Н.ЛҮНДЭНДОРЖ: Шүүхийн ерөнхий зөвлөл хууль л биелүүлсэн

Шүүгчдийн цалингийн асууд­лаар УИХ-ын чуулганы ху­ралдаан дээр яригдсан сэдэв хэвлэл, олон нийтийн анхаарлын төвд ороод байна. Энэ талаар Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дарга Н.Лүндэндоржтой ярилцлаа.

-Шүүгчдийн цалинг хууль бусаар нэмэгдүүлсэн гэсэн шүүмж өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын нэгдсэн чуулган дээр яригдлаа. Та үүнд тайлбар өгөх үү.

-Шүүхийн ерөнхий зөвлөл шүүгчдийн цалинг нэмэг­дүү­лэх­дээ ийм хэл ам гарна гэдгийг анхнаас нь тооцож, ёстой “До­лоо хэмжиж, нэг огтол” гэсэн зарчмаар судалж, судалж хийсэн ажил. Үүнд хууль зөрчсөн юм огт байхгүй. Шүүхийн ерөнхий зөвлөл бие даан, хараат бусаар ажиллах үүрэгтэй байгууллага. Хууль нь ийм юм. Энийг яахав, тэрийг яахав гээд төрийн бусад эрх мэдлийн байгууллагаар гүйгээд байх ёсгүй. Энэ байгуул­лагад 20-30 жил хууль хэрэг­лэсэн шүүгчид, мөн хуулийг яаж биелүүлдэг онол, арга зүй га­дарладаг хүмүүс ажилладаг. Бид тийм гоомой, өөрсдийгөө ороо­сон юм яалаа гэж хийхэв дээ.

-УИХ-ын дарга, бас хуульч гишүүн Ц. Нямдорж нар хууль бус шийдвэрийн тухай яриад байгаа юм?

-Уул нь уг асуудлыг мэдэх л хэмжээний хүмүүс л дээ. Мэдээлэл нь буруу байж магад­гүй. Бас улс төр байж болзошгүй. Энд хуулийн жаахан зөрчил бий. Гэхдээ толгой эргүүлсэн хэцүү зүйл байхгүй. Би тайлбарлая. Одоо шүүгчийн цалин тогтоосон 2013 онд баталсан “Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль”, УИХ-ын 2011 оны 54, 36 дугаар тогтоол байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, 1 хууль, 2 тогтоол байна гэсэн үг. Үүнээс нэг маргаан үүсээд байгаа юм. Нэг асуудлаар өөр, өөр хууль тогтоомж байхыг хууль зүйн шинжлэх ухаанд коллици буюу зөрчилдөөн гэж нэрлэдэг. Ийм зүйл бүх улс орны үндэсний эрх зүйд байдаг. Үүнийг шийддэг арга, дүрэм улс орон болгонд бараг ижил. Тэр дүрмээр нь Шүүхийн ерөнхий зөвлөл зөрчилдөөнийг шийдэж, Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулиа баримталсан. Энэ бол хууль зөрчсөн асуудал биш, харин хууль биелүүлэгчийн хийх ёстой ажил.

-Тэр зөрчилдөөнийг шийд­дэг ямар дүрэм байдаг юм?

-Зөрчилдөөнийг шийддэг 3 үндсэн арга байдаг. Үүнийг манай улсын Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлд ч тодорхой зохицуулсан байгаа. Нэгдүгээрт, хамгийн дээд рангийн буюу хамгийн дээд хүчин чадал бүхий эх сурвалжийг баримтална гэсэн дүрэм. Хоёрдугаарт, тухайн асуудлыг илүү нарийвчлан зохицуулсныг баримтална гэсэн дүрэм Гуравдугаарт, хамгийн сүүлд батлагдсаныг баримтална гэсэн дүрэм байдаг.

-Таны хэлсэн эдгээр дүр­мээр тэгээд аль хууль тог­тоомж шүүгчийн цалинг зохи­цуул­сан гол хууль болоод байна вэ?

-Одоо хэлэх гээд байна.Энэ дүрмээр шүүгчдийн цалинг зохи­цуулсан Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль нь Үндсэн хуулиас шууд салбарласан органик хууль учраас дээрх 2 тогтоолоос хүчин чадлын хувьд хамаагүй дээгүүр, цаг хугацааны хувьд хамгийн сүүлд буюу 2013 онд батлагдсан, цалингийн хэмжээ ямар байх, ямар нэмэгдэл авах гээд бүх асуудлыг нарийн зохицуулснаараа яах аргагүй гол эх сурвалж мөн. Тийм учраас шүүгчийн цалинг дээрх тогтоолоор бус, Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулиар зохицуулсаныг баримтлах ёс­­той. Харин шүүгчийн цалинг хуу­лиар зохицуулна гэсэн хуу­лийн заалтын дагуу хууль нь бат­лагдаж, зохицуулчихаад бай­­хад тогтоол бариад сууж бай­вал ёстой хууль зөрчсөн, хариуцлагагүй үйлдэл болно.

-Тэгвэл таны дээр нэрлэсэн шүүгчдийн цалинг тогтоосон УИХ-ын 2 тогтоолыг яагаад хүчингүй болгоогүй юм бол?

-УИХ-ын 54 дүгээр тогтоол нь шүүгч, прокурорын цалинг тогтоосон. 36 дугаар тогтоол нь төрийн өндөр албан тушаалтны цалингийн индекс тогтоосон. Хүчингүй болгож болохгүй л дээ. Энэ тогтоолд өөр субъектын цалингийн асуудал давхар зохи­цуулагдаж байгаа учраас. Хоёрт, Шүүхийн тухай багц хууль батлагдах үеэр эдгээрт өөрчлөлт оруулах бололцоо бас байгаагүй. Яагаад гэвэл шүүгчдийн цалинг Багц хууль үйлчилж эхлээгүй байх үед тэдгээрт өөрчлөлт оруул­чихвал цалин өгөх эрх зүйн эх сурвалжгүй болно. Харин багц хууль үйлчилж, тэр хуульд зааснаар цалинг өгч эхэлмэгц тэдгээр тогтоолд өөрчлөлт оруу­лах ёстой байсан юм. Энэ талаар Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга П.Цагаанаас Хууль зүйн байнгын хорооны даргад энэ асуудлаа шийдэхгүй бол асуудал үүсгээд байна гэсэн агуулгатай албан тоот саявтар илгээсэн байналээ. Үүний дагуу Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Ганбат Сангийн яам, Дээд шүүх, Үндсэн хуулийн Цэц болон манайд бас албан тоот ирүүлсэн.

-Ямар агуулгатайг та тод­руу­лахгүй юу?

-Албан тоот нь энэ байна. Гол агуулга нь шүүгчийн цалинг тус тусын хуулиар зохицуулна гэсэн хуулийн заалтын дагуу шүүгчийн эдийн засгийн хараат бус байдлыг дордуулахгүйгээр асуудлыг шийдэх нь зүйтэй гэсэн утгатай.

-Тэгвэл баримтлах хуулийн тухайд асуудал тодорхой бол­сон юм биш үү.

-Бид тийм гэж бодож байгаа. Хуулийн зөрчилдөөний тухайд ийнхүү маргаангүй болж байна гэж ойлгож болно.

-Дараагийн асуултдаа орьё. Та дээр хоёр дахь маргаан бас бий гэж хэлж байсан. Тэр нь юу вэ?

-Төрийн албаны тухай хуу­лиар шүүгчдийн цалинг тус тусын хуулиар зохицуулна гэ­сэн. Энэ дагуу Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлээр шүүгчдийн цалингийн хэмжээг хууль тог­тоогчид тогтоосон.Харин одоо Бат, Дорж, Дулмаагийн авах цалин­гийн хэмжээг бас дахин тог­тоох тухай зарим хүн ярих гээд байна л даа. Энэ зөв үү л гэ­сэн маргаан буюу асуудал байгаа юм.

-Шүүгчийн эрх зүйн байд­лын тухай хуульд шүүгчийн цалингийн хэмжээг ямар байна гэж тогтоосон юм бэ?

-Хуулийн заалтыг уншиж өгье. “Шүүгчийн албан ту­шаалын цалингийн хэмжээ нь эдийн засгийн хувьд бусдаас ха­раат бус ажиллах, амьдрахад хү­рэлцээтэй, баталгаатай байх боломжийг хангасан бай­на” гэж заасан. Энд цалинг зохи­цуулахдаа тийм зарчим баримтална гээгүй. Бүүр хэмжээ нь тийм байна гэж хуульчилсан.

-Тэгвэл цалингийн хэмжээ тийм байх ёстой гээд хуульд заасныг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл тоонд шилжүүлснийг буруутгаад байгаа юм уу.

-Чи зөв ойлгосон байна. Хоёр дахь асуудал үүнд байгаа юм. Бид энэ асуудлыг цалин нэмэгдүүлэн олгох тогтоол гаргах үеэрээ олон талаас нь ярьсан. “Хуулийг мэдэхгүй буюу буруу ойлгосон нь хуулийг хэрэглэхгүй байх, хуульд заасан хариуцлагаас чөлөөлөх үндэс болохгүй” гэсэн Иргэний хуулийн 3.7 дахь заалтыг хүртэл ярьж байсан шүү. Монгол улсын Үндсэн хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 49.4-д “Шүүхийн ерөнхий зөвлөл… шүүгчийн эрх ашгийг хамгаалах.. үүргийг биелүүлнэ” гэж заасан. Үүнд нийцүүлж Шүүхийн захиргааны тухай хуулиар ШЕЗ-ийн бүрэн эрхийг тогтоосон бүлгийн 5 дугаар зүйлд: шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах ажлыг нэгтгэн зохион байгуулах, 6 дугаар зүйлд: шүүхийн эдийн засаг, санхүү, хөдөлмөр, ажлын нөхцөлийн болон бусад баталгааг хангах гэсэн заалт бий. Хөдөлмөрийн баталгааны хамгийн гол институт нь цалин биш гэж үү. ШЕЗ-д хуулиар олгосон эдгээр бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж, шүүгчийн цалингийн хэмжээг хуулиар тогтоосныг Төсвийн тухай хууль, батлагдсан цалингийн сандаа багтаагаад тоонд шилжүүлснийг зарим хүн буруу гэж үзэж, бүгдийг УИХ хийх ёстой гэж хараад байх шиг байгаа юм. Хууль биелүүлэх гэдэг ойлголтын агуулгад хуулиар тогтоосон хүрээ хязгаарын хүрээнд зохион байгуулалтын болон бусад арга хэмжээ авах, эрх зүйн акт гаргах эрх хэмжээ хамаардаг. ШЕЗ энэ л эрх хэмжээний хүрээнд ажиллаж, хууль биелүүлсэн.

-Одоо энэ маргаан яаж ший­дэгдэнэ та харж байгаа вэ?

-Хоёр л гарц байгаа. Нэг дэх нь хэрэв шүүгчийн цалинг хуулиар тогтоохгүй, УИХ тогтоолоор тогтоож явна гэвэл шүүгчийн цалинг хуулиар тогтоох тухай холбогдох хуулийн заалтуудыг бүгдийг хүчингүй болгоод, Шүүхийн тухай багц хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулаад явна гэсэн үг. Энэ бол хууль тогтоогчийн бүрэн эрхийн асуудал. Гэхдээ одоо хэцүү. Багц хуулийн заалтууд Үндсэн хуулийн хамгаалалтад орсон. Хоёрт, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Ганбатын холбогдох байгууллагад ирүүл­сэн албан тоотын агуулгаар буюу шүүгчийн цалинг хуулиар нэгэнт зохицууулсны дагуу Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Шүүхийн тухай багц хуулийн зохицуулалтыг баримтлаад явах л арга зам харагдаж байна.

-Тэгвэл эхний арга зам нь ухралт болох юм биш үү?

-Асуудлын гол нь үүнд байгаа юм. Шүүхийн тухай багц хуулийг санаачилсан хүн нь Ерөнхийлөгч. Шүүгчдийн цалинг УИХ-ын тогтоолоор тогтоож байсан хуучин практикийг халж, хуулиар тогтоодог дэг журамд шилжүүлсэн нь шүүгчийн хараат бус байдлыг хамгаалж байгаа шүүхийн шинэтгэлийн нэг чухал амин сүнс нь. Төрийн эрх мэдлийн хоорондын хяналт, тэнцвэрийг хангаж байгаа бас нэг алхам. Тийм учраас үүнээс ухрах эсэх нь хууль тогтоогчийн бүрэн эрх хэдий ч УИХ-ын гишүүд үүнээс ухрахгүй гэдэгт би хувьдаа бүрэн итгэж байгаа. Багц хуулийг энэ л парламент баталсан шүү дээ. Ийм ухралт хийхийг Ерөнхийлөгч бас зөвшөөрөхгүй байх. Тэрээр 2014 оны төсвийг хэлэлцэх үеэр Монгол улсын Ерөнхийлөгч хуулийн байгууллагын удирдлагатай уул­заж үг хэлэхдээ “Шүүгчдийн цалинг хуулиар зохицуулсны ач холбогдлыг тайлбарлаж, шүүг­чийн цалинг өмнөхөөс 3 дахин нэмэгдүүлэх ёстой. Үү­нийг шүүхийн шинэтгэлийн эрх ашиг шаардаж байна” гээд нэмэгдүүлэх эх сурвалжийн талаар ч чиглэл өгч байсан.

-Танд өөр нэмж хэлэх зүйл байна уу?

-Алга даа. Ярилцлага том болохоор хүн залхана. Ер нь цалингийн асуудлаар би дахин ярих бодолгүй байна. Бас юманд хязгаар гэж байх ёстой. Одоо тэр хязгаартаа тулжээ. Бусад нь буянаараа болог.

С.ХИШИГ