X.Болорчулуун: Дубайн гэрээнээс болж Оюу толгойгоос цэвэр ашиг хүртэх хугацаа 2048 он болж хойшлогдсон

УИX-ын гишүүн X.Болорчулуунтай ярилцлаа.

-Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхээс Дубайн гэрээг байгуулахтай холбоотой Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын дөрвөн захирамжийг хүчингүй болгох шийдвэр гаргажээ. Оюу толгойн гэрээний хэрэгжилтийг шалгах ажлын хэсгээс ч Дубайн гэрээг хүчингүй болгох дүгнэлт гаргасан. Дубайн гэрээг хүчингүй болгох уу. Энэ нь зөв шийдвэр мөн үү?

-Оюу толгойн гэрээг шалгах арваад хүний бүрэлдэхүүнтэй УИХ-ын ажлын хэсэг гарч олон cap ажилласан. Оюу толгойтой холбоотой гэрээнүүд Монголын хууль тогтоомжуудыг илт зөрчиж хийгдсэн гэдгийг тодорхойлсон.

Тэр дундаа Дубайн гэрээ нь Монгол Улсын эрх ашгийг хохироосон гэрээ болсон гэдэг дээр ажлын хэсгийнхэн санал нэгдээд байгаа. “Муу нэртэй, луу данстай” ч С.Баярцогтын үед хийсэн гэрээний дагуу Монгол Улс 2023 оноос эхлэн ашгаа авах тооцоотой байсныг Дубайн гэрээ гэгчээр 2038 он болгож хойшлуулсан юм.

2023 оноос цэвэр ашгаа хүртэх ёстой байсныг бүр 2048 он болгочихож. Магадгүй 2048 оноос ч ашиг хүртэхгүй байж мэднэ. Ийм зүйлийг хүлээн зөвшөөрч болох уу. Тун ноцтой асуудал шүү дээ. Үүнийг эрх мэдэлтэнгүүд мэдэхгүй, туршлагагүйдээ хийчихсэн юм биш ээ. Үүнийг авлига нэвт үнэртсэн гэрээ гэж олон нийт дүгнэдэг.

Тэр ч бүү хэл Австралийн парламентын гишүүн Скотт Лудлам гэгч Оюу толгойн гэрээ байгуулагдах үед Монголын улстөрчдөд тэрбум ам.доллар зарцуулсан гэж хэлсэн нь анхаарал татдаг.

Дубайн гэрээг Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайдын эрх мэдлээ хэтрүүлж хийсэн. Засгийн газрын кабинетаараа ч хэлэлцүүлэлгүй “Би хариуцна” гэсээр дур мэдэн хийлгэсэн. Үүний цаана Ц.Элбэгдорж гэж хүн байсан нь мэдээж. Энэ хүмүүс үндсэндээ эх орон, ард түмнийхээ эрх ашгаас урвасан хүмүүс юм.

Өнөөдөр Оюу толгой компанид 7,000 гаруй хүн ажиллаж байна. Татварт 300 гаруй тэрбум төгрөг оруулдаг. Гэтэл нийт орж ирж байгаа татвараасаа илүү өр манай улсад үүсэж байна.

Зөвхөн 34 хувиа худалдаж авсан зээлийн хүү нь л гэхэд жилдээ 100 гаруй сая ам.доллар. Энэ нь өнөөдрийн жилд орж байгаа татвараас илүү. 2019 оны байдлаар Оюу толгой дээр 11 миллиард ам.долларын өр зээл үүсчихсэн. Энэ өр цаашдаа жил ирэх тусам геометрийн прогрессоор нэмэгдэнэ. Үүний цаана өр төлүүлж байгаад Монголын баялгийг үнэгүй авах бодлого явж байгаа юм. Үүгээр зогсохгүй зардал гаргах тусмаа гадныханд ашигтай байх болно.

Зардлаас зургаан хувийн менежментийн төлбөр авна.

-Оюу толгой, Дубайн гэрээг цуцлах гэхээсээ илүү сайжруулах нь зүйтэй юм биш үү. Та бүхэн гарц, гаргалгааг нь юу гэж харж байгаа юм бэ?

-Мэдээж хэлэлцээрийн ширээний ард сууж, Монголын эрх ашгийн төлөө гэрээг засаж, сайжруулах ёстой. “Өөрчлөх хэрэггүй. Үүнийг бүү хөнд, битгий ярь” гэдэг хүмүүс энэ гэрээтэй холбоотойгоор авлига авсан байх магадлалтай. Тэд одоо айн чичирч байгаа. С.Баярцогтын офшорын асуудлыг ил гаргасан явдал бусдад нь сануулга болсон байгаа юм.

Оюу толгойн болон Дубайн гэрээг олон гишүүд, сайд нар хамгаалж байдаг. Тэдний нэг нь Ц.Нямдорж сайд. Тэрбээр Оюу толгойн муу гэрээг байгуулах үед мөн л Хууль зүйн сайд, эрх мэдэлтэй байсан хүн. Оюу толгойн гэрээ 2009 оны аравдугаар сарын 6-нд байгуулагдсан. Гэтэл 40-хөн хоногийн өмнө Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хуульд өөрчлөлт оруулсан.

Уг хуульд алдагдлыг ирээдүйд шилжүүлэх нэрээр Оюу толгой, гадны хөрөнгө оруулагчдад маш таатай нөхцөл байдлыг бүрдүүлж, Монголын хүртэх ашгийг багасгаж, хугацааг хойшлуулсан.

Тэр битгий хэл 2019 оны нэгдүгээр сарын 8-ны өдөр Ашигт малтмалын хуулийн 5.5-д ганцхан өгүүлбэр нэмж оруулаад Монгол Улс 34 хувиа үнэгүй авах боломж байсныг худалдаж авах зүйл заалт болгон оруулсан. Гэх мэтчилэн гэрээ байгуулахын өмнө хуулийг өөрчилж, засаж Монголын эрх ашгийг хохироосон юм.

-Яг ямар зүйл, заалт оруулсан юм бэ?

-Ашигт малтмалын тухай хуулийн 5.5-д “Улсын төсвийн оролцоогүйгээр хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоосон стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг эзэмшигчийн тухайн ордод оруулсан хөрөнгийн 34 хүртэлх хувьтай тэнцэх хувьцааг төр эзэмшиж болох бөгөөд уг хэмжээг төрөөс оруулах хөрөнгө оруулалтаар тодорхойлно” гэх заалтыг оруулсан. Иймээс үнэгүй авах хувиа өр тавьж, худалдан авч, хүү төлж байна.

Энэ заалтыг тэр хүмүүс мэдээгүй байна гэж үү. Харин ч мэдэхийн дээдээр мэдэж, оруулсан гэдэг нь тодорхой. Т иймдээ ч өөрсдийн хийсэн муу муухайгаа дарахын тулд өнөөдөр хаацайлж, айж, эмээж байгааг нь ойлгож байна.

С.Баярцогтын нууц данснуудын асуудал бол мөсөн уулын орой нь юм. Үүний дор МАНАН бүлэглэлийнхэн нуугдаж байгаа. MAH, АН хоёр хөнжил дотроо орж, 2009 онд MAHAH-1-ээр Оюу толгойн гэрээ байгуулагдсан.

Мөн энэ хоёрын хамтарсан Засгийн газрын үед буюу MAHAH-2-ын үед Дубайн гэрээ хийгдсэн юм. Хамгийн харамсалтай нь ард түмнийг хуурч, эрх мэдэлд хүрмэгцээ улс эх орон, том эрх ашгийнхаа төлөө байж чадахгүй гишүүд, сайд нар байгаа нь эмгэнэлтэй. Миний хувьд ийм муу гэрээг илт хамгаалагч хүмүүст өөрийн байр сууриа шууд илэрхийлэх болно.

-Таныг зарим хэвлэлээр Дубайн гэрээний асуудлаас болж Хууль зүйн сайд Ц.Нямдоржтой ам мурийж, хоолойг нь боосон гэсэн байна лээ. Энэ үнэн үү?

-Бид хоёр бүлгийн хурал дээр яг энэ Оюу толгойн гэрээний асуудлаар хурц маргасан нь үнэн. Зарим нэг нь давсалж ярьж, бичээ байлгүй дээ.

Намын бүлгийн хурал Оюу толгой, Дубайн гэрээний асуудлаар хэлэлцэх үед хажуунаас хашхираад байснаас болж маргалдсан хэрэг. Олон арван жил сайд, гишүүн хийж, Монголын нийгмийг өнөөдрийн хүнд байдалд хүргэсэн ийм л хүмүүс гадаад 30 миллиард ам.долларын өрийг хариуцах ёстой биш үү.

-УИХ-аар Оюу толгойн ажлын хэсгийн дүгнэлт зэргийг хэзээ авч хэлэлцэх вэ?

-Оюу толгойн гэрээний хэрэгжилтийг шалгах ажлын хэсгийн гаргасан тогтоолыг УИХ-д оруулах тогтоолын төслийн ажлын хэсэг байгуулагдсан. Миний бие тэрхүү ажлын хэсэгт багтаж байгаа. Үүнийг УИХ-аар оруулж, батлуулахгүй гэж хэсэг бүлэг хүмүүс маш их зүтгэж байна. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл, Засгийн газар дээр ярилцаж байж болъё гэх зүйлүүдийг ч ярьж байгаа юм.

Угтаа УИХ-ын тогтоол шийдвэрийг хэнбугай нь ч хориглох ёсгүй. Бид долоон зүйл заалттай Оюу толгой, Дубайн гэрээг засаж, сайжруулах зүйл, заалт бүхий Монгол Улсын эрх ашгийг хамгаалсан тогтоолын төслийг УИХ-аар оруулна.

-Засгийн газар Оюу толгой компанитай хэлэлцээрийн ширээний ард сууж чадах уу?

-Хэлэлцээрийн ширээний ард зайлшгүй суух шаардлагатай. УИХ-ын гаргасан тогтоол шийдвэрийг Засгийн газар хэрэгжүүлэх ёстой. Гэхдээ У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар хэрэгжүүлж чадах эсэхийг хэлж мэдэхгүй юм. Учир нь У.Хүрэлсүх өөрөө засъя гэж бодсон ч кабинет дахь Оюу толгойг хамгаалдаг хэдэн сайд нар нь дэмжихгүй байх магадлалтай.

Энэ Засгийн газрын үед Оюу толгойн асуудлууд эерэг, сайнаар шийдэгдчихнэ гэж итгэл төгс хэлж чадахгүй. Гэхдээ нэгэнт УИХ-аас шийдвэр нь гарчихсан байхад энэ Засгийн газар биш ч дараагийнх нь, өнөөдөр биш ч маргааш засаж таарна. Засагдах ёстой.