Монголчууд цаг уурын эрс тэс уур амьсгалдаа дасан зохицсон ч сүүлийн жилүүдэд утаа гамшгийн хэмжээнд хүрсэн болохоор өвлийн урт саруудад нийслэлд амьдарна гэдэг эрүүл мэнд, амь насаараа дэнчин тавьж байгаатай адил аюултай болчихоод байна. Боломжтой нь гадаадад очиж өвөлжиж, бусад нь чадлаараа л хотоос зугтаадаг. Гэсэн ч бүгдээрээ утаанаасаа гарч чаддаггүй. Тийм ч болохоор дулаан оронд, далай, тэнгист Монгол Улс өөрийн гэсэн арал худалдаж аваад тэрэндээ өвлийн утааны үеэр хөгшчүүл, хүүхдүүдээ аваачдаг болох тухай санал гарч, энэ талаар их дуугардаг ч “Арал үнэтэй, арай сэрүүдсэн үлгэр байна” гэж татгалздаг хүмүүс бий. Уг нь нэг ордоороо л солио хийчих наймаа л даа. Захын нэг сум юм уу, Увсын нэг сумыг өгөөд авчих боломжтой, уул нь их амархаан болчихоор зүйл.
Гэхдээ газрын хол, үнэ ханш гээд бэрхшээл их учир гадаадад арал худалдаж авахынхаа оронд дотоод нөөц бололцоогоо ашиглаж дулаан хоттой болох боломж байна. Өмнөговь аймгийн Ханбогд сум бол Улаанбаатар, Тосонцэнгэл, Дархадын хотгорт жавар тачигнаж, амьтай бүхэн бээрч байхад нар ээгээд налайж л байдаг өнөтэй газар. Ханбогд сум удахгүй хар замаар холбогдчихно. Оюу толгой гэж том бүтээн байгуулалт байна. Тийшээ хар зам, төмөр замыг нь бариад өгчихсөн байхад Оюу толгой баяжмалаа ч гаргачихна, наанаас нь иргэд ч нүүгээд оччихно. Удахгүй Оюу толгой өөртөө цахилгаан станц барина. Тэгэхээр зам, цахилгаан гээд дэд бүтцийн асуудал нь шийдэгдчихээр тэнд том хот байгуулах бүрэн боломж нээгдэнэ. Хамгийн гол нь гадаад орон руу усны шувууд шиг нүүдэллэхгүйгээр Улаанбаатараас 650, Өмнөговь аймгийн төвөөс 250 км-ийн зайд байх Ханбогдод сайхан өвөлжих боломж нь нээлттэй байгаа юм. Өчигдөр Ханбогдод өдөртөө гурван хэм дулаан байсан бол өнөөдөр нэмэх дөрвөн хэм дулаан байна. Өнгөрсөн шөнө Ханбогдод есөн хэм хүйтэн хоносон. Өдийд Монголд ийм дулаахан газар өөр байна уу. Улаанбаатарынхан утаа, жавраас хамгаалж хоолой, хүзүү нүүрээ маск, ороолтоор баглаад цантаад чичигнэж байхад Ханбогдынхон нимгэн хүрмээ задгайлаад малгай, бээлий, ороолт гэж мэдэхгүй олон олон арван жилийг ардаа үдэхдээ ханиад гэдгийг тоотой хүртээд хоноод л эдгэчихдэг тийм эрүүл агаарт амьдарч байна.
Улаанбаатарт хөгшид, хүүхдээ хашиж, хар утаагаар хордуулахын оронд Ханбогдод том хот байгуулаад тэндээ эрүүл орчинтой, дулаан газарт өвөлжүүлэх нь өвөг дээдсээ хүндэтгэж, үр үндсээ тэтгэсэн үйлс болно. Манай өмнөд хөрш далай, тэнгис, томоохон нуур, мөрний эрэгт ард нийтийн амралтын цогцолбор газрыг зориуд бий болгодог. Тэнд усан спортын бүхий л үйл ажиллагаа явж, усан бассейны төрөлжсөн үйлчилгээ, тэрийгээ дагасан ардын эмчилгээ, бариа засал, чийрэгжүүлэлт, сувиллын газар дүүрэн байдаг. Яг л тийм аялал жуулчлалын цогцолборыг Ханбогдод сүндэрлүүлэхэд Монголын томоохон компани, бизнес эрхлэгчдийн хүчийг ашиглах нь зүйтэй. Хүүхэд, хөгшдөд хэрэгтэй бүхий л төрлийн үйлчилгээтэй, ая таатай амарч, амьдрахад тохиромжтой бүхнийг тэнд байгуулчихсан байхад зах зээлийн зарчмаар үйлчилгээний салбарууд нь дагаж орж ирээд салбар салбар нь салаалан хөгжих боломжтой. Харин ийм хот байгуулахад санал санаачилга гаргаж, хөрөнгө оруулахаар шийдэж байгаа аж ахуйн нэгж компани, хувь хүнийг төр бодлогоор дэмжиж татвараас нь хөнгөлөх зэргээр зохицуулалт хийж болно. Монголын томоохон бизнес эрхлэгчдийн анхаарлыг Ханбогдод сүндэрлэх дулаан хот руу хандуулж хөрөнгө оруулалт татах нь нэн чухал юм.
Нийслэлд жилд 5.9 орчим сая тонн нүүрс шатааж агаарт 260 мянган тонн хорт бодис цацагддаг бөгөөд хотын нэг иргэнд жилд 317.8 кг хорт бодис ногддог. Ийм байхад мэдсэн ч мэдээгүй юм шиг амьдрал, эрүүл мэндээ алдаж байгаа учраас Ханбогдод дулаан хоттой болчихвол ядаж үр хүүхэд, хөгшид, хөл хүндтэй эмэгтэйчүүдээ өвлийн хэдэн сарыг тэнд амьдруулахад ханиад гээчийг мартана.
2008-2016 онд утаанд 800 тэрбум, 2017 онд найман тэрбум, 2018 онд 137.9 тэрбум төгрөгийг зарцуулаад байгаа юм. Хэрвээ энэ байдлаараа цааш үргэлжилбэл агаарын бохирдолтой холбоотой хүүхдийн өвчлөлийг эмчлэх зардал 2025 он гэхэд 33 хувиар нэмэгдэж, эрүүл мэндийн байгууллагууд жил бүр 4.8 тэрбум төгрөгийн нэмэлт зардал гаргах төлөвтэй байгааг Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төв, НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн хамтарсан судалгаанд дурджээ. Утаа болон ханиаданд зарцуулж байгаа энэ их мөнгийг Ханбогдод хот байгуулахад хөрөнгө оруулалт болгож тусгавал нэлээд жин дарна шүү.
Өөрсдөө очиж өвөлждөг, дулаахан, хамгийн тохитой, сэтгэл татам хотыг Ханбогдод байгуулчихвал мэдээж тэнд үйлдвэрлэл, үйлчилгээ хөгжүүлж, хүн тогтвортой амьдрах орчин нөхцөлийг нь бүрдүүлэх нь ойлгомжтой. Аяндаа үүсгээд өгчихөд зах зээлийн зарчмаар тэндхийн амьдрал хөврөөд явчихна. Хэрвээ тэгвэл арваннэгдүгээр сарын сүүлээс эхлээд хөгшид, азай буурлууд нүүж очоод олон сараар хөлслөхөд байр нь бэлэн болохоор арванхоёрдугаар сар гаруут л ач, зээ нарыг нь араас нь явуулчихна.
Манай ихэнх байгууллага компаниуд ажилчдаа зуны цагт амраадаг. Харин тийм хоттой болчихвол ид утааны үеэр, өвлийн цагт зарим байгууллагуудыг амрааж зун нь ажиллуулдаг болох зэргээр зохион байгуулалтын ажил ч өрнүүлэхэд гэмгүй. Өвөл, зунгүй л хүн шавуулж, утаанаас зугтсан болгоныг хүлээж аваад сувилж амраагаад таатай байлгачихдаг хиймэл диваажин мэт ийм нэг дулаан хотыг Монголын хамгийн дулаан “арал” Ханбогдод байгуулцгаая.