Засгийн газраас хэрэгжүүлсэн “Нүүрс” хөтөлбөрөөс олон тэрбум төгрөгийг хувьдаа завшсан гэх хэрэгт буруутгагдан анхан шатны шүүхээс 4.6 жилийн хорих ял сонссон Л.Гансүхийн биеийн байдал мууджээ. Хорих 461 дүгээр ангид хоригдож буй түүний бөөрний архаг үрэвсэл өвчин сэдэрч бие нь тааруу байгаа гэнэ. Иймд түүний өмгөөлөгч Ц.Цэрэнжээтэй ярилцлаа.
-Л.Гансүхийн биеийн байдал муудсан гэх мэдээлэл байна?
-Өнгөрсөн долоо хоногт очиход түүний бие муу байгаа нь харагдаж байсан. Нүүр нь хавагнасан, бөөр өвдөж байна гэж ярьж байсан. Ар гэрээсээ эм авахуулж байгаа. Өмнө нь хоригдож байхдаа бөөрний дутагдалд орох эрсдэл үүсэж байсан. Хоригдож байгаа хүний эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг шийдвэр гаргасан хүмүүс хариуцах ёстой. Ер нь бол бие нь муу байгаа шүү дээ. Л.Гансүх эрүүл мэндээрээ хохирч байгааг мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүгч нар мэдэж, хариуцлага хүлээх ёстой шүү.
-Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцэн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргасан байсан. Гомдол гаргах үндэслэл нь юу вэ?
-Бусдыг нууцаар чагнах, дагаж мөрдөх, нотлох баримтын эх сурвалжаа тогтоох л ажиллагаа. Энэ нь гүйцэтгэх ажлын тухай хуульд заасан журмын дагуу прокурорын зөвшөөрлөөр, хяналтан дор маш ёс зүйтэй, хуулийн дагуу явагддаг ажил. Гэтэл ийм далд байдаг ажлыг далимдуулаад зүгээр л гүйцэтгэх ажлын нотлох баримтаар нотлогдож байна гээд шүүх хурал дээр яригдаагүй. Хавтаст хэрэгт ч авагдаагүй зүйлээр хүнийг яллаж байгаа нь хүнийг төрийн
байдлаас харсан биз. Засгийн газрыг огцруулахын өмнөх орой прокурорын байгууллага нь мөрдөн байцаагчтайгаа цуг Л.Гансүхийг улсад 13 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан гээд хэвлэлийн бага хурал хийгээд сууж байв. Үүнээс эхлээд хэргийн процесс хэрхэн өрнөж байгаа нь харагдсан.
-Та ярилцлага өгөхдөө шүүхийг шүүмжилсэн байсан?
-Шүүхийн шинэчлэлийн хүрээнд шинэчлэл хийгдсэн үү гэдгийгн нэг шалгуур нь шүүх хурал олон нийтэд нээлттэй болсон явдал. Эрүүгийн байцаан шийтгэх тухай хуулийн 284.2-т шүүх хуралдаанд тал бүрээс нь бодитойгоор шинэчлэн судлагдсан нотлох баримтыг үндэслэж шүүх шийдвэрлэнэ гэж заасан байдаг. Гэтэл анхан шатны шүүх хурал дээр яригдаагүй, хавтаст хэрэгт байхгүй, шинжлэн судлагдаагүй бичгэн нотлох баримт, гүйцэтгэх ажлын баримт сэлтийг үндэслэж байна гээд тогтоолоо уншсан. Шүүн таслах ажилд ийм практик тогтвол маш аюултай, хууль, хүний эрх үнэгүйдэж, улс төрийн хэлмэгдэл газар авна. Нэг хүний дарангуйлал тогтоно. Монголчуудад 1937 оны хэлмэгдүүлэлт давтагдана. Энэ асуудалд бид назгай, санаа амирлангуй хандаж болохгүй, маргааш хэн ч энэ хүчирхийллийн золиос болж болзошгүй тул нэн даруй таслан зогсоох ёстой. Мөн шүүх гэж ерөнхий ярих биш хэн гэдэг шүүгч хууль зөрчсөн, хариуцлагагүй үйлдэл хийж, хүнийг хэлмэгдүүлэн хохироосон, бусад шүүгч нарынхаа ажил, нэр хүндийг үнэгүйдүүлэн, харлуулсан шүүгч хэн бэ гэдгийг судлан, дахин гаргуулахгүй байх арга хэмжээ авах шаардлага гарч байна. Хуулийг илэрхий зөрчиж, шүүх хурлыг үгүйсгэсэн нэр бүхий шүүгч нарын үйлдлийг хаацайлах,
-Баримттайгаар тодорхой яривал?
-Л.Гансүхийн хэргийг харахад АТГ-ын Нарантуяа гэдэг хүний бичсэн дүгнэлт Үндэсний Аудитын газрын аудитор Ичинхорлоо гэдэг хүний гараар дамжаад, шинжээч нар гарын үсэг зураад, шинжээчийн дүгнэлт болоод гараад ирсэн нь анхан шатны шүүх хурал дээр тогтоогдсон. Тэгэхээр АТГ яагаад тэрхүү дүгнэлтийг бичээд гаргаад ирэв гэдэг нь өөрөө асуудал дагуулж байна. Тэр дүгнэлтэд зөвхөн шинжээч томилох тогтоол л гарах учиртай.
-Шинжээч томилох хүсэлт дахин гаргасан уу?
-Шинжээч нартай холбоотой асуудлыг бид мөрдөн байцаалтын явцад тавьж байсан. Гэтэл бидний хүсэлтийг мөдөн байцаагч, прокурор хүлээж аваагүй. Харин хэрэг шийдэгдсэний дараа Нийслэлийн прокурорын
эмзэглэсэн, шүүх хурал дууссаны дараа шүүх хуралд нөлөөлөх гэсэн оролдлого гэсэн гомдлыг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, цагдаагийн байгууллагад эрүүгийн хэрэг үүсгүүлэх гээд өгсөн. Ийм л процесс болсон. Ер нь шүүх хурлын процесс өөрөө өмгөөлөгчийг хүсэлтээ бичээд өгье гээд зөвшөөрөл аваад гарахаар прокурор нь хүсэлт гаргаад шүүгч нь дөрвөн сая гаруй төгрөгөөр торгосон.
-Л.Гансүх “Нүүрс” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд үнийн зөрүү гэж гарсан байдаг?
-Энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд үнийн зөрүү гарсан гээд байгаа. 2013 оны наймдугаар сарын 8-ны өдрийн Багануурын ТУЗ-ийн тогтоолоор 39 мянга, 2013 оны арваннэгдүгээр сарын нэгний өдрийн 27500 төгрөг гэж баталсан тогтоолын зөрүүгээр Л.Гансүх нарыг улсад хохирол учрууллаа гээд байгаа юм. Шүүх хурал дээр хоёр тогтоолын үнийн зөрүүгээр Багануур ХК-ийг хохироолоо гээд байгаа юм уу гэхээр хохирогч Очирлхам гэдэг эмэгтэй “Үгүй ээ, бид дарамтад ороод л ингэж хэлсэн” гэж мэдэгдсэн. Ингээд үзэхээр энэ хэрэг зохиомол болох нь харагдаж байгаа. “Нүүрс” хөтөлбөр хэрэгжихээс өмнө Багануур ХК-ийн ТУЗ-ийн тогтоосон үнэ нь 27 500 төгрөг. Мөн Эрчим хүчний сайдаас томилогдсон ажлын хэсэг 27500 төгрөгөөр иргэдэд нүүрс худалдаалахад компанид алдагдалгүй гэсэн дүгнэлт гаргасан. Ер нь Л.Гансүх гэдэг хүн “Нүүрс” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх байгууллагуудын үйл ажиллагааг холбосноос нүүрсний үнийг хэд болго, эд болго гэдгийг хэлэх эрх бүхий хүн биш. Тиймээс ч ажлын хэсгийн баталсан дүгнэлтийг л хэрэгжүүлэхийн тулд ажилласан. Одоо Шарын гол дээр энэ ажлыг хувийн компаниуд хэрэгжүүлэх гээд явж байгаа гэх мэдээллийг ч би сонссон.
Л.Гансүх нарыг яллахын тулд жингийн зөрүү гэдэг үндэслэлийг прокурор гаргасан. Уурхайгаас ачигдсан нүүрс, иргэдийн гэрийн гадаа очихдоо гардаг хорогдлыг Л.Гансүх нарыг санаатай гаргасан гэсэн. “Багануур”, “Багануур илч” компанийн удирдлага хэрэг үүсгэхээс өмнө жингийн зөрүү юунаас болж гарч байгаад судалгаа хийсэн байдаг. Багануур ХК-иас ачигдсан таван вагон нүүрснээс Толгойт, Амгалан өртөөн дээр ирэхэд 14 тоннын зөрүү гарсан. Ийм хэмжээний нүүрс дутсан. Вагоны хананы мөстөлт, ууршилт, зам зуурын хулгай гээд янз бүрийн хүчин зүйл нөлөөлдөг тухай асуудлын бодит байдлыг мэддэг хүмүүс хурал дээр хангалттай ярьсан.
Мөн шигшилтээс үлдсэн нунтаг нүүрсийг авч, станцуудад өгөх үүргээ “Багануур илч” компани хангалтгүй биелүүлсэн. Тэд тэрхүү нүүрсийг бүрэн авалгүй овоолго үүсгэсэн, шатсан, газарт ул болсон гээд олон шалтгааны тухай хурал дээр яригдсан. Шүүх, прокурор бодит байдалд дүгнэлт хийхээс зайлсхийсэн. Тэд зөвхөн Л.Гансүхийг яллах зорилгод хөтлөгдөн ажилласан. Эрүүл ухаанаар бодсон ч Л.Гансүх, Даваахүү, Мөнгөнтуяа нар яаж ч хуйвалдсан жингийн зөрүү гаргах бодит боломж байхгүй гэдгийг хэн ч ойлгоно.
-Хамгийн гол нь Л.Гансүхийг энэ хэрэгт буруутай гэж үзэх юм бол ямар нэгэн хохирсон байгууллага гарна. Гэтэл бүгд л хохиролгүй гээд байдаг гэсэн?
-Багануур нь хохирсон байх ямар ч үндэслэлгүй. Нэгдүгээрт, Засгийн газар Сангийн яамнаас баталгаа гаргаж, 18 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэн. Мөн дээр нь нүүрсийг гурав ангилж, 22 мянган төгрөгөөр станц руу, 27500 төгрөгөөр иргэд рүү, 39 мянган төгрөгөөр портертой, өөрсдөө очиж авдаг хүмүүст худалдаалдаг байсан. Гэтэл прокурорууд 39 мянган төгрөгөөр зарах ёстой гээд зүтгээд байгаа юм. Шийдвэр гаргасан нүүрсээ зарж байгаа компани, иргэдэд хямд чанартай нүүрс хүргэх ажлыг зохион байгуулж байгаа хүмүүс 27500 төгрөг гэдгийг хэлсээр байхад зохиомлоор 39 мянгаар худалдах ёстой гэж зүтгэн Л.Гансүх нарыг яллаж байгаа юм. Прокурорт нүүрсний үнэ тогтоох эрх байхгүй.
Бага нуур ХК-ийн нүүрсний үнийн зөрүү, жингийн зөрүү нь Л.Гансүх нартай холбоогүй гэдгийг таван өдрийн шүүх хурал хангалттай нотолсон.