Оюу толгой, эрдэнэт гэсэн зэсийн том төслүүд амжилттай хэрэгжиж байгаа. “Оюу толгой” энэ онд 130.000-160.000 тонн баяжмал дахь зэс, 100,000-140,000 унци баяжмал дахь алт үйлдвэрлэнэ хэмээн таамаглаж байна. Эрдэнэт үйлдвэр жилд 500 гаруй мянган тонн баяжмал үйлдвэрлэдэг. Цагаан суварга ажиллаад эхэлбэл жилд дунджаар 310 мянган тонн баяжмал үйлдвэрлэнэ. Оюу толгойн гүний уурхай бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаад эхэлбэл Монголын нийт баяжмалын хэмжээ хоёр сая тоннд хүрнэ гэсэн статистик бий.
Дэлхийн зах зээл дээр зэс, нүүрсний үнэ онцлохоор өсөлттэй байна. Нүүрсний тухайд коксжих нүүрсний үнэ өндөр хэвээр байгаа юм. Энэ долоо хоногт гэхэд л бага зэргийн өсөлт ажиглагдлаа. Австраличууд нүүрсээ 180 орчим ам.доллароор урд хөршид худалдаалж байгаа аж. Энэ үнэ тодорхой хугацаанд хадгалагдана гэсэн таамаг гарчээ. Манай улс эхний хагас жилд 26 сая тонн нүүрс олборлож, 19.1 сая тонныг нь экспортолсон статистик бий. Экспорт өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 98.89 хувиар өссөн гэх мэдээллийг Үндэсний статистикийн хорооноос өгсөн. Хятадад эрэлт өндөр байгаа учраас их хэмжээний нүүрс гаргасан гэх тайлбарыг Ашигт малтмалыг газраас хийж байгаа. “Эрдэнэс Таван толгой” компани дангаараа 11.5 сая тонн нүүрс экспортлох жилийн төлөвлөгөө гаргаад буй. “Энержи ресурс”-ийн хувьд хамгийн өндөр үнээр нүүрсээ экспортолж байна. Өмнөд Монголын өөртөө засах орны Гаалийн газар оны эхний хагаст 19.77 сая тонн нүүрс импортолсон, жилийн өмнөхөөс 118 хувиар өссөн дүн гэж мэдээлжээ. Мөнгөн дүнгээр нь тооцвол тэд 1.27 тэрбум ам.доллараар нүүрс худалдаж авчээ.
Нэг тонн нүүрсний дундаж ханш 64.24 ам.доллар байж. Өмнөд Монгол руу нийлүүлж буй нүүрсний дийлэнхийг манай улсаас “Ганц мод”, “Сэхэ” боомтоор дамжуулан гаргадаг юм.
Нүүрсний зах зээл өнгөтэй байгааг урд хөршийн нүүрсний том компаниудын олсон ашгаас харж болно. Хятадын нүүрсний толгой компани “Чайна Шинхуа энержи” –гийн ашиг гэхэд л оны эхний хагаст хоёр дахин өсчээ. Гол шалтгаан нь мэдээж нүүрсний үнийн өсөлт. “Шинхуа энержи” дөрвөн жил дарааллан алдагдал хүлээсний эцэст өнгөрсөн оноос ашигтай ажиллаж эхэлсэн билээ. Нүүрсний үнийн өсөлтөд урд хөршийн бодлого багагүй нөлөө үзүүлж буй. Хятадын Засгийн газар нүүрсний үнийг өсгөхийн тулд уурхайнуудын гарцыг танах ажлыг эхлүүлсэн юм. Бодлого хэрэгжсэнээр нүүрсний компаниудад өр төлбөрөө бууруулж, ашигт ажиллагаагаа сэргээх боломж нээгджээ. Энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар Хятад, Монголын худалдааны хэмжээ 3.1 тэрбум давж түрүү оныхоос 44.2 хувиар өссөнд нүүрсний борлуулалт, ханш мэдрэгдэхээр нөлөө үзүүлсэн нь тодорхой.
ЗЭСИЙН ХАНШ 2020 ОН ХҮРТЭЛ БУУРАХГҮЙ
Зэсийн үнэ ч өнгөлөг байна. Сүүлийн хоёр жилийнхээ дээд цэгт хүрсэн зэсийн үнийн өсөлт цаашид ч үргэлжилнэ гэж шинжээчид онцолж байгаа аж. Зэсийн ханш тонн нь 6400 ам.доллар байна. Зэсийн үнэ өсөх хэд хэдэн шалтгаан бий гэж шинжээчид онцолдог. Эхний шалтгаан нь АНУ-ын Ерөнхийлөгч Трампийн хэрэгжүүлж буй бодлоготой холбоотой. Трамп зэсийг хамгийн ихээр хэрэглэдэг дэд бүтцийг хөгжүүлнэ гэж байгаа. Гүний уурхайн бүтээн байгуулалт нь өрнөж буй Оюу толгой бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах хүртэл дэлхийн зэсийн нийлүүлэлтэд өөрчлөлт гарахгүй, тэр хүртэл эрэлт өндөр хэвээр хадгалагдах учраас үнэ тэгтлээ уруудахгүй гэсэн таамаг бас бий. Машиныхаа үйлдвэрлэлийг огцом нэмэх нь тодорхой болсон “Тесла”-гийн томролт зэсийн эрэлтийг 35 мянган тонноор нэмнэ гэсэн тоо дуулддаг. Цахилгаан шугам сүлжээ, барилгын салбар, автомашины салбарт үүсэх зэсийн эрэлт цаашид өндөр хэвээр байна гэсэн таамаг бий. “Рио тинто”-гийн хувьд зэсийн зах зээлийг өөдрөгөөр төсөөлж байна. Хятадын аж үйлдвэржилт, цахилгаан хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, барилгын салбарын өргөжилт гэх мэт шалтгаанаар дэлхийн зэсийн хэрэглээ сүүлийн 50 жилд гурав дахин өсчээ. Дэлхийн зэсийн жилийн хэрэглээ 23 сая тонн, энэ хэмжээний 80 орчим хувийг есөн улс хэрэглэдэг. Зэсийн нийт хэрэглээний талыг нь урд хөрш хэрэглэдэг бол АНУ-ын хэрэглээ найм, Японы хэрэглээ дөрвөн хувийг нь эзэлдэг юм. Судлаачид зэсийн хэрэглээг жилд 1-3 хувиар өссөөр байна гэж таамаглажээ. Манай гол зах зээл болох Хятадын зэсийн хэрэглээ цаашид алгуур өсөлттэй байх нь. АНУ болон Европын улс орнуудын эрэлт ч ирэх жилүүдэд тогтвортой хадгалагдах юм байна.
Монголд 57 зэсийн орд, 1180 илрэлийн нийт 93.3 сая тн таамаг нөөц тогтоогдоод байгаа. Эдийн засгийн үр ашигтай нөөц нь 50 орчим сая тонноор хэмжигддэг.
Оюу толгой, Эрдэнэт гэсэн зэсийн том төслүүд амжилттай хэрэгжиж байгаа. “Оюу толгой” энэ онд 130.000-160.000 тонн баяжмал дахь зэс, 100,000-140,000 унци баяжмал дахь алт үйлдвэрлэнэ хэмээн таамаглаж байна. Эрдэнэт үйлдвэр жилд 500 гаруй мянган тонн баяжмал үйлдвэрлэдэг. Цагаан суварга ажиллаад эхэлбэл жилд дунджаар 310 мянган тонн баяжмал үйлдвэрлэнэ. Оюу толгойн гүний уурхай бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаад эхэлбэл Монголын нийт баяжмалын хэмжээ хоёр сая тоннд хүрнэ гэсэн статистик бий.
ЦАЙР, ХАР ТУГАЛГА ЦОЙЛЖ, АЛТ ЯЛИМГҮЙ УРУУДНА
Металлын үнэ ханшийн хувьд нөөц багасч байгаа гэсэн шалтгаанаар энэ жил 11 хувийн өсөлт үзүүлнэ гэж Дэлхийн банк таамаглаж байна. Дэлхийн банк эрдсийн тоймдоо “Цайр, хар тугалгын уурхайнууд тодорхой нөхцөлөөр эсвэл бүрмөсөн хаагдаж байгаагаас нийлүүлэлт хязгаарлагдан, үнэ нь хамгийн их өсөлттэй байхаар байна. Цайр 27 хувийн, хар тугалга 18 хувийн өсөлттэй байх нь. Зэс, никел, цагаан тугалганы үнийн өсөлтийн хувь хоёр оронтой тоонд байх төлөвтэй байна” хэмээн онцолжээ. Үнэт металлын хувьд хөрөнгө оруулалтын эрэлт сул, долларын ханш чангарч, бодит хүүгийн түвшин нэмэгдэх хүлээлтээс болж үнэ нь долоон хувь буурна гэж Дэлхийн банк таамаглажээ. Хөрөнгө оруулалтын эрэлт сул байгаагаас алтны үнэ найман хувь, харин мөнгөний үнэ дөрвөн хувиар буурах төлөвтэй байгаа аж.
Монголбанкинд тушаах алтны хэмжээ өнгөрсөн долоо хоногийн зарим өдрүүдэд 500-800 кг болж нэмэгдсэн таатай мэдээ байна. Жирийн өдрүүдэд иргэд, аж ахуйн нэгжүүд Монголбанкинд 100-200 кг алт тушаадаг юм. Алт тушаалт ингэж огцом нэмэгдсэн нь алтны үнэ өсөлттэй байгаатай холбоотой. Монголбанк нь өнгөрсөн оны сүүлээс алтны үнийг Лондонгийн үнэт металлын захын үнээр иргэд, аж ахуйн нэгжүүдээс худалдан авч эхэлсэн нь алт тушаалтад эерэгээр нөлөөлж буй. Он гарснаас хойшхи долоон сарын хугацаанд Монголбанканд нийт 8.94 тонн алт тушаажээ. Урд хөршийн эрэлт өссөн гэсэн шалтгаанаар төмрийн хүдрийн ханш таамаглаж байснаас өсөх төлөвтэй байгаа гэж “Goldman Sachs” онцоллоо. Тэд ойрын гурван сарын хугацаанд нэг тонн төмрийн хүдрийн ханш 55 ам.доллар байна гэж таамаглаж байсныг 70 ам.доллар болгон өсгөжээ. Жилийн эцсийн ханшийн төлөвөө ч таван ам.доллараар нэмж шинэчилжээ. “Goldman Sachs”-ийн таамаг биелвэл төмрийн хүдэр оны сүүлээр тонн нь 60 ам.долларт хүрэх нь. Сүүлийн өдрүүдэд нэг тонн төмрийн хүдрийн ханш 70 ам.доллараас даваад байна. Өнгөрсөн сарын дундуур 50 ам.доллар байсан юм.
НЭГ БАРРЕЛЬ НЕФТИЙН ҮНЭ 50 АМ.ДОЛЛАР ДАВЛАА
Нефтийн үнэ огцом өсч баррель нь 50 ам.долларыг даваад байна. ОПЕК-ийн даваа гаригийн мэдэгдэл, АНУ-ын стратегийн нөөцийн тухай тайлан долдугаар сарын турш унаж байсан нефтийн үнэ өсөх шалтгаан болжээ. 1982-1983, 1985-1986, 1992-1993, 1997-1998, 2001-2002 онуудад түүхий нефтийн үнэ унаж байж. Нефтийн үнэ унасны дараа эдийн засгийн өсөлт ажиглагдаж байсан гэж судлаачид онцолдог. Сүүлийн 50 жилийг харахад эдийн засгийн хямрал нефтийн үнийн өсөлтийг дагуулж байжээ. 2008 оны санхүүгийн хямралын өмнө нефтийн үнэ бараг гурав дахин өсч 50 ам.доллараас 140 ам.доллар хүрч байсан аж. Манай улсын хувьд 1996-2016 оны хооронд нийт 43.8 сая баррель буюу 5.9 сая тонн газрын тос олборлож, 41.6 сая баррель газрын тосыг БНХАУ-д экспортолжээ. Газрын тосны орлогоос нийт 1.1 их наяд төгрөгийг төсөвт төвлөрүүлжээ. Газрын тосны ашиглалт, олборлолтын үйл ажиллагаа явуулж буй “Петрочайна дачин тамсаг” ХХК болон “Доншен газрын тос Монгол” ХХК-иуд 1993-2015 оны хооронд нийт 2.83 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн байна.