Монгол Улсын үндсэн хуулийн 100 жилийн ой энэ онд тохиож байгаатай холбогдуулан манай сонин эрдэмтэн, судлаачид, хуульчдаас зарим асуултад өгсөн хариуг нийтэлж байна. Энэ удаа Монгол Улсын гавьяат хуульч, доктор PhD, дэд профессор В.Удвалын Үндсэн хуулийн судалгааны түвшин ямар байгаа, уг хуулийн талаар иргэд юуг дутуу дулимаг мэдэж байгаав гэсэн асуултад өгсөн хариултыг энд толилуулъя.
-Үндсэн хуулийн аль тал нь илүү судлагдсан бол?
-Ер нь Үндсэн хуулийн судалгаа хэрхэн хийгдэж байнав тодруулж хэлбэл ерөнхийдүү явж ирсэн гэдэгтэй санал нийлнэ.
Тэр дотор зарим нөхөд 1940, 1949, 1960 оны үндсэн хуулийн талаар судалгаа орхигдонгуй байдаг гэж хэлдэг бол үнэн.
Гэхдээ энэ үеийн хууль дээр ажилладаг хүн цөөн юм болохоор судалгаа, сурталчилгаа тааруу мэт харагддаг байх л даа.
Уг нь 1940-1960 оны үндсэн хууль хамгийн урт насалсан нь Монгол улсын хөгжил цэцэглэлийн жинхэнэ хурдтай үед нийгмийн тэр өөрчлөлт шинэчлэлийн явцтай тохирч байсан гэсэн үг.
Ингээд 1992 онд нийгэм солигдсоноор уг хуульд нэмэлт өөрчлөлт зайлшгүй болсон. Тэгээд хэдэн удаагийн нэмэлт хийгдсэн байгаа.
Харин тэр чиглэлээр эрдэмтэн судлаачид, хуульчид болгон шахуу дуугарч ирлээ.
-Дутуу судлагдсан зүйл байгаа юу?
-Монгол Улсын анхны Үндсэн хууль буюу 1924 оны Үндсэн хуулийн талаарх судалгаатай үнэнээ хэлэхэд ховорхон танилцаж байсан шүү. 1970-аад оны үед хэвлэгдсэн 1924 оны Үндсэн хууль, түүний өмнө болон дараа батлагдсан Нутгийн захиргааны дүрэм зэргийн эмхэтгэлийг шинэ Үндсэн хууль батлагдах үед лавлагаа гаргах үүднээс уншиж байснаа санаж байна. Энэ нь судалгааны материал гэхээсээ илүү Үндсэн хууль болон түүнд холбогдсон бусад хэм хэмжээний баримт бүгд байв. Харин 2004 онд хэвлэгдсэн Ж.Амарсанаа, О.Батсайхан нарын Монгол Улсын Үндсэн хууль, баримт бичиг ном нэлээд судалгаа хийх боломжийг нээсэн гарын авлага байсан. 1924 оны Үндсэн хууль, түүний батлагдах үеийн төслийн талаарх илтгэл, төслийг хэлэлцэж баталсан тэмдэглэл, анхдугаар Үндсэн хуулийн тайлбар зэргийг оруулсан номыг бид судалгаандаа өргөн ашигладаг. 2024 оны эхээр Шихихутуг их сургуулиас гаргасан академич Ц.Батбаяр, шинжлэх ухааны доктор Д.Лүндээжанцан нарын бүтээсэн “Хэмжээт цаазтаас Бүгд Найрамдах засагт шилжсэн нь”: ном судалгааны маш чухал бүтээл юм гэдгийг хэлье. Энэхүү номонд гадаадын нэлээд олон судлаачид Монгол Улсын анхдугаар Үндсэн хуулийн судалгааг хийсэн болохыг баримтаар өгүүлсэн байна лээ.
Үндсэн хуулийн судалгааны сонирхолтой материал бол яах аргагүй 1914 онд гарсан Ж.Цэвээний «УЛСЫН ЭРХ» бүтээл юм. Үг бүтээлийг Олноо Өргөгдсөн Богд Хаант Монгол улсын хамаг хэргийг бүгд ерөнхийлөн шийтгэх яамны тэргүүн сайд, Сайн ноёнхан Т.Намнансүрэнгийн захиасаар хийсэн гэдэг. Үүнийг дурдахын учир нь тэр үеэс Үндсэн хуульт ёсны үндсэн зарчмуудыг монголчууд судалж, монгол улсыг тухайн үеийн боловсон улсын жишгээр хөгжүүлэх анхны үндсэн хуулийн үзэл санаа бүрэлдэн тогтоход зохих хувь нэмрээ оруулсан байдаг .
Цаашид 1924 оны Үндсэн хуулийн судалгааг шинэ түвшинд,шинэ арга барилаар хийж, уг хуулийг судалгааны эргэлтэд оруулах шаардлага байгаа гэдэгт эргэлзэхгүй байна.
-Өнөөгийн цаг үед 1924 оны Үндсэн хуулийг өмнөхөөсөө өөр шинэ чиглэлээр судлах боломж байгаа юу?
-Өмнө нь бид түүхчилсэн байдлаар судалдаг байсан бол одоо хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн ололтын нэг болох Үндсэн хуульт ёсны үзэл санааг хэрхэн судалж, түүний зарчмыг анхдугаар үндсэн хуульдаа тусгахыг хичээж байсныг судлах шаардлагатай болж байна. Тухайн үеийнхэнд Швейцарь лугаа боловсон улсын жишгээр Монгол улсаа хөгжүүлэх эрмэлзлэл байсныг гэрчлэх баримт олон байна. Тэрхүү цаг үеийн сургамж өнөөдөр ч чухал ач холбогдолтой. Учир нь ардчилсан Үндсэн хуулийн үзэл, баримтлалаас ухрах аваас төөрч будилах аюул байгааг мартаж болохгүй цаг үед бид амьдарч байна.
-Үндсэн хууль судлаачийн хувьд та одоо ямар судалгаа хийж байна вэ?
-Үндсэн хуулийн цэцийн эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох ажил хийгдэж байгаа энэ үед “Үндсэн хуульт ёсыг бэхжүүлэхэд Үндсэн хуулийн цэцийн үүрэг: харьцуулсан судалгаа” сэдвээр докторын ажлаа хамгаалсан судлаачийн хувьд хийх ажил багагүй байна. Хууль тогтоогчид маань сонсдог бол судалгааны үр дүнг ажил хэрэг болгох санал санаачлага байгаа л даа. Мөн 30-аад жил Үндсэн хуулийн эрх зүй, Үндсэн хуулийн процессын эрх зүй, Үндсэн хуулийн эрх зүйн хэрэглээ, шинжилгээ, Үндсэн хуулийн онолын уламжлал шинэчлэл хичээлийг зааж байгаа багшийн хувьд судалгааны ажлууд цаашид хийхээр төлөвлөсөн. Түүн дээрээ сууж байна.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
117 replies on “В.Удвал: Ж.Цэвээний “Улсын эрх” бүтээлээс эхлээд судлах, харах юм их шүү дээ DNN.mn”
mexican drugstore online: mexico pharmacies prescription drugs – Mexican Easy Pharm
purple pharmacy mexico price list https://mexicaneasypharm.com/# Mexican Easy Pharm
mexican online pharmacies prescription drugs
medication from mexico pharmacy https://mexicaneasypharm.shop/# Mexican Easy Pharm
mexico pharmacies prescription drugs
buying prescription drugs in mexico https://mexicaneasypharm.com/# Mexican Easy Pharm
mexican pharmaceuticals online
https://cytpharm.com/# buy cytotec over the counter
prednisone 20mg capsule
http://predpharm.com/# cheapest prednisone no prescription
prednisone 10 mg online
https://predpharm.shop/# prednisone 5093
where to get prednisone
https://semapharm24.shop/# SemaPharm24
prednisone 20mg buy online
https://semapharm24.shop/# semaglutide tablets for weight loss
purchase prednisone from india
http://dappharm.com/# DapPharm
buy prednisone without a prescription best price
https://predpharm.shop/# iv prednisone
prednisone 0.5 mg
https://dappharm.shop/# dapoxetine online
can i buy prednisone online without prescription
http://kamapharm.com/# Kamagra 100mg price
prednisone 1 mg daily
http://semapharm24.com/# Sema Pharm 24
prednisone prescription for sale
https://cytpharm.shop/# Abortion pills online
prednisone 100 mg
https://kamapharm.shop/# buy kamagra online usa
buy prednisone 20mg
https://dappharm.shop/# dapoxetine online
prednisone for sale online
http://predpharm.com/# PredPharm
buy prednisone without prescription paypal
http://farmabrufen.com/# Farma Brufen
п»їFarmacia online migliore
https://farmabrufen.com/# Ibuprofene 600 prezzo senza ricetta
Farmacia online miglior prezzo
https://farmatadalitaly.shop/# acquisto farmaci con ricetta
farmacie online sicure
https://farmabrufen.shop/# Brufen senza ricetta
migliori farmacie online 2024
https://farmaprodotti.shop/# farmacie online sicure
farmacia online senza ricetta
п»їFarmacia online migliore http://farmaprodotti.com/# farmacia online senza ricetta
farmacie online sicure
acquisto farmaci con ricetta: Farma Prodotti – farmacia online piГ№ conveniente
farmacia online
http://jugabet.xyz/# Las apuestas mГnimas son accesibles para todos.
The Philippines offers a rich gaming culture.
https://taya365.art/# The Philippines has several world-class integrated resorts.
The casino experience is memorable and unique.
Resorts provide both gaming and relaxation options.: taya365.art – taya365
http://winchile.pro/# La mГєsica acompaГ±a la experiencia de juego.
Game rules can vary between casinos.
Many casinos offer luxurious amenities and services.: taya777 login – taya777.icu
http://taya777.icu/# The casino scene is constantly evolving.
A variety of gaming options cater to everyone.
Casino visits are a popular tourist attraction.: phmacao club – phmacao club
https://jugabet.xyz/# Los juegos en vivo ofrecen emociГіn adicional.
Players can enjoy high-stakes betting options.
http://taya365.art/# High rollers receive exclusive treatment and bonuses.
High rollers receive exclusive treatment and bonuses.
http://phtaya.tech/# Visitors come from around the world to play.
Resorts provide both gaming and relaxation options.
http://phmacao.life/# Loyalty programs reward regular customers generously.
Security measures ensure a safe environment.
The Philippines has a vibrant nightlife scene.: taya365.art – taya365 login
http://phmacao.life/# Most casinos offer convenient transportation options.
Promotions are advertised through social media channels.
http://phmacao.life/# Live dealer games enhance the casino experience.
Loyalty programs reward regular customers generously.
Players enjoy both fun and excitement in casinos.: phtaya casino – phtaya casino
http://phmacao.life/# The thrill of winning keeps players engaged.
Many casinos have beautiful ocean views.
The Philippines has several world-class integrated resorts.: phmacao com login – phmacao casino
https://winchile.pro/# Los juegos de mesa son clГЎsicos eternos.
A variety of gaming options cater to everyone.
Gambling can be a social activity here.: taya777 register login – taya777 login
phmacao [url=http://phmacao.life/#]phmacao club[/url] The thrill of winning keeps players engaged.
http://taya777.icu/# Visitors come from around the world to play.
Resorts provide both gaming and relaxation options.
Slot machines feature various exciting themes.: phmacao.life – phmacao casino
http://phtaya.tech/# The casino scene is constantly evolving.
Many casinos host charity events and fundraisers.
Cashless gaming options are becoming popular.: taya777 register login – taya777.icu
jugabet [url=https://jugabet.xyz/#]jugabet[/url] Muchos casinos ofrecen restaurantes y bares.
Visitors come from around the world to play. http://phtaya.tech/# Many casinos provide shuttle services for guests.
Algunos casinos tienen programas de recompensas.: win chile – win chile
Players enjoy a variety of table games.: phtaya casino – phtaya
jugabet casino [url=http://jugabet.xyz/#]jugabet casino[/url] Los casinos reciben turistas de todo el mundo.
https://winchile.pro/# La mГєsica acompaГ±a la experiencia de juego.
Cashless gaming options are becoming popular.
The casino scene is constantly evolving.: phtaya login – phtaya casino
https://winchile.pro/# La adrenalina es parte del juego.
Gambling can be a social activity here.
Los jackpots progresivos atraen a los jugadores.: jugabet.xyz – jugabet.xyz
http://taya365.art/# Players must be at least 21 years old.
Casinos often host special holiday promotions.
The Philippines offers a rich gaming culture.: phmacao.life – phmacao casino
phmacao com [url=https://phmacao.life/#]phmacao casino[/url] Players enjoy a variety of table games.
https://taya777.icu/# Loyalty programs reward regular customers generously.
Casinos often host special holiday promotions.
http://phmacao.life/# Many casinos host charity events and fundraisers.
Gambling regulations are strictly enforced in casinos.
Slot tournaments create friendly competitions among players.: taya777 login – taya777 register login
phmacao casino [url=http://phmacao.life/#]phmacao[/url] Casino promotions draw in new players frequently.
http://phmacao.life/# Slot machines attract players with big jackpots.
Slot machines attract players with big jackpots.
The casino industry supports local economies significantly.: phtaya – phtaya
http://taya777.icu/# Live dealer games enhance the casino experience.
Game rules can vary between casinos.
cheapest pharmacy prescription drugs https://discountdrugmart.pro/# discount drugs
xxl mexican pharm: buying from online mexican pharmacy – mexico drug stores pharmacies
online pharmacy non prescription drugs https://easycanadianpharm.com/# easy canadian pharm
discount drug pharmacy: discount drugs – us pharmacy no prescription
canadian pharmacy coupon https://familypharmacy.company/# Cheapest online pharmacy
online shopping pharmacy india: reputable indian pharmacies – MegaIndiaPharm
online pharmacy no prescription https://easycanadianpharm.com/# easy canadian pharm
mexico drug stores pharmacies: xxl mexican pharm – mexico drug stores pharmacies
cheapest pharmacy to fill prescriptions with insurance https://easycanadianpharm.com/# easy canadian pharm
india pharmacy mail order: Mega India Pharm – Mega India Pharm
Online pharmacy USA: online pharmacy delivery usa – family pharmacy
drugstore com online pharmacy prescription drugs https://easycanadianpharm.com/# precription drugs from canada
online pharmacy no prescription https://familypharmacy.company/# family pharmacy
п»їbest mexican online pharmacies: mexican rx online – xxl mexican pharm
pharmacy discount coupons https://discountdrugmart.pro/# discount drug mart
purple pharmacy mexico price list: xxl mexican pharm – xxl mexican pharm
pharmacy coupons https://megaindiapharm.com/# Mega India Pharm
mexico drug stores pharmacies [url=https://xxlmexicanpharm.com/#]xxl mexican pharm[/url] xxl mexican pharm
best no prescription pharmacy https://discountdrugmart.pro/# discount drugs
best canadian pharmacy online: canadian pharmacy india – safe canadian pharmacies
cheapest pharmacy for prescriptions without insurance https://discountdrugmart.pro/# drug mart
easy canadian pharm: easy canadian pharm – easy canadian pharm
pharmacy online 365 discount code https://familypharmacy.company/# Cheapest online pharmacy
easy canadian pharm [url=https://easycanadianpharm.shop/#]canadian pharmacy com[/url] online pharmacy canada
discount drugs: discount drug mart pharmacy – drug mart
prescription drugs online https://xxlmexicanpharm.com/# medication from mexico pharmacy
family pharmacy: online pharmacy delivery usa – Cheapest online pharmacy
no prescription required pharmacy https://discountdrugmart.pro/# discount drugs
xxl mexican pharm: xxl mexican pharm – medicine in mexico pharmacies
canadian pharmacies not requiring prescription https://familypharmacy.company/# family pharmacy
online pharmacy delivery usa: online pharmacy delivery usa – Online pharmacy USA
promo code for canadian pharmacy meds https://discountdrugmart.pro/# drugmart
drugmart [url=http://discountdrugmart.pro/#]drugmart[/url] online pharmacy without prescription
easy canadian pharm: canadian medications – easy canadian pharm
canadian pharmacy world coupon http://familypharmacy.company/# Cheapest online pharmacy
canadian pharmacy no prescription needed http://discountdrugmart.pro/# discount drug mart
pharmacy without prescription https://discountdrugmart.pro/# online pharmacy non prescription drugs
online pharmacy without prescription https://familypharmacy.company/# Best online pharmacy
Pemain harus memahami aturan masing-masing mesin http://preman69.tech/# Beberapa kasino memiliki area khusus untuk slot
http://preman69.tech/# Banyak pemain berusaha untuk mendapatkan jackpot
Kasino memiliki suasana yang energik dan menyenangkan https://bonaslot.site/# Kasino di Jakarta memiliki berbagai pilihan permainan
Slot dengan grafis 3D sangat mengesankan https://garuda888.top/# Kasino di Indonesia menyediakan hiburan yang beragam
Banyak kasino memiliki program loyalitas untuk pemain http://slotdemo.auction/# Jackpot besar bisa mengubah hidup seseorang
https://bonaslot.site/# Slot menjadi daya tarik utama di kasino
Kasino menyediakan layanan pelanggan yang baik https://slotdemo.auction/# Kasino selalu memperbarui mesin slotnya
http://bonaslot.site/# Mesin slot digital semakin banyak diminati
Slot dengan fitur interaktif semakin banyak tersedia https://preman69.tech/# Mesin slot dapat dimainkan dalam berbagai bahasa
http://slotdemo.auction/# Kasino di Jakarta memiliki berbagai pilihan permainan
п»їKasino di Indonesia sangat populer di kalangan wisatawan http://garuda888.top/# Kasino di Indonesia menyediakan hiburan yang beragam