Гэнэт ноход шуугилдаад, “Юусэн билээ” гэж цочин сэрлээ. Исламын сүмийн өглөөний мөргөлийн дуунаар Охрид нуурын эрэг дээрх “Дрим” зочид буудалд амрагчдын дагуулж яваа ноход дуу дуугаа авалцан өрөө өрөөнөөс хуцалдаж буй нь энэ. Цагаа харвал өглөөний 05:00. Мөргөлийн дуу намжиж, ноход ч тайвшрав бололтой. Урьд орой хөл хөдөлгөөн, дуу шуугиан, бүжиг наадам, амрагч, зугаалагчдын шуугианд дарагдаж байсан Охрид нуур ер бусын дөлгөөхнөөр эргээ хаялна. Намрын сэрүүн хэдийнээ Стругад айлчилжээ. Тагтны том хаалгаа хаагаад буцаж хэвтлээ. Яг одоо Улаанбаатарт өглөөний 11 цаг болж байгаа даа гэж бодохоор нойр эс хүрнэ. “Стругагийн яруу найргийн үдшүүд” буюу Дэлхийн яруу найргийн их наадмын дөрөв нугалж эвхсэн хөтөлбөрийг гаргаж ирээд өнөөдөр ямар ямар арга хэмжээ, уншлага, уулзалттай билээ гэж хэсэг харлаа.
Өчигдөр Македонийн нийслэл Скопье хотоос автобусаар давхисаар өдөр 12 цагийн алдад энд ирсэн. Автобуснаас буусан даруйдаа “Яруу найргийн цэцэрлэг”-т очиж Дэлхийн яруу найргийн их наадмын өнөө жилийн “Алтан хэлхээ” шагналын эзэн, Хойд Македонийн алдарт яруу найрагч Влада Урошевичийн дурсгалын мод суулгах ёслолд оролцоцгоосон юм. Тухайн жилийн “Алтан хэлхээ” шагналт яруу найрагч энд дурсгалын мод суулгаснаар “Стругагийн яруу найргийн үдшүүд” эхэлдэг уламжлалтай. Мод бүхний доор “Алтан хэлхээ” шагнал хүртсэн яруу найрагчийн нэр, QR код бүхий мэдээлэлтэй пайзыг байршуулжээ. 62 жилийн хугацаанд энд төдий тооны мод суулгасан гэсэн үг л дээ. Мод болгоныг сонирхож, пайзыг нь уншлаа. Тэвэрт багтамгүй бүдүүн мод байна. 1974 онд Дэлхийн яруу найргийн их наадмын “Алтан хэлхээ” шагнал хүртсэн Туркийн яруу найрагч Фазыл Хусну Дагларжагийн суулгасан мод аж. Энэ хүн бол 1914 онд Истанбулд төрсөн, нийт 60 гаруй шүлгийн түүвэр хэвлүүлсэн Туркийн алдартай яруу найрагч. Түүний шүлгүүд хүн төрөлхтөн, сансар огторгуйн зүй тогтлоос эхлүүлээд милитаризмын эсрэг сэдвүүдийг хөндсөн, Туркийн тусгаар тогтнол, дайн зэргийг хөндсөн байдаг. Ер нь Дэлхийн яруу найргийн их наадмын гол шагнал болох “Алтан хэлхээ”-г дэлхийн яруу найргийн хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан, үг хэлж үзэл бодлоо илэрхийлж, шударга үнэний дуу хоолой болсон яруу найрагчдад олгодог бололтой. Энэ жилийн “Алтан хэлхээ” шагнал хүртсэн Влада Урошевич гуай одоо 79 настай. Македонийн нийслэл Скопьед мэндэлсэн. Яруу найрагч, түүхч, зохиолч, утга зохиол-урлаг судлаач, эссэч, антологич, орчуулагч нэгэн юм. Нэг үгээр бол Хойд Македонийн өнөө цагийн оюун санааны оргилуудын нэг нь.
Влада Урошевич “Эрх чөлөө” шүлэгтээ эрвээхэй лааны дээгүүр нисэхдээ далавчаа шатаадаг шиг яруу найрагч хүн үг хэлэх эрх чөлөөгүй боллоо ч шүлэг бичих эрх чөлөө нь үлддэг, сансрын хөлгөө орхин гарч буй сансрын нисгэгч бол дэлхий рүү буцахаас татгалзсан өндөрт шидсэн чулуу юм даа…хэмээжээ. Цэцэрлэгт хүрээлэнд уншсан түүний шүлгүүд бол тэр чигээрээ тайтгарал, байгаль эх дэлхийдээ талархсан мялаалга байлаа.
Өнөө жилийн “Алтан хэлхээ” шагналын эзэн, Хойд Македонийн алдарт яруу найрагч Влада Урошевич”
Өдрийн хоолоо зочид буудлын хоолны том танхимд идэцгээлээ. Өглөөхөн л автобусанд суухын өмнө гар барин танилцсан орон орны яруу найрагчид үдийн хоолны ширээний ард дөрөв, таваараа сууцгаалаа. Хатаасан яншуй цацсан улаан лоолийн зутан, элдэв зууш. Араас нь нухсан төмстэй, жигнэсэн луувантай, тахианы цээж мах сэлт. Хоолны дараа амттан ирлээ. Яруу найрагчид орой эхлэх нээлтийн ёслолын өмнө амсхийхээр өрөө өрөөндөө орцгоов.
Байрласан өрөө минь Охрид нуур руу харсан цонхтой, гаднаа тагттай. Тагтан дээр нь гарч эргэн тойрныг ажиглалаа. Эрэг дээр наран шарлагын ор, сандал, сүүдрэвч. Усны хувцастай хүүхэд, залуус, эмэгтэйчүүд…нууран дээгүүр хурд мэдэн сүлжилдэх хэд гурван моторт завь… усаар тоглож наадах хүүхэд багачуудын бүдэг бадаг дуун тагтны нээлттэй хаалгаар зочилно. Нуурын зүгээс тааламжтай зөөлөн аясын салхи айлчлан орж ирж хөшгөөр наадан Улаанбаатар-Бээжин-Франкфурт-Скопье гэсэн чиглэлээр урт зам туулж ирсэн аян замын алжаалаас минь чөлөөлөх мэт.
“Стругагийн яруу найргийн үдэш 62” буюу Дэлхийн яруу найргийн их наадмын албан ёсны нээлт наймдугаар сарын 24-ний үдэш “Ах дүү Миладинов”-ын нэрэмжит Соёлын төвийн гадаах талбайд салют буудуулснаар эхэллээ.
Тайзнаа Хойд Македонийн яруу найрагч Влада Урошевич, Ирландын яруу найрагч Гавин Брадлей, Албанийн яруу найрагч Аржан Каллцо, Белгийн яруу найрагч Филип Меерсман, Болгарын яруу найрагч Роза Бояанова, Хорватын найрагч Иван Херцег, Эстонийн яруу найрагч Каролина Пихеглас, Францын яруу найрагч Алексис Бернаут, Германы яруу найрагч Биргит Крейпе, Грекийн яруу найрагч Димитрис П.Краниотис, Унгарын яруу найрагч Кристина Рита Молнар, Монголын яруу найрагч Давхардаваагийн Гансаруул, Италийн яруу найрагч Анелиза Алева, Косовогийн яруу найрагч Бесник Камаж, Люксембургийн яруу найрагч Гая Хелмингер, Монтенегрогийн яруу найрагч Павле Горанович, Селимир Радулович, Сербийн яруу найрагч Милутин Дурикович, Зелика Аврич, Словакийн яруу найрагч Эрик Ондричка, Испанийн яруу найрагч Чема Паз Гаго, Туркийн яруу найрагч Гонца Озмен, Кан Ягит Тунцман, Их Британийн яруу найрагч Адам Хоровитч, Крис МакКабе нар эх хэлээрээ шүлгээ уншицгаалаа. Энэ наадамд эдгээр яруу найрагчдаас гадна Хойд Македонийн 40 орчим яруу найрагч хүрэлцэн ирсэн байлаа. Биднийг шүлгээ уншихад арын дэлгэц дээр англи, македони хэл дээрх орчуулга нь давхар гарч байсан юм. Ямар ч илүү дутуу дуу хуур, бүжиг наадамгүй. 25 улсын хэлээр шүлгээ унших яруу найрагчдыг сонсох гэж, сонирхох гэж Стругагийн олон зуун иргэн цугласан байлаа. Нээлтийн ёслол ийнхүү өндөрлөж, зочид буудлын задгай талбайд дарстай босоо хүлээн авалт болж орон орны зочин яруу найрагчид ойртон танилцаж, ном, нэрийн хуудсаа солилцсон танилцах үдэшлэг маягийн юм болж, жазз хөгжмийн аянд дарс шимцгээн инээлдэн хөгжилдөж, энд тэндгүй зураг хөргөө даруулан шөнийн 00:00 цаг хүргэцгээсэн юм.
Ийнхүү өчигдрийн үйл явдлаа эргэцүүлэн өнөөдрийн хөтөлбөрөө харвал Охрид нуурын эрэг дээрх хуучин сүм рүү аялах, тэр сүмийн дэргэдэх “Biser” зочид буудлын задгай талбайд олон улсын яруу найрагчдын “Circles” яруу найргийн уншлагатай аж. Тэнд намайг “Тариан талбайн дэргэдэх жижигхэн байшинд” шүлгээ уншихыг сануулсан байлаа.
Өчигдөр оройны танилцах үдэшлэгээр нүүр хагарцгаасан яруу найрагчид өглөөний цайн дээр сүрхий мэнд устай болцгоожээ. Нэг нэгнээ ширээнээ урин хамт цайлахыг хүснэ. Нүүрэндээ инээд тодруулж “Сайхан амарсан уу” гэцгээнэ.
Манай ширээнийхэн “Чиний өчигдөр орой нээлтэд өмссөн үндэсний хувцас чинь маш сайхан харагдсан. Үнэхээр тансаг байсан шүү. Чи дахиж өмсөх үү. Өмсвөл хамт зургаа даруулна шүү” гэцгээнэ. “Монгол Улс хэдэн хүн амтай вэ”, “Нийслэл нь ямар нэртэй билээ”, “Улаанбаатар хэдэн хүн амтай вэ”, “Танай үндэсний хувцас хийц сайтай юм. Хүмүүс нь хэр түгээмэл өмсдөг вэ”, “Ямар улстай хиллэдэг вэ” гэж ойр зуурын юм асууцгаана. Ширээ ширээнээ халуун дотно яриа өрнөж, хоолны танхим дуу шуутай, халуун дулаан гэж жигтэйхэн. Хэн хэдэн цаг нисч Македонид ирснээ ярьж инээлдлээ. Олон дамжиж, олон мянган км зам туулж ирсэн яруу найрагчдаараа бахархацгааж ойр хавийн улсуудын яруу найрагчид “Өглөөний цайгаа уучихаад гэрээсээ гараад өдрийн хоолоо Македонид идсэн” хэмээн хошигноно. Анх удаа биесээ харж буй орон орны хүмүүс цайны ширээний ард энгийн зүйлс ярьснаар нөхөрлөл нь эхэллээ. Ингээд автобусаар Калишта руу хөтөлж, Охрид нуурыг эмжээрлэж давхисаар “Our Lady” сүмд ирлээ дээ.
Охрид бол Европын хамгийн гүн, цэнгэг устай нуур. Охрид нуурын эрэг орчмын газрыг 1979 онд ЮНЕСКО Дэлхийн өвд бүртгэсэн бөгөөд дараа жил нь Охрид хотыг соёл, түүхийн өвөрмөц бүсийг багтаасан газар хэмээн зарласан түүхтэй. Түүгээр ч үл барам 2014 онд Албани болон Хойд Македонийн дунд орших хил дамнасан Дархан цаазат газар болох Охрид-Преспаг ЮНЕСКО “Дэлхийн шим мандлын нөөц газар”-ын сүлжээнд нэгтгэсэн юм байна. Охрид нуурыг тойрч Хойд Македонийн Охрид, Струга, Албани улсын Поградек гэсэн гурван хот оршино. Мөн хэд хэдэн загас агнуурын тосгон байдаг ч загасчлалаар бус аялал жуулчлалаар орлогоо бүрдүүлдэг гэсэн. Охрид нуурын хотуудад нийт 131 мянган хүн амьдардаг гэсэн тоо баримтыг хөтөч өгүүлж байлаа. Түүхэн дурсгалт газрууд, нуурын онгон дагшин байгаль нь Охрид нуур руу жуулчдыг татдаг гол хүчин зүйлүүд. Охрид 30.4 км урт, өргөнөөрөө 14.8 км. Эргийн урт нь 87.5 км юм байна.
“Our Lady” сүм нь Бурханы ариун эхийн мэндэлсний баят зориулсан хоёр сүм, элч гэгээн Петр, Паул нарт зориулсан сүм, Гэгээн ариун Гэгээнтэнд зориулсан агуйн сүмээс бүрдсэн цогцолбор газар байлаа. Сүмээр нь оронгуутаа л бүгд гар утсаа гаргаж гэрэл зураг дарж, бичлэг хийнэ. Хэн ч харсан бишрэл төрүүлмээр ур хийц, өнгө будаг. Яруу найрагч, зохиолчид голдуу явж байгаа болохоор ч тэр үү хийдийн доторх чимэглэл зургаас эхлүүлээд өчүүхэн жижиг хэсгүүдийг хүртэл нарийн тогтоон харж зургийг нь дарж, хөтчөөс сонирхсоноо асууцгаана. Энэ үеэр нутгийн сүсэгтнүүд гэр бүлээрээ, хоёр гурваараа мөргөл залбирал хийж, сүмээр орж үүдэнд байх тусгай хэсэгт шар өнгийн урт, нарийн лаа асааж залбирч байлаа. Агуйн сүм рүү орлоо. Агуй гэхээсээ асар том хадыг ухаж, сийлээд бясалгал, мөргөл, мацгийн олон өрөө тасалгаа гаргачихсан мэт харагдах. Энэ сүмийг XIV зууны үед бүтээсэн бөгөөд огтоосоо сэргээн засварлаагүй, анхны төрхөөр нь жуулчид, мөргөлчдөд үзүүлдэг юм байна. Модон шатаар өгсөж өрөөнүүдийн үүдээр шагайж, зарим өрөөнд нь орох завшаан тохиов. Өргөлийн хэсэг, лаа дэн тавьдаг тавцануудтай, хана, туурга тааз гээд бүхий л хэсэг нь чимэглэл зураг, хөрөгтэй. Энд санваартнууд мөргөл хийж, мацагладаг, хүний нийгмээс өөрийгөө тасалж гэгээрэлд тэмүүлдэг ариун газар нь байжээ. Зарим өрөө рүү нь хүн оруулахаас сэргийлж хориг татжээ. Агуй учир дотроо сэрүүхэн. Хуучин эд зүйлс нь тоос буртаггүй бөгөөд анхны төрх байдлаараа хадгалагддаг нь сайхан.
Сүмээс гарч ирээд яруу найргийн уншлагадаа орцгоолоо. “Biser” хэмээх зочид буудлын задгай талбайд зассан ширээнээ сууцгаалаа. Яг дэргэд Охрид нуур цэлэлзэн мэлтэлзэнэ.
үргэлжлэл бий…