Уул уурхайн яамнаас сар бүр зохион байгуулдаг “Ил тод уул уурхай” хэвлэлийн бага хурал өчигдөр боллоо. Тэд эхлээд Гацууртын ордын төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг УИХ-аар хэлэлцүүлэхээр болсныг дуулгав. Мянга орчим ажлын байр бий болгох Гацууртын ордын баталгаат нөөц нь 50 тонн бөгөөд ашиглалтад ороход бэлэн болсон төсөл юм. Гацууртын алтны үндсэн ордын төрийн хувь хэмжээг 34 хувь байхаар, ашигт малтмалын нөөц ашигласны тусгай төлбөрийг гурван хувь байхаар тохирчээ. Алтны үнээс хамаарч гурван хувийн татвар өөрчлөгдөж болох гэнэ. Өөрчлөхөөр бол Засгийн газар шийдвэр гаргах юм байна. Анхны санхүүжилтийн дээд хэмжээ 350 сая ам.доллар байсныг 230 сая болгож буулгаснаа яамны зүгээс мэдээллээ.
Уул уурхайн сайд Р.Жигжид “Сүүлийн саруудад бичил уурхай эрхлэгчид энэ орд руу хамаа намаагүй дайрч байна. Байнгын хороод асуудлыг хойш тавьсан өнгөрсөн хугацаанд бидний хамгаалах гээд байгаа энэ газрыг гар аргаар алт олборлогчид сэндийчих боллоо. Тэнд хууль бус үйл ажиллагаа газар авчихаад байна. Ямар ч зүйлийг хуулийн дагуу хийх ёстой. Ном ёсоор нь технологийн дагуу олборлодог, улс оронд холбогдох татвар хураамжийг төлдөг, эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлдэг байх өгөөжийг нь бодож энэ асуудлыг өргөн барьж байгаа” хэмээн ярилаа.
Цагаан суваргын ордыг түшиглэж байгуулах уулын баяжуулах үйлдвэрийн төслийн ажлыг урагшлуулах гэрээний талаар ч Р.Жигжид сайд мэдээлэлдээ онцолсон. Цагаан суваргын төсөл хэрэгжээд эхэлбэл 1100 ажлын байр бий болгож, улсын төсөвт жилд дунджаар 185 тэрбум төгрөг төвлөрүүлэх юм. Ашигт малтмалын 538 хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгожээ. Аймгийн засаг даргаас санал авахаар бэлтгэж байгаа 562 өргөдөл байгаа аж. Одоогоор 16 талбайд аж ахуйн нэгжүүдээс санал ирүүлээгүй байгаа гэнэ. Энэ сарын 14-ний өдөр есөн талбайд сонгон шалгаруулалт зарлажээ. Сонгон шалгаруулалтын саналыг ирэх сарын 18-ны өдөр хүртэл хүлээж авах юм байна.
АМГ оны эхний есөн сарын байдлаар 33.1 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт төвлөрүүлжээ. Харин Газрын тосны газар 132.4 тэрбум төгрөг төсөвт төвлөрүүлсэн байна. Уул уурхайн яам нийтдээ 165.5 тэрбум төгрөг төсөвт төвлөрүүлснээ дуулгав. Яамны ирэх оны төсөвт төвлөрүүлэх орлогыг 272.2 төгрөгөөр тооцсоныг Сангийн яам 302.2 тэрбум төгрөг болгож УИХ-д өргөн барьжээ.
Оны эхний есөн сарын байдлаар 16.6 сая тонн нүүрс, 10 тонн алт, 868.1 мянган тонн газрын тос олборложээ. Нүүрсний үнэ он гарснаас хойш хорин хувь унажээ. Ирэх жил ч унах таамаг голлож байгаа гэнэ. Олборлолт хийж байсан ганц компани болох “Эрдэнэс Таван толгой” олборлолтоо зогсоосон байна. Учир нь тус компанийн агуулахад олборлоод бэлэн болгочихсон 2.5 сая тонн нүүрс байгаа аж.
Алт олборлолтыг дэмжихэд зориулсан санхүүжилтийн асуудал шийдэгдсэн гэсэн мэдээг Р.Жигжид сайд дуулгалаа. Сангийн сайд, Монголбанкны ерөнхийлөгч, Уул уурхайн сайдын хамтарсан тушаал гарчээ. Одоо Монголбанк, арилжааны банкууд, аж ахуйн нэгжүүдийн гэрээ хэлэлцээр байгуулах ажил үлджээ. Сангийн яамтай хоёр талын тохироо хийх ажлууд явагдаж байгаа гэнэ.
шатахууны үнийг буулгахгүй гэв
Шатахууны сарын нөөц байна гэж яамнаас мэдээллээ. Тодруулж хэлбэл нефть импортлогч компаниуд 84720 тонн шатахуун нөөцөлжээ. Дэлхийн зах зээл дээр өнгөрсөн жилийн наймдугаар сараас нефтийн үнэ буурч эхэлсэн. Ноднин өдийд нефтийн үнэ 70 орчим ам.доллар байжээ. Өнгөрсөн жилийн наймдугаар сард 100 гаруй ам.доллар байж. Харин өнөөдөр 50 орчим ам.долларт хэлбэлзэж байгаа аж. Уул уурхайн сайд Р.Жигжид ирэх онд дэлхийн зах зээл дээр газрын тосны үнэ буурахгүй, харин арав гаруй хувиар өснө гэсэн мэдээ дуулгалаа. Японы “Сожиц” корпорацийн судалгааны төвийнхөн ирэх онд нефтийн үнэ буурахгүй, 13-14 хувь өснө гэж таамагласан гэнэ. Газрын тос боловсруулах үйлдвэр барих асуудал юу болсныг сонирхоход Р.Жигжид сайд одоо олборлож байгаа газрын тосны хэмжээ хүрэхгүй гэсэн хариу өглөө. Дор хаяж жилдээ таван сая тонноос илүү хэмжээний газрын тос олборлож байж томоохон үйлдвэр ажиллуулбал ашигтай гэсэн тооцоо байдаг аж. Харин Аж үйлдвэрийн яам бага оврын газрын тос боловсруулах үйлдвэр барих чиглэлээр ажиллаж эхэлжээ. Зүүн болон говийн бүсэд тус бүр нэг жижиг үйлдвэр барих ажлын судалгаа эхэлсэн гэсэн мэдээг Р.Жигжид сайд дуулгасан юм.
Хэвлэлийн хурлын дараа Газрын тосны газрын дарга Г.Өлзийбүрэнгээс зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Хайгуул дажгүй явагдаж байгаа нь газрын тосны салбар. Хэчнээн төсөл хэрэгжиж байна. Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь хэчнээн долларт хүрсэн бэ?
-Бид бүтээгдэхүүн хуваах 24 гэрээтэй ажиллаж байгаа. Энэ жил гурван бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ, нэг эрх үүрэг шилжүүлэх гэрээ хийсэн. Газрын тосны хуулийн шинэчилсэн найруулга батлагдсанаас хойш хөрөнгө оруулагчдын сонирхол эрс нэмэгдсэн. Хайгуулын ажил ч энэ жил нэлээд эрчимжлээ. Энэ онд газрын тосны хайгуултай холбоотой үйл ажиллагаанд 80 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт төлөвлөгдсөн. Ажлууд нь үргэлжилж байна. Жишээ нь саяхан баруун хязгаарт хоёр цооног өрөмдлөө. Үр дүн нь хараахан гараагүй байгаа. Урд талд Өмнөговийн нутагт бас нэг цооног өрөмдсөн. Зүүн талд нэг цооног өрөмдлөө. Зүүн талд Хөх нуур XVIII талбайд тосны илрэл байгаа. Цаашдаа цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө нэлээд шаардсан ажлууд л даа.
-Ирэх жил газрын тосны салбарт хайгуулаар хэчнээн ам.доллар орж ирэх төсөөлөл байна, таамаг тооцоо хэлэх боломжтой юу?
-Одоогоор хэлэхэд эрт байна. Оны төгсгөл рүү компаниуд дараа жилийн ажлын төлөвлөгөөгөө ярилцдаг. Ер нь цагаан сарын өмнө хэчнээн ам.доллар зарцуулах нь тодорхой болчихно.
-Дажгүй нөөц илрэх магадлалтай ордууд байна уу?
-Газрын тосны хайгуулын ажил хатуу ашигт малтмал шиг хурдтай явдаггүй. Хайгуулын хугацаа 5-8 жил. Цаашаа хоёр жилээр сунгах нөхцөл олгодог. Ер нь их хугацаа, хөрөнгө хүч, мэдлэг шаардсан ажил. Соко компани 1993 онд анх Тамсагийн сав газарт гэрээ хийж байлаа. 1997 онд тос олж, П.Очирбат Ерөнхийлөгч энгэрээ мялааж байлаа. Түүнээс хойш туршилтын олборлолт явсаар байгаад 2005 онд “Петрочайна” гэдэг компани эрх үүргийг нь шилжүүлж аваад өнөөдөр л хэдэн сая тоннд хүрч байна. Цаг хугацаа шаарддаг ийм онцлогтой салбар. Үр дүнд хүрэх гээд явж байгаа компани бий. Гэхдээ яг энэ нь орд болчихоор байна гэсэн дүгнэлт, таамаг хэлэхэд эрт.
-Газрын тосны олборлолт, экспортын хэмжээ ямаршуухан байна. Төлөвлөсөндөө хүрэх нь үү?
-Төлөвлөсөн үйлдвэрлэлийн хэмжээ сайн байгаа. Энэ жил нэг сая 50 мянган тонныг олборлож экспортлох ёстой. Одоогоор 900 гаруй мянган тонныг олборлосон. Экспортолсон хэмжээ нь 860 гаруй мянган тонн. Газрын тосны экспортоос энэ жил төсөвт 286 тэрбумыг төвлөрүүлэх даалгавар авсан. Харамсалтай нь нефтийн үнэ унаснаас болж гучаад хувиар тасрахаар байгаа. Гэхдээ оны төгсгөл рүү 200 орчим тэрбум руу орчих болов уу. Ирэх онд бид экспортоос 260 гаруй тэрбум төгрөг төвлөрүүлэх даалгавар авсан.
-Дэлхийн зах зээл дээр газрын тосны үнэ уначихаад байхад манайд шатахууны үнэ буухгүй нь гэсэн шүүмжлэл хүчтэй сонсогдож байна. Энэ тал дээр та ямар бодолтой байна вэ?
-Сүүлийн хоёр сард баррель нефть 47-50 ам.долларын хооронд хэлбэлзээд байна л даа. Бүр үүнээс ч дээшээ гарсан үе бий. Ирэх жилийн прогнозыг маш анхааралтай ажиглаж байгаа. Олон орны экспертүүд дүгнэлт хийж эхэлсэн. Буурах хандлагатай гэж хэлэх хүн алга. Энэ нь ч үндэстэй. Хэрвээ буураад эхэлбэл хайгуул олборлолтын үйл ажиллагаа доголдоод эхэлдэг. Олон цооног хаагдана. Буурна гэдэг мэдэгдлүүдийг гайхаж байна. Тэгэхээр газрын тосны үнийг тогтвортой байлгах нь зөв. Онцгой албан татвар нэмчихээр нэг хэсэг нь төсөвт орж байгаа. Цаашдаа сан байгуулъя гэсэн байр суурь бий. Нөөцөө бүрдүүлэхээс эхлээд хийх ажлууд өчнөөн байгаа шүү дээ. Жижиглэнгийн үнэ огцом өсвөл нөөцөөсөө зохицуулбал эдийн засагт савлагаа үүсэхгүй. Түүнээс биш шууд л төсвийн онгорхой цоорхойг нөхөж байна гэж ойлгож болохгүй. Үнийг тогтвортой байлгах зөвлөл гэж ажилладаг. Уул уурхайн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга ахалсан зөвлөл. Бид ярьж байгаад шийдлээ гаргадаг. Зөвлөл ажилласнаар өчнөөн давуу тал бий болсон. Өнгөрсөн хоёр, гурван жилийн хугацаанд шатахууны нийлүүлэлтийг тогтвортой, найдвартай болголоо. Зах зээлийн үнээр тооцдог болсон. Маргааш, дараа сард шатахуун ямар үнэтэй байх бол гэж айж, сандрах хэрэггүй болсон гээд яривал давуу тал олон бий. Том нийлүүлэгчтэй нэг цонхоор харьцдаг болсноор их хэмжээний валютын урсгалыг хэмнэсэн. Өмнө нь бид жилдээ нэг тэрбум тав, зургаан зуун сая орчим долларыг нефть бүтээгдэхүүн худалдаж авахад зарцуулдаг байсан. Энэ жил шатахууны үнийн бууралт, зах зээлээс шалтгаалаад 750 орчим сая ам.доллар зарцуулах болов уу гэсэн хүлээлт байна.
-Сая уул уурхайн сайд “Сожиц”-ын судалгааны багийн тооцоогоор газрын тосны үнэ ирэх онд арав гаруй хувь өснө гэсэн таамаг хэллээ. Өөр ямар газар ийм таамаг хэлж байна вэ?
-Дэлхийн нефтийн үнэ ханшийг судалдаг ийм байгууллагуудын тооцоон дээр суурилж томоохон гэрээнүүд хийгддэг. Жишээ нь Плацийн судалгаанууд байна. Ийм судалгаануудын талаарх мэдээллийг бид байнга авдаг. Ер нь ирэх жилийн таамаг бага зэргийн өсөлттэй гэж гарч байгаа. Дунджаар арав орчим хувь өснө гэсэн таамаг голлож байна. Өнөөдрийн байдлаа аваад үзье. 47-50 байна гэж ярьж байна. Гэтэл долоо хоногтоо 5-8 хувь өсөөд, эргэж 5-8 хувь буугаад байх жишээний. Тогтворгүй савлагаатай байна гэсэн үг. Бид энэ савлагааг нь дагаад хөдлөөд байвал ард түмэн, эдийн засгаа савлуулна. Дундуур нь барих гэж хичээж байна.