Цөөхүүлээ, зожиг Монголын хүчирхэгжих нууц нь өгөөмөр сэтгэл

Монголчууд бид цэнхэр гариг дээр цөөхүүлээ, цөөхүүлээ дээрээ зожиг гэж жигтэйхэн үндэстэн. Аль тэртээгийн арван гуравдугаар зуунаас наашлуулаад яривалтэгтлээ баян чинээлэг, хөрөнгө мөнгөөр цалгиж явсан түүхгүй. Одоо ч ялгаагүй хоёр идэхгүй, хоосон хонохгүйаж төрж яваа жижигхэн үндэстэн. Тиймдээ ч дэлхийн энд тэнд орших улс орнуудад зовлон гамшиг тохиоход тусалж тэтгэж, түшиг нөмөрсөөд сүйд болдоггүй. Гэхдээ бидэнд бусдад тусалж дэмжсэн, нөмөр болохыг хичээсэн удаа цөөхөн ч гэсэн бий. Манжийн харьяанд байхдаа Манжийн хаанд хэцүү үе тохиолдвол цэргээр тусална гэсэн гэрээ байгуулж явсныг түүхийн шарласан хуудаснаас харж болно. Хоёр зууны тэртээ, дэлхийн түүхэндхар тамхины дайн гэж тэмдэглэгдэн үлдсэн цаг үед тусалъя гэсэн бичгийг манжуудад илгээсэн ч цаадуул нь “яахав ээ” гэж хариулсан гэцгээдэг. Эх орны дайны үед бол Орос улсад яах аргагүй тусалсан байдаг юм. Айл бүр чадах чинээгээрээ мал хуйгаасаа илүүчилж, монгол морь фронтын дайчдын унаа болж байсан түүх хуучраагүй. Хөдсөн дээлтэй, тарчиг амьдралтай монголчууд бэрх цагт ньбайдгаа илүүчилснийг оросууд хүсэхээрээ дурсдаг л байх.

Вьетнамын дайны үеэр вьетнамчуудад гар сунгаж байсан түүх бидэнд бий. Тухайн цагтаа дотоодын дайнтай байсан Лаост социалист ахан дүү гээд суурь хонь бэлэглэж, хүүхдийн эмнэлэг барьж өгсөн удаатай. Хариуд нь лаосчууд Засгийн газрынхаа зөвшөөрлөөр огтолдог өндөр үнэтэй улаан модоо бэлэглэж байсан юм билээ. Тусын хариуд ирсэн модоор урласан сандал ширээн дээртөрийн түшээд өнөө ч ажил хэргээ явуулж байгаа.

Солонгосын дайны үеэр хойд Солонгосын хэдэн хүүхдэд халуун сэтгэлээр хандаж байсан монголчуудад умардынхан одоо ч элгэмсүү. Ямар ч үед бидэнд дажгүй ханддаг. Капитализмд харшилтай, хатуу чанга дэглэмтэй хэр нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч очоод ардчиллын сэдвээр лекц уншихад эмзэглэж, хатуурхаж, мэдэгдэл энэ тэр хийж сүйд болоогүй л юмдаг. Хэцүү цагт нь тусалж байсан учраас бидэнд одоо ч эерэг, аядуу ханддагийн сүүлийн жишээ гэвэл энэ байна. Монголчууд сүүлд гэхэд Японд цунами болоход тусалж байв. Ер нь бид арлынхантай хэзээнээсээ түнш л дээ. Өмнө нь Кобэгийн газар хөдлөлтөөр ч байгаагаа өгч л байсан. Япон ч ардчилалд шилжсэн тарчиг хэцүү цагаас саяхныг хүртэл бидэнд тусламжийн гараа сунгасаар ирсэн улс. Сычуаны газар хөдлөлтийн үеэр бас бид урд хөршдөө чадах хэрээрээ тусалсан. Өгч, авсаар ирсэн өнгөрсөн түүхийг зүгээр нэг сөхсөнгүй. Тасарсан мах, үсэрсэн цус болсон элэг нэгтнүүддээ чадлаараа тусалцгаая хэмээн уриалах гэж л энэ бүгдийг дурсаж байна.

Нэгэн цагт Монгол гэсэн нэрийн дор нэгдэж явсан халимаг, тува, буриадууддаа тусалж, өөд нь татах чадал, боломж бидэнд бий. Өмнөд монголчууддаа бүр илүүонцгойлжхандах учир шалтгаан бидэнд байгаа. Тэд харь улсад зуун дамжин амьдарсан ч Улаанбаатарт ирэхээрээ Чингисийн хөшөөнд мөргөдөг, монгол хүн очихоор элгэмсэн угтдаг янзаараа. Ийм сэтгэлээр Монголд ирсэн элэг нэгтэндээ нутагтаа ирсэн хүү нь мэт дулаан мэдрэмж төрүүлэх уг нь тийм хэцүү биш. Мэдээж Монгол Улсынхуулийг зөрчсөн бол тусдаа асуудал л даа. Саяхан гэхэд Бурхан халдунд мөргөх гэжхадаг бариад алхаж явсан өмнөд монгол залууг сөхрүүлчихсэн дарамталж байгаа зураг цахим ертөнцөөр тарсан. Энэ зургийг харсан хүмүүсийн дийлэнх нь өмнөд монгол залууг сөхрүүлсэн “эх оронч”-дод илт дургүйцсэн сэтгэгдэл үлдээсэн харагдсан. Угсаа нэг, элэг нэгтнүүддээ ийм эерэг сэтгэлээр хандмаар байгаа юм. Хэзээд эвтэй, бие биедээ яаж ч уурласан монгол үндэстэн гэсэн нэг нэрийн дор нэгдэж чаддаг болсон цагт Монгол хөгжинө. Хэрэлдэж маргах, дээрэлхэж дарамтлах, залилах шулах гэсэн муу дадлаасаа татгалзсан цагт л бид хүчирхэгжинэ.

Үндэс нэгтнүүдээс гадна Түвд, Балба зэрэг улс байна.Бидэнтэй соёл ижил болохоор нэг үндэстэн мэт санагдаад байдаг юм. Үзүүрсгэн дээлтэй түвдүүд цаанаа л дотно. Манай хөдөөгийнхнөөс ялгараад байх юмгүй төрхийг тэдний зурагнаас олж хардаг. Балбын лам нарын зургийг харахаар яг лманай лам нар. Ямар сайндаа л бид “Нум сумын магтаал”-даа“Балбын дархан балбаж, баатар дархан давтаж хийсэн” гэсэн мөр шад оруулж байхав. Сүүлдээ ч хэлцшахуу болсон үг дээ. Балба дархчууд аль Хубилайн үеэс л Монголд орж ирсэн гэж түүхчид ярьдаг юм билээ. Балба бидний хувьд соёлоороо ийм л ойр улс. Саяхан Балбад газар хөдөлж хэдэн мянган хүний амийг авч одсон харамсам явдал боллоо. Иргэдээ ийм олноор нь алдсан Балба улсад дэлхий даяараа тусалж байна. Гэтэл бид гар сунгаагүй л сууна. Монголчуудын очиж мөргөдөг Соёмбо сүм, Жаран Хасарын суварга газар хөдлөлтөнд үгүй болжээ. Жаран Хасарын суварга гэхэд л манай жинчдийн нутгаа зорихдоо мөргөн сүслээд хөдөлдөг газар байж. Балбад “Монголын дуу хоолой” гэж сэтгүүл бий. “Монголын зүрх сэтгэл” гэдэг хөгжмийн хамтлагтай. Жил бүр “Мисс Монгол” гэдэг тэмцээн зохион байгуулдаг. Бидэнд элгэмсэг ханддаг ийм үндэстэн дэлхий дээр өөр хаана байгаа билээ. Монгол, Балба улсууд соёлоороо ийм гүн холбоотой. Соёлоо алдахгүйн тулд, их гүрний нөлөөнд уусахгүйн төлөө амьдаараа зулын гол болж байгаа түвд ламыг өмөөрөн өмөлздөг, байгалийн гамшигт иргэдээ хэдэн мянгаар нь алдсан балбачуудад тусламжийн гараа сунгадаг тийм л сэтгэл бидэнд үгүйлэгдэж байна.

Соёл нэгтэй зовсон түмэндээ эерэг сэтгэлээр хандмаар байна. “Өгье гэвэл ганцаасаа, уйлъя гэвэл сохроосоо” гэсэн үг бий. Бид хэдий ядуу ч гэсэн зүдэрсэн зовсон соёл, элэг нэгтэндээ тусалж чадахаар улс. Өгөөмөр сэтгэл гаргаж чадах үндэстэн. Үүнээс ядуу тарчиг, хөгжил буурай байхдаа ЗХУ гэдэг хүчирхэг том гүрэнд тусалж чадсан ард түмэн. Ер нь монголчууд уг язгуураасаа өгөөмөр. Аль тэртээ зуунд Монголд ирж байсан Италийн жуулчин Марко Пологоос эхлээд хорьдугаар зууны эхэн үедирээд буцсан гадны эрдэмтэн, жуулчид монголчуудын өгөөмөр найрсаг, уужуу тайвныг дуу нийлүүлэн шагшсан байдаг. Монголчуудын философи гэж хэлж болохоор чанар л даа. Талын монголчууд хэзээнээсээ л өглөгч, өгөөмөр, уужуу тайван, өрөвч нинжин байсан. Ядарсандаа тусалдаг, гомдсон нэгнээ уучилж өнгөрөөдөг уужуу сэтгэл бол тал нутгийн унаган ааль. Монгол түмний цусанд шингэсэн энэ чанарыг сэргээмээр байна. Монгол хүчирхэг, тусгаар оршихын үндэс бол ердөө л сая дурдсан эрхэм чанарууд. Тува, халимаг, буриад, өмнөд монголчуудынхаа хувьд бид бүр аврал нь байх учиртай. Тэгж байж Монгол хүчирхэгжинэ.

Өмнөд монголчууддаа элэгтэй хандахыг төрийн хар хайрцагны бодлогодоо тусгах хэрэгтэй. Хэтэрхий хол сонсогдож магадгүй л дээ. Тэдэнд бид яаж туслах юм гээд суугаад байвал юу ч өөрчлөгдөхгүй. Хамгийн наад зах нь урд хөршөөс ажилтан авахдаа монгол хэлний шалгалт авна гэсэн шаардлага тавьчихад л элэг нэгтэндээ дэм болчихно. Хятадад өмнөд монголчууд л монголоор ярьж байгаа. Тэгэхээр тэд л монгол хэлний шалгалтанд тэнцэж таарна.

Монголчууд таван саяулаа болоход наад зах нь дөчин жил дутуу байна. Ам нээвэл уушги нээ гэдэг. Нэгэнт энэ сэдвээр дуугарсных хэдэн аравны турш таван сая болох гэж дотроо мачийхийн оронд үндэстнээрээ нэгдэж яагаад болохгүй гэж. Бид дэлхийд хамаатан садан муутай, зожиг үндэстэн. Яг ачир дээрээ монгол гэдэг үндэстэн цэнхэр гаригт тийм ч нэр сайтай биш. Өвөг дээдсийн маань баатарлаг түүхийг дэлхий нэг талаасаа “түрэмгий, харгис” гэж хардаг.Зожиг, дээр нь ийм имижтэй улс хүчирхэгжихийн тулд олуулаа болох учиртай. Олуулаа болох арга, гарцыг холоос хайгаад байх шаардлагагүй. Ерөөсөө үндэс нэгтнүүдээ голомтонд нь урья.

Буриадын “Алтаргана”байна. Заавал Монголд, тэгэхдээ бүр Улаанбаатарт жил бүр зохион байгуулж баймаар наадам. Учир нь Улаанбаатар бол монголчуудын гал голомт. Дэлхийн өнцөг булан бүрт байгаа буриад зон голомтондоо жил бүр ирж наадамлаад ирэхээр өнөөдрийн хөндий харилцаа ойртоод ирнэ. За тэгээд халимаг, тува гээд элэг нэгтнүүдийнхээ онцлогийг харуулсан наадам, тэмцээнийг Улаанбаатарт жил бүр зохион байгуулахад болохгүй юмгүй.

Ц.БААСАНСҮРЭН