Ширээний тоглоом буюу ХӨЗӨР

Хөзрийн ноён, хатан, боол бол тус бүртээ түүхэн хүмүүсийг илэрхийлдэг.

Хөзөр бол дэлхийн өнцөг булан бүрт тархсан тоглоом. Эртний Египетэд хөзрийг мэргэний зориулалтаар хол, ойрын ирээдүйгээ урьдчилан тааж мэдэхэд ашигладаг байсан гэх баримт бий. Зарим судлаачид Арабаас уг тоглоомыг гаралтай гэх нь ч бий. Харин IX зууны Тан улсын үед буюу нийтийн тооллын 618-907 онд азичууд хөзрөөр тоглодог байсан ул мөр үлджээ. Хятадын гарамгай сэтгэгч Чин Же Туны толь бичигт анхны хөзөр 1120 онд Хятадад хэвлэгдсэн тухай өгүүлсэн байдаг. Харин Европт XI-XIII зууны үед хөзөр нэвтэрсэн гэж үздэг бөгөөд энэ тоглоом хүчтэй дэлгэрэхэд Загалмайтны дайн нөлөөлсөн гэж таамагладаг. Ромын папууд католик шашны нэрийн өмнөөс Европын Христийн шашинтнуудыг уриалан дуудаж 1095-1291 оны хооронд явуулсан есөн удаагийн уг дайн нь дэлхийн түүхэнд Загалмайтны дайн гэгдэж үлдсэн. Олон удаагийн дайны хөлд үрэгдэж чирэгдсэн ард түмэнд хөзөр нь нэг талын зугаа нөгөө талаараа мэргэ, төлгөний ач холбогдолтой байжээ. Хөзрийн гарал үүслийг олиггүй гэж үзээд хориглож ч байсан удаатай. Францт л гэхэд 1254 онд Гэгээн Людовик хөзөр тоглохыг хатуу хориглож, хөзрийн эсрэг хүчтэй тэмцэж байжээ.

XII зуун хүртэл хөзөр нь улс орон бүрт хүрэхдээ өөр өөрийн гэсэн онцлог, тоглоомын дүрэм, зураг хөрөг, хэмжээтэй байсан бөгөөд нэгдсэн нэг стандарттай байсангүй. Европт хөзрийг Таро, Тарот гэдэг. Тоглоомын зориулалтаас гадна Мэргэний Таро, Шулмын таро гэх мэтээр төрөлждөг байж.

Перс, Араб, Египетийн хөзрүүд нь ямар нэг дүрсгүй, хээ хуар, угалзаар чимэглэгдсэн зурагтай байжээ. Харин эртний Европт байсан хөзрүүдийг анзаарахад хүн, амьтныг дүрсэлсэн байх аж. Яваандаа хөзрийн дүрснүүд дунд хааны дүрс нэмэгдэх болжээ. XVII зуун үеэс одоогийн бидний мэдэх бундан, дөрвөлжин, цэцэг, гил гэх тэмдэглэгээ хөзөрт нэвтэрч, хатан, боол гэх дүрс ч орж иржээ. Хүмүүсийн өдөр тутамдаа хамгийн их тоглодог хөзрийн дүрмийн маргаанаас үүдэж зарим орны Засгийн газраас дүрэмд нь зохицуулалт, тусгай журам хүртэл гаргаж байсан байна. Сэргэн мандалтын он жилүүдэд улс төрийн шинж чанартай болж Христ болон философийн өнгө аяс бүхий зурагтайгаар хэвлэгдэж эхэлжээ.

Дэлхийн улс орнуудад бундан, дөрвөлжин, цэцэг, гилээр ялгаруулсан хөзрүүдийг түгээмэл хэрэглэдэг бол Герман, Франц, Итали, Испани зэрэг зарим улс оронд дээрх тэмдэглэгээнүүдийн оронд зоос, цом, сэлэм, сарнай, хонх, навч, бамбайг ашигладаг аж.

Хятадад хэвлэсэн анхны хөзөр

Анх хөзөр 78 ширхэгтэй байснаа дараа нь 72 болж цөөрчээ. Харин өнөө бидний үед 52 ширхэг хөзөр түгээмэл ашиглагдаж байна. Хөзрийн дөрвөлжин нь сэтгэл, баяр баясгалан, гоо үзэсгэлэн, хойд зүгийн бэлгэдэл юм байна. Харин цэцэг энгийн даруу, дэг журамтай байдлын бэлгэ тэмдэг. Бундан нь дорно зүгийг заах бөгөөд оюун ухааны бэлгэдэлтэй бол гилийг амьдралын эрч хүч, хүч тамирын илэрхийлэл, хавар, усыг бэлгэддэг гэж үзсээр иржээ.

Хөзрийг өнөө цагт ерөнхийд нь тоглоомын, мэргэний гэж хоёр төрлөөр ашиглаж байна. Мэргэний хөзөр нь улс орон бүрт салбарлаж цыган мэргэ, хятад мэргэ, шулмын таро гэх мэтээр олон төрөлтэй болжээ. Харин хөзрөөр покер, стар покер, 13 мод, крид, муушиг гэх мэтээр дэлхий даяар 800 гаруй төрлийн өөр өөрийн дүрэм журам онцлогтой тоглоом байдаг юм байна. Тэр дундаа Азичуудын дунд хамгийн олон төрөл байдаг аж. Сүүлийн үед цахим тоглоомд хөзрийн тоглоомын төрлүүд улам баяжигдаж, уламжлал дээр суурилсан шинэ тоглоомын хувилбар нэмэгдсээр байгаа аж.

52 модтой хөзрийн ноён, хатан, боолын зургийг XVII зууны үед зураач Гектор де Труа зуржээ. Хөзрийн зургийг хийсвэр гэж хэлж болох ч дүрслэгдсэн хаад, хатад, боолууд нь түүхэн бодит хүмүүс юм.

Бундын ноён бол Их Карл хаан, гилийн ноён бол Давид хаан, дөрвөлжингийн ноён бол Юлий Цезарь, цэцгийн ноён бол Александр Македонский юм байна. Бундын хатан-Юдифь, гилийн хатан-Жанна Д’Арк, дөрвөлжингийн хатан-Рахель, цэцгийн хатан-Аргина (Тэрээр Францын хааны татвар эм байжээ)-г тус тус илэрхийлдэг гэнэ. Харин бундын боолд Этьен де Виньолийг дүрслэн үлдээжээ. Тэрээр Жанна Д’Аркийн зөвлөх, ардын баатар бөгөөд “Уур хилэнт” хочтой нэгэн байжээ. Харин гилийн боол нь Ожье буюу Огиер гэгчийг төлөөлдөг. Тэрээр XI зууны үед амьдарч байсан бөгөөд түүний дүр төрхийг Францын их хувьсгалаас хойш улс төрийн тэгш байдал, эрх тэгш байдлын илэрхийлэл гэж үзэх болжээ.

1300-гаад оны үед Европт тоглож байсан ширээний тоглоом буюу хөзөр

Хэдийгээр хөзрөөр мэргэлж, тоглож амьдралдаа янз бүрээр ашигладаг ч хөзрийг бүхэлд нь ширээний тоглоом гэдэг. Ширээн дээр л дэлгэж тоглодог болохоор ингэж тодотгодог нь тодорхой. Сүүлийн жилүүдэд хөзрийн A, K, Q, J, 10, ес найм зэрэг үсгэн болон тоо тэмдэглэгээнүүд нь хэвээр үлдэж ар, өвөр талд нь үйлдвэрлэгчид өөрсдийн дуртай зураг, эсвэл захиалагчдын сонирхолд нийцсэн элдэв зураг, хөрөг, өгүүлбэр байршуулахын зэрэгцээ барааг сурталчлах талбар болгочихоод байгаа юм.

Гэхдээ хөзрийн уламжлалт дүр төрх эргэн хуучин төрхөндөө орж байгаа бөгөөд хөзөр, покерын ДАШТ, клубүүдийн аварга тодруулах олон улсын тэмцээн, казино, цахим тоглоомд стандарт хөзрийг ашигладаг нь хөзрийн түүхийг нэг их гажуудуулахгүй, уламжлалт төрхийг алдагдуулахгүй авч яваа том хөшүүрэг гэж үздэг юм байна.

Д.САРУУЛ