DNN

Дэлхийн хамгийн жи­жиг улс атал ертөнцийн хүн амын долооны нэг нь чин сэтгэлээсээ тэр зүгт сүслэн залбирч байдаг нэгэн газраар саатаад ирлээ. Монгол Улсын Ерөн­­хийлөгч Ц.Элбэг­дор­­жийн 16-20-ны өд­рүү­дэд айлчлах орнуу­дын жаг­саалтад Бүгд най­рам­дах Итали, Вати­ка­ны хот улс, Бүгд най­рамдах Хорват улс хэ­мээн ёсорхогоор тэмдэг­лэгдсэн ч Ватика­ныг улс гэхэд, бас биш гэхэд үндэслэл үл олдом сонин нутаг. Италийн нийс­лэл Ромоос ханаар тусгаар­лагдсаныг эс тооц­вол ердөө манай Гандан мэт, гэхдээ сүсэгтэн олны хувьд оюун санааны төв–тусгаар улс мөн нь эр­гэлзээгүй энэ орны тухай ихийг өгүүлж таарах биз ээ. Гэхдээ элдвийг үл нур­шин айлчлалын хү­рээнд хэнтэй уулзаж юуг ярьсан, монгол хүний нү­дээр тэнд­хийн үйл зураг санаанд хэрхэн буусан талаар хүүрнэе.

НАСТНУУДЫН НАРТ ЕРТӨНЦ

Италийн Ром хотноо үдэш
орой хөл тавьсан Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­дорж түүнийг
дагалдан яваа УИХ-ын гишүүд,
сай­дууд, албаны хүмүүс мөн хэвлэл мэдээллийн ба­гийнхны оролцоотой эх­ний уулзалт
маргааш өглөө нь Ватиканд очсоноор эхэлнэ хэмээн
албан хөтөлбөрт бичсэн байлаа.

Монголчуудын шашин төрийг хослуул­даг төрт ёсны уламжлал, бас монгол хүний бэл­гэдэл бэлгэ­шээлийг бод­догийн өнгөнөөс дэл­хийн шаш­ны нэгэн том төв Ва­тиканд хөл тавьж, Ерөн­хийлөгч Ромын паптай ганцаар­чилсан уулзалт хийснээр эхэлж байгаа нь сайхан санагдав.

Ерөнхийлөгчийн цуваанаас нэлээд өмнөхөн бидний сэтгүүлч­дийг Гэгээн Петрийн сүмийн өмнөх талбайд ирэхэд тэнд хүрээлэн буй хүмүүсийн олныг тоолж баршгүй. Сүсэгтэн олноос гадна жуулчид талбайг дүүргэжээ. XVII зууны үед л  бүрэн гүйцэд баригдаж дууссан гэдэг энэ сүмийн өмнөх талбайг одоогийн папыг сонгогдох үед телевизээр харж байснаа санав. Шинэ папаар хэн сонгогдохыг хүлээх хүмүүс зуухнаас нарийн цагаан утаа суунагласнаар шийд­вэр гарсныг мэддэг эртний зууны дүрэм журам сүлэлдсэн мөнөөх үйл явцыг хараад ихээхэн сонин мэдрэмж төрж асан тэр цаг зургаан жилийн өмнийнх. Гутлын өсгий халираах чулуун шалтай тэр тал­бай дээр харин одоо алхаж яваа маань дотно атал үнэмшимгүй байсныг нуух юун. Ватиканы хэвлэл мэдээллийг хариуцсан албаны хүмүүс бололтой хүмүүс нэг нэгээ­рээ нэмэгдэнэ. Нэмэгдэх бүрт нас нь нэмэгдэнэ. Эхлээд аавын үеийн хүмүүс тосч байсан бол дараа дараагийнх нь өвөө шиг маань болно. Энэ бол Ватикан хот улсын язгуур онцлог байсан юм билээ.

Угаасаа хааш хааш бараг нэг км ч хүрэхгүй газар нутагтай энэ улсын хүн ам 800. Тэнд 3000 орчим хүн ажилладаг байна. Гэхдээ тэд Ватиканы иргэн бус. Тэнд ажилла­хаар очдог, Ватиканыхаа гадуур буюу чулуун хэрмийн нь гадаа аж төрдөг хүмүүс. Хүн амынх нь дун­даж наслалт гэвэл эрэгтэй нь 74, эмэгтэй нь 81 ажээ. Харин иргэд нь дандаа шашны зүтгэлтэн, карди­нал, хувраг санваартан, гэлэнмаа болно. Уулзсан хүмүүсээсээ та “Ватиканы иргэн үү” гэж асуух бүрт “Үгүй” хэмээн хариулж байсан. Үнэндээ ч тэндхийн захиргаа, хэвлэлийг нь хариуцаж ажилладаг хүмүүсээс тэгж асууж байсан маань гэнэн хэрэг байж. Харин томоохон шашны цол хэргэмтэй эрхмүүд эсвэл папаас асуувал тийм гэсэн хариулт сонсох байсан биз ээ. Арга ч үгүй байх даа. Ердөө найман зуухан хүн энэ улсын иргэншилтэй гэдгийг бодохоор.

Хэвлэлийнхнээс зурагчин хийгээд зураглаач гурван хүн, бичдэг сэтгүүлч мөн тийм тооныхыг оруулна. Тэд энэ хонгилоор орж, тэнд зогсч, ийм зарчмаар явна гээд тун хатуу жаяг буулгаж байна. Буруу нь алга. Олон жилийн хатуу дэг, уламжлалтай газар хойно.

Буддын лам нар улаан, шарыг тунаруулдаг шиг католик санваарт­нууд ягаан харыг хоршуулах нь сүртэй харагдах. Ватиканд хөл тавьснаас хойш нас залуу хүн нэгээхэн бээр харагдсангүй. Ихэвч­лэн жар, далтай болов уу гэмээр кардинал, санваартан эрхмүүд том, том хар цүнх барин цахилгаан шатаар дээш, доош явна. Бас нөгөө өнгө будаг хослуул­сан “гала” хув­цас­тай швейцарь хамгаалагч нар жад юугаан сүүтэгнүүлэн зогсох нь аль зуунд ирчихэв гэж гайхмаар.

Эртний ном зохиолуудад швейцарь цэргүүдийн үнэнчийг өгүүлэх нь түгээмэл. Бас хөлсний швейцарь цэргүүд дундад зуунаас хойш Европын хаана дайн байл­даан болно тэнд зэвсэг агссаар ирсэн гэдэг. Харин Гэгээн ширээт улстай швейцарь цэргүүд холбогд­сон нь 1506 оноос аж. Юлиус II пап албан ёсны хамгаалагч нараараа швейцарь эрсийг тавьсан цагаас хойш уг уламжлал алдагдсангүй. Одоо ч Швейцарийн зэвсэгт хүчинд алба хаасан 19-30 насны гэрлээгүй эрс Ватиканд хамгаалагчаар ирдэг байна. Тэдний хувьд цэргийн боловс­рол олсон, гэр бүлгүй бас католик шашинтан байх гэсэн шаардлага тавьдаг ажээ. Бас 175 см-ээс өндөр, мөн өвөг дээдсийн­хээ хэрэглэдэг байсан халберд хэмээх том заазуур шиг хүйтэн зэвсгийг хэрэглэж сурсан байх ёстой аж. Швейцарь хамгаалагч нарыг эс тооцвол настнуудын нарт ертөнц тэнд л байх шиг санагдлаа.

48-Т БАС 84-Т

Угтан авалтыг бэлтгэн ажиллах Ватиканы хэвлэлийн төлөөлөгч тэнд байгаа хамгийн залуу нь бололтой. Дөч орчим насных болов уу. Тэр угтан авалттай хол­боо­той бүхий л зүйл дээр дэлгэ­рэнгүй мэдээлэл өгч байснаа хэрэгт дуртай хэвлэлийн бид тэнд ажил­лаад хэр удаж байгаа, дандаа настнууд ажилладаг юм уу гээд лавлавал илэрхий ундууцаад явчи­хав. Биднээс гадна Испанийн сэтгүүлч эмэгтэй тэнд сурвалжлага хийхээр иржээ.

Түүнийг дагуулан яваа Вати­каны ажилтанд манай Ерөнхийлөгч юу юунаас илүү чухал байх шиг. Тэрбээр Ерөнхийлөгчийн хэдэн настайг асуугаад төрсөн оныг нь хэлтэл учиргүй тоолж ирснээ гай­хаж байна. “Маш залуу юм байна. 48 настай юм байна. Пап ламтан 84 настай. 4 ба 8-ын тоог зөрүүлэ­хээр яг таарч байна. Хачин шүү” гэлээ. Бас “Танай Ерөнхийлөгч Германаар дайрч ирэхдээ Меркель­тэй уулзсан уу” хэмээн хэрэгт дурлаж байна. “Энэ удаад үгүй. Гэхдээ түүнээс долоо хоногийн өмнө А.Меркель Монголд айлчилж очиход уулзсан” гэхэд жигтэйхэн гайхав. Ордны алба хаагчид эртний ёслолын хувцас­тайгаа, харин биднийг дагуулж яваа ажилтнууд энгийн гонжоомтой байх юм билээ.

Харин Ромын пап гэгээн хутагт XVI Бенедикт цагаан торон унжла­гатай гал улаан хиаз бүхий өмс­гөлтэй байсан. Тэрбээр өмнөх ширээт лам Йоан Павелын ойрын шадар байсан гэдэг бөгөөд 2005 оны дөрөвдүгээр сард папаар тодорсон. Тэгэхдээ сүүлийн 100 жилд өргөмжлөгдсөн хамгийн өндөр настай пап хийгээд XVIII зуу­наас хойших анхны герман үндэс­тэн пап болсон билээ. Бас шашны боловсролыг албан ёсоор олсон, дипломтой анхны ширээт лам гэдгийг нь хэлэх ёстой болов уу.

Ерөнхийлөгчийг гар дэлгэн угтан авсан пап XVI Бенедикт намуу­хан алхаатай, зөөлөн дуутай нэгэн байна лээ. Шашны сүр хүч  тийм байлгадаг биз, насны их нь ч тийм болгоо биз ээ. Төр, шашны хоёр тэргүүн нүүр тулж уулзсаны дараа ганцаарчилсан уулзалт эхэлсэн юм. Уулзалтаараа шашин хоорондын хэлэлцээ нь хүн төрөлхт­ний нийтлэг эрх ашгийн төлөө хамтран ажиллах хэрэгсэл гэдэгт санал нэгдэж, цаг агаарын дулаарал, байгаль орчноо хамгаа­лах, сөргөлдөөнийг энхийн аргаар шийдэх, хүнсний хомсдлын талаар үзэл бодлоо хуваалцсан.

Мөн 84 настай XVI Бенедикт 48 настай Ц.Элбэгдоржийн гаргасан хүний эрхийн төлөө санаачилгуу­дад нь баяр хүргэж, цаазаар авах ялын эсрэг зогсч буйд  талархсан. Ром Италийн нэгдсэн вант улсад нийлсэн цагаас Ватиканы асуудал ихээхэн хэцүү болж ирсэн гэдэг. Тэгээд 1929 онд Италийн удирдагч Б.Мусолонитой пап XI Пиус Латераны гэрээ гэгчийг хийснээр өвөрмөц тогтолцоотой хот улс бий болжээ. Тухайн гэрээгээр Италийн хуулийг Ватикан тэр чигээр нь авч хэрэгжүүлэх ёстой байсан бөгөөд хуулиа дагаж ирсэн ялын дээд хэмжээг огт хэрэглэхгүй байсаар 1969 онд албан ёсоор халсан түүхтэй юм билээ. Хэдийгээр хуулинд нь ялын дээд хэмжээ байгаа ч хэрэглэхгүй явсаар дөчин жилийн дараа халжээ. Харин манайд өнгөрсөн жил Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж  ялын дээд хэмжээг өөрийн эрх мэдлийн хүрээнд хэрэгжүүлэхгүй гэж зарласан ца­гаас хойш төрийн цаазын буул­гаар хүний амь үрэгдээгүй билээ.

Ватиканы номын сан болон нууц архивт хадгалагдаж байгаа бичиг баримт, түүхэн эх сурвалж хийгээд Ромын эзэнт гүрний түүх соёлын бичээсийг хамтран судлах хүсэлтэй байгаагаа Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж илэрхийлж, хариуд нь пап хүсэлтийг хүлээн авснаа илэрхийлээд эхлээд латин хэлтэй эрдэмтэд бэлтгэх тал дээр  хамтран ажиллахаар болсон. Угаасаа Вати­каны албан ёсны бүх ажиллагаа латин хэл дээр явагддаг учраас судалгаа хийх эрдэмтдээ бэлтгэх нь яах аргагүй чухал хэрэг болно.

Ерөнхийлөгч Ватиканы хот улсад айлчлах үеэрээ тус улсын их хамба, төрийн нарийн бичгийн дарга Э.Бертонетэй уулзсан юм. Ерөнхийлөгч манайд болсон зуд, байгалийн гамшгийн үед Ватиканы зүгээс байнга тусалж ирсэнд нь талархаад судлаачдын багийг хэрхэн хамтруулах тухайд нэлээд нарийн яриа хийсэн. Ватикан 1993 онд хүмүүнлэгийн тусламж болгон 1000 кг эмийн зүйл,196 онд ойн түймрийн дараа 31 мянган ам.дол­лар, 2000 оны зудны дараа пап Йоан Павел II хувиасаа 50 мянган ам.доллар, тусламжийн байгуул­лага нь 30 мянган ам.долларыг сэтгэлийн өглөг болгож өгч байсан юм билээ. Өмнөх папыг манайхан сайн мэддэг. Мэдэхээс ч аргагүй. Нийт 26 жилийн турш Гэгээн ширээт улсын эцэг байсан түүний гэрэл зураг, зурагт хуудас Ромын гудмаар энд тэндгүй. Одоогийн папаасаа илүү нэр хүндтэй хэвээр байгаа гэж тэндхийнхэн ярих юм билээ. Харин түүний хамгийн ойрын хүн одоогийн пап XVI Бенедект байсан гэдэг. Латинаар папа буюу эцэг гэсэн утгатай энэ нэрийн эзэн нэгэнт тодорсон бол жанч халтлаа уг албандаа залрах ёстой байдаг. Бид нутгаасаа  мор­дох өглөө манай Чой хамба “Итали орж, поптой уулзана” гэж хөгжил­тэйгээр хэлж байсан нь ч ортой. Сонсоход хэн нэгэн поп одтой уулзана гээд байгаа мэт ч папыг Pope хэмээн бичдэг. Одоогийн пап лам шашны мөр хөөх болсноо фашист дэглэмийн нөлөөгөөр хэмээдэг нь үнэний хувьтай. Тэр­бээр саяхан манайд айлчилсан Германы канцлерын эцэгтэй нас ойролцоо. Меркелийн аав цэргийн албанд байсныхаа төлөөсөнд дайны гэмт хэрэгтэн хэмээгдэж шоронд хэсэг сууж байсан бол пап Бенедикт мөн ийм замыг туулжээ. Харин шоронгоос гараад шашны зам мөрөөс гажаагүй өнөөг хүрсэн байна.

Ватиканы ордонд хөл тавьсан Ерөнхийлөгч болон дагалдан яваа зочид төлөөлөгчдийг хүндэтгэн авсан XVI Бенедикт хүн тус бүртэй гар барьж, зургаа татуулсан. Ерөн­хийлөгч зочдоо нэг бүрчлэн танил­цуулж, пап зөөлнөөр толгой дохин мэндэлнэ. Тэрбээр Ерөнхий­лөг­чийн гадаад бодлогын зөвлөх Л.Пүрэвсүрэнтэй хэсэг саатан үг сольсон нь нутгийнх нь хэлээр мэндчилсэнтэй холбоотой болол­той. Сэтгүүлчидтэй зэрэгцэн зогс­сон ватиканчууд “Энэ хүн герма­наар яриад байна. Энэ хэн бэ” гэж эрхэм зөвлөхийг сонирхов. XVI Бенедикт бол Германы Бавари нутгийн хүн. Латин, итали, франц, англи гээд  олон хэл мэддэг юм билээ. Гэвч ямар ч хүнд төрсөн нутгийн нь хэлээр ярих шиг сайхан нь үгүй байх л даа. Албан ёсны төлөөлөгчид гарсны дараа сурвал­жилсан хэвлэлийн хүмүүсийг паптай гар барихыг зөвшөөрдөг аж. Гэхдээ асуулт асуухгүй, юм ярих­гүйг анхааруулж байсан. Ватиканы журам нь тийм ч пап өөрөө тэр хатуу дэгээ хааяадаа гэмгүйхэн зөрччихдөг бололтой юм. Арьс нь унжин суларсан ч илч нь хариагүй бүлээн гараараа хүн бүрийн гарыг барьж, зураг авахуулж байсан. Бас хүс­вэл үг сольж яриа өдөж байна лээ.

Хана хэрэм нь хүртэл түүхийн гэрч болох тэр газраас гарч ирэхэд католик шашинтнууд хийгээд ази голдуу жуулчдын хөл өмнөхөөсөө ч нэмэгдсэн байлаа. Тэнд амьдар­даг хэн нэгний хэлснээр холоос болов царайг нь харахаар ирдэг Ромын паптай гар барьж, үг соль­сон маань азтай явдал гэж онцлоход буруудамгүй бодогдов.

Гэгээн Петрийн сүмийг өдрөөр байтугай сараар үзээд ч дуусдаггүй гэж Францын уран зохиолын номд өгүүлсэн нь бий. Үнэхээр Гэгээн Петрийн сүмийн ур хийц, тэнгэрлэг байдлыг нь үгээр дүрслэхийн аргагүй. Биднийг сүмийг үзээд явж байхад хамт яваа Д.Чойжамц хамбыг харсан гадны­хан нэг нэгнээсээ Далай лам уу гэж асуух нь сонстоно. Хам­гаалалт гараад л хэсэг бүлэг хүмүүс тэр дунд нөгөө Далай ламын өмсгөлтэй хүн алхаад байхаар католикчууд тэгж бодох нь хэр биз.

ЭРТНИЙ ХААДЫН УЛБААГААР

Айлчлалын нэг гол үйл явдал бол Ватиканы нууц архивт зочил­сон явдал байв. Уг нь тэнд хэр баргийн хүмүүсийг оруулдаггүй гэдэг. Тэгээд Ерөнхийлөгч хийгээд цөөн тооны зочдыг оруулна гэж байсан ч Монголын төлөөлөгчдийг ямар нэгэн саадгүйгээр оруулсан нь олзуурхууштай. Энэ нууц архивт хүн төрөлхтний түүх тэр чигтээ хадгалагдаж байгаа гэхэд болно. 1098 оноос эхлээд бүхий л чухал үйл явцын түүх энд бичигдэн үлдэх болжээ. Ватикантай холбоотой бичиг баримт, түүхийн гэрч болсон захидал бичээс, ном, сонин гээд бүгд үлджээ. XVII зууны үед пап Павел V-ийн зарлигаар Ватиканы номын сангаас нууц архивыг тусгаарласан бөгөөд нууц газраа нууц юмаа л хадгалж иржээ.

Үнэхээр олон жилийн түүхийг хадгалж ирсэн учраас юу, юу бай­гааг тэр бүр мэдэхэд хэцүү. Ямартаа л Ватикан анх 1920 онд 800-гаад жилийн өмнө Ромын пап хийгээд Их Монгол Улсын хаадууд харилцаж байсан бичиг баримтыг олсон юм байна. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржид үзүүлэхээр Вати­каны нууц архивынхан 1246 онд бичигдсэн Гүюг хааны захиа тэр­гүүтэй Монголын хаадын хэд хэдэн захидлыг дэлгэжээ. 16.5 см-ийн өндөртэй 97 см үргэлжилсэн цаасан дээр бэхээр Гүюг хаан VI Иннокент папад хариу болгон бичсэн нь энэ аж. Папаас анхны захиаг Плано Карпини хүргэхээр бүтэн жил зорчин байж хүргэсэн бол хариу захиаг өвөртлөөд мөн жил гаруй явж ирсэн байдаг. Ватиканы нууц архивт байгаа түүхийн үнэт өв болсон захид­луудад Их Монгол Улсын тамга хийгээд лалуудын эсрэг хамтран тулалдах санал санаачилга, хамт­ран худалдаа хийх хүсэлт түүх болон үлджээ. Хамгийн сонирхол­той нь тэр захидлууд эх хувиараа байгаа гэхэд огт элэгдэж муудаагүй байх юм. Өнгөрсөн жилийн сонины цаас гэхэд түүнээс илүү муудаж шарласан байгаа даа гэж бод­моор. Харин үүнийг Ватиканы нууц архивын эрхлэгч цэвэр байгалийн гаралтай эд эдлэл дээр бичсэн учраас тэр гэж тайлбарлана лээ. Ямартай ч Ватикан түүхийн тэр гайхалтай дурсгалыг авч үлдсэ­нээрээ нүүдэллэсээр юу ч үлдээж чадаагүй бидэнд ихийг сэхээрэх боломжийг өгч байгаа юм. Өвөр­мөцөөр хаагдаж нээгддэг номын тавиур бүхий тэр архивт алхан хээтэй номууд байсан. Ерөн­хий­лөгч түүнийг ихэд сонирхон “Манайд үндэсний ийм хээ байдаг юм. Энэ номууд дээр байгаа энэ хээ ямар учиртай юм” гэж сонирхоод “Алхан хээг XVIII зуунаас гоёл чимэглэлд хэрэглэж ирсэн” гэсэн хариу авав. Нийтдээ 84 км-ийн урт хонгил бүхий тавиуртай уг архивын багтаамжид санаа зовсон Ерөн­хий­лөгчийн асуултад нууц сангийн эрхлэгч “Дахиад 20 жилийн нөөц бий” гэлээ. Мөн уг архивт эртний ном болох 1070 оны ном байсныг сонирхуулсан. Тугал эсвэл хурганы арьсаар хийсэн гэж уг номыг үзэж байгаа юм билээ.

Энэ архивт бүр
наймдугаар зууны үеийн бичиг
баримт байдаг аж. Гэхдээ XIII зуунаас өмнөх нь хомс бөгөөд түүнээс
хойших нь хаадуудын гэрлэлтийн бичгээс эхлээд Микель Анжелогийн захид­лууд хүртэл бий. Одоо үечлэл­тэйгээр энэ архивын бичиг
барим­туудыг нээлттэй болгож байгаа бөгөөд ойрын үед Дэлхийн II дайны үеийнх нь дэлгэгдэнэ гэсэн. Гэхдээ
үүнийг хэн дуртай хүн нь үзэх боломжгүй
бөгөөд судлаачдад ч дижитал хэлбэрээр
нь үзүүлдэг аж. Харин монголчуудад нууц
архив энэ өдөр нэн нээлттэй байлаа. Улс гүрний Ерөнхийлөгч
удирдагч нараас ч ингэж ирж байсан нь ховор гэдгийг тэд ярьж байсан бөгөөд “Миний л мэдэж байгаагаар сүүлийн гурван жил энэ архивт тань
шиг хөл тавьсан Ерөнхийлөгч байхгүй”
хэмээж байв. Ватикан улсын ховор сонин, гэгээн орон зайд ийнхүү цаг хугацаанд саатав. Энэ нутгийн
дээвэр дор Европын цаг тооллын завилгаа ноёлж байх шиг санаг­дав. Тиймээс ч би энэхэн
тэмдэглэлээ гэгээн Ватиканы цаг тоололд гэвэл зохимжтой юм гэж бодлоо.

Хуучин цагийн Улс төрийн тов­чооныхон бол өөрсдөө улс төр хийх боломж байхгүй байлаа л даа. Тэдний улс төр оросуудаас ха­маарч байсан хойно арга ч үгүй биз. Орчин үед бол улс төрийг манай улстөрчид гэх нөхдүүд хий­дэг болжээ.

Японд Ерөнхий сайд огцрох, Засгийн газар солигдох бол газар хөдлөхөөс нь нэг их цөөнгүй бол­дог үйл явц. Тэдний улстөрчид нь  улс төрөөс шалтгаалж гэхээсээ илүүтэй ухамсар, ёс зүйтэй хол­боотой унах нь элбэг. Ер нь бол алдаа гаргахыг тэвчдэггүй улс.  Тэр дундаа өндөр албан тушаал ха­шиж буй хүмүүсийн хариуцлагыг бүр ч өндөрт тавьдаг. Тэгээд хэвлэл мэдээлэл нь хэн нэгэн албан тушаалтны алдаа гаргасан талаар жаахан шуугиад ирэхээр, тэр нь цаашлаад үнэн болж нотлогдох  аваас сандал суудал дээрээсээ дороо ховхорчихно. Өөрсдөө ч ард түмнээсээ уучлал эрж бөхөлзөөд албан тушаалаа өгнө. Манайд энэ эсрэгээрээ. Хуулиндаа хүртэл улс­төрчдийг хаацайлах заалтыг ил далдаар шургуулчихсан болохоор алдаа гаргасан ч унагах боломж угаас байхгүй. Насан туршдаа гэмт хэрэг хийсэн ч улстөрч л байж чадвал ял зэмгүй өнгөрнө гэсэн үг. Тиймээс ч УИХ-д суух, улс төр хийх нь амьдралынх нь зорилго болсон хүмүүс  өдрөөс өдөрт нэмэгдээд байгаа хэрэг. За энэ ч яахав. Үндсэн сэдэв рүүгээ оръё.   

Хорин гишүүн Засгийн газартай тооцоо хийхээр гар, хөлийн үсэг цуглууллаа шүү дээ. Заримтай нь тохироо хийж, тойрог энэ тэр өгөх­гүй гэж айлгаж ичээгээд эцсийн байдлаар ес үлдсэн байна лээ. Тэдний хийж буй үйлдэл яалт ч үгүй улс төр боловч бас яалт ч үгүй дуугарах ёстой л сэдэв.

Дээр дурдсанчлан япончуу­даас жишээ авах юм бол манай Засгийн газар аль хэдийнэ явчихсан шүү дээ. Нэг үгээр хэлбэл заавал албан ёсны тогтоолыг төдий тооны хүн өргөн барих энэ тэр нэг их чухал биш бөгөөд хууль дээр очоод шүүгдэж шившиг болсноос алдаа­гаа ухамсарлаад эртхэн замаа бодсон нь дээр гэж үздэг.

Өнгөрсөн долоо хоногт Засгийн газрыг огцруулахаар ярьж байсан нөхдүүд албан ёсоор гарын  үсгээ зурж баталгаажуулсан бичгээ өр­гөн барихаар болоход гардаж авах хүн олдохгүй сандаргасан. Ер нь УИХ-аас томилогдсон албан ту­шаалтныг огцруулах саналыг УИХ-ын гишүүд гаргаж болно гэж албан бичиг өргөн барьсан гишүүд   тайл­барлаж байгаа. Гэтэл хариуд нь Засгийн газрыг огцруулахыг УИХ-ын гишүүдийн 4/1 нь дэмжвэл энэ асуудлыг хэлэлцэнэ. Үгүй бол “үгүй” гээд гэдийнэ  гэж  хэлээд байгаа.

Харин УИХ-ын нэр бүхий ги­шүүд Засгийн газрыг огцруулна гэхээсээ илүүтэй Ерөнхий сайдыг огцруулна гэж бичиг өргөн барьсан гэж байгаа. Логикоороо бол Ерөн­хий сайд огцорвол Засгийн газар ч огцорч таарна. Хэрэв хэлэлцэх аваас хуулиараа долоо хоногийн хугацаанд хэлэлцэх ёстой. Үүгээр бол С.Батболдын толгойлсон Зас­гийн газрын амь нас долоо хоно­гоор тоологдож эхэллээ гэсэн үг. Н.Батбаяр гишүүн Ерөнхий сайдыг огцруулах бичиг өргөн барихад УИХ-ын дарга “Тогтоол биш, зүгээр л албан бичиг байна” гэж байсан. Ер нь тэгээд  арван хэдүүлээ суу­гаад, байхгүй хэдийнхээ кнопыг дарж хууль баталж болж байхад есөн хүн огцруулах асууд­лаар албан бичиг өгөхөд болохгүй зүйл юу байхав дээ. Дүндээ дүн л байх­гүй юу.

Ямар ч байсан бужигнаан үүсэх нь үүсчихлээ. Хорин гишүүн байна уу, ес байна уу ялгаа алга. Наанаа дэмжихгүй байгаа царайлаад илч­лэгдэхийг хүсэхгүй байгаа ч цаанаа кноп дарахад бэлэн байгаа хүмүүс байгаа гэх. 

Хүн гэдэг амьтан ч хөгийн л дөө. Саяхан Ерөнхий сайдаа, намын даргаа гээд налиганаж явсан нөх­дүүд дараагийн Ерөнхий сайд болох магадлалтай хүмүүсийг хайчихсан сээтэн хаяж явна гэнэ.  Хэрэв С.Батболд огцорчихвол түүний халааг хэн авах вэ.  Энэ эрэл сурлаар таамагт буугаад буй хү­мүүс нь Ө.Энхтүвшин, М.Энхболд нар аж. Тиймээс  тэдэн рүү шар­ваганах болсон байна. У.Хүрэл­сүхийг ч аль хэдийнэ хөдөлж эхэл­сэн гэх. Яагаад ингэж бужигнаад байна гэж эх сурвалжаас асуухаар олигархиасаа салах гэсийм гэх юм. Олигархиар удирдуулсан нам сонгуульд ялж байсан түүх байхгүй гэдэг. Дээр нь төрийн мөнгө луйвар­даж сонгуульд орвол ясгүй арчуул­даг. Эвгүйтвэл Ардчилсан намаас Засгийн газарт байгаа Алтан гадас нь хөдлөхгүй байлаа гэхэд өөр бусад нь хөдөлж ч мэдэх аж. Ту­хайл­бал улсаас мөнгө гарна гээд төмөр замд урьдчилаад өчнөөн мөнгө зарцуулчихаад байгаа Х.Бат­тулга сайдад мөнгийг нь гаргаж өгөхгүй таг зогсоогоод л сууж байгаа шүү дээ. Бодвол Ард­чилсан намын нэр хүнд хийсэн ажлаас нь болоод өсчихнө гээд ч ингэж тээг болдог юм билүү хэн мэдлээ. Хамаг ажлыг нь энэ мэт уяад байвал Х.Баттулга сайд ч зүгээр суугаад дараа сонгуультай золгов л гэж. Бодох л ёстой асуу­дал. Өнөөдөр биш байлаа гэхэд маргааш Засгийн газар яаж өөрч­лөгдөхийг хэн мэдэхэв.

У.Хүрэлсүх ч гэсэн дээ. Намын даргатайгаа найр тавьж байгаа гэж олон нийтэд үнэмшүүлэх зорилгоо хамтдаа гудмаар инээмсэглэн алхсаныг эс тооцвол хүрэл сүхээ эргүүлээд өөрийнхөө дарааллыг хүлээж байж ч болох шүү дээ. Хэн үгүйсгэх юм. Залуусаа хүртэл на­мын дарга руугаа турхируулж ча­даж байгаа шүү дээ. Сонгууль дөхөж байна. Улс төр хийх улс­төрчид ч олширч байна.

Аль ч УИХ-д хүн огцруулчих дайны бүлэг хүмүүс байж л байдаг. Өмнөх УИХ-д Элсний арван гурав яалаа. Ц.Нямдоржийг унагаад, М.Энхболдыг огцруулаад С.Бая­рыг гаргаж ирж л байсан. Арван гурав, есийн ялгаа нэг их биш. Тэр үед ч Үндсэн хуулийн 43 дугаар зүйл заалт хэвээрээ байж байсан. Элсний арван гурав 4/1-т хүрээгүй ч гэсэн засаг огцорч явсан юм шүү дээ. Ер нь улс төр гэдэг ч чинь өөрөө урсгалаараа явж бай­даг зүйл биш аж.

Хэдэн жилийн өмнө нэгэн улстөрч нөхөрт  М.Энх­сайханы хэлсэнчлэн “Улс төрийг хийдэг” юм байна. Энэ есөн гишүүн  биш байлаа гэхэд өөр нэг хэсэг нь Засгийн газрыг огцруулах улс төр хийхээр өндийгөөд л ирнэ. Бичиг цаас бариад л гүйнэ. Өмнөх жиш­гүүдээс харах юм бол Засгийн газар уначихдаг л юм билээ.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­дорж Итали улс дахь айлч­­лалаа өндөрлөөд Бүгд найрамдах Хорват улсад айлчлалаа эхлүүл­лээ. Дэлхийн эртний түүх­тэй Загреб хот дахь Ерөн­хийлөгчийн ордонд Мон­гол Улсын Ерөн­хий­лөг­чийг албан ёсоор угтах арга хэмжээ болсны да­раа Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­дорж, Ерөнхийлөгч И.Иосипович нар ган­цаарч­лан уулзаж, ул­маар албан ёсны хэлэл­цээр­тээ орсон юм. Мон­гол­чуудын их байлдан дагуулалтын үед тухайн үедээ Хорватыг эзэм­шил­дээ байлгаж байсан Ун­га­рын хаан Бэлаг монгол цэргүүд хаан ширээнээс нь унагахад Унгарын хаан Загреб руу зугтан амь мултарч байсан гэ­дэг. Хорватын язгуурт­нууд эзэн хаандаа ту­салж, харин Их Монго­лын хаан нэхүүл цэр­гүү­дээ Загреб руу илгээж байсан түүх манай хоёр улсын түүхэнд үлджээ. Харин энэ удаад аль аль нь ерээд онд нэг нь тус­гаар тогтнолоо тунхаглаж нөгөө нь ардчилсан зам­на­лаар явахаа дэлхий дахинд зарлаж байсан хоёр улсын Ерөнхийлөгч нар уулзаж байна.

“Монгол Улсын Ерөн­хийлөгчийн Бүгд Най­рам­дах Хорват Улсад хийж буй энэхүү анхны айлч­лал нь Хорват Улсын тус­гаар тогтнолын 20 жилийн ой, хоёр орны хооронд дипломат харилцаа тог­тоосны 20 жилийн ойтой давхцаж байна. Эдгээр чухал ой давхацсан цаг үед тантай уулзаж хоёр орны харилцаа хамтын ажиллагааны талаар са­нал солилцож байгаадаа баяртай байна. Монгол Улс, Хорват Улстай тог­тоосон ардчиллын үнэт зүйлст тулгуурласан найр­саг харилцаагаа улс төр, эдийн засаг, хү­мүүн­лэгийн бүхий л салбарт өргөжүүлэн хөгжүүлэхийн төлөө байна” хэмээн Хор­ватын Ерөнхийлөгч И.Иосипович хэлсэн бол манай Ерөнхийлөгч “Хор­ват Улс богино хугацаанд улс орноо хөгжүүлэх үйлст амжилт олж, олон улсын тавцанд нэр хүнд нь улам дээшилж, ул­маар Европын Холбооны бүрэн эрхт гишүүн болох гэж буйд Монголын ард түмэн баяр хүргэж байна” хэмээсэн юм. Сүүлийн үед Хорват олон улсын тавцанд маш их нэр хүнд­тэй байгаа талаар га­даа­дын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр бичих болсон билээ. Нөгөө талаас эдийн засгийн хувьд тун хурдацтай байгаа бөгөөд хөгжлөөрөө хуучин Югос­лавын холбооны улсуу­даас Словенийн дараа ордог ч удахгүй тэргүүлнэ гэж ажиглагчид онцолж байгаа юм байна.

Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­дорж “2008 онд БНХорват Улсын Ерөнхийлөгчийн Монгол Улсад хийсэн айлчлал манай хоёр ор­ны харилцааг хөгжүүлэх, дээд хэмжээний яриа хэ­лэлцээний эхлэлийг тавь­сан билээ. Хорват Улс удахгүй Европын хол­боо­ны бүрэн эрхт гишүүн болох гэж буйд баяр хүр­гэе. Монгол Улс, Европын холбооны харилцаа түнш­лэлийн хэмжээнд хүрч эрчимжиж байна. Манай улс Европын стан­дартыг Монголд нутаг­шуулахаар ажиллаж бай­на. Энэ чиглэлээр та бүх­нээс туршлага судлахад дэмжлэг үзүүлэхийг хүсье” хэмээн уулзалтын үеэр онцолж байсан. Ма­най хоёр орны хувьд ашигт малтмал, дэд бү­тэц,  жижиг дунд үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, малын эм бэлдмэл, хүнсний бүтээг­дэхүүн үйлдвэрлэл, ая­лал жуулчлал гээд  хамт­ран ажиллах салбар нэ­лээд бий гэж үздэг” гэс­нийг нь Ерөн­хийлөгч И.Ио­си­по­вич дэмжээд “Мөн бид­ний харилцааг хөг­жүү­лэхэд боловс­ро­лын сал­барын хамтын ажил­ла­гаа чухал. Манай оронд, олон улсад хүлээн зөв­шөө­­рөгдсөн их, дээд сур­гуу­лиуд байдаг бөгөөд бид танай талаас хөдөө аж ахуйн инженер, техно­логийн чиглэлээр оюутан сур­гахад бэлэн байна. Түүнчлэн аялал жуулч­ла­лын салбарт хамтарч ажил­лах бүрэн боломж­той. Манай улс жил бүр 10 сая жуулчин хүлээн авч байна” гэсэн юм. Хор­ват нь газар нутгийн хувьд манайхаас хэдэн арав дахин бага харин хүн амын хувьд 4.4 сая хүн амтай улс юм.

Хэдийгээр цөөхөн хүн амтай ч дэлхийд алдар­тай тамирчид олонтой. Сагс, хөлбөмбөг, газрын теннисний төрөлд өндөр амжилт үзүүлж ирсэн бө­гөөд улаан шоотой тө­рийн далбааг нь мэдэхгүй хү­мүүс ховор.

Хорватын хувьд 2013 онд Европын холбооны бүрэн эрхт улс болох бөгөөд аялал жуулчлал маш их хөгжсөн гэгддэг газар. Өөрөөр хэлбэл Европын хүн амын гур­ван хүний хоёр нь Хор­ватад ирж үзсэн байдаг байна. Гэхдээ хямд зар­далтай гэдгээрээ онцл­ог учраас мөнгөн дүн нь их биш гэх нь байдаг ажээ. Тийм хэдий ч аялал жуулч­лалаар олсон орлогоо хүн амдаа хуваахаар жилд нэг хүн 1000 евро ногддог байна.

Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­дорж айлчлалынхаа хү­рээнд тус улсын парла­ментын дарга Лука Бебич, Ерөнхий сайд хатагтай Ядранка Косор нартай уулзаж, эм бэлдмэл вак­цин тарилгын үйлдвэр­лэл­тээрээ бүс нутагтаа алдартай “Ветерина” ком­паниар зочилно.

БНСУ–ын допингийн лаборатори нэгэн шинжилгээний хариуг манай улс руу андуураад илгээчихжээ. Тэр шинжилгээ нь БНСУ–ын Дэгү хотноо наймдугаар сарын 27-ноос есдүгээр сарын 4-ний хооронд болсон хөнгөн атлетикийн ДАШТ–ий үеэр гадны нэг тамирчнаас авсан шинжилгээ байж. Гэтэл тэр андуурсан шинжилгээний хариуг Монголын үндэсний олимпийн хороо, Спортын анагаах ухааны төв, Допингийн эсрэг төвийнхөн нарийн сайн нягтлалгүй, ажилдаа хариуцлагагүй хандаж Монголын марафоны шилдэг эмэгтэй тамирчин Л.Отгонбаярын шинжилгээний хариу хэмээн нийтэд ташаа мэдээлсэн.

Дээрх андуурсан гэх шинжилгээ нь өөр улсын тамирчных байсан бөгөөд “А” сорьцоос нь допингийн төрлийн бодис илрээд тэр тамирчин “В” сорьцоо шинжлүүлсэн давж заалдах шатны шинжилгээний хариу байжээ.

Л.Отгонбаяр ажилдаа хариуцлагагүй хандсан манай спортын байгууллагынханд гомдолтой байгаа бөгөөд шинжилгээний хариуг андуурч явуулсан БНСУ дахь допингийн лабораторийг өөрөөс нь албан ёсоор уучлалт гуйхыг хүсч байгаа юм байна. Түүнтэй ярилцлаа.

–Таныг Бээжингийн мара­фонд оролцох үеэр ийм андуу ташаа зүйл болчихжээ. Мон­голын Допингийн эсрэг төвийн­хөн ирсэн мэдээлэлтэй сайн танилцаагүйгээс л ийм хэрэг болсон гэсэн үг шүү дээ?

-Бээжингийн марафон аравду­гаар сарын 16-нд болсон. Уг мара­фонд оролцохоор Монголын баг тамирчид арав гаруй хоногийн өмнө тэнд очсон. Тэнд очоод хоёр хонож байтал Монголын үндэсний олимпийн хороо, хөнгөн атлети­кийн холбооноос “Л.Отгонбаярын сорьцоос хориотой бодис илэрсэн” гэх албан ёсны мэдээг дуулгасан. Бид энэ мэдээг сонсоод гүн цоч­ролд орсон.

Допингийн бодис илэрсэн гэх уг шинжилгээний хариуг БНСУ-ын допингийн лаборатори манай Допингийн эсрэг төвд ирүүлсэн. Шинжилгээний хариун дээр тамирч­ны нэр байдаггүй. Тусгай кодтой байдаг.

Дэлхийн хөнгөн атлетикийн холбооноос хүсэлт гаргаж БНСУ-ын лабораторид хийлгэсэн “В” сорьцын шинжилгээний хариуг тус лобаратори Монако руу биш Мон­гол руу андуураад явуулчихсан юм билээ. Наадмаар бөхчүүдээс авсан допингийн шинжилгээний хариу­тай хамт явуулчихсан байсан.

–Өнөө жилийн наадмаар бөх­чүүдээс шинжилгээ авахад хоёроос нь допингод хамаарах бодис илэрсэн. Тэр хоёрын “В” сорьцын шинжилгээний хариу ирж л дээ. Тэр хариунуудтай л цуг явуулчихсан юм байх даа?

-Тэр шинжилгээний хариунууд­тай л холиод явуулчихсан байна лээ. Бид Бээжинд байхдаа Допин­гийн эсрэг төвийн захирал Н.Цогт­сайхантай утсаар холбог­доход “Наадмын дараа явуулсан бөхчүү­дийн шинжилгээний хариу­тай хамт энэ хариу чинь ирлээ” гэж байсан. БНСУ-ын лабораториос ирсэн бичигт яг юу гэж бичсэнийг бид мэдээгүй.

Дөрөв хоногийн дараа манай холбооны нарийн бичгийн дарга Ч.Зоригтбаатар Бээжинд ирсэн. Тэгэхдээ өнөө шинжилгээний хариу­тай бичгийг авчирсан. Б.Сэр-Од, түүний дасгалжуулагч О.Оюун­туяа, миний дасгалжуулагч А.Ган­тулга, бид хэд тэр бичигтэй албан ёсоор танилцсан.

Уг бичгийн эхний мөрөнд л БНСУ-ын тэр лабораторитой хол­бог­­дох утас, факс нь бай­сан. Хаанаас юу ирсэн нь тодорхой байсан.

Манай спортын бай­гуул­лагын удирдлагууд тамирчдадаа итгэдэг бай­­сан бол, үгүй ядаж өчүүхэн ч болтугай эргэлз­­сэн бол энэ хариуг Солонгосоос хүлээж авангуут л тэр утсаар нь холбогдоод лавлачихаж болох байсан. Тэр дор нь утасдаад тамирчныхаа кодыг хэлээд лавла­чих­сан бол энэ андуурал гэдгийг мэдээд МҮОХ, Спортын анагаах ухааны төв, Допингийн эсрэг төв, Монголын хөнгөн атлети­кийн холбооны хүрээнд л шийдэгдчих байсан. Ингэж тамирчныхаа нэр хүндийг гутаахгүй байсан юм. Үүнд би их гомдолтой байгаа.

–Тэгэхээр манай спор­­тын удирд­лагууд БНСУ–аас ирүүл­сэн энэ бичигтэй нухацтай танил­цалгүй, сэтгэлийн хөөр­лөөр хандчихсан байна, тийм үү?

-БНСУ-аас ирүүлсэн энэ бич­гийг уншихад олон юм зөрж байгааг ганц уншаад л мэдчихэж болно. Үүнийг хянаж үзэх ёстой байсан юм. Тэгтэл манайхан уг бичгийг гүйлгэж харчихаад л “Л.Отгон­баяраас өөр марафоны эмэгтэй тамирчин байхгүй. Л.Отгон­баяраас л гарцаагүй” гээд л намайг юу идэж, уусан, яасан ийсэн гээд л шалгаац­гааж “Чи допинг хэрэг­лэснээ нууж байна” гэж дайрсан.

–Ямар хүмүүс тэгж дайрсан юм бэ?

-Спортын анагаах ухааны төвөөс байнга утасдаад “Чи допинг хэрэглээгүй байлаа гэхэд чиний аяга, таваг руу чинь хэн нэгэн хүн допингийн төрлийн бодисыг хийчихсэн дээ” гэж хүн аймаар хий хоосноор хардаж, сэрдсэн. Хүн хүндээ итгэх итгэлийг ингэж уландаа гишгэж байгаа байхгүй юу.

“В” сорьцын хариу гэхээр бид гайхсан. “А” сорьцын шинжил­гээний хариу ирж, түүнийг тухайн тамирчин зөвшөөрөөгүй тохиол­долд “В” сорьцоо шинжлүүлдэг шүү дээ. ДАШТ-ий өмнө бүх зайд урал­даж буй олон мянган тамирчныг бүгдийг нь сэргээшийн шинжил­гээнд оруулсан.

Наймдугаар сарын 27-нд миний уралдсан эмэгтэйчүүдийн марафоноор дэлхийн аварга эхэл­сэн юм. Хэрвээ тэгэхэд надаас допинг илэрсэн бол биднийг урал­дуулахгүй байсан. “А”, “В” сорьцыг шинжлүүлэхээс өмнө газар дээр нь тусгай тестээр шин­жилгээ өгдөг. Тестээр шинжлэхэд асуудал гарвал “А” сорьцын шинжилгээ рүүгээ ордог ш дээ.

Тэгтэл манайхан “Нээрээ манай тамирчин чинь “А” шинжил­гээ энэ тэр гэж өгөөгүй. Энэ талаар ямар нэг асуудал үүсээгүй шүү дээ” гэдгийг ухаж ойлгоод надаас асууж болох байсан. Надаас ядаж яаж шинжилгээ өгсөн бэ гэж асуугаагүй.

–Та цусны шинжилгээ өгсөн гэсэн байх аа?

-Би цусаар шинжилгээ өгсөн. Гэтэл андуурч ирсэн энэ хариун дээр шинжилгээ өгсөн тамирчин шээсээр шинжилгээ өгсөн байна лээ. Бүх юм ингэж зөрж байхад над руу дайрцгаасан.

Ганц надаар энэ асуудал дуус­чихгүй. Бусад спортын тамирчдыг маань ч ийм зүйл хүлээж байгаа ч юм билүү. Манайхан БНСУ-ын лаборатори руу хамаг буруугаа чихэж болохгүй. Гэхдээ тус лаборатори буруутай. Би албан ёсны өмгөөлөгч аваад уг лабора­торид гомдол гаргах гэж байгаа.

Энэ бүхнээс харахад Мон­голын тамирчдыг өмгөөлж, хам­гаалдаг газар гэж алга уу даа гэж бодогд­лоо. Биднийг зөвхөн амжилт гарга гэж л шахаж шаарддаг. Спортод бүхий л насаа зориулсан олон тамирчин байна. Тэднийхээ төлөө юм хийгээсэй, тамирчдадаа итгээ­сэй. Өчнөөн олон жил спор­тоор хичээллэчихээд бид яах гэж сэр­гээш хэрэглэх юм бэ. Спорт­гүйгээр амьдралаа төсөөлж чадах­гүй болчих­сон тамирчид бий. Бид­нийг өмгөөлж, хамгаалдаг өмөлзөх сэтгэл тэдэнд байгаасай гэж бодож байна. Ганц надаар тогтохгүй. Надтай адил спортод мөр зэрэгцэн зүтгэж буй олон тамирч­дад ийм зүйл тохиолдлоо гэхэд утсаар яриад кодыг нь лавлаад “Энэ тамирчин чинь үнэхээр Монголын тамирчин мөн үү” гээд л асуучихад тэр лабораторийнхон нь хэлээд өгнө ш дээ.

Тэгтэл ингээгүй. Над руу дайрч, дарамталсан. Ямар сайндаа сүүлдээ бүр учраа олохоо байсан. Өнгөрсөн өвөл би шатнаас халь­тирч унаад ахар сүүлээ гэмтээгээд хэвтэрт орсон. Тэгээд баахан өвчин намдаах эм тариа хэрэглэсэн. Уусан эм, тариа маань нөлөөлсөн юм болов уу гээд тэр тухайгаа хэлтэл “Тэр чинь биш ээ. Тэндээс чинь илрээгүй байна аа” гээд л загнана. Өнгөрсөн тавдугаар сард шорооны харшил маань хөдлөөд харшилын эм уусан. Тэр нөлөөлж үү гэж асуухаар “Тэр чинь биш байна аа” гэнэ. Сүүлдээ амьдра­лынхаа туршид идэж, уусан бүхнээ нэгд нэгэнгүй сар, өдөртэй нь хэлэхэд хүргэсэн. Тэгэхээр “Биш ээ. Чи өөр юм хэрэглэсэн байна. Нуу­гаад байна. Чи допинг уусан байна, тариулсан байна” гэцгээсэн.

Уг андуурч ирсэн хариунд жин хасах зорилгоор хэрэглэсэн гор­моны төрлийн бодис илэрсэн юм билээ.

–Допингийн эсрэг төв, Спортын анагаах ухааны төв, Монголын үндэсний олимпийн хороо, Монголын хөнгөн атле­тикийн холбооныхон шинжил­гээний хариуг хэдхэн хором тогтож суугаад үзсэн бол…

-Дээрх байгууллагын удирд­лагууд зэрэгцэж суугаад манай энэ тамирчин чинь допинг хэрэглэхээр хүн биш дээ гэсэн итгэлээр, намайг, тамирчдаа хамгаалах үүднээс ядаж надаас “Хэдний өдөр шин­жилгээ өгсөн бэ”, “Яаж шинжилгээ өгсөн юм”, “Код чинь хэд вэ” гээд асуучихаж болох байсан юм.

Тэгтэл хэзээ хойно нь би “Би цусаар шинжилгээ өгсөн. Шинжил­гээ өгсөн сар, өдөр нь зөрж байна. Наадах чинь андуурагдсан хариу байна” гэсэн чинь “Код чинь хаана байна” гэж нэхсэн. Манай нөхөр А.Гантулга бол миний дасгалжуу­лагч. Бид хоёр Бээжинд байсан. Манай гэрт очоод, миний бичиг баримтууд дундаас тэр кодыг нь хайгаад олоод хэлчих хүн байхгүй байсан л даа. Тэгтэл Н.Цогтсайхан “Чи тэр кодоо цээжлэх ёстой” гэхээр нь “Би тэр допинг чинь хэрэглээгүй, өөртөө итгэлтэй бай­гаа болохоор хэдэн тоо цээжлээд байх шаардлага байхгүй байсан” гэсэн. Үнэхээр бид тэр тоонуудыг цээжлэх байсан бол Спортын анагаах ухааны төвийнхөн шин­жил­­гээнд оронгуут кодыг албан ёсоор хураагаад авдаг ч юм уу, заавал цээжлэх ёстой гэж сануулах байсан юм. Бид чинь тэмцээн бүрт орохдоо шинжилгээ өгдөг. Тэр болгонд кодыг нь цээжлэх байсан бол тэр үүргийг анхнаас нь бидэнд ойлгуулах байсан юм.

–Танаас уучлал гуйсан албан ёсны бичиг ирүүлнэ гэнэ үү, БНСУ–ын лабораториос?

-Биднийг тус лабораторийн­хонтой холбогдоход “Монголын үндэсний олимпийн хороо, Допин­гийн эсрэг төв рүү манайх албан ёсоор уучлал хүссэн бичиг явуул­на” гэсэн. Энэ андуурал бол тамир­чин хүний нэр төрөөр тогло­сон явдал болсон. Намайг дэмждэг, спорт, хөнгөн атлетикийг сонирхдог хүмүүст хүнд цохилт болж байгаа юм. “Допинг илэрлээ” гэснээ “Өө, биш байжээ” гэхээр эргэлзэх хүн олон гарна. Манайд чинь шинжил­гээнээс нь допинг илэрдэг ч түүний­гээ дараад өнгөрөө­чихдөг. Яг л тэрэн шиг юм болчихлоо гэж хүлээж авах вий. Албан ёсоор уучлал гуйсан албан тоотыг харж байж л хүмүүс үнэм­шинэ. Тэгтэл Н.Цогтсайханд БНСУ-ын лабора­ториос уучлал гуйсан е-майл л ирсэн байна гэж байгаа байхгүй юу. Тэр е-майлыг манай холбоо хү­лээж аваагүй. Албан ёсоор уучлал гуйсан бичиг явуулахыг шаард­чихаад байгаа.

–Хариуцлагагүй этгээдүү­дээс болж олимпод бэлтгэгдэж буй Монголын тамирчин маань сэт­­гэлзүйн том цохилт авлаа. Таны сэтгэлзүйгээр дэндүү муу­хай тоглолоо. Энэ бүхэн танд ба­га­­­гүй хохирол учруулсан байх шүү?

-Бээжингийн марафонд би хагас марафонд уралдаад алтан медаль аваад улсынхаа рекордыг шинэчлэн тогтоосон. Энэ бол миний амжилт биш. Үүнээс ч илүү амжилт гаргах байсан. Энэ тэм­цээний хагас марафонд дээд амжилт тогтоохын тулд оролцсон. Бидэнд хагас марафонд уралдаад байх боломж тэр бүр олддоггүй. Б.Сэр-Од бид хоёр байнга л олон улсын том марафонд оролцдог.

Бүр ч илүү амжилт гаргах бай­сан. Би бэлтгэл дээрээ өөртөө итгэлтэй, баатарлаг байсан. Энэ мэдээг сонсоод би дөрвөн өдөр огт бэлтгэл хийгээгүй, хоол ч идэж чадахгүй байсан. Уйлахаас өөр юу ч хийж чадаагүй. Би спортын бай­гуул­­лагуудын бүхий л удирд­лагууд руу ярьсан. Тэд надаас цэрвэж “Чиний тамирчны эрхийг хоёр жилээр хасна”, “Олимпод чамайг оруулахгүй л байх даа” гэцгээсэн.

Хэрвээ би хоёр жилээр эрхээ хасуулсан бол эргээд хөнгөн атле­тиктаа гүйх эрхгүй болох байсан. Монголын хөнгөн атлетикийн түүхэнд байгаагүй явдал болох байв. Эргэж ирлээ ч би спортоосоо хөндийрөх л байсан. Ирлээ ч надад орон зайгүй байхгүй юм шиг санагдсан. Яг үнэнийг хэлэхэд үхмээр санагдаж байсан (Нүдэнд нь нулимс цийлэгнэлээ).

Хүнийг тийм л байдалд хүргэж байгаа байхгүй юу. Гомдолтой байна. Тэр дор нь шийдчих юмыг манайхан яагаад шийдсэнгүй вэ. Тамирчиндаа итгэхгүй, яагаад дайрав аа (Хоолой нь зангирав).

–Энэ асуудлын эцсийн шийд гараагүй байхад яагаад олон нийтэд тараасан юм бол?

-Н.Цогтсайхан “Энэ мэдээг бид дотроо хадгалаад эцсийн шийд­вэрийг гаргах байсан. Тэгтэл танай холбооныхон энэ асуудлыг тараа­сан” гэсэн.

Намайг Бээжинд байхад Спор­тын анагаах ухааны төвөөс “Чиний төлөө танай холбоо ерөө­сөө ажил­лахгүй байна. Ганцхан танай шиг­шээ багийн дасгалжуу­лагч Батцэн­гэл л ажиллаж байна” гэж ярихаар нь баярлаж л байлаа. Гэтэл энд ирэхэд худлаа байсан. Батцэнгэл багш маань энд тэнд очоод л худал сенсааци дэгдээгээд тамирчныхаа хэцүү байдлаар гоёж явсан юм шиг санагдсан. Хэрвээ намайг алтан медаль авбал тэр хүн тэгж хүмүүст хэлж, найз нөхдөдөө бахархаж ярихгүй. Манайхан хүний мууд их дуртай.

Энэ тухай Батцэнгэл багшид хэлсэн чинь “Олимпийн хороо намайг албан ёсоор мэдэгд гэсэн ш дээ” гэж худлаа ярьж байна лээ.

Б.Сэр-Од зургадугаар байрт шалгараад топ аравт орлоо. Кенийн хүчирхэг тамирчидтай өр­сөл­дөөд, Азиасаа ганцаараа шал­гарчихаад байна. Тэрийг нь ба­хархаад хэн ярив. Манай шиг­шээ­­­гийн дасгалжуулагч гээд байгаа хүн тэр амжилтыг биш андуурсан таа­­гүй мэдээллийг л энд, тэнд очоод дуртайяа яриад яваад байна.

–Хариуцлага алдсан манай спортын байгууллагынхан танаас уучлал гуйсан уу?

-Тэдэнд гомдлоо гээд ч яахав. Энэ бол том сургамж боллоо. Цаашид иймэрхүү эргэлзээтэй, албаны бус мэдээллийг тухайн тамирчинд мэдэгдээд хэрэггүй юм байна. Тэр тамирчин яаж ч хүлээж аваад амь насаараа хохирч ч болно. Тэгээд энэ удаагийнх шиг андуурагдсан байна гэвэл ар гэр, үр хүүхдүүд нь өнчрөөд үлдэнэ. Гашуун харуусал л үлдэнэ. Би тэр үед үхмээр санагдсан. Хэрвээ би тэгээд үхчихсэн бол миний охин яах вэ, амьдрал тэр чигээрээ сонин санагдсан шүү. Монголоос 16.00 цаг гэхэд бэлэн бай гэсэн ноцтой мэдээ ирэхээр нь “Хоёр ээж, охин минь зүгээр л байгаа даа. Ах дүүст минь муу юм тохиолдоогүй л бай­гаасай. Үүнээс л өөр  ямар ч муу мэдээг хүлээж авахад бэлэн байна” гэж бодож байлаа. Тэгтэл түүнтэй дүйцэхүйц аймшгийн мэдээ тамирчин хүнд байдаг юм байна гэдгийг ойлгосон.

Д.ГАНСАРУУЛ

-АЖЛЫН ХЭСГИЙН ДҮГНЭЛТИЙГ ДЭЛГЭЖ
БАЙНА-

Зоос банкинд
зо­риулж Засгийн газраас гаргасан 100 тэрбум төг­рөгийн бондын асуудлыг УИХ-аас ажлын хэсэг
гар­гаж шалгасан билээ. О.Чу­луунбат гишүүнээр ахлуулсан ажлын хэсэг өнгөрсөн долоо хоногт дүгнэлтээ танилцуулсан нь сүүлийн үед шуугиан болоод байна. Тиймээс тус ажлын
хэсгийн дүг­нэлтийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.

“2009 онд Зоос банк­ны санхүүгийн
байдал муудаж, Монголбанкнаас хийсэн шалгалтаар өөрийн
хөрөнгө нь бүрэн
хэмжээгээр дутсан (41,4 тэрбум төгрөг) дүгнэлт гаргасан юм. Зоос бан­кинд байршсан иргэдийн
хадгаламжийн мөнгийг сааталгүйгээр төлбөр
хийх, банкны салбарт төлбөрийн саатал гар­гахгүй зорилгоор Засгийн газар 100 тэрбум
төг­рөгийн түр хугацааны санхүүжилт
хийхээр Зас­гийн газрын бонд гаргах хүсэлт
УИХ-д оруулж бат­луулсан. Засгийн газрын бонд нь татвар төлөгч­дийн мөнгөөр нөхөн
тө­лөгдөж, төсвийн
орло­гоор хаагддаг тул аль болох яаралтай, үнийн
дүн, хүү болон бусад шимт­­­гэлд ямар
ч хөнгө­лөлт­гүйгээр
хаагддаг олон улсын практик бай­даг. Иймээс энэ бондын эсрэг барьцаанд ирэх Олон
овоотын ордын өр, лицензийн
хамт нээлттэй зах дээр ил тодоор бор­логдож төсвийн
(бондын) өр түргэн шуурхай хааг­дах ёстой байтал
одоо болтол төлөгдөөгүй
төс­вийн цоорхой байсаар байна.
Зоос банкийг муут­гасан хэд хэдэн гол зээл­дэгч байгаагийн нэг нь Өмнөговь аймаг дахь “Олон овоот”-ын алтны төсөл, үйлдвэр
байлаа. Энэ төсөлд Зоос банк­наас 59,4 тэрбум төгрө­гийн зээл олгосон байв. Олон-Овоот төсөлд Мон­гол газар, “Жаст” хоёр компани хамтран хөрөнгө
оруулалт оруулж, төл­бөрийг хугацаанд нь хийж чадаагүй нөхцөлд
Зоос банк барьцааг ил то­доор зах дээр бор­луулж орлогоор нь хаах ёстой байсан.
“Жаст” групп ХХК нь 117 дугаар батлан даалтын гэрээ­гээр “Олон-Овоот гоулд” ХХК-д
ол­гогдсон зээлийн өөрт ног­дох
хэсэг болох 11.4 сая ам.долларт ба­талгаа гар­гаж түүнийгээ 2009 оны арванхоёр­ду­гаар сарын 25-ны дотор
төлөх ёстой байтал ча­даагүй.

Чадваргүй болсон хоёр ком­па­нийн нэгд сунгалт хийж хөнгөлөлт олгож төсвийн их хэмжээний хө­рөнгийг ашиглуулж байгаа нь яа­гаад ч шударга ёсонд нийцэхгүй. Олон улсын санхүүгийн зах зээ­лийн туршлагыг харахад иймэрхүү банк хүндрэлд орсон тохиолдолд зээлийн болон бусад төлбөрөө хугацаанд нь хийгээгүй компани, барьцаанд байгаа төслийг нээлт­тэй зах дээр ил тодоор дуудлага худалдаагаар борлуулаад орло­гоор нь банкны зээлийг хаах, банк нь дампуурсан нөхцөлд иргэдийн хадгаламжийг төлдөг журамтай байдаг. Монгол Улсад ч гэсэн ийм хууль эрх зүйн орчинтой. Төсвөөс зээл санхүүжилт авсан нөхцөлд төлбөрийг ямар ч хөнгөлөлт сун­галтгүйгээр хийлгэх зарчимтай байдаг. Даатгал, Ард, ХОТШ бан­кийг дампуурахад Засгийн газар, Монголбанкнаас бүх барьцааг битүүмжлэн хураагаад зах дээр нээлттэй ил тодоор дуудлага ху­далдаа хийж, иргэдийн хад­га­ламжийг олгож байсан. Хадгаламж зээлийн хоршоодын дампуурлын нөхцөлд мөн л бүх хөрөнгө барь­цааг битүүмжлэн хураагаад зах дээр нээлттэй ил тодоор борлуулж хадгаламж эзэмшигчдийн мөнгийг эргүүлэн олгож байгаа. Гэтэл Зоос банкинд төрөөс 100 тэрбум төг­рөгийн бонд босгож, алдагдал өөрийн хөрөнгийн дутагдлыг сан­хүүжүүлсэн ч битүүмжилж хураах ёстой байсан Олон-Овоот төсөл учир битүүлгээр хувийн компанид шилжсэн байна. (Засгийн газраас бондоо Монголбанкинд борлуулах саналын бичгийн хуулбарыг хав­саргав). Гэвч энэ нь саналын бичиг биш хууль эрх зүйн хүчин төгөлдөр бүхий гэрээ контракт байх ёстой баймаар.

Засгийн газрын дэргэдэх Ашигт малтмалын агентлаг мөн л учир битүүлгээр “Монгол газар” ком­панийн мэдэлд байсан Олон-Овоот алтны ордын лицензийг өөр ху­вийн компанийн болох “Олон-Овоот гоулд” гэдэг компанид шил­жүүлсэн нь хөрөнгө луйвардах эрүүгийн шинж чанартай гэмт хэрэг болсон. Хууль эрх зүйн үндэс­лэлгүйгээр ашигт малтмалын хай­гуулын болон ашиглалтын ли­цен­зийг дур мэдэн өөр компанийн мэдэлд шилжүүлэх гэдэг нь гэмт хэргийн шинж чанартайгаас гадна Монгол төрийн зохицуулалтад итгэл алдуулах хамгийн муу үр дагавартай тул үүнийг нарийвчлан шалгаж буруутанд хариуцлага тооцох шаардлагатай. Бондын төлбөрийг хийлгүй удааж төсөвт хүндрэл учруулсан тул УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооноос 2011 оны хоёрдугаар сарын 28-нд Зас­гийн газар, Монголбанкинд бондын барьцааг хууль, зохицуулалтын дагуу төрийн мэдэлд авч баримт­жуулж баталгаажуулах тоот явуул­сан. (Хавсралт ¹3

Үүний дагуу Монголбанк Олон-Овоотын барьцааг 2011 оны дө­рөв­дүгээр сард баримтжуулж ба­тал­гаажуулсан хариуг УИХ-д мэ­дээл­сэн болно. Монгол Улсын Сангийн сайдын 2\1896 тоотыг хавсаргав.)

Төсвөөс, Монголбанкнаас зээл, санхүүжилт олгосон бол дээрх арга хэмжээг нэн даруй 2009 оны арван­нэг, арванхоёрдугаар сард авч хэрэг­жүүлэх ёстой байлаа. Гэвч хожим­дож 2011 оны дөрөв­дү­гээр сард хийж байгаа нь арга буюу УИХ-ын шаардлагаар ал­даа­гаа хүлээн зөвшөөрч залруулж байна. Хэрэв хууль зохи­цуулалтын дагуу барьцаанд бай­гаа хөрөнгийг ху­далдсан бол Зоос банкны өөрийн хөрөнгө (41.4 тэр­бум төг­рөг) бүр­дэж, дампуурах ёсгүй бай­сан. Зоос банкны олон зуун Мон­го­лын болон гадаадын хувьцаа эзэмшигчид хохирох ёсгүй байв. (Санхүүгийн зохицуулах хорооны дүгнэлтийг хавсаргав.)

Ажлын хэсэг бондтой хол­бог­дох асуудлыг шалгаж судлаад дараахь саналуудыг оруулж бай­на.

1.Бондын
барьцаанд байгаа өрийг нээлттэй зах зээл дээр ил тодоор 2011 оны арванхоёрдугаар сарын 01-ний дотор борлуулж, төсвийн хөрөнгийг яаралтай эргүү­лэн төлөх үүргийг Засгийн газарт өгөх

2.Лицензийн
шилжүүлэлтийг хууль эрх зүйн үндэслэлгүйгээр (хуйвалдаанаар) хийсэн Ашигт малтмалын агентлагийн хариуцах албан тушаалтанд 2011 оны арван­хоёрдугаар сарын 01-ний дотор хариуцлага тооцож эргэн УИХ-д мэдээлэх

3.Барьцааг
борлуулж Зоос банкны үйл ажиллагааг сэргээх эсвэл бүх хувьцаа эзэмшигчдийг хохиролгүй болгох арга хэмжээ авах” гээд ажлын хэсгийн гишүүд болох УИХ-ын гишүүн О.Чулуун­бат, Х.Баделхан, Н.Батбаяр, Ц.Да­ваасүрэн, Ц.Сэдванчиг нар гарын үсгээ зуржээ. Ажлын хэсэг дүгнэлт­дээ “Зоос” банкнаас “Монгол газар” болон түүний холбогдох компа­ниу­дад олгосон зээлийн талаар товч танилцуулгыг хавсаргасан байв.

Үүнд дурдсанаар “Монгол газар” болон “Жаст” компанийн Зоос бан­кинд төлөх өрийг “Олон-Овоот гоулд” компанийн нэр дээр зээл болгон нэгтгэх шийдвэрийг 2006 оны зургадугаар 29-ний өдөр гар­гажээ. Монгол газар, Жаст ком­пани, “Зоос” банкныхан уулзаж ийм ший­дэлд хүрсэн байдаг юм байна. Ингээд “Монгол газар”, “Жаст” ком­панид хамаарах нийт 41 тэрбум 140 сая төгрөгийн зээл болон бусад авлагыг “Олон-Овоот гоулд” компанийн нэр дээрх зээл бол­го­сон хэрэг. Тус компани жи­лийн 14.4 хувийн хүүтэй таван жилийн хуга­цаа­тай “Зээлийн өр шилжүүлэх гэрээ”-г “Зоос” банктай байгуулсан байх юм. Гэрээ байгуу­лахдаа Голд­ман сакс банкинд барьцаалсан хөрөнгийг суллаж “Зоос” банкинд шилжүүлэх, Зоос банкны барь­цаанд байгаа хөрөн­гийг “Олон-Овоот гоулд” компанийн нэр дээр шилжүүлсний дараа барьцааны гэрээг шинэчлэх нөх­цө­лийг тусга­сан байж. Тухайн үед “Зоос” банкны барьцаанд “Монгол газар” компани болон түүнд ха­маа­рах аж ахуй нэгж, байгууллага байжээ. Мөн иргэдийн зээлийн барьцаанд нийт 22 ширхэг ашигт малтмалын хай­гуулын тусгай зөв­шөөрөл хадга­лаг­даж байсан аж. Түүнчлэн олон тооны тоног төхөө­рөмжөөс гадна “Жаст” компани болон түүнд хамаа­рах аж ахуй нэгжийн нэр дээрх газар эзэмших хоёр бичиг,  “Говь сор” үйлдвэрийн барилга, Дорнод аймгийн махны үйлдвэрийн ба­рилга, “Агро эко” компанийн ба­рилга гэх мэтчилэн олон зүйл Зоос банкны барьцаанд байсан юм байна.

Гэвч удалгүй “Зоос” банкинд томилогдсон гадны удирдлагууд “Олон-Овоот гоулд” компанитай байгуулсан зээлийн өр шилжүүлэх гэрээг цуцлах шийдвэр гаргажээ. Учир нь тус компани гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй, “Зоос” банкны зээлийн түвшингээс хэтрүүлж, Банкны тухай хууль зөрчсөн гэдэг үндэслэлээр гэрээг цуцлахаар болжээ. Энэ мэдэгдлээ 2009 оны наймдугаар сард “Монгол газар” компанийн захирал Ц.Мян­ганбаяр, “Жаст” компанийн захи­рал Ш.Батхүү нарт хүргүүлсэн боловч заасан хугацаанд нь хариу ирүүлээгүй. Эндээс бүх асуудал үүссэн тухай нарийн баримтуудыг ажлын хэсгийнхэн танилцуулгад өгүүлсэн байв.

Я.МӨНГӨН

“Алдар” спорт хорооны дарга, Монгол Улсын даян аварга Г.Өсөхбаяртай ярилцлаа.

-“Алдар” спорт хороо бол жар гаруй жилийн түүх­тэй, манай спортын ууган байгууллагуудын нэг. Энэ хорооноос Монголын нэрийг дэлхийд дуурсгасан олон алдартан төрөн гар­сан. Ийм спорт хорооны даргаар та томилогдлоо. Танд спорт сонирхогчдын өмнөөс баяр хүргэе?

-За,
баярлалаа. Тийм ээ, “Алдар” спорт хороо бол Мон­голын спортын ууган бай­гуул­лага. Байгуулагдаад жар гаруй жил болж байгаа. Монголын спортын үндэс суурь болсон газар. Олон арван алдартан төрүүл­сэн арвин их туршлагатай, өндөр нэр хүндтэй том бай­гууллага. Зэвсэгт хүчний жанжин штабын тушаалаар уг хороо­ны даргаар томи­логдоод ажлаа аваад удаагүй байна.

Би спортын хүн. Энэ утгаараа “Алдар” нийгэмлэгт харьяа­лагдаж байсан хүний хувьд энэ хамт олон сэтгэлд минь их ойрхон байдаг. Энэ их том хамт олныг удирдаж, авч явах болсон нэр хүндтэй, өндөр хариуцлагатай албанд томилогдчихоод байж байна.

-“Алдар“-аар овоглож, эндхийн тамирчин гэгдээд хэдэн жил болж байгаа вэ?

-Ерөөсөө
л 18 жил болж байна. Зэвсэгт хүчинд орж ирээд “Алдар” нийгэмлэгийн тамирчнаас гараагаа эхэл­сэн.

–Таны удирдахаар бол­сон энэ спорт хороо тань бусад хороо, клубээс юугаараа ялгагдах вэ?

-Үндсэндээ
энэ спорт хороо, холбоод чинь бүгд л “Алдар” спорт хорооноос үүсэлтэй, салбартай юм ш дээ. Анх “Цэрэг” нийгэмлэг гэж байгуулагдаж байсан. Тэн­дээс л “Хүч” нийгэмлэг гэдэг ч юм уу, нэг нэгээр тасраад салбарласан. Түүхэн талаа­саа том байгууллага. Мон­голын зэвсэгт хүчин гэдэг том байгууллагын харьяа спорт хороо учраас тамирчдын хүч чадал, бааз суурь талаасаа ч их онцлогтой.

–О.Балжинням аварга жүдо бөхийн үндэсний шиг­шээ багийн ахлах дасгал­жуулагчийн албанд очсон учир таныг түүний оронд томиллоо. О.Балжинням аваргыг шигшээд очингуут л таныг томилчихсон уу. Эсвэл танай хороо хэд хоног даргагүй байв уу?

-Аравдугаар сарын 12-нд тушаал гарсан.

–О.Балжинням аваргыг явснаас хойш бараг долоо хоносны дараа таныг томилжээ?

-Би
тэрийг сайн мэдэхгүй байна аа.

–Та чинь өмнө нь дасгал­жуулагч хийж байсан билүү. Чөлөөт бөхийн үндэс­ний шигшээд байх аа?

-Дасгалжуулагч хийж бай­саан. Үндэсний шигшээгийн ахлах дасгалжуулагчийн ажлыг хоёр жил хэртэй хийж байсан ш дээ, чөлөөт бөхийн.

–ДАШТ, “Дэлхийн цом” гээд томоохон тэмцээнүүд шувтарчихлаа. Ойрын үед танай хорооны тамирчдын оролцох олон улсын тэмцээн гэвэл…

-Ажилтайгаа танилцаад л байна. Энэ жилийн үйл ажил­лагаанууд ерөнхийдөө төлөв­лөгөөний дагуу явагдаж ирсэн байна. Бид дараа жилийн­хээ, 2012 оны ажлууд­даа анхаараад байна. 2012 он бол Монголын бүх ард түмний спартакиадын жил байгаа. Тэрэнтэй холбоотой тэмцээн, уралдаануудын төлөв­лөлттэй танилцаад байж байна. 

–Г.Өсөхбаяр аварга маань дарга болчихлоо. Цаашид бөхийн дэвжээнээ гарах нь цөөрөх байхдаа гэж бөх сонирхогчид бодож байгаа байх даа?

-Барилдалгүй яахав. Харин ч спортынхоо байгуул­лагад улам ойртож байна.

–Бэлтгэл, сургууль хий­хэд бүр ч амар болчихлоо шүү дээ?

-Тэрийг
амжуулна ш дээ.

-“Алдар” спорт хорооны дарга болоход хувь хүн талаас танд ямар сэтгэг­дэл төрж байна вэ?

-Түрүү
би хэлсэн дээ.

–Эхний асуултад маань хариулснаа хэлж байна уу?

-Тийм.

Д.ГАНСАРУУЛ

Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Цахиагийн Эл­бэг­дорж Бүгд Найрамдах Итали Улс (БНИУ), Вати­каны улс, Бүгд найрамдах Хорват улсад айлч­ла­хаар өнгөрөгч ням гаригт эх орноосоо мордсон би­лээ. Тэрбээр БНИУ-д 16-19-ний өдөр айлчлах бө­гөөд эхний өдрөө Ита­лийн нийслэл Ром хотноо байх дэлхийн хамгийн жижиг улс болох Вати­каны хот улсад зочиллоо. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­дорж Ромын пап  Ромын пап XVI Бенедикттэй ярил­цаж, Ватиканы тө­рийн нарийн бичгийн дарга кардинал Е.Бер­то­нетэй уулзлаа. Ватикан хот улс нь хаа хаашаа км болон нэг км хүрэхгүй хэмжээтэй ч дэлхийн 1.2 тэрбум католик шашинт­ны оюун санааны төв болдгоороо алдартай билээ.  Эндхийн хүн ам нь сүмийн өндөр хэргэмтэн болох кардинал, сан­ваар­тан, гэлэнмаа, мөн уламжлалаараа папыг хамгаалж ирсэн швей­царь хамгаалагч нар гээд 830 хүнтэй бөгөөд улсын гадна ажилладаг 3000 ажилтантай ажээ. Ромын пап гэгээн хутагт XVI Бе­недикт Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдоржийг найр­са­гаар угтан авч, ган­цаар­чилсан уулзалт хийсэн бөгөөд хүний эрхийн ту­хайд хийж байгаа алх­мууд, цаазаар авах ялыг халахын төлөө хийсэн санаачилгыг нь дэмжин буйгаа илэрхийлж, дэл­хийн уур амьсгалын өөрч­лөлтийн эсрэг хэрхэн тэм­цэх, байгаль орчныг хам­гаалах, ядуурал хүнсний хомсдлыг бууруулах, али­ваа сөргөлдөөнийг энхийн зарчмаар шийд­дэг болох талаар санал солилцсон юм. 1929 онд албан ёсны гэрээгээр бие даасан бүрэн эрхт улс болсон Ватикан нь тухайн үедээ гэрээний дагуу Ита­лийн хууль тогтоомжийг авч хэрэглэсэн бөгөөд ялын дээд хэмжээг ер ашиглахгүй байж байгаад 1969 онд халсан юм бай­на. Манай хоёр улсын хувьд Гүюг хааны үеэс их хаад, Ромын папууд хоо­рондоо захидал харил­цан илгээж байсан уламж­­лал байдаг бөгөөд тэдгээр түүхийн бичиг ба­римт Ватиканы архивт өнөөг хүртэл гайхалтай хадгалагдан иржээ. Айлч­лалын үеэр латин хэлтэй монгол эрдэмтэн бэлтгэх талаар ч хөндөгдсөн.

Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­доржийн айлчлалын бү­рэлдэхүүнд УИХ-ын ги­шүүн, Гадаад харил­цаа­ны сайд Г.Занданшатар, Монгол Улсаас Итали улсад хавсран суугаа эл­чин сайд Ж.Энхсайхан, УИХ-ын гишүүн С.Баяр, Д.Зоригт, ХХАХҮ-ийн сайд Т.Бадамжунай, Ган­дан­тэгчинлэн хийдийн тэргүүн хамба Д.Чой­жамц, Ерөнхийлөгчийн Гадаад бодлогын зөвлөх Л.Пүрэвсүрэн нарын ал­баны хүмүүс, хэвлэл мэ­дээлэл, бизнесийн төлөө­лөгчид багтаж байгаа юм. Монголын буддын шаш­ны тэргүүн, Ган­дан­тэг­чин­лэн хийдийн хамба Д.Чой­жамц  Ромын пап­тай уулзах үед улаан, шарыг тунаруулсаар орж ирэх нь бас л содон ха­рагдаж байв. Айлчлалын үдийн өмнө ийн Ватиканд зочилж, үд дунд БНИУ-ын Ерөнхийлөгч Ж.На­поли­тано Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдоржийг Киринали ор­дондоо албан ёсоор уг­тан авч, албан ёсны хэ­лэл­цээ өрнөсөн юм. Үүнээс өмнө 2000 онд Ерөнхийлөгч Н.Бага­банди тус улсад айлчилж байсан бөгөөд энэ удаа­гийн төрийн тэргүүний хэмжээний айлчлалын хувьд хоёр дахь нь болно.

Европын холбооны дөрвөн том улсын нэг Итали сүлжмэл нэхмэл эдлэлийн технологи, заг­вар дизайн, арьс ширэн бүтээгдэхүүний бо­ловс­руулалт, үйлд­вэр­лэл­тээ­рээ алдартай. Тийм ч учраас энэ удаагийн Ерөн­хийлөгчийн айлч­лалын бүрэлдэхүүнд баг­тан яваа бизнесийн тө­лөөлөгчдийн бүрэл­дэ­хүүнд ноос ноолуур, мах махан бүтээгдэхүүн, арьс ширний гээд мэргэжлийн байгууллага, жижиг дунд үйлдвэрийнхний төлөө­лөл түлхүү багтаж яваа нь анзаарагдаж байна. Айлч­­лалын үеэр энэ чиг­лэлийн хэд хэдэн гэрээнд гарын үсэг зурахаар тө­лөв­лөжээ.

Айлчлалын эхний өдөр Италид төвтэй “Hands of cain” байгуул­лага “Цаазгүй ертөнц” хэмээн оны шагналын 2011 оны эзнээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч то­дорсныг зарлаж, түүнд шагналыг нь гардуулан өглөө. Шагнал гардуулах ажиллагаанд Италийн сенатын дэд Ерөнхий­лөгч хатагтай Эмма Бо­нино, Гадаад хэргийн яамны төрийн нарийн бичгийн даргын орлогч Винцензо Скотти, тус бай­гууллагын ерөн­хий­лөгч Марко Паннелла нарын хүмүүс байж, Мон­голд өрнүүлсэн ардчил­лын үйл хэрэгт нь талар­хаж байдгаа илэрхийлэн, хүний амьд явах эрхийг баталгаажуулан, төр нь иргэнээ цаазаар явахгүй байх алхмыг эхлүүлснийг сайшааж буйгаа илэр­хийлж байлаа. Энэ шийд­вэр нь Монгол төдийгүй жилд хамгийн олон хүнийг цаазалдаг гэгддэг Азийн бусад орнуудад үлгэр болохуйц үйл хэрэг хэ­мээн үзэж байгаа тэд илэр­хийлж байв. Уг шаг­налыг хүний амьд явах эрхийг баталгаажуулж, цаазлах ялыг байхгүй болгохын төлөө эрс ший­дэмгий алхам хийж, ам­жилт гаргасан лидерүү­дэд олгодог ажээ.

Айлчлал үргэлжилж
байгаа бөгөөд Ерөн­хий­лөгч
Ц.Элбэгдорж Ита­лийн Депутатуудын тан­химын Ерөнхийлөгч Ж.Фини, НҮБ-ын Хүнс хөдөө аж ахуйн байгуул­лагын ерөнхий захирал Ж.Диүф нарын албаны хүмүүстэй уулзахаар тө­лөвлөжээ. Мөн
Милан хотноо болох Монгол Ита­лийн бизнес форумд оролцоно. Түүнээс гадна Ром хотноо Монголын
Элчин сайдын яам нээх ажиллагаанд оролцох юм.

Сонгууль ч дөхөж байгааг хэлэх үү, улстөрчдийн идэвх сэргэжээ. Наашаа харж нахилзаж, цаашаа харж тонголзоод, үг хэлэх нь  ол­ширч, үйл явдал өрнүүлээд эхэлж байгаа нь сонгууль ойртсоны дохио гэлтэй.

Засгийн газар огцорно гэнэ, огцрохгүй гэнэ, Огцруулна, огцруу­лахгүй гэнэ. Ямар ч байсан иймэр­хүү үйл явдалд гайхаад байх хэ­рэггүй болж. Хэнийг ч засаг толгойлж байхад болж л байдаг процесс. Одоо бол Засгийн газрыг огцруулах гэсэн хүсэлтэй АН-ын ч,  МАН-ын ч нөхдүүд олон  байна. Үр дүнд хүрэх эсэхийг хэн мэдэхэв. Улс төрийн энэ үйл явдлуудтай уял­дуулж фракцууд ямар  байр суурь­тай байгаа хийгээд үйл явдал хэрхэн өрнөж байгаа талаар хүргэе.

Ардчилсан нам Ардын намаас олон фракц бүлэглэлтэй. Гэвч албан ёсоор фракц гэдгээ зарла­сан нь  цөөхөн.  Ардын намд албан ёсны фракц зарлагдаагүй ч, бай­даг гэдэг нь хэний ч мэдэх хэрэг. Мэдээж аль аль нь өөр өөрийн эрх ашгийн төлөө хуйвалдахдаа хуйвал­даж, хэлэлцэхдээ хэлэлцдэг.  Хэн нь Засгийн газарт их суудал авсан, хэн нь УИХ-д олон кноптой гэдгээсээ илүү намынхаа ҮЗХ, Бага хуралд хэр олон хүнтэй гэдэг нь эхний том шалгуур үнэлгээ болно.  Ардчилсан намын анхны парти­зануудаас гаралтай, бас анхны, хүчтэй, томоохон фракц нь яах аргагүй МоАХ. Үргэлж ганц мар­шал­тай,  баахан явган цэргүүдтэй явж ирсэн. Өмд гутал, бакал нь цоорхой ч байсан хамаагүй явган цэргүүд нь урвашгүй үнэнч гэд­гээрээ сайн талтай. Нэг үгээр хэл­бэл, боловсон хүчин хомс. Харин чөлөөнд гарсан баахан хуран­даатай. Цагаандарийн Энхтүвшин, Билэгт гээд л хөвөрнө. Хэдэн гайгүй хурандаа, генерал байсан ч түү­нийгээ өөд нь татаж гаргаж ирж чадаагүй. МоАХ фракцын хувьд ганц  нэг Дандар баатар шиг нөхөд байдаг ч тэднийгээ хэлмэгдлээр шоронд хийчихэж мэдэх талтай. Багийн тоглолт төдийлөн хийгээд байдаггүй. Зөвхөн удирдагчдын жолоо хэрхэн залж байгаагаас л бүх зүйл хамаардаг. Х.Баттулга одоо энэ фракцыг толгойлж байгаа бөгөөд өмнө нь Ц.Элбэгдорж мар­шал нь байсан. Халааг нь авсан маршал болох Х.Баттулга  улс төрд гол тоглолт хийдэг, хүчтэй лиде­рийн хувьд намынхаа ч,  Монголын улс төрд ч голлох үүрэгтэй нэгэн. Тэрээр ҮЗХ-д ч хэрхэн тоглолт хийснээс их зүйл хамаарна. Нэг үгээр хэлбэл, тэрээр Монголын улс төрийн хаашаа явахад нөлөөтэй нэгэн. Түүний нэрээр фракц нь ч дагаж хүчтэй харагддаг. Одоогийн байдлаар Хамтарсан Засгийн газрын хувь заяа ч түүний шийд­вэрээс ихээхэн хамааралтай гэж улс төр судлаачид харж байна.

АЛТАН ГАДАС

Н.Алтанхуягаар удирдуулсан “Алтан гадас” нь эв нэгдэл сайтай. Тодорч гарсан лидер гэхээр хүн нь фракцын ахлагчийг эс тооцвол бараг үгүй. Гэхдээ нэлээд хэдэн генералтай гэж болох юм. Анх Соцдекээс уламжлалтай энэ фрак­цыг ч Увсынхны бүлэглэл гэж тодотгох нь бий. Энэ фракцыг  олон офицертой гэж хэлж болох юм. Тиймээс өрсөлдөгч намуу­дынхаа Увсаас гаралтай томоохон лидерүүдтэй тохиролцож улс төр хийдэг гэлцдэг. Ямар ч байсан өнөөдөр Засгийн газарт шадар сайд, сангийн сайдтай учир хүчир­хэг фракц. Гол хорыг эдний фракц мөн найруулж ирэх сонгуулийн өнгийг тодорхойлно. “Алтан га­дас”-ын одоо барьж буй бодлого бол Засгийн газраас гарахгүйгээр сон­гуультай  золгох хүсэлтэй байгаа аж.

МҮДН

Албан ёсоор зарлагдаагүй фракц боловч хүлээн зөвшөө­рөгдсөн. Армиар бол хангалтын албанд ар талд зогсдог гэж хэлж болох юм. дайнд оролцдоггүй ч ялалтын үр шимийг ч, ялагдлын ашгийг ч яаж ийж байгаад хүртдэг. Ардчилсан намын генсек Д.Эр­дэнэ­бат, УИХ-ын гишүүн Н.Бат­баяр, Лу.Гантөмөр, Ц.Баярсайхан, Зоригт, гээд жагсана. Төдийлөн идэвхтэй биш ч ямар нэг улс төрийн акц явагдсаны дараа яаж ийж байгаа юмтай хоцордог.

АРДЧИЛСАН ХҮЧНИЙ ХОЛБОО

З.Энхболдоор удирдуулсан Ардчилсан хүчний холбоо нэлээд сүүлд бий болсон ч урд ургасан эврээс сүүлд ургасан чих урт гэдэг шиг  нэлээд хүч түрэн орж ирсэн. Яах аргагүй Ардчилсан намын лидерийн нэг З.Энхболдыг яалт ч үгүй маршал гэж хэлэх байна.    

НЭГ  АРДЧИЛАЛ

Лу.Гантөмөр, Х.Тэмүүжин на­рын залуусын фракц. Эхэндээ ах нарынхаа өөдөөс сөрж босох хүчтэй фракц мэндлэх нь гэж байна гэсэн сүрхий айдас бий болсон, Уг нь анх энэ фракцыг үүсгэн бай­гуулагч нь Б.Батбаатар, Лу.Ган­төмөр нар юм.  Олон залуус  тэд­нийг дэмжиж байсан боловч нэг­дэхээр удалгүй Ардчилсан намын залуусын амбицаас болж томорч чадаагүй. Гэхдээ бүр тасарчихгүй үйл ажиллагаагаа явуулсаар бай­гаа. Цаашид хүчирхэгжих эсэх нь энэ намын залуусын эв нэгдэл, нэг зүг рүү харж чадах эсэхээс л шалт­гаална. 

Мөн Ардчилсан намд Зүүн хойд ази гэж бий. Батж.Батбаяр, Лу.Болд, М.Зоригт зэрэг хүүүс багтдаг. М.Зоригтыг нэрлэх болсон нь Зүүн хойд Ази фракцын ха­лаасанд ИЗН-ыг явдаг гэж хэлэлц­дэг. Кроун хэмээх фракц бий бөгөөд Алтан гадаст гомдогсод голдуу орсон байнгын үйл ажиллагаатай. 

ЗҮҮНИЙ ХҮЧНИЙ ХОЛБОО

МАН-ын хувьд фракцын нэгд­лээс гадна намын эрх ашиг гэдэг том зүйл бий. Харин сүүлийн үед энэ нь нэлээд өөрчлөгдөж байгаа. МАН-ын хувьд маршал, генера­лууд олонтой. Гэвч тэд тохиролцож ч,  хохиролцож ч чаддаг. Сүүлийн үед МАН дахь хамгийн том фракц бол Зүүний хүчний холбоо болоод байна. Нам шигээ анхан, дунд шатны байгууллагатай. Бүр чуул­ганы хэмжээнд хурал хуйгаа хий­дэг. У.Хүрэлсүх Бага хуралд тэрээр өөрийн хүмүүсийг сайтар шур­гуулж дөнгөсөн гэнэ. Уг нь МАН-ыг МАХН байх үед дүрмээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн ганц албан ёсны фракц байсан нь “Уламжлал, шинэч­лэл-Ардчилал, шударга ёс” жигүүр. Мөн Онц их хурлын төлөө хөдөлгөөн, Шинэ эргэлт хөдөл­гөөнүүд бий болж байлаа. Дээрх хөдөлгөөнүүдийг нам нь хүлээн зөвшөөрөөгүй ч эд үүргээ гүйцэт­гэсэн. Харин жигүүрийн олон хүн Н.Энхбаярыг дагасан. Дээр нь Н.Энхбаярыг МАХН-аа байгуула­хаар Онц их хурлаа хийх үед У.Хүрэлсүх намын байрнаасаа жигүүрийнхнийг  хөөснөө мэдэгдэж өрөөнийх нь түлхүүрийг хурааж авсан. Тэгэхээр одоогийн МАН аль хэдийнээ жигүүрээ тасдаж хаясан гэсэн үг. Тэр жигүүрийг нь харин Н.Энхбаяр цуглуулж өд сөдийг нь эвлүүлэн өөрийн болгосон ажээ. У.Хүрэлсүх НАМЗХ-ны залуусын загалмайлсан эцэгээр тодроод байгаа бөгөөд элдэв улс төрийн акцдаа тэдний хүчийг ашиглаж байгаа. НАМЗХ-ны залуус ч ам­биц­тай, мөнгөтэй учраас юунд ч хөдлөхөд бэлэн. МАН-д дараагийн сонгуульд эднээс нэлээдийг нь У.Хүрэлсүх сойх нь тодорхой.

ХОТЫНХОН

Мөн МАН дахь хамгийн том бүлэглэл бол хотын фракц. Гене­рал нь М.Энхболд. Тэр бүр хөнгөн хөдлөөд байхгүй түүнийг занга­рагтай улстөрч, ийм том бүлэглэ­лийн удирдагч болно гэж харсан хүн цөөхөн. Магадгүй Н.Энхбаяр түүнд олон юм сургасан биз. Дээр нь нөхөрлөж явсан Н.Энхбаяр нь дайсан болсон учраас илүү хур­цалж өгсөн байх. Гэхдээ хотын фракцынхан ч өөр өөрийн замаа бодсон хүмүүсийг нь тооцвол хууч­наасаа суларсан гэдэг.

С.БАЯРЫН ФРАКЦ

С.Баяр МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд асан түүнийг энэ цагийн томоохон улстөрчөөр зүй ёсоор нэрлэнэ. Яалт ч үгүй маршал. Нам нь түүний ар талын арми гэж хэлж болох юм.

Түүнийг өнөөдрийн улс төрийн томоохон акцуудыг хийдэг гэж үздэг. Тэрээр хэнтэй л бол тохиролцож, хэнтэй л бол байлдахад бэлэн. Өнөөдөр МАН энэ хүний гар дор зангидагдаж байна. Харин МАН-ын дарга С.Батболдын хувьд өөрийн үеийн чадалтай хэдэн сэхээт­нүүдээр тойруулсныг эс тооцвол ард нь С.Баяр байдаг гэж хардах хүн олон. Ямар ч байсан С.Баяр намдаа том үүрэг гүйцэтгэсээр байгаа. 

С.БАТБОЛД ХИЙГЭЭД СЭХЭЭТНИЙ БҮЛЭГ

Тэдний бүлэглэлийнхнийг улс төрийн хүрээнийхэн ингэж нэрлэж байгаа. Ц.Мөнх-Оргил, Ч.Хүрэл­баатар, Ё.Отгонбаяр, хотын дарга  Г.Мөнхбаяр ч Ерөнхий сайдын багт ажиллаж байгаа. С.Батболд “Тань­даг бурхнаас таньдаггүй чөтгөр  дээр”  гэж нэгэнтээ хэлсэн гэдэг. Тэгэхээр өөрийн баг, фракц гэхээ­сээ илүү хүчтэй шинэ үеийнхнийг өөртөө татаж баг бүрдүүлэхээр чармайж буй аж.

Мөн энэ намд олон лидер,  чадалтай улстөрчид бий бөгөөд  лидерүүдээ дагаж үйл явдлууд өрнөж, фракцууд бий болж, бас өөрчлөгдөж буй. Гэвч одоо түүнд байсхийгээд довтлох 20-ийн бүлэг буюу хор намын гишүүдээс бүрд­сэн гишүүд гол айдас болж байна. Улс төрийн хүрээнийхэн дээрх хорин гишүүнийг 76 дотор байгаа эх оронч гишүүд гэж нэрлэж байгаа бол нөгөө хэсэг нь УИХ дахь МАХН-ын бүлэг гэж хардаж байгаа юм.

Н.ЭНХБАЯР, М.ЭНХСАЙХАНЫ ХОРШИЛ

МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр ганцаараа маршал партизаны дайн хийж
байна. Хажуудаа бас М.Энхсайхан гэдэг генералтай болов. Баахан партизан дагуулсан
тэд дараагийн сонгуульд УИХ-д овоохон суудал авахаар нарийн тооцоотой хөдөлж байна. Бусад нь биш байлаа гэхэд өөрсдөө гарч ирнэ гэдэгтээ тун итгэлтэй байгаа учраас ч
эвсэл, нэгдлийг эхэндээ тавьж байгаа билээ.

УИХ-ын 20 гишүүн “эх оронч” асуудал дэвшүүллээ. Ноднин жил Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр ч яг иймэрхүү зүйлийг уул уурхай, газрын баялагтай холбож ярьж бай­лаа. Одоо ч тэр яриа дуусаа­гүй үргэлжилж байгаа. Нэг талаас харахад энэ хүнтэй ойр байсан хүмүүс, нэг нутаг усныхан эдгээр 20 гишүүний олонхийг бүрдүүлээд байгаа болохоор эргэлзэж, хардах сэтгэл төрөөд байна.

Улс орны эрх ашиг талаа­саа энэ 20 гишүүн зөв зүйл яриад байх шиг хэрнээ улс төрийн шийд­вэр талдаа  Н.Энх­баярт асар их дэм бол­чих вий дээ гэж бодогдох юм.

Гэхдээ УИХ-ын 20 гишүү­нийг мэдэгдэл гаргаснаас хойш Оюу толгойн хувьцааны үнэ таван ам.долла­раар буу­жээ. Гэтэл Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэг­дорж намуудын дарга, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сай­дыг хүлээж авч уулзахдаа хө­рөнгө оруулагчдад хатуурхаж болохгүй гэж хэлэхэд хувь­цааны үнэ нь өсөөд ирж байгаа юм. Өнөөдөр Оюу толгой зөвхөн монголчууд юм уу Рио Тинтогийнх гэж шууд ойлгож болохгүй болж. Энэ бол дэлхийд хамаатай хэрэг болсон шүү. Үүний үр дүнд   хамгийн их үр шимийг монгол­чууд хүртэнэ. Иймээс хувь­цаа­ны үнэ буурвал хамгийн түрүүнд монголчуудад хохи­ролтой. Учир нь хувьцаа гэд­гийг үүрэн телефоны урьд­чилсан төлбөрт үйлчилгээтэй жишье л дээ. Нэгэнт бид мөн­гөгүй тул хүний мөнгөөр үйлд­вэрээ барьчихаад өөрс­дөө ашиг хүртэхээс гадна урьдчилан төлбөр хийсэн хүнд багахан хэмжээний ашиг өгнө. Харин хувьцааны үнэ унах нь Монголд баригдах үйлдвэр, орд ашиглах хуга­цаа тэр хэмжээгээр хойшил­но. Хувьцааны үнэ өснө гэдэг нь бидэнд ашигтай тусна.  Хэрэв төр баялгийн орлогыг шударгаар хуваарилж чад­вал нийгмийн эмзэг хэсэг баялгаас илүү хүртэх ёстой. Харамсалтай нь УИХ маань хэдэн толгойтой нь үл мэдэг­дэх бөгөөд хэзээ нэгэн цагт ямар нэгэн бодлого хэрэг­жүүл­нэ гэдэг нь тодорхой бус байна. Үүний тод жишээ нь саяхан 20 гишүүн Оюу толгой гэрээнд засвар оруулах тухай санал хэлсэн явдал юм. Хэ­дийгээр энэ нь наанаа эх оронч харагдаж байгаа бо­ловч үнэн хэрэгтээ Африкийн ядуу буурай орнуудын тог­толцоо руу тэмүүлсэн хэрэг юм. Тэдгээр орнуудад төр барьсан бүлэглэлүүд нь эх орныхоо баялгийг цөлмөөд гадаадад гарчихдаг. Тэдний залгамжлагчид нь эх орон ард түмнийхээ төлөө гэсэн уриатайгаар засгийн эрхэнд гарна. Тэд баялгийг ашиглах боловсруулах тухай ямар ч ойлголт байдаггүй. Өөрсдөө хөрөнгөгүй, технологигүй, боловсролгүй учраас гадны хөрөнгө оруулалтаар баялаг бүтээж ард түмнийхээ амь­жир­гааг дээшлүүлж болно гэдгийг маш сайн мэддэг. Гэвч энэ нь ард түмэнд ашиг өгө­хөөс эрх баригчдад хүртэх юм бага байдаг. Иймээс тэд га­даадын хөрөнгө оруулалтыг байнга эсэрүүцсээр ирсэн. Үр дүнд нь тус орнууд бослого. хумхаа, алан хядлага хар тамхи, зэвсэг, хүний наймаа­ны голомт болж хувирсан. Буурай орнууд гадны хөрөнгө оруулалтаар өндөр хөгжил­тэй орон болсон олон то­хиол­дол бий. Япон, Сингапур, Хон­конг зэрэг орнууд ба­рууны хөрөнгө оруулалтаар боссон. Эдийн засаг нь хур­дацтай хөгжиж байгаа Хятад,  Энэтхэг зэрэг орнууд гадаа­дын хөрөнгө оруулалтыг гай­хам­шигтайгаар ашиглан хэ­дэн тэрбум хүнийг турааж алчихалгүй өнөөдрийг хүрч байна. Эндээс харвал эрхэм 20 гишүүн XXI зууны Монго­лын хамгийн том хө­рөнгө оруулалтыг зогсоох гэж бай­гаа мэт харагдана. Гэхдээ тэдний шаарлага нь хөрөнгө оруулалтыг зогсоох гацаах тухай биш юм. Үүнд Засгийн газар ч тодорхой хэмжээний хариуцлага хүлээх ёстой. Учир нь тэд УИХ-ын 57 дугаар тогтоолын заалт болох “Айвен­хоу майнз” компани хөрөнгө оруулалтаа нөхсө­ний дараа Монголын талын эзэм­ших хувийг 50 хувиар нэмэг­дүүлэх шаардлагыг 30 жи­лийн дараа гэж гэрээнд тус­гасан. Үнэн чанартаа “Айвен­хоу майнз” 30 жилийн дараа хөрөнгө оруулалтаа нөхнө гэсэн ямар ч тооцоо байхгүй. Магадгүй маргааш ч нөхчи­хөж болно. Түүгээр ч зогсохгүй 50 жилийн дараа ч нөхөж магадгүй. Энэ нь эрхэм ги­шүүд болон “Айвенхоу майнз” компаниас шалтгаа­лах­гүй юм. Өнөөдөр дэлхийн зах зээл дээр нэг тонн нь 10 мянган ам.долларт хүрч эсвэл түүнээс доош унаж байгаа зэс 2000 ам.доллар хүртэл буу­рахад л хөрөнгө оруулалтаа хэзээ ч нөхөхгүй болно. Тий­мээс нэг талдаа эрхэм гишүү­дийн шаардлагыг зөвтгөж ч болох юм. Нөгөө талдаа “Айвенхоу майнз”-ын хариуг хүндэтгэх учиртай. Эцэст нь эндээс гарах ганц гарц бол Засгийн газын зөгнөсөн 30 жил ч биш, эрхэм гишүүдийн мэргэ төлөгт буусан шиг 3-5 жил ч биш ердөө л гэрээндээ “Хөрөнгө оруулалтаа нөхсө­ний дараа..” гэдэг заалт оруул­чихад л хангалттай юм. “Айвенхоу майнз”-ынхан хө­рөнгө оруу­лалтаа хуурам­чаар өсгөсөн тухай яриа бай­даг. Өнөөгийн тусгаар Монго­лын хувьд энэ бол боломжгүй юм. Ерөнхий­лөгчийн хэлс­нээр УИХ, Зас­гийн газар анх­ны энэ том хөрөнгө оруулал­тыг бөөций­лөн бойжуулж чадвал Мон­голд дараагийн томоохон  хөрөнгө оруулал­тууд са­наанд оромгүй их ашиг ав­чирна.

Улс төр  судлаачдын үзэж байгаагаар өнөөдөр манай эрх баригч намууд үзэл ба­римтлал, тэр тусмаа зах зээ­лийн эдийн засгийн цогц үзэл баримтлалгүй бай­на. Монгол ардын нам зүүний нам гэдэг боловч ихэнх то­хиолдолд барууны гэгддэг хэт хөрөнгө­жих бодлого явуул­даг. Ард­чилсан нам барууны үзэлтэй гэдэг боловч олон тохиол­долд хавтгайрсан ха­лам­жийн автор болсоор өнөөг хүрсэн. Энэ нь тухайн намуудын үзэл бодол нь явуулж байгаа эдийн засгийн үйл ажилла­гаа­тайгаа ний­цэх­гүй байгааг харуулж байна.

Нэгэнт намуудын үзэл бодол төлөвшөөгүй тул УИХ,
Засгийн газар  цэгцтэй,  нэгд­сэн,  уялдаатай шийдвэр гар­гаж түүнийгээ хэрэгжүүлэх ямар ч боломжгүй юм. Хэрэв
УИХ, Засгийн газар нэгдсэн бодлоготой байж чадвал сон­гуулиас өмнө Оюу толгойг
цэгцлээд зогсохгүй төмөр зам автозам,
барилгажилт ногоон
хэрэм зэрэг томоохон бодло­гуудаа тодорхойлж ирээдүйд  ихээхэн мөнгө босгох бо­ломж­той. Ингэж чадвал дөр­вөн жилийн турш
өгөх гэж үйлээ үзэж байхын оронд  1.5 сая төгрөгийн цалин
авдаг хоёр сая ажилтан манайд бий болж болох юм. Тэр үед ажилгүйд­лийн тухай
биш ажиллах хүчний дутагдалд
орох тухай л ярих байх. Тэгвэл монгол­чуу­дын хувьд  ядуурал гэдэг өнгөрсөн үеийн хар дарсан
зүүд л болж үлдэнэ.  Тэгэхээр
улстөржих хэрэг
байна уу? Эдийн засгаа улс­төржүүлбэл улс орон
чинь сүйрэл рүүгээ л явна.

MҮОНРТВ–ийн ерөнхий захирал М.Наранбаатартай ярилцлаа.

–Танайх гол хаалга­наасаа эхлээд зас­вар хийгээд бужиг­наантай байна шүү. Ер нь ингэ­хэд MҮОНРТВ–ийн энэ нү­­сэр бай­гуул­лагад хам­­гийн сүүлд хэзээ засвар орсон юм бэ?

-Манай
энэ байшин 1987 оны байшин шүү дээ. Яг үнэндээ их засвар бол хийгдээгүй. Байшин ч гэсэн муудна аа даа. Сүү­лийн үед утаа байшин барилгыг яаж эвдэж, өөр­чилж байгаа билээ. Ямар ч сайн зүйлийг өөд татаж байхгүй бол муудаж л байдаг. Энэ байшин­даа гар хүрэхгүй бол үнэ­хээр болохгүй болсон байсан. Ямар ч байсан намайг ажиллаж байх үед зас­вар орох ёстой байжээ. Өнгө будаг ч гэлт­гүй олон зүйлийг нь ши­нэ­чилж за­сахгүй бол хэ­цүүхэн бол­сон. Манай байгууллагын тухай яри­хаар л хүмүүс баахан камер, ажилтнуу­дын ца­лин­гийн тухай гэж ойлго­дог. Гэтэл өнөөдөр 24 жилийн турш ашигла­сан дулааны шугам нь хүүх­дийн зулай шиг бол­чих­сон байдгийг мэддэг­гүй. Цахилгааны шит гэ­хэд бүр эртнийх. Одоо­гоос хэдэн жилийн өмнө ма­най цахилгааны КТБ станц шатаад асуудал гарсныг санаж байгаа байх. Нээгээд үзэхэд 1964 онд үйлдвэрлэгдсэн байсан. Түүнийг 1967 онд манай телевиз анх бай­гуулагдахад тавьж байж л дээ. Аргагүй ах нарын юм сайн тулдаа 42 жил ажил­ласан байгаа юм.

Манайх түрээсийн байр биш учраас уран бүтээлээсээ гадна аж ахуйн асар их шийдэх асуудал байдаг юм аа. Сүүлийн үед миний аж ахуйн мэдлэг хачин сүр­хий болсон шүү дээ. Аль болох асууд­лаа өөрөө сайн мэдэж мэдэрч, түү­нийгээ Удирдах зөвлөл­тэйгээ ярих, Сангийн яаманд зөв ойлгуу­лах, төсөв хөрөнгө шийддэг хүмүүс­тээ учирлахаас эхлээд асуудал бол бий, бий. Одоо хийгдэж буй засварын маань хувьд сайхан болчих байх аа.

–Олон нийтийн ра­дио, телевиз гээд төс­вөөс жигтэйхэн мөнгө авдаг газар байдаг гэ­сэн ойл­голт бий. Тэр их мөн­гөөр сайн уран бү­тээл хийхгүй байна гэж шүүмж­лэх нь бий, бас өнөөх мөнгө нь хаанаа ч хүрэхгүй техникийн шинэч­лэл­дээ явчих нь бий ч гэдэг. Яг яадаг юм бэ?

-Би эхлээд жаахан тайлбар хэлчихье. Болох уу. Манайд теле­виз
бай­на, хоёр дахь суваг нээг­дэхэд бэлэн болчихлоо. Радиогийн гурван суваг байна,
таван хэлний нэвт­рүүлэг байна.
Монголын мэдээ гээд мэдээллийн том агентлаг байна. Энэ бүхэн нийлээд манайх гэдэг айл болж байгаа юм. Телеви­зийн
уран бү­тээл гэдэг нэг хүн машин унаж гараад өөрөө каме­раа барьж бичлэгээ хий­гээд, микро­фоноо гаргаж
асуулт тавьчихаад, бас өөрөө монтажаа хийж дуу оруулж эфирт
хальс түлхсэнийгээ хэлдэггүй юм. Дэлхийн долоон тэр­бум хүмүүс дунд тийм авьяастай хүмүүс
байдаг байх л даа. Тийм хэдий ч телевиз гэдэг зүйлийн
стандарт дэлхийд нэгэнт тогтчих­сон. Хэрэв нэг хүн
ганцаараа гүйж га­раад хийчихдэг
юм бол яах гэж тэр олон жил мэр­гэжил тус бүрээр
нь хүн бэлтгэ­дэг байсан юм
бэ. Тэр стандартаар бид явж ир­сэн, түүнийгээ
ч авч үлдэх ёстой. Өөрөө ху­вийн те­левизтэй ч юм уу, ямар нэг байдлаар хөрөн­гө
оруул­сан улстөрчид ярихдаа
“Телевиз 50 хүн­тэй бай­хад
болно” гэдэг. Уучлаа­рай, болдоггүй
юм.

Үндэсний хэмжээний телевиз бол хүүхдэд зориулсан нэвтрүүлэг, хөг­жөөнт цэнгээнт нэвтрүүлэг, сургалтын чанартай нэвтрүүлгүүд, ёс зан занш­лаа харуулсан танин мэдэхүйн сэт­гүүл байх хэрэгтэй. Мэдээж, кино байх ёстой. Кино нь хулгайнх байж болох­гүй. Нэгэнт олон нийтийн телевиз бол наад талдаа ийм байхыг шаардана. Радио гэхэд манайд үндсэн суваг байна. Монголын радио ярьж байна гээд. Залуучуудын сонирхол, хурд өөрч­лөгдөж байна. Бид Шведийн төс­лөөр гуравдугаар сувгаа нээсэн нь гоё ажиллаж байгаа. Радио­гийн сонсогч­дын тоо буураагүй. Монгол Улсыг сурталчилж байгаа Мон­голын дуу хоолой радио байна. Таван хэл дээр нэвтэрч, улсаа сурталчилж байна. Одоо нэгэнт интернэт, радио теле­визийг хөгжүү­лэх үүрэг бидэнд ирж байна. Мөн Монголын мэдээ агентлаг гэхэд өдөр бүр нэг цагийн мэдээллийн хөтөлбөр, сондгой цаг бүрт арван минутын мэдээлэл явуулдаг. Хөдөө орон нутагт сэтгүүлч сурвалжлагч нар явж мэдээлэл бэлтгэж ирж байна. Тэр хүмүүсийн явах унаа тэрэг, жолооч за тэгээд манай байр бол багагүй сав. Тэгэхээр тэнд бас тодорхой тооны үйлчлэгч нар байж таарна аа даа. Энэ бүгдийг тооцоод үзвэл 700 хүн их биш. Манайд 1200-1300 хүнтэй байсан үе бий. Харин ч бидэнд хүн хүрдэггүй.

–Яагаад хүрдэггүй гэж. Түүнээс цөөн байхад л телевиз гарна гээд улстөрчид нь хүртэл хэлээд байгаа юм биш үү?

-Бид
шинэ менежментээр ажил­лаж эхлээд багагүй хугацаа өнгөрлөө. Бид зөвхөн телевиз, радиогийн уран бүтээл гэлтгүй үндэсний хэмжээний томоо­хон ажлуудыг хийх ёстой гэж зорьж ажиллаж байгаа. Олон төсөл хэрэг­жүүлж эхэлснээс Ногоон хөгжил, эрүүл мэндийн төсөл, Хорьдугаар зуун төсөл гээд хүмүүс мэдэж байгаа байх. Монголчуудын түүх гуйвсан. Харин манай хорьдугаар зуун төслийнхөн тэр бүгдийг бодит түүхээр нь үлдээ­хийн тулд маш нүсэр ажлыг зориглож барьж авсан. Жилийн 365 хоногийн өдөр өдөрт нь түүхэнд юу болж байсан бэ гэдгийг гаргаж ирнэ гэдэг маш нарийн шүлтүүртэй амар­гүй ажил байж таарна аа даа. Зарим өдөр нь гурав тэгээд тав, долоон үйл явдлыг багтааж гаргаж ирсэн. Үүнийгээ манайхан шинэ хэвлэл­тээр судар маягаар сар тус бүрт нь 12 DVD хийж, түүнийгээ шигтэж ном болгосноо саяхан хэв­лэлтээс гардаж аваад байна. Бас нэгэнт хийсэн том уран бүтээлийг ном болгож үлдээх нь зөв юм гээд Хорьдугаар зуун Монгол номоо хэв­лэ­лээ. Үүнийгээ дагаад 50 баримтат кино ирэх ондоо багтаж хийнэ. Энэ бүг­дийгээ бид Монголын түүхэнд үлдэх, манай байгууллагаас барьж бай­гаа бэлэг гэж ойлгож байгаа. Яг энэ мэ­тээр ажлууд хийгээд эхлэхээр хүмүүс цөөдөж байна гэж хэлэлгүй яах вэ.

Дээрээс нь энэ жил гэхэд 200 анги кино хийлээ. Үндсэндээ 1.5 өдөрт нэг кино гэсэн үг шүү дээ. Одоо гарч байгаа “Өдөр өдрийн наран” дуусахад дараа­гийн 60 ангит кино эхэлнэ. Бид контент үйлдвэрлэх ёстой. Одоо хулгай хийгээд л кино гаргадаг байсан үе өнгөрсөн. Бидэнд тийм үе байсан л даа. Бид үзүүлж, үлгэрлэж байж бусад маань хулгай хийхээс татгалзаж эхэлнэ. Бид нэгэнт жимийг нь гар­галаа, бусад нь ч явж байх шиг байна. Ийм хэмжээний уран бүтээл хийхэд өнөөх ад үзээд байдаг хүн хүч яах аргагүй хэрэг болдог юм. Бас бидний хийхээр төлөвлөж байгаа зүйл бол драмын хийгээд сонгодог урлагийн томоохон бүтээ­лүүдийг дэлгэцэнд мөнхөлж үлдэх явдал юм. Бид энэ талаар Драмын театр, Дуурийн театрын удирдла­гуудтай ярилцаад шийдэлд хүрээд явж байна.

–Нүсэр бүтэцтэй атлаа чанар­тай бүтээгдэхүүн гаргахгүй бай­на гэж шүүмжилдэг хүмүүс бий шүү дээ?

-Ер
нь л үндэсний телевиз гээд муулаад л байдаг. Гэтэл үнэндээ түүнийгээ үздэг л байхгүй юу. Би нэг онигоо ярья. Онигоо гэж бодит явдал л даа. Та өөрөө ч тэр хурал дээр байсан байж магад. Хоёр бүлгийн дарга нар мэдээлэл хийх гээд хурлаа эхэлдэг­гүй. Бусад сэт­гүүлч нар хүлээж ядаад, хурлаа хийгээч ээ гэж шаардахад “ММ ирээ­гүй” байна аа гэж хэлээд уурыг нь барсан гэдэг. Энэ бол манайх тэр­гүүлэх байр сууриа мөнхөд хадгалж байгаа­гийн илрэл. Миний сайных бус харин явж ирсэн нэр хүнд уламжлалаа аваад явж чадаж байгаагийнх юм. Ер нь мэргэжлийн судалгааны байгуул­лагуудын гар­гаж байгаагаар бол дараагийн­хаасаа даруй 20-30 пунк­тээр илүү явдаг.

–Та сэтгүүлчдийн армийн нэгээ­хэн хэсгийг удирдаж яваа хүн. Сэтгүүлчдийн ёс зүйтэй холбоотой асуудалд хэрхэн ханддаг вэ?

-Сэтгүүлчид мэргэжлийн байх, хариуцлагатай байх нь маш чухал. Сэтгүүлчид цалин нь ихдээ их, багадаа бага тийм л хүмүүс. Зарим нэг сайдаас хэдэн цаас авчихсан, ултөрчдийн хоолыг нь идчихсэн гээд сонстож байдаг зүйл бий. Манайд дөрөв таван зуугаад сэт­гүүлч байлаа гэхэд нэг хувь нь буюу 4-5 хүн тийм байхад сэтгүүлчид бүгдээрээ тийм юм шиг ойлгогдоод ирдэг. Би өөрийнхөө хамт олныг хариуцлагатай байгаа, ёс зүйтэй байгаа, мэргэжлийн байгаа гэдгийг хэний ч өмнө хэлнэ. Ер нь сэт­гүүлч­дийг хардах явдал их байдаг. ММ-ийн зураглаачийг гэхэд миний зургийг биш тэрний зургийг их аваад байна гэж ирээд хардана шүү дээ.

Үнэндээ сэтгүүлчдийг, сэтгүүл зүйг үнэлэх үнэлэмж ямар байна вэ гэдэг чухамхүү үнэн эргэлзээтэй цаг үе болчихоод байна. Нийгэм бидэнд итгэхгүй болоод ирвэл юу болохов. Нулимана биз дээ. Захиалга өгөөд хүн муулуулж болдог, халаасанд нь мөнгө хийгээд худалдаад авчихаж болно гэж боддог болно. Тэгж үнэлэгдээд ирвэл бидний мэргэжлийн хувьд аюул байх­гүй юу. Нэг талаас үнэ­лэмж байхгүй болоход сэтгүүлч­дийн өөрсдийн гарга­сан алдаа бий юу гэвэл байгаа. Угшил нь бидэнд өөрсдөд байгаа. Мөнгө өгөхөөр тэр хүнийг бичихгүй, хэн нэгэн мөнгө хүнээс нөгөөгийн тухай бичсэн үү гэвэл тийм. Гэхдээ нийгмийг эрүүл­жүүлэх эд эс нь сэтгүүлч мөн л юм бол өөрчлөгдөх ёстой. Одоо бүх бурууг нийгэм рүү чихдэг болсон. Харин бид өөрсдөөсөө эхлээд өөрчлөгдөж улмаар нийгмээ өөрчлөх ёстой.

–Ёс зүйн асуудал дотооддоо бол ярих асуудал яах аргагүй мөн. Гэхдээ таны хэлснээр үнэ­лэмж буурсантай холбоотой ч юм уу, бүх бурууг сэтгүүлчид рүү чихдэг нэг тийм жишиг байх шиг. Манай сонин сэтгүүлчдийг Эрүү­гийн хуулиар шийтгэдэг тэр зүйл заалтыг хасах уриалга гаргас­ныг та анзаарсан уу?

-Тийм
ээ. Сэтгүүлчид эрхэлж байгаа ажлынхаа төлөө буруутан Эрүүгийн хуулиар шийтгүүлэлгүй бусад хууль тогтоомжоор асуудлыг нь шийдээд явах боломжтой. Сэтгүүлч­дийн ёс зүйг хөндөж ярьж байгаагийнх нэг зүйлийг хэлмээр санагдаж байна. Хуучны шар сонингууд өнөөдөр бүгд нэг, нэг сайтууд болчихжээ. Мэдээж, электрон сэтгүүл зүйн хөгжил яригдаж таарна. Гэхдээ ийм  сайтууд зорилго­той, захиалгатай хүн гүжирдэж гүтгэдэг хэрэгсэл болчихож. Бүр аль нэг томилгооны өмнө, эсвэл төсөв бат­лахын өмнө, цаашлаад хэн нэгэн хүнийг огцруулах, унагаах зорилготой мэдээлэл цацаж байна. За тэгээд сонгуулийн өмнө тамтгаа алдана. Сүүлийн үед ч надтай холбоотой мэдээлэл цөөнгүй гаргаж байна. Надтай гэж манай байгууллагатай холбоотой. Тэр худал мэдээллийг нь уншсан төсөв хуваарилдаг түшээд хүртэл ийм их мөнгийг үргүй зарлагад­даг юм уу гэж гайхшрах нь бий.

Би энэ удаад захиалагчийнх нь нэрийг хэлэхээ байя. Тэртээ тэргүй хүмүүс үнэн мөнийг нь өөрийнхөө хэмжүүрээр ялгачих бүрэн чадалтай учраас би үүнд ач холбогдол өгөхгүй байгаа. Гэхдээ энэ гал тогоонд ажил­лаж байдаг хүний хувьд сэтгүүлч­дийнхээ үнэлэмжийг өсгөж, ёс зүйтэй, цэвэр сэтгүүл зүйг хөгжүүлэхийн тулд бид эхлэх цаг болжээ гэж бодож байна. “Хувьсгал хийхэд золиос байлгүй яахав гэж хэлдэг хүнд маргаашийнх нь золиос та байна шүү” гэж хэлэх ёстой гэдэг. Үүнтэй адилхан үүнийг өнөөдөртөө орхиё гээд үлдээж болохгүй юм байна. 

–Танайх төсвөөс мөнгө авдаг болоод ч тэр үү, биднийг гарга­сангүй, тэрийг гаргалаа гэсэн гом­дол төсөв батлагчдын зүгээс гар­даг юм билээ. Саяхан УИХ–ын зарим гишүүн биднийг бус Зас­гийн газрыг их мэдээлээд байна гээд танд албан бичиг хүргүүлж байх шиг байсан?

-Тийм
зүйл байна аа байна. Хамаг цалин цуухыг чинь өгөөд байхад яах гээд байна гэсэн ханд­лагатай улс­төрчид байдаг. Үнэндээ манайд жилд 7.7 тэрбум төсөв­лөдөг ч 3.3 тэрбумыг нь бид төс­вөөс авдаг юм. Үлдсэнийг нь өөрс­дөө босгох үүрэг хүлээдэг. Тэр 7.7 тэрбумаас холбооны сувгийн түрээс, дахин дамжуулалтын мөнгө гээд асар их зардал шаардсан мөнгийг бид төлдөг. Дэлхийн зарим улсад 97-98 хувийг нь төсвөөс өгөөд үлдэх хувиа бэлгэдлийн чанартай олох нь бий. Харин бид талаас илүү хувиа өөрсдөө олдог. Мэдээж гурван тэрбум төгрөг их мөнгө үү гэвэл их мөнгө. Гэхдээ манай хүмүүсийн цалин гэхэд 3.7 тэрбум төгрөг шүү дээ. Өгч байгаа нь 3.3 атлаа 7.7 тэрбумыг өгсөн гэж цаасан дээр бичдэг юм. Нөгөө талаас олон нийтийн гэхээр гудам­жинд явж байгаа хүн, бизнесмэн, улстөрч ер нь бүгд эзэн суух гээд байдаг. Хэрэв бүгд орж ирээд л эфир эзэгнэх гээд байх юм бол тусдаа хууль гаргаж, нэг хүн бодлого тодорхойлох гээд байх хэрэг байна уу.

–Гадаадын олон нийтийн теле­ви­­зүүд нийгэмдээ хүчтэй нөлөөлөл үзүүлж чаддаг юм шиг санагддаг. BBC байна, NHK гэхэд сумо бөх дэх найраа, ёс бус тэмцлийг нь эсэр­гүүцэж барил­дааныг дамжуулахаа байж байх жишээтэй. Манайх хэзээ тэдэн шиг тийм болох бол?

-Хэрэв
манайх үндэсний бөхийг дамжуулахгүй боллоо гэвэл бас нэлээд юм болох байх шүү. Харам­салтай нь нийгэмдээ нөлөөлөх оролд­лого гэж харахаасаа илүү “Яачихсан юм, Наранбаатар яагаад байгаа юм” гэсэн тал руугаа илүү явчих болов уу. Манай теле­виз хулгай хийхээ больё гээд эхний шатанд кино бүтээгээд эхэлчихлээ. Нэг талаас бусдыгаа чирээд зовлонтой л бай­гаа байх. Гэхдээ энэ бол сайн вирус юм. Ногоон хөгжилтэй хол­боотой төсөл бас нийгэмд нөлөөлж л байгаа. Үлгэр дуурайл болж байгаа гэж бодож байна.

–Манайд хүмүүс гэртээ HD телевизтэй бол­чих­лоо. HD-гээр суваг дам­жуулдаг үйл­чилгээ бий болчих­лоо. Харин телевизүүд хэзээ ийм форматаар нэвтрүүлгээ цацах вэ. Ганц “Монгол ТВ” ийм форма­таар л цацаж байх шиг?

-“Монгол
ТВ”-ийн техник тасар­хай гэж дуулсан. Бас ийм хаягтай телевиз, телевизийн байр байдаг. Гэхдээ хөтөл­бөр гэх зүйл байхгүй. Бид техникийн дэвшилээ дагах ч нийтлэл нэвтрүүлэг, мэдээ мэдээл­лийнхээ чансаанд илүү анхаарал тавьдаг. Манай 150 студи ийм форматаар нэвтрэхэд бэлэн бол­сон. Яг энэ форматаар нэвт­рүүлгээ бэлтгээд явахад хөрөнгө мөнгөний хувьд асуудал шаардагдана. Гэхдээ Засгийн газ­рын түвшинд 2014 он гэхэд дижи­тал систем рүү шилжинэ гээд гэрээ­гээр үүрэг хүлээсэн байгаа учраас тэр хугацаандаа багтаад орчихно. Яг одоодоо бол “Ардын засаг ч гэж хаа байлаа , авдаг өгдөг нь ч юу байлаа” гэдэг л байна шүү дээ. Төсөв хэд болох юм яаж батлах юм гээд асуудалтай.

–Үндэсний олон нийтийн зөв­лөлийн дэргэдэх олон нийтийн зөвлөл гэж бий. Тэр хүмүүс яг ямар эрх үүрэгтэй байдаг юм бэ. Хуулинд тэгээд заагаад өгчих­сөн болохоор тэр олон хүн байгаад байна уу?

-Хуулийг
хийхдээ бүгдийг тооцож төлөвлөж, дэлхийн томоо­хон сайн жишээ, жишгийг харж хийсэн байдаг байлгүй дээ. Үндэсний зөвлөлийнхөн бол олон нийтийн төлөөлөл болж орж ирсэн хүмүүс. Түүнээс ажилд ороод л, тэг ингэ гээд байхгүй. Ерөнхий захи­рал хөтөлбөрийн бодлогоо тодор­хойлж, олон нийтийн зөвлөлийн­хөн түүнийг нь хянах ёстой. Хуучин Ерөнхий сайдын шууд харьяанд энэ байгууллага бай­сан юм. Тэгэхэд шууд дуудаад л даргыг нь халчих эрхтэй байсан гэсэн үг. Одоо нэг хүн, нэг танхим мэддэг биш салбар салбарын хүмүүсийн төлөө­лөл мэдэж байгаа юм. Магад­гүй таны анзаарснаар М.Наран­баатар бол нэг улстөрч, нэг хэсэг улстөрчийн дургүйг хүргэх зүйл хийж байсан л байх. Тэгвэл тэрний зоргоор хусагд­чихалгүй яваад байгаа нь тэгүүлэхгүй гэж хийсэн энэ хууль тогтоомжтой нь холбоотой.

–Өмнө нь эрх барьж буй намуу­дын гол үзэл суртлын зэвсэг нь үндэсний телевиз, сөрөг хүчний намуудын юуны өмнө өөрчлөхийг хүсдэг албан тушаалтан нь таны хашиж буй алба байсан. Харин сүүлийн жилүүдэд тэр байдал алга бол­сон нь уг хуультай холбоотой байна уу, хамтарсан засагтай хол­боо­той байна уу. Эсвэл М.Наран­баатар гэдэг хүн эхийг нь эцээж, тугалыг нь тураахгүй байна уу?

-Тогтолцоог нь хуулиар зохи­цуулж өгсөнтэй холбоотой гэж бодож байна. Цэндийн Мөнх-Оргил, Эрдэнийн Бат-Үүл, Нямаа­гийн Энхболд нарын хүмүүс байд­лыг ингэж шийдвэл нөлөө­лөлд автахгүй гэдгийг тухайн үед харж чаджээ. Тэгээд УИХ-аас, Ерөнхий­лөгчөөс, Засгийн газраас дамжуу­лан олон нийтийн төлөөлөл орж ирэг, харин УИХ нь баталж байг хэмээн шийдэж. Тийм ч учраас хуучин шиг аль нэг талд нь гуйвах шаардлагагүй нөхцөлд ажиллаж чадаж байна.

–Ингэхэд та аль намын хүн бэ?

-Алиных
нь ч биш. Аль нэгнийх нь байсан бол алуулахгүй юу. Угаасаа эрхэлж байгаа ажил маань хуулиараа нам бус байхыг шаарддаг.

–Ирэх сонгуулиар дэвшиж магадгүй гэх яриа ч дуулдах юм билээ. Та нэр дэвших үү?

-Би
угаасаа хуулиараа улс төрийн намын харьяалалгүй байх ёстой хүн. Гадуур л миний өмнөөс нэр дэвших тухай яриа гаргаад байгаа болохоос биш. Ер нь тэгээд намайг дэвшүүлэх нам нь хаана байгаа юм, дэвших тойрог нь ч хаа байгаа юм. Тэгээд тэр бас сонгуульд их хэмжээний мөнгө зарцуулдаг гэдэг биз дээ.

–Нээрээ, танай байгууллагатай холбоотой машин тэрэг авсан, барьсан гэсэн яриа дуулдаж байх юм. Та үүн дээр ямар хариу өгөх вэ?

-Намайг
М.Наранбаатар гэд­гээр маань хараад байж болохгүй юм аа. Муу ч сайн ч тусгаар Монгол улсын үндэсний хэмжээний теле­виз, радио гэж харах хэрэгтэй. Өнөөдөр NHK телевизийн захир­лыг ямар унаа унаж байна гэдэг юм уу эсвэл онгоцоор хаашаа явсан гээд парламентын гишүүн нь асуу­гаад байвал өөрөө их эвгүй бай­далд орох болов уу. Нэг улсын олон нийтийн телевиз радио гэдэг утгаар нь харах ёстой гэж санадаг юм.

–Төсөв мөнгөний асуудал ямар байдгийг та бид хоёр ярилцсан. Ер нь төсөв тиймэрхүү байдаг юм бол танайхан олон ангит кино хийгээд л өөрсдөдөө ажил удахын хэрэг байна уу?

-Бид
үүнийг хийх үүрэгтэй. Уран бүтээлч нөхөд маань шөнө оройгүй ажиллаж 200 ангит кино хийж байна. Үүнээс ч ихийг хийнэ. Нөгөө талаас уран бүтээлч хүнд нэг тийм сэтгэл байдаг даа. Өөрөө ч мэдэж байгаа. Хийгээд дуус­саныхаа дараа нийт­лэлийг хүн уншиж байхыг чинь хара­хад нэг тийм гоё байдаг биз дээ. Би ч урьд нь нэвтрүүлэг бэлдээд төгс­гөлд нь нэрээ гарахыг хараад баярлаж, урамшдаг байсан. Нэгэнт манайх ийм том баазтай хойно уран бүтээлчдээ хөглөөд, бүтээл төрүүлж тэд маань хийснээсээ урам, таашаал авч явах нь сайхан биз дээ.

–Тусгай салаа кино гарсны дараа цэрэгт явж байгаа залуу­сын тоо нэмэгдсэн гэж байсан. Одоо эмч нарын тухай кино хийж байна. Ер нь шинэ төслөө хийх­дээ үр дүн нь ийм байх болно гээд тусгай зорилго хөтөлбөртэй явдаг уу?

-Ноднин
кино хийж байх үед цэрэгт очиж байгаа залуус тоондоо хүрэхгүй байсан. Харин киноны дараа гэхэд зураг авсан ангид илүү орон тоо байхгүй болсон гээч. Батлан хамгаа­лах яам ч бидэнд байдгаараа тусалж, бид ч энэ уран бүтээлийг босгох гэж хичээсэн. “Өдөр өдрийн наран” кино төслийн санаачлагч нь ЭМЯ. Эмч нарыг янз бүрээр л хэлдэг, тэгвэл амьдралд тэдэнд ямар бэрх­шээл тулгардаг юм, хүнийхээ хувьд ямар асуудал байдаг юм гэдгийг гаргахад хоёр талын сонирхол таар­сан, уран бүтээл хийсэн. Энэ бол бас ч том төсөл. БНСУ-д долоон хоног зураг авч, Дорно­говийн Алтанширээ, Сэлэнгэ аймагт бас зураг авсан. Кино дуусахад анагаах, сувилагчийн сур­гуульд орох хүмүүсийн тоо нэмэгдэх л байх. Бас ийм мэргэж­лийн хүмүүсийг ойлгох, ханиа, ээж аавыгаа ойлгох ч болно. Нөгөө талаас нийгэмд асар сайн нөлөөтэй. Тухайлахад хайртай жүжиг­чин нь янз бүрийн хавдраар өвчлөхөд үзэж байгаа хүмүүст сэрэмж болж байдаг гэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, амьдрал дээр эрт оношлуулах тал дээр анхаарна гэсэн үг шүү дээ. Бидний  ажил бол ингэж л нийгэмдээ очиж байд­гаараа сайхан.

–Солонгос бол олон ангит кино­гоороо Ази төдийгүй дэл­хийг байл­дан дагуулж байна. Улсынхаа маш том суртал­чил­гаа учраас цаанаас нь төсөв гаргадаг ч гэдэг. Харин манайхан хийж байгаа киногоороо улсаа сурталчилдаг болох нь хэзээ бол?

-Ер
нь киноны зах зээл бол яг хар зах шиг. Маш том кино яарма­гууд байдаг. Бид өөрсдийнхөө павилонуу­дыг зарим дээр нь авья, гарч эхэлье гэж байгаа. Эхний шатанд худалдаж аваад сүйд болохгүй юм аа гэхэд бүтээл солилцох асуудал гарч болно. Бид бол эхэлж байна, хөгжөөд байгаа. Цааш цаашдаа олон боломж нээг­дэнэ. Одоо бид “Халтар царайт”-ыг үзвэл юунд тэгж хуйларч байв гэхээр л байна шүү дээ. Цаг цагт уран бүтээл хөгжиж, өөрчлөгдөж байдаг.

–Нээрээ, “Халтар царайт“-ыг багагүй мөнгөөр худалдан авч байсан байх аа. Одоо танай фондод бий юу?

-Бий
бий. Манай өмчлөлд байдаг.

Ярилцсан Э.ЭНЭРЭЛ