Ерөнхийлөгчийн гаргасан “Том төрөөс ухаалаг төр рүү” гэдэг санаачилгыг чухам дээр дооргүй л ярьцгааж байна. Сөрөг хүчин хүртэл үүнийг дэмжиж, урьд өмнө өөрсдөд нь падгүй байж байгаад чухам одоогийн төрд л хамаатай юм шигээр ярьцгааж байна аа. Гэхдээ энэ тэр нь хамаагүй, хамгийн чухал нь данхайсан толгойтой, цүрдийсэн гэдэстэй төртэй байснаас иргэд нь гэдэс дүүрэн, халаас бүтэн байхыг хаа хаанаа мэдсэн нь сайн юм. Төр нь монцойчихсон, иргэд нь мөр унжгар явснаас хонжоо монжоо нь иргэддээ ирдэг байх нь хэрэгтэй юм аа. Төр бизнест нь оролцоод байдаггүй, ашиг сонирхлын зөрчилтэй биш бас өөрсөдтэй нь өрсөлдөөд байдаггүй байгаасай гэж бизнесийнхэн хүсч байгаа. Тэгээд ч төр гэдэг зангараг ханхлуулж сүрдэм сонстдог ч тэнд эзэн байдагг үй билээ. Төрд очсон өмч бүр үнэгүйдэж тэндээс алдагдал л хүлээж байдаг нь үнэн. Төрийн өмчийн нэр дээрх байгууллагын тоо урьдын адил их сонстсоор. Одоо эднийг эхнээс нь хувьчилж, төрийн мэдлээс гаргах нь том төр данхайж бус харин зөв менежмент хийж ухаалаг шийдвэр гаргадаг болоход хүрнэ. Тухайлбал МИАТ, Эрдэнэт, Монросцветмет, Оюутолгойн төрийн мэдлийн хувийг, улсын эмнэлэг, сургуулиуд, МОНЦАМЭ, МҮОНРТ, Монгол шуудан, цахилгаан станцууд, Хөтөл, Шивээ овоо, Багануур хувьцаат компани, Монголын Цахилгаан холбоо компани, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр гээд төрийн нэр дээр буй олон газрууд бий. Яагаад эднийг хувьчлах ёстой вэ.
МИАТ компанийг төрийн өмчийн гэдгээр нь үндэсний агаарын тээвэрлэгч статустай болгосон. Гэхдээ энэ статус компанийн өмнөх тодотголыг нэмэгдүүлсэн болохоос биш зорчигчдын халаасан дахийг хэмнэхэд ширхэг ч тусаа өгөөгүй. Тэр ч байтугай агаарын тээвэрт чөлөөт өрсөлдөөнийг бий болгоно гэсэн төрийн бодлогын баримт бичигтэйгээ зөрчилдөхөд хүргэсэн. Төр агаарын нислэгийн чиглэлийг нэмэгдүүлэх, аюулгүй байдлыг шинэ түвшинд гаргах, замын зардлыг багасгах ямар ч бодлогыг хийхгүй харин өөрийн мэдлийн компаниа аргацааж авч явах боломж бололцоогоо нэгдүгээрт тавиад байхаар ямар юмных нь ухаалаг төр болж чадах вэ дээ. Гэтэл чөлөөт өрсөлдөөн бодит амьдрал дээр яаж тусгалаа олж байдгийг сүүлийн хэдэн жилийн дотор иргэд харж байна. МИАТ ашиггүй гээд хаячихсан, үүнийг нь дагаад тав тухтай, аюулгүй байдлын асуудал бүр хаягдчихсан орон нутгийн нислэг бас ч гэж сайжраад байгааг бид харж байна. “Изинис”, “Аэро Монголия”, “Хүннү эйр” гээд хувийн компаниуд энэ салбарт орж ирснээр дааж давамгүй байсан үнэ өртөг бас ч гэж боломжийн болоод байгаа. Одоо гадаадын ашигтай нислэгүүд нь төрийн компанидаа үлджээ. Үндэсний гэдгээрээ томордог ч ижил төрлийн бусад авиа компаниудынхаа аманд ороод л нислэгийн тоо нь улам цөөрөөд л байдаг. Өөр сонголтг үй зорчигчид нь харийн компаниудын аманд багтсан үнээр өртөг өндөртэй нислэгээр явсаар удлаа. Гарах гарц нь хойно байгаагаа сэгсрүүлээд нисэхээс өөр яах билээ дээ. Сэтгэл дутдаг, эзэнгүй байдаг төрийн компанийн жишгээр МИАТ ч бас алдагдалтай ажилладаг. Дөрвөн онгоцтой төрийн компанид 780 хүн ажилладаг бол 3-5 онгоцтой хувийн компаниудад 200-230 хүн ажилладаг гэх юм билээ. Бас том ялгаа байгаа биз. Төрийн мэдлийн компанид бол хэнбугай ч ингэж ханддаг. Ямар өөрөөс нь мөнгө гарах юм биш ширхэг хадаасыг хоёр хүн дамжлаад явах боломжийг хайж байдаг. Харин хэмнэлт ашиг харж байдаг хувийн секторт шуудайтай хадаасыг нэг хүн үүрэх үүргийг өгдөг. МИАТийн удирдлагуудын идсэн уусан хэргийг бид залхатлаа л сонслоо. Төрийн нэрийн дор эрх мэдэлтэй хэдэн хүмүүст идэж уух эрхийг нь өгөхийн оронд Монгол Улсын төрөөс МИАТ-ийг шугамаа булаалгадаггүй харин ч тэр “Korean air”, “Air china”, “Aeroflot”-той өрсөлдөх үүрэг өгөх байсан юм. Энэ бол ухаалаг төрийн хийх ажил байв. БНСУ-ын төрөөс хэцүү бэрх цагт “Daewoo”-г яаж дэмжиж бас дэмнүүлж, “Samsung”-т дэлхийн хэмжээний компани болох үүрэг өгч байсныг жишээ болгож ярьдаг. МИАТ компаниас хөрөнгө мөнгө шамшигдуулсан хэрэгт буруудсан хүмүүсийг шоронд олон жилээр хорих тухай ярихаас илүүтэй алдсанаа тэднээр төлүүлж, тултал нь ажиллуулах тухай шийдвэр гаргавал ухаалаг шийдэл болох байсан биз. Тэгж яривал цөөхөн монголчууд дунд боловсролтой чадалтай хүмүүс цөөн. Тэр дундаа нисэхийн салбарт ажилладаг мэргэшсэн толгойнууд хуруу дарам цөөхөн. Тиймээс тэднийг унасан салбарыг босгож, МИАТ-ийг дэлхийн хэмжээний авиа компани болгож нүглээ наминчлах боломжийг өгвөл хэн хэнд нь хэрэгтэй байсан байж болох юм. Шийтгэлийг хорьж биш харин ухаан хүчийг нь шавхан авдаг хувилбарыг манайх ер боддоггүй, шоронжсон тогтолцоогоо л өөгшүүлэхийг хичээдэг. Хадгаламж зээлийн хоршооны хэргийг манайхан одоо ч ярьсаар. Хоршооны эзэд нь “Бид мөнгөө босгох аргаа мэдэж байна. Хүмүүсийг хохиролгүй болгож чадна. Битгий хориоч” хэмээцгээж бүр хохирсон хүмүүс ч “Эднийг хориулалг үй байж л бид мөнгөө авч чадна” гэж байсан ч хуулийнхаа дагуу гээд аваачаад л хийсэн. Тэгээд хохирогчид олж долоосон юм ч байхгүй, хадгалуулсан мөнгө нь өнөөх бизнесмэнүүдийн хуруу хумсаа хугалан байж цуглуулсан хамаг хөрөнгийн хамт Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрынхны гараар ороод л дууссан. Хуулиа дагаж мөрдөх ёстой ч төр ухаалаг байсан бол аль ч талдаа ашиггүй ийм алхмыг хийх хэрэггүй байв.
Үлгэр домог мэт үргэлжилж байж арайхийн баталсан Оюутолгойн гэрээн дээр ч ярих асуудал бий. Стратегийн ордын нөөцөд батлагдсан болохоор төр тодорхой хувийг нь авна гэдгээрээ л зүтгэчихсэн. Төр хамтрагч болоод эхлэхээр хөрөнгө оруулж таарна. Бас хариуцлагаа ч хамтдаа үүрэх болчихно. Хөрөнгө оруулах мөнгөгүй болохоороо зээл авна. Гэтэл төр бүх төрлийн татвараа аваад явчихсан бол үүнээсээ хамаагүй дээр байх байсан гэж учир мэдэх хүмүүс ярьдаг. Тэгэхээр төрийн мэдлийн хувь дээрээ ч бид бодолцмоор байгаа юм. Төрд өмч авах биш харин өмчгүй болгоод ухаалаг зохицуулалт хийх боломжийг л эрэлхийлмээр. Чөлөөт зах зээлийг мөрдлөг болгодог олон улсын жишиг ингэж л явдаг.
Төрийн мэдэлд байдаг МОНЦАМЭ агентлаг, олон нийтийн тодотголтой МҮОНРТ-ийн талаар ч ярилг үй өнгөрч боломгүй. 1998 онд батлагдсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулиар төр мэдэлдээ хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлгүй болохоор болж, улмаар ОНРТ-ийн хууль батлагдаж төрийн мэдлийн радио, телевиз байхгүй болж байв. Үүнийг төр биш олон түмэн маань л мэдээллийн хүчирхэг хэрэгсэлтэй болсон гэж байгаа амьдрал дээрээ худлаа. Мөнгө нь төрийнх, томилгоо нь улст өрийнх, байшин барилга нь ч төрийнх. Тэгэхээр төрийн бус олон нийтийнх гэсэн жүжигт хэн хэн маань ч итгэхг үй. Ядаж гаргаж буй контент нь олон нийтийн хэрэгцээг хангадаг ч биш. Энэ салбарт чөлөөт өрсөлдөөн байхгүй болохоор бас л эрүүл биш.
Цахилгаан, дулааны станцуудын хувьд үнийг нь чөлөөлж, хараат бус болгож байж л бид эрчим хүчээ борлуулах талаар бодож эхлэх байх. Түүнээс хараат байдлаараа бол юун гадагшаа гаргах, бусдын аяыг хардгаараа л байна. Шуудангийн байгууллагыг хувьчилдаггүй юм аа гэхэд үйл ажиллагааг хувьд шилжүүлэх тухай бид бодох л хэрэгтэй болж байна. Төр баялгийг үйлдвэрлэнэ гэж хэзээ ч байхгүй. Төр үйл ажиллагаа явуулаад ашиг олно гэж ч байхгүй. Харин баялаг үйлдвэрлэх боломж, ашиг олдог чиг замыг нь аж ахуйн нэгжүүд, иргэддээ л нээж өгмөөр. Хорин жилийн өмнө ярьж байснаа одоо давтаж, дороо эргэлдэх эргүү төлөг шиг байгаа ч дахиад хорин жил эргэлдэхгүйн тулд одоо эхэлмээр байна. Төр мэдэлдээ өмчтэй байгаад үржүүлж нэмэгдүүлээд иргэддээ өгнө гэж үгүй. Харин төрд эзэн байдаггүй учраас хэн эрх мэдэлтэй байна, хэн зувчуулах боломжтой байна тэр хүний хуруун салаагаар л гарна. Магад тэгээд нэг нам нь ялахаар нөгөөхөө баривчилж, нөгөө нь дараагийнхаа гэх мэтээр явж өгнө. Дуусашгүй өс хонзон. Төр өмчтэй байх нь ийм хэргүүд гарахын үндэс болчихдог. Тиймээс хэн яаж мөнгөтэй хөрөнгөтэй болсныг олж тогтоож судалдаг, буруутгах гэж оролддог тогтолцоогоо ерөөсөө төр нь хөрөнгөтэй байдаггүй тогтолцоогоор халмаар байна. Төр хөрөнгө нэмэх гэж ухаан, цаг зарахын оронд хүмүүсээ яаж хөрөнгөтэй мөнгөтэй байлгах вэ гэдэгт л анхаарвал таарна. Угаасаа төрийн хөрөнгө иргэнд ирж наалддаггүй юм. Баян төртэй байснаас баяжсан иргэдтэй болж, монцгор төртэй байснаас монжсон ардтай байсан нь дээр хойно.