УИХ-ын гишүүн Н.Амарзаяатай ярилцлаа.
-МАНдотоод зөрчлөө арай гэж намжаагаад төсөв хэлэлцэж эхэлтэл Ерөнхийлөгч 2017 оны төсвийн тухай хуулиудад бүхэлд нь хориг тавьсан. Та үүнд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар хоригийн асуудлыг хэлэлцээд хүлээж авах боломжгүй гэсэн эцсийн шийдвэр гаргасан. Төсвийн байнгын хорооны хурлаар болон чуулганы хуралдаанаар хоригийг хүлээж авахгүй гэсэн байр суурьтай байсан.
-Энэ оны төсөвт бүхэлд нь хориг тавьчихлаар цалин, тэтгэвэр юу болно гэсэн үг вэ. Мөн Төрийн сангийн гүйлгээ хийх эрх хаагдсан байгаа юу?
-Хориг нь тухайн асуудлыг бүхэлд нь хориглосон заалт. Тухайн цаг хугацаанд тодотголтой холбоотой аливаа асуудал, төрийн сангийн гүйлгээ зэрэг бусад механик үйл ажиллагаа бүгд хамаарна гэсэн үг. Иймд хоригийн асуудлыг хуулийн хугацаанд шийдвэрлэгдтэл мөн хэрхэн шийдвэрлэхээс үл хамааран өнгөрсөн онд баталсан төсвийн хуулийн дагуу цалин, тэтгэвэр хуучин хэвээрээ олгогдож байгаа.
-Ерөнхийлөгч ойрын хугацаанд хоёр ч хориг тавьснаар Засгийн газрыг ажил хийлгэхгүй байгаа мэт харагдаад байна. Төрийн тэргүүн ингэж аяглаж болох уу?
-Төрийн тэргүүн өөрийн бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хоригоо тавьсан. УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэн баталсан аливаа шийдвэрийг хориг тавих ганц албан тушаалтан нь Ерөнхийлөгч. Харин энэ хоригийн асуудлыг хуулийн дагуу мөн эсэх асуудлыг л чуулганаар сайтар хэлэлцэж шийдвэр гарч байна. Ер нь тодотголоор хүүхдийн мөнгийг 100 хувь олох, өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг хангах гэх мэт цаг үеийн олон тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэсэн учраас Засгийн газрын ажил удааширч байгаатай санал нэг байна.
-Ер нь эдийн засаг олигтой өсөлтөд хүрээгүй байхад төрийн албан хаагчдад 300 мянган төгрөг олгох хэрэг байсан юм уу?
-Бид өнгөрснөө мартаж болохгүй. Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт хасах руугаа орсон байсан шүү дээ. Харин ч нэг жилийн хугацаанд 5.3 хувьд хүрч бас ч 300 мянган төгрөг олгох асуудал ярьж эхэлж байна. Цаашид бид тэтгэвэр, тэтгэмж, цалингаа нэмэх, татвар төлөгчөө дэмжиж ажиллах гээд нийгмийн шинж чанартай асуудлыг шийдвэрлэхээс гадна системийн болон тогтолцооны гажуудлыг засах, бодлогын томоохон өөрчлөлтийг хийх зэрэг олон асуудлыг цаг алдалгүй шийдвэрлэх шаардлагатай байгаа.
-УИХ ирэх оны төсвийг хэлэлцэж байна. Ямархуу төсөв орж ирсэн бэ?
-2018 оны төсвийг чуулганаар ид хэлэлцэж байна. Засгийн газар төсвийн орлогыг 5.2 их наяд, төсвийн зарлагыг 7.7 их наяд, төсвийн алдагдал 2.5 их наяд төгрөг байхаар төсөвлөж оруулж ирсэн. Эдийн засгийн нөхцөл байдалтай холбоотой, деполт зарлах хэмжээний төсөв хүлээж авсан. 2017 онд хөрөнгө оруулалтын хөрөнгө төсөв ярихтай манатай л байлаа. Гэтэл 2018 оны төсөвт жаахан гэрэл гийж хөрөнгө оруулалтын болон жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх талаар бага ч гэсэн төсөв суугдаж орж ирсэн. Мөн төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан тусгай шаардлагыг бүрэн хангаж төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцлийн алдагдал тухайн жилийн ДНБ-ий 9.5 хувиас илүүгүй байхаар тусгагдсан нь оруулж ирсэн төсвийг бүхэлд нь дэмжих боломж бүрдэж байна.
-Орлого, зарлагыг хэрхэн тооцов. Өнгөрсөн жил төсөв хэлэлцэх үед дээр дооргүй зардал танана гэж ярьж байлаа. Энэ жил зардлаа багасгах талаар дуугарч байгаа хүн алга шиг ээ?
-Байгаадаа сэтгэл хангалуун амьдар гэсэн үг байдаг ш дээ. Орлогын доод хэмжээ, зарлагын дээд хэмжээгээ тодорхой болгоод, тэнцвэржүүлсэн тэнцлийн алдагдал нь дан тоо руу орж байгаа учраас зардлаа багасгах асуудлыг энэ удаад бага ярьсан нь үнэн. Харин цаашид алдагдлыг бууруулж, зардлыг танах, үр ашиггүй төсөвт зардлыг багасгах, эдийн засгийг солонгоруулах бодлогыг дэмжиж ажиллах, тогтвортой байдлын тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зэрэгт бодлого чиглэгдэх хэрэгтэй.
-Төсвийн гол орлогыг хаанаас бүрдүүлж байгаа вэ. Оюутолгой, Эрдэнэт гэх мэт томоохон татвар төлөгчид улсын төсвийн хэдэн хувийг бүрдүүлж байна вэ?
-Монгол Улсын 2018 оны төсвийн нийт орлого 7.862 тэрбум байгаа. Үүний 1.720 тэрбум төгрөгийг уул уурхайн салбараас бүрдүүлж байна. Энэ нь төсвийн орлогын 22 хувийг бүрдүүлж байна. Гэхдээ уул уурхайгаас гадна дагасан салбарын өсөлт өндөр байна. Мөн “Оюу толгой” нийт орлогын таван хувийг, “Эрдэнэт” үйлдвэр 6.5 хувийг эзэлж байгаа.
-Ирэх жилийн төсвийн гол зарлагууд юу вэ. Халамжид хэчнээн төгрөг зарцуулах вэ?
-Ирэх жилийн төсөв нийт 497.3 тэрбум төгрөгөөр тооцогдсон. Үүнээс урсгал зардал 450.6 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн байна. Урсгал зардлын өсөлтөд тэтгэвэр нэмэгдүүлэх, цалинтай ээж хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, төрийн албан хаагчдад хариуцлага, ажлын үр дүнгийн урамшуулал олгох зэрэг арга хэмжээнүүд хамаарч байна.
-Ирэх оны төсөвт байгалийн баялгийн гадаад зах зээл дээрх үнэ өснө гэж тооцоолсон байна лээ. Ингэж тооцох нь зөв үү. Хэтэрхий хөөсөрчих юм биш үү?
-2018 онд нэг тонн цэвэр зэсийн үнийг 6.430 ам.доллар, нүүрсний үнийг 60-100 ам.доллар, алтыг нэг унц тутамд 1.291 ам.доллар зэрэг өнөөдөр зах зээл дээр байгаа үнээс 10 орчим хувиар багаар буюу эрсдэл тооцсон дүнгээр төсөвлөсөн.
-Сургууль, цэцэрлэг нэлээдгүй барина гэсэн. Үүнд хэдий хэрийн санхүүжилт тусгасан бэ?
-Гурван ээлжийн сургуулийг стандартын дагуу сурах боломжийг бүрдүүлж хоёр ээлжтэй болгох зорилтоо хэрэгжүүлж 2018 оны төсөвт сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд онцгой анхаарсан. Улсын хэмжээнд 60 гаруй сургууль, 90 гаруй цэцэрлэг шинээр барьж эхлүүлэхэд 130 гаруй тэрбум төгрөгийг төсөвлөж УИХ баталлаа.
-Ипотекийн зээлийн санхүүжилтийг Хятадаас авахаа болиод төсөвт суулгахаар болсон юм уу. Хэдэн төгрөг суулгаж байгаа вэ. Уг нь гаднаас санхүүжүүлсэн бол хөдөө орон нутагт илүү хүртээмжтэй байх байсан юм биш үү?
-Ипотекийн зээлийн санхүүжилтийг Монгол банк, арилжааны банкуудын өөрийн эх үүсвэр, төсвөөс санхүүжүүлэх гэсэн гурван төрлийн эх үүсвэртэй хэрэгжиж байна. 2018 оны төсөвт ипотекийн зээлийн эх үүсвэрт 120 тэрбум төгрөгийг төсөвт тусгасан. Хятад гэдгийг би мэдэхгүй юм байна.
-Гишүүд өөрсдөдөө нэг тэрбум төгрөг төсөвлөсөн байсныг буцааж оруулж ирж байгаа гээд байна. Үнэхээр нэг тэрбум төгрөг төсөвлөдөг юм уу?
-Тийм зүйл байхгүй. Харин Засгийн газраас боловсруулж төсвийн төсөлд тойрогт тулгамдсан, иргэд олон нийтийн хэрэгцээтэй байгаа төсөл, хөтөлбөрүүдийг тусгах саналаа гарган шийдвэрлүүлэх эрхийн хүрээнд асуудалд хандсан. Монгол Улсын 331 суманд тэгш хүрэх төсөв хүрэлцээгүй байна л даа. Ядаж аймаг, нийслэлдээ тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх алхам тавигдсан гэж дүгнэж болно.
-Ирэх оны төсөвт уул уурхайн бус салбарын экспортыг нэмэгдүүлэх тал дээр нэлээн анхаарна гэсэн. Яаж анхаарах гэж байгаа юм бэ. Хэдэн төгрөг төсөвлөж байна вэ?
-Түүхий эдийн үнийн савлагаа, гадаад зах зээлээс хараат байдлыг бууруулж, Монгол Улсын эдийн засгийн бүтцийг өөрчлөх, уул уурхайн бус салбарын экспорт, ялангуяа бүтээгдэхүүний экспортод түшиглэсэн бүтэцгүй эдийн засагт шилжих явдал чухал байна. Иймээс Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөрт ХАА-н гаралтай бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх зорилт туссан. Үүний дагуу 2018 онд мах, сүүний анхдугаар аяныг үргэлжлүүлэхэд зориулж зарцуулахаар улсын төсөвт тусган үр дүнд нь 20 тонн махны экспорт 50 хувиар өсөхөөр байна.
-Уг нь эдийн засаг харьцангуй өсөлттэй байгаа гэж мэдээлж байна. Гэвч гурван хүн тутмын нэг нь ядуу амьдарч байна шүү дээ. Эдийн засаг бодитоор өсөж чадаж байгаа юу?
-Инфляцийн нөлөөг арилгаж, бодитоор тооцож үзэхэд 2018 онд эдийн засаг 4.2 хувиар өсөхөөр байгаа. Гэвч манай орны эдийн засгийн бүтцээс шалтгаалж, өсөлт маань савалгаа ихтэй, тогтворгүй байгаагаас нийгмийн бүх давхаргад үр шим нь очиж чадахгүй байгаа нь ажиглагдаж байна. Иймд ажлын байр олноор нэмэгдүүлэх, орлогын хуваарилалтыг сайжруулах замаар эдийн засгийн өсөлтийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, иргэдийн бодит орлогыг өсгөх бодлого хэрэгжүүлэхийг зорьж байна.
-Ерөнхий сайд эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн талаар УИХ-ын чуулган дээр мэдээлэл хийж байсан. Уг хөтөлбөр төлөвлөж байсан шигээ хэрэгжиж чадсан уу?
-Хөтөлбөрийн хүртээмжийг дүгнэн үзэхэд өнгөрсөн есдүгээр сарын байдлаар хэрэгжилт 60 орчим хувьтай байна. Хөтөлбөрт туссан том төслүүд тухайлбал нүүрсний экспортын тээврийн төмөр зам, авто зам, уул уурхайн том төслүүдийн үйл ажиллагааг дэмжих эрчим хүч зэрэг төслүүдийн хэрэгжилт удааширч байгаа тул Засгийн газраас холбогдох яамдуудад ажлыг эрчимжүүлэх чиглэлээр үүрэг өгөгдсөн байгаа.