Month: May 2015

-ХАМТ АМЬДАРЧ БАЙСАН ГУРВАН БҮСГҮЙГ НЬ СУЛЛААД ХЭРГИЙГ НЬ ХААСАН БАЙНА-

Монгол хүний амь нас, үнэ цэний тухай бид ярьдаг. Гэвчтэр үнэ цэн хаана байна вэ. Малайзид одоогоор гурван монгол бүсгүй амиа алдаад байна. Анх Ш.Алтантуяа хэмээх бүсгүйг 2006 онд захиал­га­­тайгаар хөнөөлгөсөн Абдул Разак Багиндагийн хэргийг монголчууд мартаагүй. Шударга үнэн гэж байдаггүй, шүүх засаглал нь шийдвэрээ Аллах тэнгэртэйгээ яриад гаргачихдаг, бүх шатандаа авлигад идэгдсэн, хар тамхи, хүний наймаагаар дэл­хийд толгой цохидог гэдэг. Малайзийн талаар бид мэ­дэх болсон. Гэтэл 2011 оны наймдугаар сард гэрээсээ гарсан Б.Энхтуяа хэмээх бүсгүй мөн л Малайзид бусдын гарт амиа алдсан. Түүний амийг хөнөөсөн хэрэгтэн олдоогүй бөгөөд хэргийг Малайзийн тал хаасан байдаг.

Тэгвэл Малайзийн Куала-Лумпур хотын захын хорооллын Таман Малури дахь 29 давхар орон сууцны барилгын зургадугаар давхраас монгол эмэгтэй унаж амиа алдсан хэрэгэнэ сардгарав.

Гэвч энэ хэргийнэзэн холбогдогчийг тогтоолгүйгээр Малайзийн тал хэргийгхаажээ. Амьдралын эрхэнд хүний газар очиж эрдэм сурах гэж яваад бусдын гарт золиослогдсон энэ охидуудын араасар гэрийнхнээс нь өөр хэн ч санаа тавихгүй байна. Иргэнийхээ араас анхаарах, аюулгүй байдлыг нь хангах ёстой Элчин сайдын яам болон Консулын газар Малайзид байхгүй. Иргэнээ хамгаалах төлөөлөгчийн газар байхгүй болохоор тэндохидууд амиа алдсаар байна. ЯагаадМонгол Улс тэнд Консулын газраа байгуулж чадахгүй байна вэ. Тэндтөлөөлөгчийн газартай болох тийм хэцүү байдаг хэрэг үү гэсэн асуулт яах аргагүй анхаарал татаж байна. Ш.Алтантуяаг амиа алдахад энэ тухай ярьж л байсан. Б.Энхтуяаг амиа алдахад бас л ярьж байв. Харин Б.Отгонтуяаг амиа алдахадэнэ тухай ярьсангүй. Гадаад хэргийн яам “Бангкок дахь Элчин сайдын яам болон Малайзид суугаа өргөмжит консулаас авсан мэдээллээр дөрөвдүгээр сарын 12-ны өдөр Монгол Улсын иргэн Б.Отгонтуяа нь нас барсан байна” гэсэн мэдээллийг өгөөд сууж байна. Ар гэрийнхнийг нь очихоор Консулын газрынхан “Зардал мөнгөө гаргаад Малайз яв. Та нарын шийдэх асуудал. Охиныг чинь тав дахь өдөр чандарлана. Гурван монгол бүсгүйг байцааж байгаад сулласан. Охин чинь өөрөөөндрөөс унажамиа алдсан юм шиг байна лээ” гэсэн хариу өгсөн байх юм.Энэ талаар талийгаач Отгонтуяагийн ах Д.Баянболдтой уулзаж цөөн хором ярилцлаа.

–Та нарталийгаачийгамиа алдсан гэдгийгхэзээ мэдсэн юм бэ?

-Хотод байдаг ах маань хэвлэлээр дүүг минь Малайзид амиа алдсан талаар мэдээлэл гарсан гэж хэлсэн. Тэгээд бидэнэ сарын 20-ны өдөр Ховд аймгаас ирсэн. Тэгээд Консулын газрынхантай уулзаад энэ тухай олж мэдлээ. Би Ховдоос нэг дүүтэйгээ хамт ирсэн.

–Ар гэрийнхнийг ньМалайз явсан гэж мэдээлсэн байсан шүү дээ?

-Өдөр тутмын хэвлэлүүдэд энэ тухай гарсан байсан. Бид Малайз яваагүй. Яагаад ийм ташаа мэдээлэл гарсан юм бол. Бид ч гайхаад байгаа юм.

–Гадаад хэргийн яамнаас тийм мэдээлэл өгсөн байх?

-Хаанаас тийм мэдээлэл гарсныг мэдэхгүй ч ар гэрийнхэн нь явсан гэдэгжаахан дэгс мэдээлэл байна лээ.

–Та нар яагаадМалайз яваагүй юм бэ?

-Консулын газрынхан та нар зардал мөнгөө төлөөд явж болно гэж хэлсэн. Гэвч энэ хэргийг 22-ны өдөр хаасан гэсэн Малайзийн прокурорын дүгнэлтийг бидэнд үзүүлсэн.

–Түүн дээр юу гэж бичсэн байсан юм бэ. Тэр бичгийгта нарт орчуулж өгсөн юм уу?

-Монгол хэлээр бичсэн байсан. Тэр бичигт “Б.Отгонтуяа нь өөрөө унаж амиа алдсан. Хамт байсан гурван бүсгүйгээс мэдүүлэг аваад сулласан. Иймд хэргийг хаасан” гэсэн утгатай дүгнэлт байсан. Мөн сулласан гурван бүсгүй хэрэг гардаг байрандаа эргэж очоогүй. Байрны эд зүйлсийг тус байрны жижүүр цэвэрлэж, хувцас эд хогшлыг нь хаясан гэсэн. Тэгэхээр нь бид явахаа больсон юм. Ээж, аав минь өндөр настай хүмүүс учраас тийшээ явж чадахгүй. Иймд чандарлаж өгөх хүсэлтийг албан ёсоор Консулын газарт тавьсан. Малайз явах болбол бидэнд орчуулагчаас авахуулаад нэлээд зүйл хэрэг болох байсан. Тэнд очоодхэл усыг нь мэдэхгүй гэх бэрхшээл гарч ирсэн. Дүүгийн минь үхэлд холбоотой байж болох бүсгүйчүүд ч сураггүй болсон гэсэн болохоор тийшээ явахаа больсон юм.

–Дүү чинь ямар ажлаар Малайз явж байгаагаа та нарт хэлсэн үү. Хэдийд Малайз явсан юм бэ?

-Бидэнд БНСУ явлаа л гэж хэлсэн. Өнгөрсөн нэгдүгээр сардявсан байх. Тэгэхээр нь бид БНСУ руу явж байна гэж ойлгосон.

–Гадагшаа явсныхаа дарааутсаар холбогдож байсан уу?

-Холбоотой байсан. Бидэнтэй утсаар яриад БНСУ-д ирсэн. Ажил хийж байгаа гэж хэлдэг байсан.Гэтэл яагаад Малайз явсан юм бол. Бидих гайхсан. Тэгээд Консулын газар иртэлдүү минь Малайзид амиа алдсан. Хэн нэгэн хүнд уруу татагдчихав уу гэж бодож байгаа. Олон л эргэлзээ төрж байна.

–Тухайн үед гадагшаа ямар хүмүүстэй явж байгаагаа хэлсэн үү?

-Тэр тухай огт хэлээгүй.

–Улаанбаатарт юу хийдэг байсан юм бэ, дүү чинь?

-Дээд сургууль төгсөөд нэг оюутан залуутай хамт амьдардаг байсан. Тэгээд ажил хийж байгаад яваад өгсөн. Нарийн ширийн зүйлийг нь сайн мэдэхгүй.

–Дүү чинь хүн амьтанд хууртаж, уруу татагдахаар хүн үү?

-Миний дүү их сэргэлэн. Бидэнд зааж зөвлөж, болох болохгүйг заадаг хүүхэд байсан. Хэн нэгэнд уруу татагдахаар хүүхэд байгаагүй. Энэ тухай бид ярилцаад гайхаад л байна. “Чухам яасан юм бол. Юу тохиолдсон юм бол” гээд. Бид эцэг эхээс олуулаа. Биднийг зааж залдаг л байсан.

–Дүү чинь амиа хорлох алхам хийхээрхүн үү?

-Амиа хорлох алхам хийхээргүй хүүхэд. Өөрөө унаж амиа алдсан гэдэгт итгэхгүй байгаа.

–Та нар нэгэнт хэргийн газар очоогүй. Гэтэл хэрэг нь хаагдчихсан байна. Тэгэхээр одоо ингэж яриад явах хэцүү л байх байх даа?

– Нэгэнт бид Малайз явах боломжгүй болсон тул цагдаа болон Консулын газарт өргөдөл гаргасан. Тэр гурван бүсгүйг Монголд авчруулах хүсэлт тавьсан. Тэд л дүүг минь хөнөөсөн байх.

–Консулынхнаас тэр гурван бүсгүйн талаар мэдээлэл авсан уу. Юу гэж байх юм?

-Тэр бүсгүйчүүдийн талаар ямар нэгэн мэдээлэл өгөхгүй байна лээ.

–Хэрэг нэгэнт хаагдаж байгаа болохоор тэр гурвыг Монголд авчирлаа гээд ч яах билээ?

-Харин тийм. Хэцүү байна аа. Хүнээ алдсан хүмүүс арга мухарддаг юм байна. Бид дүүгийн цогцосны болон хэргийн газрын зургийг дэлгэрэнгүй авахыг хүссэн. Мөн дүүгийнхээ паспорт бичиг баримтыг ч авах хүсэлт гаргасан.

–Консулын газрынханар гэрийнхэнд ньхэргийн газрын бичлэгийг үзүүлсэн гэж сонссон юм байна?

-Тэр худлаа. Бидэнд ямар ч бичлэг үзүүлээгүй. Хэрэг болохоос өмнө өрөөнийх нь эд зүйлс хагарч хэмхэрсэн байсан гэсэн. Хамт байдаг охидтойгоо муудалцаад тэд ньдүүгий минь амийг хөнөөсөн байх гэж бодож байгаа.

Д.МАРГАД

“Дэвшил трейд” компанийн тариалсан өргөст хэмх, улаан лооль өмнөх жилүүдийн жишгээр өнгөрсөн гуравдугаар сарын эхээр нийслэлчүүдийн хэрэглээнд хүрч эхэлжээ. Өөрөөр хэлбэл жил бүрийн гуравдугаар сараас арваннэгдүгээр сарын хооронд тус компанийн өргөст хэмх, улаан лоолийн тариалалт болон ургац хураалт зэрэг явагддаг гэсэн үг. Харин арванхоёрдугаар сард үрсэлгээгээ хийдэг бол, нэгдүгээр сараас хүлэмжиндээ шилжүүлж тарьдаг байна. Ийн гуравдугаар сараас ургацаа хураах циклээр ажилладаг юм байна. Тус компанийн үйл ажиллагааг сурвалжлахаар “Дэвшил трейд”-ийг зорилоо. “Монос”-ын уулзвараас чанх урагш Сонсголонгийн замаар хагас км орчим яваад “Дэвшил трейд” хэмээх хаяг бүхий бетонон хашаа харагдлаа. Тус компанийн захирал М.Болормаа “Өдөр бүр шинэхэн бас цэвэр байгалийн гаралтай нарийн ногоог хэрхэн тариалдаг талаар газар дээрээс нь сурвалжлахаар ирсэнд баярлалаа” гэсээр биднийг угтсан юм.

Хашааны урд хэсэгт тус бүр нь 1.5 га талбайг хамрах томоо гэгчийн хоёр ч шилэн хүлэмж харагдана. Чухам үүн дотор л бидний “Дэвшлийн” хэмээн нэрлэж заншсан, шинэхэн хэрнээ амтлаг өргөст хэмх, улаан лоолийг тариалдаг юм байна. Нэгэнд нь өргөст хэмх, нөгөөд нь улаан лоолио ургуулдаг. Нарны гэрлээс хортой туяаг нь дотогш нэвтрүүлэхгүйн тулд шилэн хүлэмжээ байгалийн шохойгоор буджээ. Харин дээрх хүлэмжийн ардхан талд энд тэндээс нь гялгар уут унжсан төмөр сараалж харагдана. “Дэвшил трейд” компанийн захирал М.Болормаа “Өмнө нь хүлэмжний төмөр сараалжаа, плёнк буюу зузаан гялгар уутаар бүрээд, тэндээ тариалалт явуулах гэж оролдсон. Гэтэл хаврын ганцхан удаагийн салхинд гялгар цаас нь урагдаж, сэмрээд иймэрхүү байдалтай болчихсон. Тэгээд ч Сонсголонгийн энэ хавьд хавар үе, үе хүчтэй хуй дэгддэг. Гялгар уутаар бүрсэн хүлэмж байтугай шилэн хүлэмжний дээврийг хуу татна шүү дээ” гэснээ “Орохоосоо өмнө энэ ариутгасан цагаан халаатыг өмсчих. Тэгэхгүй шууд гадны хувцастайгаа орчихож болохгүй. Гадуур хувцас дахь гадны биет, нян хүлэмжинд орчихвол өргөст хэмх, улаан лооль ургахгүй. Хүнээр төлөөлүүлбэл өвчилнө гэсэн үг” гээд бидэнд ариутгасан цагаан халаат өмсгөв. Эхний шилэн хүлэмж рүү ортол өөдөөс халуун, чийглэг агаар хамар цоргино. Энд тогтмол 21-ээс 23 градусын дулаан бөгөөд чийглэг байдаг аж.

Барагцаагаар нэг метр гаруйн өргөнтэй цементэн замын хоёр тал руу эгнүүлэн таазанд уяж тогтоосон утсыг ороон ургах далбагар том ногоон навчит ургамлын энд тэндээс жижигхэн, үрчгэр өргөст хэмх цухуйжээ. Ийн хүлэмжийн баруунаас зүүн зах хүртэл хоорондоо нэг алхмын зайтай дээш мушгиран ургах ургах навчит ургамлаар “ногоон шугам”-ууд татсан мэт харагдана. Хүлэмжийн гүн рүү явах тусам өргөст хэмхийн хэмжээ томорч, эсрэг буланд хүрэхэд боловсорч гүйцсэн өргөст хэмх байх аж. Өргөст хэмхээ долоо хоногт гурван удаа, улаан лоолио хоёр ч удаа хураан авдаг юм байна. Биднийг очихын өмнөх өдөр өргөст хэмхээ хурааж дууссан хэдий ч маргааш дахин хураана даа гэцгээж байлаа. Хүлэмжний гол хэсэгт намхан сандал дээр тавьсан хөгжмөөс зохиолын дуу аядуухан эгшиглэнэ. “Дэвшил трейд” компанид найм дахь жилдээ ажиллаж буй ногоочин Ц.Лхагвадуламын хэлснээр дуу хөгжмийн намуухан, эгшиглэнтэй аялгуу өргөст хэмхийг жигд бөгөөд хугацаандаа ургаж гүйцэхэд чухал нөлөөтэй аж. Улаан лооль ч мөн ялгаагүй. Тэрээр “Жимс ногоо, ургамал бүгд амьтай. Энхрий сайхан үгсээр магтаж, аялгуулаг хөгжим сонсгоод байвал өргөст хэмхийн ургац хурдан байдаг. Тэр бүү хэл бид хүлэмжиндээ нэгэн рүүгээ хашгичиж, нэгэнтэйгээ муудалцдаггүй. Хэрэв тэгэх юм бол өргөст хэмхийн болц удааширч, чанар нь мууддаг” гэсэн юм. Талбайн голоор сүлжилдэх усны хоолойноос энд тэндгүй ус дусална. Ингэж дусал дуслаар хөрсийг нь усалдаг гэнэ.

Хажуухан дахь хүлэмж рүү ортол өмнөхөөсөө арай бүгчим агаад чийглэг байх юм. Энд улаан лооль тарьдаг юм байна. Биднийг орох үед ургац хураалт нь ид дундаа явж байлаа. Тав зургаан ч ногоочин дөрвөн дугуйтай, модон тавцан бүхий түрдэг тэргэн дээрээ цагаан сагснуудаа тавьчихаад, түүн рүүгээ томорч улайсан лоолиудаа хийж байлаа. Ногоочдын хэлж буйгаар нэг захаас нь нөгөөг хүртэл хураагаад дуусч байтал дахиад л нөгөө захаас нь болц нь гүйцээд хурааж эхэлдэг гэнэ. Ургацаа хураахын хажуугаар хөрсөө бордох, талбайгаа цэвэрлэх зэрэг ажлыг амжуулдгаа бас дуулгасан юм. Үхрийн баас, шувууны сангас, байгалийн шохой зэрэг нь хүлэмжний хамгийн сайн чанарын бордоо болдог гэнэ. Хэд хэдэн алхмын зайтай халуунаар үлээдэг халаагч байрлуулжээ. Халаалт муудах болон тасрах үед дээрх халаагчуудыг ашигладаг байна. Жилдээ дээрх хоёр хүлэмжээс 350-400 орчим тонн улаан лооль, өргөст хэмх хураан авдаг байна.“Дэвшил трейд” компани Голландын “Энза Зайден” компанитай 1998 оноос өдийг хүртэл хамтран ажиллаж байгаа бөгөөд тухайн компани Монголын орчин, хөрс агаарт тохирсон сортыг гарган, тус компанид нийлүүлдэг аж.

“Дэвшил трейд” компанийн захирал М.Болормаа “Энэ хашаан дотор 1958 онд Амгалан сангийн аж ахуй байгуулагдаж байсан. Харин 1972 онд Болгарын буцалтгүй тусламжаар нэг бүр нь 1.5 га талбай бүхий энэхүү хоёр хүлэмжийг барьсан. Үүнийг нь 1998 онд хувьчилж аваад, “Дэвшил трейд” компаниа байгуулж байлаа.Анхнаасаа Монголынхоо хэрэглэгчдэд чанартай өргөст хэмх, улаан лоолийг шинэхэнээр нь хүргэе гэсэн зорилготой байсан. Өнгөрсөн хугацаанд энэ зорилгодоо хүрэхийн тулд багагүй хөдөлмөрлөсний дүнд нийслэлчүүдийн арван хүн тутмын гурвынх нь хэрэглээг бүрэн хангаж байна. Өмнө нь гурван хүн тутмын хоёрынх нь хэрэглээг хангадаг байсан ч сүүлийн үед нарийн ногоо тарьдаг ногоочид эрс нэмэгдсэн учраас бидний зах зээл хумигдсан. Гэхдээ өрсөлдөөн байгаа газар чанар, зах зээлийн жишиг үнэ тогтдог жамтай. Манай тариалсан ногоо хавар хамгийн эрт буюу гуравдугаар сарын эхээр хэрэглэгчдэд хүрдэг. Тогтмол үрийн шинэчлэлт хийхээс гадна Голланд, Израилиас мэргэжилтнүүд ирж, газар дээр нь байнга зөвлөгөө өгдөг. Хаврын нэг өдөр зуны арван өдөртэй тэнцдэг учраас бид хичээн ажиллаж байна. Ер нь газар тариалангийн салбарт цаг агаар, цаг хугацаа маш чухал. Өнгөрсөн 20-иод жилийн хугацаанд шаргуу хөдөлмөрлөсний дүнд “Дэвшлийн” хэмээх брэндийг бий болгож чадсан” гэсэн юм. Мөн тэрээр өвлийн улиралд “Дэвшил трейд” хэмээх хуурамч шошготой нарийн ногоо зарагдах болсонд сэтгэл зовниж буйгаа дуулгасан юм. Энэ тухайд “Арванхоёрдугаар сараас дараа жилийнх нь гуравдугаар сар хүртэл манай ногоо гардаггүй. Энэ хооронд хөрсөө амрааж, борддог. Тэгээд ч нарны илч багатай, хахир хүйтэн өвлийн улиралд тариалалт хийх боломжгүй. Гэтэл шинэ жилээр Дэвшлийн гэсэн хаяг шошготой өргөст хэмх, улаан лооль зарагдах болсон. Тиймээс жил гаруйн өмнө Оюуны өмчийн газар, Мэргэжлийн хяналтын газартай хамтран шалгалт хийж, манай компанийн шошгыг хуурамчаар хэрэглэдэг аж ахуй нэгжийг илрүүлж, зохих арга хэмжээ авсан. Хятадаас оруулж ирсэн ногоогоо савлаад л дээр нь монгол хаяг шошго наадаг аж ахуй нэгжүүд одоо ч байсаар байна. Өргөст хэмх, улаан лоолийг европ стандартын дагуу буюу 12-15 градуст, хуурай орчинд 21 хоног хүртэл хадгалж болдог. Гэхдээ манай ногоо цэвэр байгалийн гаралтай учраас долоо ч хонолгүй мууддаг. Ид зундаа бол өнөөдөр хураагаад, маргааш худалдаанд гараад, нөгөөдөр гэхэд үлдсэн нь муудчихдаг. Энэ нь хадгалалтыг нь уртасгах зорилгоор бид химийн нэмэлт бүтээгдэхүүн хэрэглэдэггүй гэсэн үг” гэв.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

С.Гончигсумлаагийн нэрэмжит Хөгжим бүжгийн коллеж Иоханн Штраусын “Сарьсан багваахай” оперетта (бэсрэг дуурь)-г тайзнаа тавьж анхны тоглолтоо Дорнод аймгийн хөгжимт драмын театрт хийлээ. Уг дуурийн ерөнхий удирдаачаар УГЗ Ч.Чинбат, ерөнхий найруулагчаар Г.Эрдэнэбаатар, ерөнхий зураачаар Г.Ганбаатар нар ажилласан байна. Тус коллежийнхон шинэхэн бүтээлийнхээ нийслэл дэх анхны тоглолтыг энэ сарын 5-ны өдөр буюу ирэх ням гаригт ДБЭТ-ын тайзнаа тоглох гэж байна. Энэ талаар Симфони оркестрын удирдаач УГЗ, профессор Чулууны Чинбаттай ярилцлаа.

–Хөгжим бүжгийн кол­леж жил бүрийн хавар нэг сонгодог бүтээл тавьдаг болчихлоо. Энэ жил И.Штраусын “Сарьсан багваа­хай” опереттаг тайз­наа тавилаа. Ер нь ямархуу болов, оюутнууд хүүхдүүд тань хэр зэрэг тоглож байна?

-Ер нь манай сургууль жил болгон тайлангаараа нэг том бүтээл тавьдаг уламжлалтай. Энэ маань дөрөв дэх том бүтээл болж байна. Хоёр балет тавилаа. “Сарьсан багваахай” оперетта маань хоёр дахь дуурь болж байгаа юм. Тэгэхдээ дандаа бүрэн хэмжээгээр нь тавьж байгаа. Энэ бол оюутан сурагчдын маань ур чадвар, мэргэжлийн чадвар, мэдлэгээ амьдрал дээр үзүүлж байгаа томоохон хэлбэр л дээ. Оюутнууд маань бүгдээрээ өндөр сэтгэгдэлтэй тоглоод ирлээ. Дорнодын театр үнэхээр сайхан болжээ. Яг л дуурь, балетын театрын түвшний акустиктай сайхан театр баригдсан юм байна. Бид Дорнодын театрыг сонгосон гол шалтгаан бол “Сарьсан багваахай” тэнд анх тавигдсан жүжиг учраас тайз чимэглэл, хувцас хэрэглэл бүх юм нь тэнд байгаа. Тэр чухал хөрс суурин дээр нь очиж тоглолоо.

–Г.Эрдэнэбаатар найруу­лагч 2000-аад оны эхээр анх ДБЭТ-т тавиад өнгөрсөн жил харин Дор­нодод тавьсан байх аа?

-Тийм ээ. Өнгөрсөн жил Дорнодын театрт тавьсан нь хөдөө орон нутгийн театрт дуурийг сонгодог хэлбэрээр нь бүрэн хэмжээгээр тавьсан анхны тохиолдол юм.

-“Сарьсан багваахай” хэдийгээр “бэсрэг дуурь” гэж байгаа боловч гурван бүлэгтэй, дуурийн хамт драмын элементүүд ихтэй жүжигчдээс чамгүй чадал шаардсан бүтээл. Оюутнууд бүрэн хэмжээний ийм жү­жигт хэр бэлтгэгдсэн байна вэ?

-Ер нь эхний бэлтгэл сургуу­лилтын үед хүүхдүүд нэлээн сандарсан байдалтай, том тайзан дээр гараад оркестроо сонсох зэрэг нь амар байдаггүй л дээ. Яг анхны тоглолт болоход өөрсдийгөө илэрхийлэх илэрхийлэл нь эрс сайжирсан, “би чадна” гэсэн урам зориг илт харагдаж байлаа. Дорнодын сургуулийн хүүхдүүд анхны үзэгчид маань боллоо. Их сайхан хүлээж авсан. Ер нь Дорнод хөдөө орон нутаг гэхээсээ илүү соёлын том төв болж байгаа нь харагдаж байлаа.

–Театр нь хэдэн хүний суудалтай юм?

-Нарийн хэлж мэдэхгүй байна. Миний харснаар тав, зургаан зуун хүний суудалтай юм уу даа. Үнэхээр орчин цагийн сайн акустиктай театр байна лээ.

–Штраусын энэ оперетта гол дүрүүд нь хэд хэдэн тенор, сопрано, тэгээд хоёр баритон, ганц нэг дунд хоолой дуулдаг жүжиг. Их гоё сопрано хоолойтой оюутан өмнөх жил “Дидона Эней хоёр” бэсрэг дуурьт дуулж байсан. Энэ удаа дуучид нь Дорнодын театраас бас оролцсон уу, танай хүүхдүүд дангаараа тоглов уу?

-Хоёр удаа тоглосон. Нэг нь манай сургуулийнхан дангаараа. Дуучид, гоцлол дуучид, оркестр, найрал дуучид, бүжигтэйгээ бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ манай оюут­нууд тоглолоо. Хоёр дахь удаад нь Дорнодод байх­­гүй бай­гаа зарим нэг гоцлоочдод манай сургуулийн оюутнуудаас оруулаад хамтар­сан тоглолт хийсэн. Манай оркестр далаад оюутан­тай, тэднийхээ 22-ыг нь авч явсан. Дорнодын театрын хөгжимчидтэй нийлээд тавь жараад хүний бүрэлдэхүүнтэй тоглолоо. Дуурийн театрын оркестртой адил бүрэлдэхүүн болчихож байгаа юм л даа.

–Танай оюутны симфони оркестр гүйцэтгэл дуугаралт сайтайг хүмүүс мэднэ. Дор­нодын театрынхтай ний­лээд тоглоход удир­даа­­­чийн хувиар та ямар мэд­рэмжтэй ирэв. Штраусын энэ хөгжим нь өөрөө их гоё торгон нарийн чимэглэлтэй, чамин тансаг хөгжим шүү дээ?

-Штраусын энэ хөгжим бага насны хүүхдүүдэд хүртэл чихэнд нь хоногшчихсон хөгжим байгаа. Яагаад гэвэл, энэ хөгжмийн дийлэнх хэсэг нь хүүхэлдэйн кинонд дандаа дуугарч байдаг. “Мики маус” хүүхэлдэйн кинонд голдуу Штраусын хөгжим, ялангуяа “Сарьсан багваахай” бэсрэг дуурийн хөгжим маш их. Муур, хулгана хоёр төгөлдөр хуур дээр хоёулаа тоглоод л гарч байх жишээтэй. Тоглолтын дараа үзэгч хүүхдүүдээс мэддэг хөгжим байна уу гээд асуухаар бүгдээрээ тийм бай­на гэж хашхиралдаж байх жишээтэй. Хүүхдүүд энэ дуурийн хөгжмийг нь өмнө нь хүүхэлдэйн киноноос сонсчихсон учраас илүү ойр, илүү гоё байх шиг байна л даа. Зарим хүүхдүүд хөгжмийг нь сонсоод эхэндээ “Мики маус”-ынх шиг үйл явдал гарах болов уу гэж бодож байсан ч байж магадгүй. Хөгжим гэдэг тийм агуу юм аа гэдгийг би сая бас дахин мэдэрлээ л дээ. Бас нэг зүйлд их эмзэглэлээ. Ер нь одооноос энэ улс орон хөдөө орон нутгийн театруудыг бодох цаг болжээ. Бодлого боловсруулах цаг болсон байна шүү. Бид ярьсаар байгаад л хорин хэдэн жил боллоо шүү дээ. Одоо болоо юм биш үү гэж өөрийн эрхгүй бодогдох юм.

–Дорнодын театр бусад аймгийн театрууд дотроо хамгийн гайгүй нь байх. Хөгжим, хүн хүч цөөхөн байна гэсэн үг үү?

-Үндсэндээ бодлого хөдөө орон нутагт алдагдсаных шүү дээ. Дорнодын театрын хувьд гавьяат жүжигчин Боролдой гуай ёстой л цээжээрээ хамгаалсаар байгаад тараачихалгүй өдий хүрчээ. Олон аймагт сонгодог хөгжим оруулж ирж байсан үе бий. Ховдын театр, Дорнодын театр хоёр бол Монголд анх байгуулагдсан театрууд. Дээр үед тэнд хийл ч байлаа, виоленчель ч байлаа, контрабасс ч байлаа, үлээвэр хөгжмүүд гэхчлэн наяад онд их сайхан болж ирж байсан юм. Дараа нь хөдөөгийн амьдралыг, урлаг соёлыг зөнд нь хаячихсаны гай одоо харагдаж байна. Одоо хөдөөгийн театрууд ардын хэдхэн цөөхүүл хөгжмийн хэмжээнд л байна шүү дээ. Тийм байхад тэрийг хэн сонирхох юм бэ.

–Бүрэн хэмжээний дуурийг удир­дахдаа та залуу хөгжимч­­дөөс чухам юу мэдрэв?

-Штраусын энэ жүжгийн удиртгал нь, дунд нь явдаг бүжгийн хөгжмүүд гээд ихэн­хийг нь ард түмэн концертын танхимаас их сайн мэддэг болчихсон. Жилийн турш би энэ дуурийн хөгжим дээр ажиллалаа. Үнэхээр сайхан хөгжим. Ялангуяа оюутнуудад мэргэжлийн талаасаа маш өгөөжтэй бүтээл боллоо. Энд би багш нарт их баярлаж байна. Сайхан дуучид, бүжигчид, сайхан хөгжимчид бэлдсэн байна. Энд чинь бүх төрлийн үлээвэр, цохивор хөгжим, бүх төрлийн утсан хөгжмүүд бүгд орчихсон байгаа. Ер нь тэгээд бид чинь уран бүтээлчид бэлдээд байна л гээд байдаг. Тэрийгээ харуулах боломж тэр болгон олддоггүй юм. Энэ талаасаа бидэнд их өгөөжтэй байна. Дуурийн дуулаачаар төгсч байгаа хүүхэд гэхэд л Дидонад ч тоглодог болчихсон, ямар ч дуурийн хэсгүүдээс тоглодог, тэр Кармен, Чио Чио сан гээд бүгдэд нь тоглодог болчихсон төгсч байгаа. Манай оюутнууд бол үнэхээр энэ зэргийн дуурийг тоглох чадвартай болчихсон байна. Чадалтай байна. Үүнээс ч цаадахыг нь тоглох чадвартай юм байна гэж би хувьдаа дүгнэлээ. Сайн дуучин төгсч байна. Сая манай энэ дуурийн гол дүрд дуулсан охин Москвагийн Гнесиний академид очиж шалгалт өгсөн чинь багш нар нь булаацалдаж авч байна шүү дээ. Дуучид маань тэнд очоод үнэлэгдээд байгаа хэрэг. Эндээс дуучид нь бас очиж олон улсын уралдааны тэргүүн байрыг нь аваад байгаа учраас тэр академид нь монголчуудыг үнэлж эхэлж байна л даа. Гадныхан үнэлээд байгаа болохоос эндээ бол таг чиг шүү дээ.

–Танайх чинь сургууль. Дуурь, балет тавихад хөрөн­гө мөнгөө яаж босгодог юм бэ?

-Энд бидэнд ямар ч хөрөнгө мөнгө байхгүй шүү дээ. Гадаадын хөгж­мийн сур­гуулиуд бол өөр байдаг. Хэрвээ манайх консер­­ватор болчих юм бол Консерваторуудын холбоо­ноос тодорхой хэмжээний хөрөнгө мөнгө шийдүүлэх, найруулагчийн, удирдаачийн туслалцаа гэхчлэн мэргэжлийн бүх төрлийн туслалцаа авч болно. Гагцхүү манай энэ коллеж гэдэг нэрнээс шалтгаалаад болохгүй байгаа юм. Бакалаврыг бид хийдгээрээ хийж л байна. Консерваторийн хэмжээнд.

–Энэ жил П.И.Чайковс­кийн мэндэлсний 175 жилийн ой тохиож, дэлхий нийт тэмдэглэж байна. Танайх энэ хүрээнд тоглолт хийх үү?

-Хийнэ. Ирэх есдүгээр сараас эхлээд энэ рүү орох болов уу. Чайковскийн ойг энэ сургууль тэмдэглэхгүй өнгөрөх учир үгүй. Бид бол зөвхөн Чайковский гэлтгүй Монголынхоо хөгж­мийн зохиолчдын ойг ч манай сургууль л тэмдэглэж байна шүү дээ. Саяхан Гончиг­сумлаа гуайн ойг тэмдэглэлээ, Мөрдорж гуайн ойг тэмдэглэлээ. За тэгээд, Чойдог гуай гээд бүгдийг нь тэмдэглэх гээд үзээд л байна. Чайковскийн жилд бол бид мэдээж тоглолт хийж л таарна. Яагаад гэвэл бид Чайковскийн төгөлдөр хуурын концертыг зөндөө тоглож байлаа, оркестртой ч тоглож байлаа, хийлийн концертыг нь ч тоглож байлаа гэхчлэн. Бараг бүх тэнхим өөрсдийн концертоо хийдэг.

–Ирэх ням гаригт болох бэсрэг дуурь дээр танай симфони оркестр бүтнээрээ сууна биз дээ?

-Тэгнэ. Арав, арваннэг­дүгээр анги, дээд сургуулийн бүх курсийнхэн бүгдээрээ сууна.

–Чулуун гуайн нэрэмжит залуу хөгжимчдийн урал­даан энэ жил болох уу?

-Улсаас зохион байгуулдаг залуу хөгжимчдийг дэмждэг ганц уралдаан энэ шүү дээ. Улс хийнэ гэвэл ирэх арваннэгдүгээр сард хийж магадгүй. Энэ нь улсын мэдэлд байдаг, “Чулуун сан” зөвхөн хамтарч оролцдог юм.

Н.ПАГМА