“Дэ Факто” нэвтрүүлгийн хөтлөгч Д.Жаргалсайхан лекц унших эсвэл ярилцлага хийхдээ мэдлэг боловсролыг ихэд чухалчлан үздэг тухайгаа байнга ярих юм билээ. Тухайлбал, дээд боловсролгүй, ядаж нэг гадаад хэлгүй хүн яаж улс орныг удирдах юм гэж шүүмжилдэг. УИХ-ын зарим гишүүд, нэр дэвшигчдийг харж байхад энэ үг туйлын үнэн санагдах юм. Тэдний биеэ авч яваа байдал, ёс суртахууны алдаа, зан харилцаа зэрэг нь зайлшгүй ийм шалгуур үзүүлэлтийг шаардах боллоо. Манай сонин ч энэ сэдвийг байнга хөнддөг. Аравдугаар ангиа онц дүүргэсэн, өдрөөр аль нэг их, дээд сургууль төсгөж байж Их хуралд өрсөлдөх ёстой гэж бид бичиж байлаа.
Өдгөө УИХ болон Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгууль ид үргэлжилж байна. Энэ сонгуульд нэр дэвших хамгийн анхны шат дамжлага нь конкурс буюу Элсэлтийн шалгалт гэж үзэж болох юм. Арваа онц төгссөн, гадаад дотоодын их, дээд сургууль дүүргэсэн хэлтэй, устай хүмүүс манайд хэдэн зуугаараа байгаа. Ийм хүмүүс тэгтэл ховордсон юм биш. Ийм хүмүүс л УИХ болон Иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралд нэр дэвшиж, цаашид Монголын төрд ажиллаж, улс орныг авч явах ёстой. Нэр дэвшигчдэд тавих анхны шаардлага бол энэ юм. Дараа нь амьдралын туршлага, ажлын амжилт зэргийг нь харгалзан үзнэ биз.
Яагаад ингэж бичих болов гэхээр арван жилийн боловсролгүй, их дээд сургууль төгсөөгүй, ядаж гадаад хэлгүй, ёсзүйгүй гажгуудаар тоглуулсаар байгаад Монголын төр мөхлийн байдалд орох гэж байна. Сүүлийн 20 жил ийм гажгууд Монголын төрөөр тоглож, хорлож дууслаа. Их бага гэлтгүй төрийн бүх л шатанд ийм хүмүүс тухлан суужээ. Тэд өдий наслахдаа нэг ном бүтэн уншиж үзээгүй, бусдын яриаг тухтай суугаад сонсчих чадвар суугаагүй, алаан хядаан гэмт хэрэгтэй кино үзэж, түүгээрээ амьдардаг. Олны нүдэн дээр гарахдаа уран гоё мөрөөдөл ярин жүжиглэнэ. Ингэж хуураад яваад байж болно гэж боддог нь хамгийн харамсалтай. Цаашид ийм хүмүүсээр Монголын төрийг удирдуулахад хэцүү байна.
Үндсэн хуулиар Монгол Улсын иргэн хэн ч УИХ-д нэр дэвших эрхтэй боловч биднийг удирдахад арай дөнгүүр боловсролтой, ёс зүйтэй хүмүүс хэрэгтэй. Ийм шалгуур үзүүлэлт байхгүйгээс өнөөдөр Монгол төр дампуурч байна. Сайн муугийн жишээ өчнөөнийг хэлж болно. Гэхдээ сонгуулийн халуун өдрүүд үргэлжилж байгаа энэ үед хэн нэгний нэрийг дурдаад яахав.
Гэсэн ч бидний нүдэн дээр өдөр бүр л ичгүүргүй үйл явдал өрнөж байна шүү дээ. Хүний эрх зөрчлөө, эргүү балай санал гаргалаа гэж нялцганах хэрэггүй. Тэгвэл онц сурах чинь яасан юм, дээд боловсрол эзэмшиж хэл сурахгүй юугаа хийж явсан юм гэсэн бэлэн хариулт байж болно. Монгол Улсын Ерөнхий шүүгч, Ерөнхий прокурорын албан тушаалд хэн ч томилогдож болно. Эрх нь нээлттэй. Гэхдээ энэ мэргэжлээр олон жил ажилласан дадлага туршлагатай, насны хувьд тогтсон хүмүүсийг томилдог журамтай. Хүний эрхийг дээдэлж байна гээд мэргэжил мэдлэггүй захын нэг хүнийг прокурор болгочихвол юу болох билээ. Үүн шиг Монгол төрийн жолоог атгах хүмүүст тавих шалгуур, журамтай болъё!
Байгаль дээр хамгийн шилдэг, шилмэл нь амьд үлддэг хууль үйлчилдэг. Амьд үлдэгсдээс онцгой гойд нь сүргээ удирддаг жамтай. Орчин үед хүний нийгэмд ийм шалгуур байхгүй болсон. Тиймээс төр барилцахаар горилж буй нэр дэвшигчдэд тов тодорхой дээрх шалгууруудыг тавьдаг болъё.
Төрөөс бусад салбарт бол хамаа алга. Бизнес, урлаг, спортынхон бол хар чадлаараа зүтгэж, байгалийнхаа өгөгдөхүүнээр амжилтад хүрдэг хүмүүс. Харин төрийг барилцаж, улс орныг залж явах хүмүүст ийм байдлаар хандаж болохгүй. Системтэй боловсрол эзэмшсэн, ёс суртахуунтай, үзэл бодол нь төлөвшсөн, бусдын төлөө зүтгэх сэтгэлтэй хүмүүсийг л шигшиж шилж сонгомоор байх юм. Өрөөлийг харах байтугай өөрийгөө авч явах чадваргүй мухар сүсэгтэй хүмүүс нэр дэвшиж байна. Зөвхөн өөрөө алдар нэр олж, баяжихын төлөө төрд гарахаар зүтгэж байгаа бүлэг хүмүүс ч бий. Элдэв гэмт хэрэг увайгүй үйлдлээ хаацайлах гэж төрийн нөмөрт хоргодогсод ч байгаа. Их хүссэн хүнд төрийн жолоо бүү атгуул гэдэг үгтэй. Энэ мэт боловсрол мэдлэггүй, хамгийн гол нь хүний мөн чанараа гээсэн хүмүүсийг орогнуулдаг газар Монголын төр бүү байг.
Дахин хэлэхэд УИХ-д нэр дэвших эрх авах хамгийн анхны гишгүүр бол аравдугаар ангиа онц төгсөх гэж журамлая. Эцэг эхчүүд хүүхдээ эрдэм боловсролд шимтүүлж, багаас нь бэлтгэе. Монголын төр цэвэр тунгалаг байх үндэс эндээс эхэлнэ.