гарсан. УИХ-ын тухай хуульд “УИХ-ын гишүүн нас барахаас бусад тохиолдолд орон гарсан бол 14 хоногт УИХ сонгуулийн товыг зарлаж, 30 хоногийн дотор сонгуулийг зохион байгуулахаар тогтооно” гэж тодорхой заасан. УИХ хуулиа бариад тогтоолоо хариуцлагатай баталж, аравдугаар сарын 6-нд сонгууль явуулахаар тогтсон. Гэсэн ч Цэц дээр унагасан. Би Үндсэн хуулийн Цэцийн дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Хүлээн зөвшөөрөхгүй байх эрх нь надад бий.


Categories
мэдээ нийгэм

Аравдугаар сарын 04-нд болох үйл явдал

09.00 цагт “Blue Sky” зочид буудалд “Бичил биетний олон янз байдлыг хадгалах, хамгаалах, тогтвортой ашиглах нь” Азийн 15 дахь удаагийн хурал болно. Утас:99717977

09.00 цагт “Сүнжин Гранд” зочид буудалд ЭМЯ, Монголын сумын эмч мэргэжилтнүүдийн холбоо хамтран орон нутгийн иргэдэд үзүүлэх тусламж үйлчилгээг сайжруулах зорилго бүхий Үндэсний чуулган зохион байгуулна. Утас:99179899, 86885060

09.00 цагт Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнд “Мөнгөн усны тухай Минаматагийн конвенц, бичил уурхай” хэлэлцүүлэг болно.

10.00 цагт “Lion tower hotel”-д “Монголын дүрс оношилгооны үндэсний чуулган 2018” болно. Утас:99697373

10.00 цагт “МCS Plaza”-д Дэлхийн Банкнаас бүс нутгийн эдийн засгийн шинэчилсэн тайланг танилцуулна. Утас:70078207

11.00 цагт “Үндэсний мэдээллийн төв”-д Хэвлэл мэдээллийн зөвлөлөөс 2015 оноос хойш сэтгүүлчийн ёсзүйтэй холбоотойгоор хүлээн авсан гомдол, редакцуудын гаргадаг түгээмэл алдааны талаар мэдээлэл хийнэ.

11.30 цагт Баянзүрх дүүргийн 33 дугаар сургуулийн урд талын 6 давхар шилэн барилгад Нийслэлийн Шүд эрүү нүүрний төвийн шинэ байрны нээлтийн ёслол болно. Утас: 91113191, 88080750

11.40 цагт “Интерном” номын дэлгүүрт МУБИС, Нагоя Их Сургуулийн хамтарсан “Хүүхдийн хөгжлийг дэмжих төв”-ийн эрхлэгч Доктор Д.Одгэрэл, тусгай боловсролын мэргэжилтэн Б. Намираа нарын “Тусгай боловсрол” номын нээлт болно.

12.00 цагт “Өдрийн сонин“-ы Асуух эрхийн танхимд болох Валютын ханшийн хэлэлцүүлэг болно.

12.00 цагт УДБЭТ-т тус театр үүсэн байгуулагдсаны 68 жилийн ой, 56 дахь тоглолтын улирлын нээлтийн талаар мэдээлэл хийнэ. Утас:99024933

12.00 цагт “Оюу толгой” компанийн төв байранд иргэний нийгмийн байгууллагууд Оюутолгойн ордын 51 хувийг ард түмэнд өмчлүүлэхийг шаардаж, өлсгөлөн зарлах талаар мэдээлэл хийнэ. Утас: 99191388, 88117157

16.00 цагт МУИС-ийн Хичээлийн II байранд профессор, Макс Планкийн Нийгмийн антропологийн хүрээлэнгийн ахлах судлаач Л.Мөнх-Эрдэнийн “Тэргүүнгүй төр: Улс төр, үндэстний асуудал, дээд боловсрол” номын нээлт болно.

18.00 цагт Улаанбаатар хотын номын сан дахь Америкийн соёл, мэдээллийн төвд Пунсалмаагийн Очирбатын “Тэнгэрийн цаг” номын англи хэл дээрх орчуулгын хувилбарын нээлт болно.

Categories
мэдээ цаг-үе

О.Бум-Ялагч: Салбар бүрийг хариуцаж байгаа сайд цаашлаад Засгийн газар мафи, бүлэглэлийн барьцаанд орчихсон байна

Монголын Ногоон намын дарга Олзодын Бум-Ялагчтай ярилцлаа.

-Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуулиар Монгол Улс иргэдээс эрчим хүч худалдаж авах үүрэг хүлээсэн. Гэтэл уг хуулийн журмыг өдийг хүртэл гаргаагүйгээс хууль хэрэгжихгүй байна гэх юм. Энэ хуулийн гол агуулга, ач холбогдол нь юу бол?

-Газрын тухай хуулиар монгол хүн бүр 0.07 га газар өмчлөн авах эрхтэй. Дэлхий дээр иргэддээ газар хувьчилж өгдөг улс цөөхөн. Иргэн бүр газартай болно гэдэг олон талын ач холбогдолтой. Түүний нэг нь Сэргээгдэх эрчим хүчний хуулиар зохицуулагдах ёстой юм. Энэ хуулиар иргэнээс нэг кВатт эрчим хүчийг 350400 төгрөгөөр худалдаж авахаар байгаа. Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хууль 2007 онд батлагдсан боловч өдийг хүртэл журам нь гараагүй. Харин хувийн компаниудаас худалдаж авах журам нь гарсан ч, хувь хүнээс авах журам нь гараагүй байна. Тэгэхээр иргэнээс эрчим хүч авах боломж бий. Түрүү нь газар ярьсан. 0.07 га газрын тал дээр нь нарны эрчим хүч хураах хавтан зоочихъё.

Ингэхээр нэг айл хашаандаа 30 кВаттын нарны хавтантай болчихож байгаа юм. Үүнээс эрчим хүч гаргаж аваад улсад худалдахад сар бүр багаар бодоход нэг сая төгрөгийн орлоготой болно. Үүнээс илүү гарсан орлогоороо хөрөнгө оруулагчдаа хүүг нь тооцон мөнгөө буцааж төлнө гэж тооцвол найман жил болж байгаа юм. Өнөөдөр Монгол Улсад эрчим хүч хэрэгтэй байна. Жил өнгөрөх бүр зургаан хувийн эрчим хүчний нэмэгдэл хэрэглээ бий болж байдаг гэсэн судалгаа бий. Үүнийг нөхөх бололцоог Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуулиар зохицуулаад өгчихсөн. Гэтэл яам нь өдийг хүртэл иргэнээс эрчим хүч худалдаж авах журмаа гаргаагүй байна. Уг нь журам батлагдчихвал нийгэмд олон талын эерэг өөрчлөлт бий болно.

-Тухайлбал, ямар өөрчлөлтүүд гарч ирэх юм бэ?

-Уг хууль бүрэн хэрэгжээд эхэлбэл ядууралтай тэмцэхэд жинтэй хувь нэмэр оруулах юм. Ажилгүйдэл, ядуурал бол манай нийгэмд тулгамдаж буй хамгийн хүнд асуудал болоод байна. Ядууралтай тэмцэх гол аргачлал бол ажлын байр бий болгох. Уг хуулиар иргэн бүр өөрийн өмчилж авсан газартаа нарны хавтан суурилуулж, гаргасан эрчим хүчээ улсад худалдах боломж, эрх зүйн орчин нь байна. Одоо яамнаас уг хуулийг хэрэгжүүлэх журмаа хурдан гаргах хэрэгтэй. “Өрх бүр үйлдвэрлэгч” гэсэн манай намын бодлого бий. Хөрөнгөний эх үүсвэрийг шийдвэл нарны хавтан иргэдийн эзэмшлийн газар нь зоочихно. Ингээд иргэн бүр эрчим хүч үйлдвэрлээд улсдаа борлуулаад байвал эдийн засаг өсч, амьжиргаа сайжирна. Цаашлаад айл бүр уг цахилгаан эрчим хүчээр дулааныхаа асуудлыг шийдчихвэл Улаанбаатар маань утаагүй болно. Манайд жижиг, дунд үйлдвэрлэл хөгжихгүй байгаагийн гол шалтгаан бол борлуулалт, маркетинг дутмаг байгаад, дээр нь төр засгаас борлуулалтад нь хангалттай анхаарахгүй байна. Нэг жишээ санал болгоё, Монгол Улс 24 сая хонь, 23 сая ямаатай. Нэг хониноос 4 килограмм ноос гарна. Хойд хөршид жил бүр 100 сая эсгий гутал шаардлагатай байдаг. Үүнийхээ аравхан саяыг л хангаж чадаж байгаа. Тэгэхээр хойд хөршид эсгий гуталны асар том зах зээл байгаа нь ойлгомжтой байгаа биз. Манайх 50 сая орчим эсгий гутал үйлдвэрлээд хойшоо гаргачих бололцоотой. Үүнийг өрхийн үйлдвэрлэлээр хийчихэж болно. Энэ мэт эдийн засагт ач холбогдолтой зүйлийг Төр анзаарч харахгүй байна. Харсан ч ажил хэрэг болгох сэтгэл алга.

-Манай улсын эдийн засаг сүүлийн үед өсөлттэй байгаа талаар салбарын сайд нь ярьж байгаа. Эдийн засгаа улам өсгөж, өргөжүүлэхийн тулд яах ёстой гэж боддог вэ?

-Хамгийн чухал байгаа зүйл бол ухаалаг менежмэнтийн бодлого явагдах ёстой. Монгол Улсын эдийн засаг жижиг, гэтэл унаж байна гэж шүүмжилдэг. Арга ч үгүй биз, 17 тэрбум ам.доллар гадагшаа гараад оффшорт орчихоор яах ч билээ. Монголын эдийн засаг хяналтгүй. Хяналтаа сайжруулах шаардлагатай. Мөн халамжийн эдийн засаг гэх зүйлийг бий болгох ёстой. Учир нь манай улсын нийт хүн амын гуравны нэг нь ядуурчихаад байна. Тэгэхээр дээрх хуулийн хүрээнд ажлын байрыг нэмэгдүүлж, ухаалаг менежмэнтийн бодлогыг явуулж чадвал энэ улсын эдийн засаг эрс сайжирна. Манай нам ч энэ талын бодлого барьж, мөрийн хөтөлбөрөө тусгаад хэрэгжүүлэхийн төлөө явж байгаа. Бидний зүгээс эдийн засгийг өсгөх, иргэдийн амьжиргааг бодитоор дээшлүүлэх бодлогыг үе үеийн Засгийн газар, эрх барьж буй намд санал хүргүүлдэг. Гэвч бидний санал, санаачилгыг өдийг болтол аль ч Засгийн газар хүлээж авч, ажил хэрэг болгоогүй байна.

-Эрх барьж буй нам бодлогоо гаргаж явах нь тодорхой. Гэхдээ бусад улс төрийн хүчний санал санаачилгыг хүлээн авч, хамтран ажиллах талдаа тааруу байдаг асуудлыг олон хүн шүүмжилж ярьдаг л даа…

-Энэ Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуулийн хүрээнд хийгдэх боломжтой ажлуудыг зургаан жил Засгийн газарт танилцуулсан боловч өдийг хүртэл ямар ч хариу алга. Аль ч Засгийн газарт иргэдийнхээ амьдрал, амьжиргааг дээшлүүлчих юмсан гэсэн хүсэл эрмэлзэл алга. Өнөөдөр Монгол Улс эрчим хүчнийхээ системд томоохон өөрчлөлт хийхгүй бол болохгүй болчихлоо. Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хууль хэрэгжээд айл өрхөөс эрчим хүч худалдаж авах юм бол тогтмол эрчим хүчний эх үүсвэртэй болчихно. Эрчим хүчийг хурааж, хадгалах цаашлаад тогтмол чадлын эх үүсвэртэй болох зэрэг ажил гарна. Ингэхийн тулд Германы технологиор нарны эрчим хүчээр устөрөгч бий болгоод түүнийгээ метанжуулаад жирийн газ болгочихож болно. Ингэснээр ахуйн газаа өөрсдөө үйлдвэрлэх боломж гарч ирж байгаа юм. Германчууд уг технологио эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хүрээнд өгье л гэж байгаа. Хэрэв үүнийг Засаг дэмжээд өгвөл монгол хүн өөрсдөө эрчим хүч гарган авдаг тоног төхөөрөмжүүдийг засварлах, цаашлаад үйлдвэрлэх боломжтой болно. Гэтэл улс төрчид Засгийн газар байгууллахаасаа өмнө дэмждэг боловч байгуулсныхаа дараа үүнийг таг мартчихдаг. Ер нь ажил хийнэ гэдгээ Засгийн газар байгууллахаас өмнө баахан ярьдаг шүү дээ. Харин дараа нь нөгөө ярьж, амлаж байсан ажлуудаасаа нэгийг нь ч хийдэггүй.

-Яагаад эрх мэдэлд очихоороо амлаж байсан, ярьж байсан ажлаа хийдэггүй юм бол. Үүнийг та юу гэж харж байна?

-Эрх мэдэлд очсон хүн ажил хийхгүй, бодлого гаргахгүй байгаа юм биш. Бас ч улс орны төлөө гэсэн сэтгэлтэй сайд, дарга нар бий. Гэвч тэднийг мафи, бүлэглэл хүрээндээ оруулчихаад ажлыг нь хийлгүй байгаа юм. Тухайлбал, эрчим хүчний салбарт Ц.Даваасүрэн сайд Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуулийн хүрээнд иргэнээс эрчим хүч худалдаж авах боломжийг судлаад ажил хэрэг болгоё гэж бодъё. Тэгвэл гурав, дөрөвдүгээр цахилгаан станцуудад байнга гэмтэл, аваар гарна. Өвөл бол “За сайдаа, тогийг чинь тасаллаа, Улаанбаатар хот чинь хөлдөнө шүү!” гэж анхааруулж, айлгана. Өөрөөр хэлбэл ямар ч салбарт цаана нь тодорхой хэмжээний айлган сүрдүүлдэг мафи бий болчихож. Засгийн газрын гишүүд салбартаа тулгамдсан асуудал, шинэ шинэ шийдэл ажлуудыг хэрэгжүүлье гэсэн сэтгэл байв ч нөгөө мафижсан бүлэглэл үүнийг нь сүрдүүлгийн хэлбэрээр таслан зогсоодог. Энэ жишээ сая эрчим хүчний салбарт тодорхой харагдлаа. Ц.Даваасүрэн сайд эрчим хүчний салбарт шинэчлэл хийе гээд ажил явуулах гэтэл ДЦС-4 дээр аваар гарч, хот тоггүй болсон. Ийм нэг салбар бүрээс мөнгө идээд сурчихсан тогтолцоо аалзны тор шиг Монгол Улсыг бүрхчихсэн байна. Өөрөөр хэлбэл салбар бүрийг хариуцаж байгаа сайд цаашлаад Засгийн газар ямар нэгэн мафи, бүлэглэлийн барьцаанд орчихсон гэсэн үг. Тэгэхээр ажил яаж явах вэ. Улс яаж хөгжих вэ. Тэр бүлэглэл, мафийн хамааралд хууль хүчний байгууллагууд бүгд орчихсон нь хамгийн аюултай. Улстөрчдийн ард түмнээ гэх хүсэл эрмэлзэл хэдий байв ч улс төрийн карераа бодох уу, эсвэл огцрох уу гэдэг сонголттой тулчихдаг. Засаг авахаасаа өмнө нийгмийн болохгүй байгаа юмыг өөрчлөнө, үүнээс айгаад байх юу байна гэж боддог. Гэтэл Засгийн газрын гишүүн болсныхоо дараа өөр болчихож байгаа юм.

-Эрчим хүчний салбарт ямар алдаа дутагдал байгаа болоод өөрчлөлт ярих болов?

-Эрчим хүчний салбарт нэг зүйл болохгүй байна. Багануурын нүүрс дээр суурилсан эрчим хүч нэг кВатт цахилгаанаа 68 төгрөгөөр үйлдвэрлэдэг. Энэ нь хэрэглэгч дээр очихоороо 196 төгрөг болчихдог. Энэ хоорондох мөнгө хаашаа алга болоод байна вэ. Манай улс нэг цагт мянган МВатт цахилгаан зарцуулдаг. Үүнийг зөрүү 128 төгрөгөөр үржүүлбэл нэг цагт 128 сая төгрөг хаашаа орсон нь мэдэгдэхгүй алга болж байна. Ингээд 24 цагтаа үржүүлбэл хоногт эрчим хүчнээс ямар их хэмжээний мөнгө алга болж байна вэ. Энэ мөнгө нэг зүйл рүү л орж байгаа. Ямартаа ч улсын төсөв рүү энэ мөнгө орохгүй байгаа. Тэгэхээр гадагшаа оффшор данс руу л орчихоод байна уу даа гэж хардагдахаар байгаа юм. Тиймээс эрчим хүчний салбарт томоохон өөрчлөлт хэрэгтэй. Үүнийг ил болгохын тулд Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуулийн хүрээнд ард иргэд улсдаа эрчим хүч худалддаг нийлүүлэгч болж хөндлөнгийн хяналтыг баталгаажуулах ёстой юм. Хувийн компаниас төр эрчим хүч авч болж л байгаа юм чинь иргэдээс авч болно. Иргэд маань хоорондоо нэгдэж нэг хоршоолол болчих хэрэгтэй. 100 айл нэгдээд хоршоолол болоод нарны эрчим хүчээ улсад борлуулж болно. Газар нь байна. Хөрөнгө оруулагч нь байна. Хууль эрх зүйн орчин нь ч байна. Гол нь иргэдийн идэвх, төр засгийн дэмжлэг, зохион байгуулалт, хэрэгжилт шаардлагатай байна.

-Төрийн тогтолцоо болохгүй байна, гажигтай болчихлоо гэж ярих хүн олон. Тогтолцооны гажиг гэдэг зүйл үнэхээр байдаг бол хэзээнээс бий болчихсон юм бол. Танай намын хувьд энэ асуудлаар ямар байр суурьтай байна?

-Монгол Улсад хандивлагч орны уулзалт гэж болдог байлаа. Энэ хүрээнд Монгол Улсад их хэмжээний хөрөнгө орж ирдэг байсан. Энэ их хөрөнгийг ямар ч хяналтгүй зарцуулдаг байснаас болж Төрийн тогтолцоонд гажиг сууж эхэлсэн. Авлига, хүнд суртал, танил тал гэдэг зүйл цэцэглэн хөгжихөд гол түлхэц болсон доо. Төрийн тогтолцоо болохгүй байгаа нь үнэн. Улсын төсвийг зохион байгуулалттай иддэг бүлэг сүлжээ бий болчихлоо. Тэгэхээр манай нийгэм одоо нэг тохиролцоонд хүрэх ёстой. Тэр нь улс төрийн тохиролцоо байх болно. Өөрөөр хэлбэл хөрөнгө мөнгө иддэг хүмүүстэй “Та нарын өдийг хүртэл идэж уусан хөрөнгийг хурааж авахгүй. Харин цаашид хөрөнгө завшдаг асуудлаа боль!” гэдэг тохиролцоог хийх хэрэгтэй. ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин авлигач бүлэглэл, улсын төсвөөр баяжсан хөрөнгөтнүүдтэй уулзаж тохиролцож байсан. Зарим нэг эсэргүүцсэн хүмүүсийг шууд шоронд хорьж байсан. Идэж, уудаг хүмүүстэй одоо иймэрхүү улс төрийн тохиролцоог хийх хэрэгтэй байна. Олон жил л татвар төлөгчдийн мөнгийг хувьдаа завшлаа. Одоо болно шүү дээ.

-Хоёр нам олон жил ээлжлэн төр барилаа. Нэг үе эрх баригч намынхаа алдаа дутагдлыг сөрөг хүчний зүгээс идэвхтэй дуугарч, тэмцэж байсан бол одоо хэн хэндээ хатуухан үг хэлж, шаардлага тавьж чадахаа байчихлаа гэж ярьдаг улс төрчид олон. Таны хувьд энэ асуудлыг юу гэж харж байна вэ?

-Сонгуулийн системд л байгаа. Гэхдээ сонгуулийг шударга бус болдог гэж хэлэхгүй. Хамгийн гол шалтгаан нь сонгогчид л байна. Сонгогчид хоёр том намаа ээлжлэн сонгоод л байна. Манай сонгогчид гишүүн олонтой намд итгэл үзүүлдэг. МАН 360 мянган гишүүнтэй, АН 180 мянган гишүүнтэй. Тиймээс энэ хоёр намыг ээлжлэн сонгоод байгаа хэрэг. За энэ жил энэ нам нэг юм хийчих байх даа, өнгөрсөн удаа яахав алдсан, гэхдээ болчихно доо гэсэн итгэлээр ханддаг. Гэвч хоёр намын аль нь ч болохгүй байна. Нийлж үзээд ч дийлэхгүй байна. Ард түмний итгэлийг алдсаар л байна. Хоёр намын ахмад үеийг сонгож Төрийн эрх бариуллаа болсонгүй. Дунд үеийнхнийг нь сонгосон ч бас л болсонгүй. Бүр аргаа бараад залуу үеийг нь сонгосон боловч улам ч хэцүү байдалд ард түмнийг орууллаа. Одоо ирэх 2020 оны сонгуулиар энэ хоёр намын юуг нь харж, хэнд нь итгэж сонгууль өгөх вэ. Тэгэхээр одоо манай сонгогчид сонгуулийн хувьсгал хийх цаг нь болсон. Өөрөөр хэлбэл Засгийн эрхийг шинэ улс төрийн хүчинд өгье гэсэн үг.

-Хэнтий аймагт товлогдсон нөхөн сонгуулийг ҮХЦ-ээс Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзсэн. Үүнээс болоод уг сонгууль болох болохгүй нь эргэлзээтэй боллоо. Нөхөн сонгуультай холбоотой асуудлыг танай нам хэрхэн дүгнэж байна?

-Сонгууль хууль эрх зүйн хүрээндээ л явагдах ёстой. Гэтэл СЕХ Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэрийг айхавтар хүлээн авч байна. Улмаар ирэх сард явагдах ёстой сонгуулийг түдгэлзүүлчихлээ. Энэ тухай албан бичиг улс төрийн намуудад ирүүлчихсэн байгаа. Угтаа СЕХ нь УИХ-ын шийдвэрийг шууд хэрэгжүүлэх ёстой байгууллага. Түүнээс биш ҮХЦ-ийн гаргасан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх ёсгүй юм. УИХ-аас гаргасан 62 дугаар тогтоол хүчин төгөлдөр байгаа. Тиймээс СЕХ хийх ёстой ажлаа хийгээд л явж байх ёстой байсан. Гэвч тэгсэнгүй. Хэрэв УИХ ээлжит бусаар хуралдаж 62 дугаар тогтоолоо хэлэлцэж ҮХЦ-ээс гаргасан шийдвэрийг зөв гэж үзсэн бол СЕХ нөхөн сонгуулийн бэлтгэл ажлаа зогсоож болно. Гэвч УИХ уг тогтоолоо хэлэлцээгүй байтал СЕХ дур мэдэн уг ажлыг зогсоос нь хууль зөрчсөн үйлдэл. Өөрөөр хэлбэл УИХ-аас илүү эрх мэдэлтэй байна гэсэн үг юм. Ийм байж болохгүй. Ирэх долоо хоногт УИХ-ын намрын чуулган эхлэх гэж байна. Эхний хэлэлцэх асуудал нь нөхөн сонгууль байх. Хэрэв УИХ ҮХЦ-ийн гаргасан шийдвэрийг буруу гэж үзэн 62 дугаар тогтоолоо хэвээр нь үлдээвэл яах вэ. Сонгууль ирэх сарын 7-нд болно. Тэгэхээр хоёрхон хоног үлдэнэ гэсэн үг. Мэдээж сонгуулийн хугацааг шинээр тодотгох байх, намууд нэр дэвшигчээ тодруулж, СЕХ-нд хүргүүлэх болно. Хэрэв 7-ндоо хийнэ гэвэл цаг хугацаа нь тулчихаж байгаа юм. МНН-ын хувьд миний нэрийг Хэнтий аймгийн 42 дугаар тойрогт нэр дэвшүүлэхээр албан ёсоор СЕХ-нд зөвлөмжийн дагуу хүргүүлсэн байгаа. Уг нь УИХ ард түмний эрх ашгийг хамгаалдаг бол ээлжит бус хурлаа ҮХЦ-ийн хурлын дараа зарлан хуралдуулах байлаа, гэтэл харамсалтай нь ийм ухамсар нэг гишүүнд нь ч алга!


Categories
их-уншсан мэдээ туслах-ангилал цаг-үе

Ерөнхийлөгч төрсөн манай хороо

Манай хорооны олны танил Төв шуудангийн хажууд ном зардаг Н.Баасандорж, Ерөнхийлөгч Х.Баттулга нар

Бага насаа өнгөрөөсөн газар минь Яармагийн дэнж буюу Хан-Уул дүүргийн дөрөвдүгээр хороо. Намайг багад манай хороо зарим хүмүүсийн хэлдгээр ёстой л “хотын хөдөө” байлаа. Багадаа Богдхан уулынхаа оройд гараад Яармагаа харахад яг л гар бууны дүрс шиг үзэгддэг сэн. Харин миний төгссөн нийслэлийн 34 дүгээр сургууль тэр бууны гох нь болж харагдана. Тэр үед малыг нэг их ад үздэггүй байж. Хаа сайгүй хонь ямаа, үхэр адуу бэлчиж л байна. Багадаа ээж, ах, эгч, дүү нартайгаа ууланд гарч гишүү түүнэ. Зуны амралт эхлэв үү үгүй юу хагас, бүтэнсайнаас бусад өдөр ууланд гарч “ажлаа” хийнэ. Өдөр бүр ууланд гарахдаа зүгээр ч нэг гишүү түүгээд буухгүй ээ. Уул хадаар багахан судалгаа, бичилхэн танин мэдэхүйн аялал хийчихдэг байлаа. Уулнаас бууж, гишүүгээ тавьчихаад, гол руу явж, сэлж сэрүүцэхийн зугаатайг зүйрлэх юм биш. Загас жараахай барьж аваад ундааны саванд хийж тоглоно, түмпэнд хийгээд тэжээнэ гэж зүггүйтнэ. Идэш тэжээл нь ямар зүйл байдгийг мэдэхгүй байж, уснаас замаг түүгээд ам руу нь чихчихнэ. Айлын хүүхдүүд ходоод гэдсэнд сайн гэхээр нь дуурайж, амьд жараахай залгина. Туул гол одоогийнх шиг урсгал нь тасарсан нарийхан байгаагүй юм. Их өргөн зарим хэсгээр нь гаталж чадахгүй ах эгч нарынхаа ард үлдээд уйлна. Уйлаад үүрүүлдэг эрх нэгэн байжээ. Бас үхрийн баас түүж, өвлийн түлшнээс үлдсэн нүүрсний хогтой хольж “шахмал” түлш бэлтгэнэ. Өглөө нар гийв үү, үгүй юу ээж “Хүүхдүүд ээ босоорой. Үхэр бэлчээрт гарлаа” гэж чанга дуугаар сэрээнэ. Нойрмог байсан ч бүгд год хийтэл үсэрч босоод, цай унд ч гэж сүйд болохгүй шууд л хувингаа аваад гүйцгээнэ. Бэлчээрт явж байгаа үхрийн баасыг тосох нь холгүй хойноос нь хувингаа барин бөгтөгнөнө. Хөл бөмбөгөөр бол үхрийн баасан дээр “Отон тоглолт” гээчийг хийж байгаа юм даа. Манай хороо хүн ихтэй ч бүгд нэг нэгнээ танина. Харин би ах эгч нартаа ойр хавийнхаа нохойг ч андахгүй гэж шоглуулна. Үхэр малтай айлуудыг андахгүй. Заримдаа зайрмаг, иштэй чихэр, мөнгөөр “цагийн ажил” хийж, үхэр тугал эргүүлэхээс авахуулаад ус авч, аргал түүх зэргээр хувиа борлуулж, довоо шарлуулна. Тэр үедээ нэрийг нь сайн мэдэхгүй ч “ажлын хамтрагчаар” танигдсан өвөө байлаа. Байнга л дугуй жийж, үхрийнхээ араас явна. Эсвэл тэрэг түрээд усандаа явж харагддаг байлаа. Сүүлд мэдэх нь ээ одоогийн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын аав Монгол Улсын засуулч Ж.Халтмаа гуай байсан юм билээ. Хааяа тугалаа гүйцэхгүй “Миний хүү гүйгээрэй” гээд л дугуйгаа жийж гарна. Тугал эргүүлж өгсний урамшуулалд нь хааяа чихэр өгнө өө. Ингээд айлын үхэр мал эргүүлж, аргал хоргол гэж яваад би гэдэг хүн сургуульд орох болов. Нийслэлийн 34 дүгээр сургуульд данстай боллоо. Биеийн тамирын хичээлдээ хачин дуртай. Даанч хавар, зуны дулаан өдрүүдэд зааланд хичээл орох нь ховор. Байнга л урагшаа уул руу эсвэл Хүүшийн зоорь руу гүйлгэнэ. Зэлүүд талд адуу шиг л тоос манаруулаад хэдэн анги нийлсэн 100 гаруй хүүхэд гүйнэ.

Яармагт наадам болно. Замын урд аймаг аймгаас цугласан уяач, наадамчид өнгө өнгийн майхан, эрээн алаг гэр барин бууна. Би дээвэр дээрээ гарч, наадамчдыг харж суух дуртай. Богдхан уулын энгэр байгалиас урласан маш том хээ хуартай хивс шиг л харагдана. Морь унасан хүмүүс тоос татуулан давхилдаж, хүүхдүүд гийнгоолсон наадмын өдрүүдэд салхи татуулан хурдлан давхих хүсэлд автаж, хөөрнө гэж жигтэйхэн. Марзан Шарав зураачийн “Монголын нэг өдөр” зургийг хөдөлгөөнтэйгөөр үзэж байгаа юм шиг л сэтгэгдэл төрдөг байж билээ. Наадмын талбайн зүүхэн талд Хан-Уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг байрлана. Түүний хажууханд найзын маань жижигхэн саарал байшин байна. Наадамчид дунд бие засах газар хайсан хүмүүс олон явна аа. Харин бид хоёр тэрүүхэндээ төлбөртэй жорлон ажиллуулж, бяцхан бизнес эрхэлнэ. Наадмын талбай дундуур алхахад айргийн үнэр сэнгэнэн, хуушуур хайрах чимээ сонсогдон, наадамчдын уухай, хүүхдийн гийнгоо холилдсоор ер бусын найрал хөгжим мэт сонсогдоно. Ийм л чимээг зун болгон хүлээдэг, хүсдэг, догдолдог байж. Харин морины бариа над мэтийн жижиг биетэй жаахан охинд саналтгүй газар. Тийш зүтгэвэл морины хөлд гишгэгдэнэ гэж аав, ээж хориглоно. Тиймээс ч тэр зүг рүү чиглэдэггүй байлаа. Хотын анхны нийтийн тээвэр Төв номын сан-Яармаг чиглэлд наадамчдын талбай руу явж эхэлсэн гэдэг. Эмнэлгийн зүүхэн Яармаг анх байгуулагдахад баригдсан чулуун суурьтай, дээшээ нарийсан өгссөн өндөр хөшөөтэй. Тэр хөшөөний орой дээр цул алтан таван хошуу байсан гэдэг юм. Харин “Тэр алтан таван хошууг нэг шөнө оросууд нисдэг тэргээр ирээд аваад явсан” гэдэг үнэн худал нь мэдэгдэхгүй домог шиг яриа яармагийнхны дунд ам дамжина.

Манай Яармагаас Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, Улсын начин дэгээ хэмээн алдаршсан С.Сугар, Соёл-Эрдэнэ хамтлагийн Том Жагаа, Баян монгол чуулгын удирдаач Р.Ганбат, Улсын арслан Ж.Хайдав, УИХ-ын гишүүн Л.Элдэв-Очир, УИХ-ын гишүүн асан Л.Гүндалайгийн гэргий мисс Л.Аззаяа, мисс Б.Билгүүнзаяа, жүжигчдээс “Өндөр ээж” киноны Өндөр ээж, “Тусгай салаа” киноны Түвшин буюу П.Баттөр, Р.Анхням гээд олны танил хүмүүс төрсөн. Намайг жаахан байхад бацаан хочит Бадарч нэртэй ах байсан юм. Би үеийнхэн дундаа жижигхээн биетэй. Хүн болгон л намайг сургуульд ороход “Цүнхээ даах уу, хүзүүнээс нь татаж сунга” гээд л шоглодог байж. Харин тэр ах жижиг биетэй надтай бараг л өндрөөрөө чацуу. Аав маань сайн таньдаг. Эцсийн буудал руу найзтайгаа уулзана гээд гарахад нь би дагаад л явдаг байв. Сонин нь тэр ахтай Д.Хадбаатар аварга сүрхий найзууд байсан гэдэг. “Д.Хадбаатар аварга Яармагт ирж, бацаан Бадарчийг дайлна. Автобусанд суухаар нэгнээсээ хөтлөөд дайвалзан алхах нь яг л аав шиг нь харагддаг. Хадаа аварга найзыгаа тасарчихвал өвөртөө хийгээд алхчихна. Жаал сэргээд ирэхээр нь хүүхдээ угжиж байгаа эх шиг ам руу нь хоол хийдэг байсан” гэж авга, нагац нарын ярьцгаах нь хөгжөөнтэй. Тийм жижигхэн биетэй хэр нь тухайн үеийн Хөдөлмөр нийгэмлэгт хөлбөмбөг тоглодог элдэвтэй эр ээ. Яггүй тамирчин байсан гэж аав минь өдгөө ч хуучлан суудаг юм. Тэр үеийн Хөдөлмөр нийгэмлэгийн залуус бүгд л Яармагийнх байсан гэдэг. Анх Хөдөлмөр нийгэмлэг байгуулагдаад улсынхаа нэрийг тив дэлхийд цуурайтуулдаг байсан юм.

Дээр үед ойн ан амьтад Яармагт чөлөөтэй явж байдаг сан. Заримдаа уулын тарваганууд Яармагт ороод ирнэ. Хөгшчүүл “Ийм эрт орж ирж байгаа юм чинь хүйтэн өвөл болох нь, хавар орой ирэх нь” хэмээн цаг агаараа шинждэг байсан. Яармагийн гуравдугаар буудалд “Нүхтийн жалга” хэмээн нэрлэгдсэн уулнаас чигээрээ уруудан гол хүрсэн урт жалга бий. Түүгээр шөнө болохоор Бугын сүрэг доошилж, Туул голд ундаалдаг байсан түүх бий. Анх Яармагт гүний ганцхан худагтай байлаа. Бусад нь дандаа зөөврийн усаар үйлчилнэ. 90-ээд оны сүүл үеэр гүний худгууд нэмэгдэж бид усанд явахдаа өвөлдөө чарга хөлөглөдөг болов. Нохойгоо чаргандаа хөллөж сургав. Сургасан ч гэж дээ ах урд гараад гүйнэ. Нохой дагана. Гүний худаг онгойхгүй өдөр зөөврийн устай худгаас ус авна. Ус нь дуусвал маш урт оочир үүсч, усны төлөөх бяцхан “дайн” дэгддэг байв.

Төв шуудангийн орчимд 20 гаруй жил ном зарж байгаа Н.Баасандорж ах манай хорооных. Түүний Ерөнхийлөгчийн зангиаг засаж байгаа зураг нэг хэсэг цахимаар “Од” болсон. Аргагүй шүү дээ. Нэг хорооны хоёр юм чинь. Манай хамар хашаанд балгах дуртай ах байсан юм. Нэрийг нь Ганбаа гэнэ. “Би дэлгүүрийн үүдэнд Акатай (найз нь ) сууж байтал “Женко” (Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг Яармагийнхан ингэж дууддаг) ээжийндээ ирж байна. Араас нь дагаад очтол бид хоёрт 10, 10 мянган төгрөг өгсөн” гэж ярина. Манай эмээ Д.Догоосүрэн гэж 90 шахаж яваа буурал бий. Эмээ минь Ерөнхийлөгчийн ээжтэй цуг ажиллаж явсан юм. Жил бүрийн цагаан сараар Ерөнхийлөгчийн ээжтэй золгоно. Манайх төрийн тэргүүний ээжийнхтэй залгаа гудамжинд амьдардаг. Эмээ шинийн гурванд том охин болох манайд ирээд, дараа нь ёс юм шиг л “Ц.Долгорсүрэн эгчтэйгээ золгоно” гээд гарна. Манай эмээгээс хэдэн насаар эгч л дээ. Цагаан сараар гудамж тэр аяараа том хар машинаар дүүрнэ. Ерөнхийлөгч гэртээ ирсэн үедээ андашгүй. Том хар жийп дөрөв таваараа тэдний гадаа эгнээстэй. Үүдэнд нь том том биетэй бадриун 4-5 эр зогсоно. Харин явсан үед нь ганц л хар машин үлдэнэ. Тэр бол ээжийнх нь машин. Жолооч нь дотроо сонин уншаад сууж л байна. Тэднийх хоёр гэрийн үйлчлэгчтэй. Нэг охин нь их царайлаг, гоё биетэй байлаа. Тэр хавийн бидний үеийн хөвгүүд тэр охиныг найрах гэж их л хичээнэ. Даанч цаадах нь тоохгүй.

Манай сургуулийнхан Ерөнхийлөгчтэй нэг арван жил төгссөн гэдгээрээ бахархдаг. Сургууль минь Хан-Уул дүүрэгтээ байхгүй тохижилттой. Биеийн тамирын заалны хувцас солих өрөө нь хүртэл дүүштэй болсон байна лээ.

Одоо бол Яармаг “Хотын хөдөө” биш болсон. Вива сити, Шинэ яармаг, Хан богд гээд орон сууцны том том хорооллуудтай. Хотын шинэ суурьшлын бүсээр товлогдон Хотын захиргааны шинэ байр манай хороонд баригдаж эхлээд байна. Шинэ хорооллуудад ардын жүжигчин Н.Сувд, МУГЖ Г.Ариунбаатар, Ө.Уянга гээд олны танил эрхмүүд суурьшжээ. “Манай хороо 14000 гаруй хүн амтай. Дийлэнхийг нь залуус эзэлдэг. 220 гаруй аж ахуйн нэгж байгууллагатай. Шинээр барьж байгаа давхар гүүрийн барилга дуусч, ашиглалтад орвол манай хороо улсдаа ганц бүтээн байгуулалттай хороо болно” гэж хорооны дарга О.Ганхуяг бахархав. Сүүлийн 3-4 сонгууль дараалан Л.Болд гишүүн манай тойргоос сонгогдон, УИХ-ын гишүүн болсон. Түүний барьж байгуулсан бүтээн байгуулалт Яармагт олон.

1966 оны их үерт автаж, Дунд голын саваар нутаглаж байсан айлуудыг Яармагийн дэнжид шилжүүлэн суурьшуулснаар үндэс суурь нь тавигдаж, Улаанбаатар хотын Ардын Депутатын Хурлын Гүйцэтгэх захиргааны шийдвэрээр Ажилчны районы долдугаар хороо болон байгуулагдсан.

Дөрөвдүгээр хороо нь баруун талаараа Хан-Уул дүүргийн тавдугаар хороо ба Нүхтийн зам, зүүн талаараа Туул голын Яармагийн гүүрний хэсгээр 3,11 дүгээр хороодтой хиллэдэг. Урд талаараа Дархан цаазат Богдхан уулын Хүүш, Энхтайван, Арцат, Нүхтийн ам, хойд талаараа Туул голын ай сав газар буюу урд хойд талын дэнжийг хамарсан 4624 га газар нутагтай.

Миний хороо уул ус, ургамал бүрдсэн газар нутагтай. Богдхан ууландаа ганцхан газар арцтай. Арцатын ам гэж нэрлэгдсэн. Түүгээрээ манай хороо Арцатын гудамж хэмээгддэг. Одоо хороо маань хотын төвийн хөгжилтэй эн зэрэгцэхүйц болжээ. Хорооноос хот эхэлнэ гэдэг нь л энэ байх даа.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Өдрийн сонин”-д “Намрын дуун” хэмээн өгүүлжээ

Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар 16 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрээс Б.Цэнддоогийн “Намрын дуун” хэмээх нийтлэлийг хүлээн авч уншаарай.

У.Хүрэлсүхийн айлчлал
Улаанбаатар хотын ундны усыг
100 жил айлтгүй болголоо хэмээснийг “Томилолт” нүүрээс уншаарай.

Зам, тээвэр хөгжлийн
сайд Ж.Бат-Эрдэнэ ажлаа
өгснөөсөө хойш анх удаа
хэвлэлд ярилцлага өгснийг
“Өдрийн сонин” нийтэлж
байна. Тэрээр Ж.Бат-Эрдэнэ: Төрийн хүний
хувьд энэ улаан зураасны
ард юу ч болоогүй юм шиг
гүлдийгээд суух ёс суртахууны
эрх надад байхгүй хэмээн “Улс төр” нүүрт ярьжээ.

Хэнтий аймгийн Биндэр
сумын Гутайн давааны эргэн
тойронд юу болов хэмээн “Цаг үе үйл явдал” нүүрт өгүүлжээ.

“ Соёл-Эрдэнэ”
хамтлагийн гоцлол
дуучин Б.Цогтдэлгэр:
“18 нас” дууг дуулж
“Соёл-Эрдэнэ”
хамтлагийн босгоор
алхаж байлаа хэмээн “Уран бүтээлч” нүүрт ярьжээ.

Алтай таван богд, Хотон, Хурган
нуураас Хар-Ус нуур хүртэл хэмээх нийтлэлийн үргэлжлэлийг хүлээн авч уншаарай.

“Эмч” нүүрт Академич Бадрахын Жадамба:
МУБИС эрдэмтэй багш нарыг бэлтгэнэ хэмээн ярьсан байна.

Bloomberg: Газрын тосны
үнэ 100 ам.долларт хүрвэл
дэлхийн эдийн засаг яах вэ? хэмээн “Дэлхий мэдээ” нүүрт өгүүлсэн байна.

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, тогтмол гаргад булангууд, ярилцлагуудыг “Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудан, “Улаанбаатар”, “Скай” шуудангийн салбаруудаас очиж авч болох ба сонин борлуулах бүхий л цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой юм. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдах авч болохыг дуулгая. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч бас болно.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой бүхий л мэдээллийг Мэдээлэх эрхийн утас 19001987-гоос лавлаж болох ба захиалга өгөхийг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Хэрэв цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029, 99090658 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг лавлаарай.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм

Налайх дүүрэгт 150 хүүхэд хүлээн авах цэцэрлэг барина

Налайх дүүрэгт улсын төсвийн хөрөнгөөр баригдах 150 хүүхдийн цэцэрлэгийн шав тавих ёслолын ажиллагаа болов.

Тус арга хэмжээнд УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан, НИТХ-ын дарга С.Амарсайхан, дүүргийн ИТХ-ын дарга Б.Нэргүй, Засаг дарга Ч.Раднаабазар эцэг, эхчүүд оролцлоо.

Ёслолын үеэр НИТХ-ын дарга С.Амарсайхан “Хүүхдийн боловсрол хамгийн чухал асуудал. Цэцэрлэг хүртээмжтэй болсноор ирээдүй болсон хүүхэд багачууд эрүүл, тэгш боловсрол эзэмшихийн зэрэгцээ, эцэг эхчүүд сэтгэл амгалан ажлаа хийх боломж бүрдэх юм. Налайх дүүргийн 1 болон 7 дугаар хороо нь дундаа нэг цэцэрлэгтэй байсан. Харин энэ цэцэрлэгийг барьснаар 150 хүүхдийн сурах эрхийг бүрдүүлнэ” гэв

Тус цэцэрлэг ашиглалтад орсноор 1,7-р хороонд харъяалагдах цэцэрлэгт хамрагдаж чадаагүй хүүхдийг хамруулах юм байна. Цэцэрлэгийн барилгын ажлыг “Оточ ноёдууд” ХХК гүйцэтгэх бөгөөд энэ ондоо багтаж суурийн ажлыг эхлүүлэн ирэх оны наймдугаар сард ашиглалтад өгөх аж.

Налайх дүүргийн хэмжээнд сургуулийн өмнөх боловсролд хамрах насны 3658 хүүхэд байдгаас 2377 нь цэцэрлэгт хүмүүждэг байна.

Дашрамд дурдахад Налайх дүүрэгт дээрх цэцэрлэгээс гадна Катар Улсын хөрөнгө оруулалтаар 4, 6, 7 дугаар хороонд хүүхдийн цэцэрлэг барина гэдгийг албаныхан дуулгалаа.