Агсранхан дугдранхан зүтгүүлэнхэн
Алтан жигүүр ургууланхан
Агаар цалгим тэмүүлэнхэн
Амгай цацалан тэнүүлэнхэн
/Агсалын ай дуунаас…/
… Жороо сайвар хийгээд хатир явдалтай
Элдэв зүйлийн өнгө бүрдсэн
Очирдарь Богд гэгээний хүлэг бүхий мэнд үү?
Зарлигаар өргөмжилсөн шашиныг мандуулагч
Амьтныг жаргуулагч Живзундамба хутагтын
Гэгээнтний хүлгийн сор, бадарсан батмөнх,
Түвшин шашин төрийн бэлэг
Эрхэм үнэн ариун тодорхуйяа мандсан нэн уужим
Чин хотлоор тогтсон төв төрийн түмэн өлзий бүрдсэн
Элдвийн энх жаргалант энх их баярын наадмын өмнө
Эрднийн их жороо явдлаар эрхмийн цогийг бадруулан
Чандманийн сорыг оргилуулсаар сонин бадраад ирэгч
Онц жавхлант түмэн эх, түмэн баяр цогцолсон
Гайхамшигт эрдэнэт хүлэг ээ…
ДАНШИГИЙН ЖОРОО МОРИНЫ ЦУВАА
Монголчууд жороо морийг хэрхэн эдэлж байсныг нь судлах аваас эрийн цээнд хүрсэн том хүн болон бүр Ихэс дээдэс хаад ноёд, хатад эхнэрүүд, лам гэгээнтэн гэх зэрэг хүндтэй хүмүүс унаж эдлэн, уралдуулан шалгаруулахдаа жороо морины талаар бусдаас илүү мэдлэгтэй, нэг ёсны жороо морийг унах тусгай эрдэм төгс хүмүүс унаж байсан гэж болно. Монгол төрийн баяр наадамд их нас, соёолон, хязаалан морь уралдуулдаг байснаа, анхлан 8-р Богд гэгээнтний тааллаар Бадаргуулт төрийн 25-р он буюу 1899 онд азарга, жороо морь зэргийг нэмж уралдуулах болжээ.
Тэрбээр Халх дөрвөн аймаг, Живзундамба хутагтын шавь таван газарт наадмын зардал болон уралдах хурдан морьд, жороо морьдыг хувиарлан оногдуулж Даншиг наадамд ирүүлдэг байна.
Энэ үед уралдах жороо морьдын тоо 200 болон түүнээс давж байжээ. Анхлан 1899 он буюу Бадаргуулт төрийн 25 дугаар оны Даншигт нийт 201 жороо хүлэг уралдууснаас 67-г барьж байжээ.
1. Их сүргийн цагаан хүлэг
2. Мөн сүргийн бор хүлэг
3. Мөн сүргийн бор хүлэг
4. Сайн ноёны Дайчин бэйлийн цагаан
5. Их сүргийн бор хүлэг
6. Сайд цэцэн хантны цагаан бор
7. Их сүргийн хээр
8. Ихсүргийн хонгор хүлэг
9. Их сүргийн бор
10. Их сүргийн хээр
11. 12.Сэцэн хантны 2 саарал морь оржээ.
1900 он буюу Бадаргуулт төрийн 26 дугаар онд 214 морь уралдаж 73-ыг байлснаас:
1. Хүлэгний цагаан
2. Хүлэгний бор
3. Хүлэгний цагаан
4. Хүлэгний бор
5. Дээрхийн шавийн тойн хамбан хээр
6. Ёнзон хамбын цагаан саарал
7. Түшээт Хан аймгийн жанжин Хэвэй чин вангийн зээрд
8. Хүлэгний халиун
9. Хүлэгний хүрэн
10. Хүлэгний бор
11. Хүлэгний хөх бор
12. Хүлэгний хонгор…гэх мэт
1901 он буюу Бадаргуулт төрийн хорин долдугаар оны даншиг
1. Хүлэгний цагаан
2. Хүлэгний бор
3. Шавь зайсан Жамбалдоржийн хул
4. Хүлэгний хонгор
5. Хүлэгний цагаан
6. Сэцэн ханы гүн Дашцэрэнгийн хонгор
7. Хүлэгний цагаан
8. Хүлэгний бор
1904 он буюу Бадаргуулт төрийн гучдугаар оны зуны сүүл сард, Халх бүхнээр Очирдар Богд гэгээнтнээ 37 сүүдэр зэрэгцэхийн их баярт даншиг өргөөд гурван зүйлийн наадам хийж, жороо морь, азарга ба гурван насны морь уралдсан тухай дурьджээ.
1. Цагаандар ноёнтны зээрд
2. Хүлэгний бэлбэсэн хээр
3. Мөн бор
4. Мөн бор
5. Сэцэн хан аймгийн Дайчин гүний цагаан саарал
6. Мэргэн Номун ханы хээр
7. Цагаандар ноёнтны бор
8. Хүлэгний бор
9. Мөн хул
10. Мөн халиун
Энэ мэтчилэн дараа жилүүдэд мөн л 200 гаруй жороо морьд уралдаж байснаас эхний 10-д Их сүргийн морьд магнайлан Түшээт хан аймгийн Жанжин вангийн бор мөн Түшээт гүний хээр, Сэцэн хан аймгийн гүн Тунгалагийн улаан, Цэцэн вангийн хээр зэрэг морьд бичигдсэн байдаг.
“Шилэн форд”-той уралдаж буй Хүрээний жороо морьтой эрхэмүүд
АРДЫН ХУВЬСГАЛЫН ОЙН БАЯР НААДМЫН УРАЛДААНЫ ЦУВАА
1977 оны улсын баяр наадмын жороо морины уралдаан:
1. УБ хот Налайх Хөхөөгийн хээр
2. Гачууртын САА-н Бэгзийн жижиг шарга
3. УБ хот Партизаны САА-н Гомбодоржийн залуу хүрэн морь
4. Дундговь Дэрэн сум Цэрэнхүүгийн сартай хар
5. Төв аймаг Баянсум Норолхоожавын алаг
БҮСИЙН ДАНШИГ БОЛОН АЙМГИЙН ЖОРОО МОРНЫ УРАЛДААНЫ ТОЙМООС…
-1966 оны 9-р сарын 15-нд Баянхонгор аймгийн Заг сум Заг голын хөвөөнд аймгын М.Х.З.Эвлэлийн хороо, биеийн тамирын нийгэмлэгийн зөвлөл санаачлан хурдан морь, жороо болон хатирч морины уралдаан зохиосон байна. Жороод заг сумын Л.Бэгзийн хул 15км-н зайг 10 минут 50 секундэт туулан түрүүлсэн байна.
-Баруун бүсийн “Сар Хайрханы” морин эрдэнийн Баторшил /Даншиг/ наадам Энэ наадам 1995 оны гахай жилийн 8-р сард хуучин Засагт хан аймгийн царааг хамарч Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын нутаг Сар Хайрханд болжээ.
Жороо морины уралдаанд:
1. Увсын Тэс сумын Батхуягийн улаан бор
2. Ховдын Жаргалант сумын Батмөнхийн хээр
3. Завханы Тэс сумын Жукбаатарын хар
4. Увсын Баруунтуруун сумын Цэдэвийн хар
5. Говь-Алтай Тонхил сумын Ш. Буянтогтохын бор
Тодруулга:
Морин эрдэнийн энэ наадамд 126 бөх барилдаж азарга 162, их нас 612, соёолон 254, хязаалан 165, шүдлэн 181, даага 160, жороо морь 50 орчим уралдсан юм.
– “Адууны хишиг, өлзий дэлгэр морин эрдэнийн бат оршил” их наадам Монголын баруун бүс буюу хуучин Засагт хан аймгийн хамруулан явуулсан энэхүү их наадам 1997 оны 8-р сарын 1-3-нд Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр сумнаа болов.
Үүнд: 4 аймаг, 42 сумын 2038 шандаст хурдан хүлэг, мөн жороо морь уралдаж, шилдэг 192 бөх, 20-д харваач оролцсоны гадна Хонгор толгойд шагайн тойром, Тайгамд “Амьд гал” сэдэвт яруу найргийн баяр, шилмэл азарга, гүү шалгаруулах уралдаан үзэсгэлэн худалдаа, “Сайхан морьтон хос” шалгаруулах тэмцээн явагдсан байна.
68 жороо морь уралдсанаас:
– Баянхонгор аймаг Баян-Өндөр сум Б.Шагайн хээр
– Говь-Алтай аймаг Чандмань сум Н.Мижиддоржийн хүрэн
– Мөн аймаг Тонхил сум П.Шижээгийн хонгор халзан
– Мөн аймаг Дэлгэр сум Б.Лхажавын хээр
– Баянхонгор аймаг Баянцагаан сум Д.Баттөрийн алаг айрагджээ.
Сайхан хос морьтон шалгаруулахдаа, монгол морины үзэмж шинжийг тодруулж эдлэл хэрэглэлийн зохицлыг харгалзсан байна.
Үүнд:
1. Цоохор морьтой хос. Баянхонгор аймаг Баянцагаан сумын Түмэндэлгэр Аланзул
2. “Хонгор халзан жороо морьтой хос” Говь Алтай аймаг Тонхил сумын Ганхуяг, Улаанаа /энэ жороо морьд/
3. Баянхонгор аймаг Хүрээ марал сумын Алтан-Эрдэнэ, Чагнаадорж нарын “хос” халиун зүсмийн морьд шалгарчээ.
Шилмэл азаргаар:
1. Завхан аймгийн Сантмаргац сум Баасанжавийн хүрэн
2. Говь-Алтай аймаг Жаргалан сум Батбаатарын жороо бор
3. Мөн аймаг Чандмана сум А.Цогзолын халтар оржээ.
Ламын гэгээний даншиг наадам
– 1999 онд болж жороо морины уралдаанд Баянхонгор Богд сумын Ч.Цэдэндоржийн хонгор түрүүлжээ.
Хөвсгөл аймаг
– 1945 онд Мөрөн сум Жамъянсүрэнгийн жороо улаан манлайлжээ.1951 онд Хатгал сум Далхаагийн хар хээр магнайлж Бүрэн сум Самбуугийн саарал удаалжээ.
– 1953 онд Эрдэнэбулган сум Раднаагийн хонгор магнайлсан /Дээр өгүүлсэн түмэн төгрөгний хонгор морь мөн/
– 1956 онд Тариалан сумын Ядамсүрэнгийн саарал магнайлсан
– 1958 онд Шинэ Идэр сум Содномпилийн жороо бор магнайлсан
– 1961 онд Бүрэнхаан сум Дэндэвийн цагаан саарал магнайлсан
– 1962 онд Мөрөн сум Ж.Баадайн хүрэн морь магнайлж Бүрэнхаан сум Дэндэвийн цагаан саарал удаалжээ
– 1963 онд Төмөрбулаг сум Сосорын жороо цагаан магнайлсан
– 1991 онд Тариалан сум Б.Ганбаярын жороо хонгор магнайлжээ.