Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналт зохиолч Магваны Эрдэнэбаттай уулзаж хөөрөлдлөө. Түүнийг “Хөлгүй цэнхэр нуур”, “Юу ч мартаагүй”, “Хүйтэн бороо” түүвэр, “Хөлгүй цэнхэр нуур” уран сайхны кино, “Сарны нулимс”, “Өдөр өдрийн нар” олон ангит кино, “Хүний үнэр” телевизийн жүжиг зэрэг уран бүтээлээр нь олон түмэн андахгүй.
–Их зохиолч Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналын эзэн болсонд баяр хүргэе!
-Хар нялхаасаа уран зохиолд дурлаж, идэвхтэй уншигч, бичигч байж, арвандолоон наснаасаа өнөөг хүртэл зүтгэсний минь буян хишиг ирлээ. Утга зохиолын хамгийн том оргил Д.Нацагдоржийнхоо нэрэмжит шагналыг авсандаа маш баяртай байна. Би арвантавтайгаасаа шүлэг бичиж эхэлсэн.
–Их утга зохиолд түүчээлж хөтөлсөн багшийнхаа талаар дурсаач?
-Энэ сайхан мөчид дурсахгүй байхын аргагүй хүн бол утга зохиолын замч соёлын гавьяат зүтгэлтэн зохиолч, яруу найрагч Загдын Түмэнжаргал багш минь юм. Түмээ ахтайгаа би аравдугаар ангиа төгсөн ЗХУ-ын Орелын ТМС-д суралцахаар очсон үедээ учирсан сайхан хувь заяатай. ТМС-д суралцахаар яваа хүүхдүүдийг харгалзаж явсан багш нь Түмээ ах байлаа. Бид тавыг жагсааж байгаад сургаал их айлдана. Тэр үед амьхандаа хэдэн шүлэг бичмэглэсэн болохоор “Шүлэг бичдэг хүүхэд байна уу гэж асуугаасай” гэж дотроо их залбирна. Тэр жил аав минь бурхан болчихсон байсан болохоор бяцхан зүрх минь юу эсийг бичсэн байх билээ. Тухайн үедээ би Түмээ ахыг “Зохиолч л гэж онгироод байх юм. Шүлэг бичдэгийг минь асуугаасай” л гэж их бодно. Тэгтэл нэг өдөр асуулаа шүү. Асуунгуут л би ч маш хурдтайгаар гараа өргөж, жагсаалаас гарч ирсэн. Үүнээс хойш их дотноссон.
–Түмэнжаргал зохиолч тэр үед юу гэж байв?
-“Чи ерөөсөө намайг дагаад зүгээр л явж бай. Энд Орост сураад байх юм чамд юу ч байхгүй. Монголд очиж байгаад хэл, уран зохиолын ангид оруулна. Монголын том зохиолчид тэр чигээрээ миний найз нар байгаа” гэхэд хөдөөгийн хүү би тэр том амьтдын нэрийг л дуулснаас цаашгүй болохоор үнэндээ их биширдэг байлаа. Хоёр жил Түмээ ахыгаа дагаж, Горькийн утга зохиолын сургууль орж, Ленинградын цагаан шөнөд дурлаж, Оросын алдартай зохиолчдын гэр музейгээр яван нүд тайллаа. Түүний хажуугаар хойно сурч байсан одоогийн УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан, зохиолч Г.Аюурзана, орчуулагч О.Чинбаяр, Дашлхүмбийн Галбаатар багш, яруу найрагч М.Баттөмөр, Эрхүү хавьд сурч байсан ТЕГ-ын дарга асан Ариунсан, яруу найрагч Рагваагийн Гэрэл, Д.Чинзориг нартай танилцуулж байлаа. Орельд их зохиолч Тургеневын гэр музейг анх үзүүлж, өөрөө тайлбарлаж байсан нь сэтгэлд одоо ч тодхон байна. Түмээ ахынхаас ном их авч уншина. Тэр дотор Дармын Батбаяр гуайн “Айсуй баярын зөн” гэж их гэгээхэн богино өгүүллэгүүдтэй ном авч уншаад өгүүллэг бичмээр санагдсан. Тэр сэдэл л миний хүүрнэл зохиол бичих эхлэл болсон доо.
–Багш тань дагуулж явахдаа хамт “савах” уу. Хүнийхээ хувьд ямаршуухан зохиолч байв?
-Насны зөрөө ихтэй болохоор цугтаа уугаад байна гэж юу байхав. Тэр үед би хөдөөний жаахан хүүхэд болохоор ах захаа хүндэлнэ. Ахмад хүний хажууд тархигүй загнаад байхааргүй гэрийн хүмүүжил бидний үеийнхэнд бүгдэд нь байсан даа. Багш маань найз нөхөд олонтой хүн байсан. Тэр үед цүнх сав, үзэг балаас нь өгсүүлээд хямгадах юм зөндөө байлгүй яахав. Хамгийн гол нь тэр агуу хүмүүсийн яриа хөөрөөг чагнаж, архинд нь хааяа гүйнэ. Багш Явуухулан багшаа, шог зохиолч Жаргалын Барамсай найзаа, их зохиолч Балжирын Догмидын тухай ч юм уу, үзэг нэгт уран бүтээлчдийнхээ аль сайхан бүхнийг галт тэргэнд явж байсан ч, дэлгүүр хоршоогоор орсон ч их ярина. Тэр бүхэн нь надад авьяас билгийн их тэжээл болсон доо. Манай Түмээ багш хүүхэд шиг гэнэн зантай, онгироодуу ч юм шиг ил цагаан үгтэй уран бүтээлч хүний нийтлэг дүр болсон хүн байсан даа.
–Орелийн ТМС–ээ төгсөж ирээд Монголдоо ямар сургуульд оров?
-МУИС, УБИС-ийн утга зохиолын ангид оруулна гэж багш их дагуулж явсаан. Тэгтэл харин С.Жамьянгаравын нэрэмжит Дорно дахины утга зохиолын дээд сургууль элсэлт авч, анхны ангид нь орж суралцсан даа. Манай сургуульд төрийн шагналт зохиолч агуу их Ш.Гаадамба, яруу найрагч Очирбатын Дашбалбар, эрдэмтэн зохиолч Сэндэнжавын Дулам нарын утга зохиолын томчуул багшилна. Тэдний бараа дүрийг хараад сүрдэж байна ч гэж жигтэйхэн, баярлаж байгаа ч гэж юу гэх вэ. Яруу найрагч Ж.Болд-Эрдэнэ, Шагдарын Уянга нар ч манай сургуулиар их ирнэ. Миний аж төрөл, эргэн тойрны амьдрал дандаа л авьяаслаг гэгээн хүмүүсийн дунд үргэлжилсэн. Одоо ч би Монголын аль л авьяастай онгодтой гэгээн сайхан хүмүүстэй үерхэж нөхөрлөж яваа минь сайхан хувь заяа гэж боддог.
–Өгүүллэг бичээд өөрийгөө тоосон ч юм уу, өрөөлөөс урмын үг сонссон гэгээн агшнаа дурсвал олон биз?
-Урмын үг олныг сонсож явлаа. Хүүрнэл зохиол гэдэг чинь яруу найрагчид шиг “Болор цом” ч юм уу, ямар нэг уралдаан тэмцээнд ороод урмын үг сонсоод байх нь ховор, харьцангуй нуугдмал төрөл. “Хөлгүй цэнхэр нуур” өгүүллэг маань анх “Билгүүн судар” сонинд гарахад олон хүн баяр хүргэсэн. Тэр сонин чинь тухайн үедээ нэрт сэтгүүлч Цэрэндоржийн Балдорж, Дөнгөтийн Цоодол, Баарангийн Пүрэвдаш, Г.Аюурзана, Э.Сонинтогос, Б.Галаарид нарын мундаг шүүлтүүр бүхий коллегитой байсан. Жинхэнэ авьяастныг их дэмждэг, уран бүтээлийн шагнал нь ч өндөр, босго өндөртэй хэвлэл байлаа. Монголын радио телевизэд ажилд орсны дараа программын хэлтсийн дарга, одоогийн ардын жүжигчин Г.Жигжидсүрэн гуай намайг дуудаад “Сэнгийн Эрдэнэ зохиолчийн 70 насны ой нутагт нь болно. Сурвалжлаад ир” гэлээ. Эрдэнэ баавайн “Сэрүүн дуганы мөхөл” гэж алдартай тууж байдаг даа. Хэлмэгдлийн үед сүйрсэн энэ дуганыг сэргээхээр ардын жүжигчин Жаргалсайхан, Эрдэнэт хотын дарга байсан Цэвээн гуай, Эрдэнэ баавай нар сэтгэл зүрх хамтатган нутгаа зорьсон хэрэг.
–Тэр үед Эрдэнэ баавайтай сайхан дотносов уу?
-Эрдэнэ гуай мань мэтийг юугаа л мэдээ аж, тэр том хүн гэж бодож явсан юм. Тэгсэн баавай “Ардын эрх”, “Зууны мэдээ”, “Ил товчоо” зэрэг сонинд гарсан өгүүллэгүүдийг маань тоож, өөрийнхөө “Арван шувуу” номын хавтсан дээр “Их утга зохиолын ачааг Эрдэнэбат хүүд үүрүүлэв” гэж гарын үсгээ зурдаг юм байна. Ерэн есөн оны наймдугаар сард шүү дээ. Монголын сэтгэлзүйн уянгын их мастер Эрдэнээ гуайгаас тийм их итгэл найдвар тээсэн бэлэг авсан хүн урам авалгүй яах вэ.
–Дашбалбар багш өөрийг чинь аль хэр үнэлдэг байв?
-Багш надад анхандаа сахилгагүй гээд жаахан тиймхэн ханддаг байсан. Сүүлд “Хөлгүй цэнхэр нуур” өгүүллэг хэвлэгдсэний дараа маш их тоож “Чи ийм арван өгүүллэг биччихвэл Монголдоо сонгодог, зуун ийм өгүүллэг бичвэл дэлхийн сонгодог зохиолч боллоо л гэсэн үг” гээд надад урам хайрлаж билээ.
–Танай Жамьянгаравын сургуулийн ангиас чинь олон зохиолч төрсөн үү?
-Олон зохиолч төрөөгүй ш дээ. Яахав, сэтгүүлчид бол хэд хэд байна. “Болор цом”-ын эзэн яруу найрагч Хөөдөөгийн Эрдэнэбаатар, зохиолч Б.Батрэгзэдмаа нар сүүлд ирж төгссөнийг эс тооцвол цөөхөн зохиолчтой шүү, манай анги.
–Бүтээл туурвих цаг хүн хүнд өөр байдаг. Та хэдийд голдуу бичдэг вэ?
-Санаагаа олчихоод бодоод л явдаг. Санаа гүйцээд ирэхээр өглөөний жин цагаар л үзэг рүүгээ явахаас аргагүй болдог доо. Жүжиг, киноны зохиолын голыг тасалчихгүй юмсан гэсэн бодлоор “Сарны нулимс”, “Өдөр өдрийн нар” олон ангит киноны зохиолуудаа бичсэн. Төрийн шагналт зохиолч Далхаагийн Норов ахын “Эцсийн тушаал” зэрэг телевизийн хэдэн ланжгар жүжиг байдаг. Үүнийг бодож байгаад “Хүний үнэр”, “Хүйтэн бороо” хоёр жүжгээ бичлээ. Хүний моралийн тухай жүжгүүд. Миний үеийн сайхан уран бүтээлч Ц.Буянзаяагийнхаа “Морин уруул” романыг саяхан уншлаа. Одоогоос зуугаад жилийн өмнөх түүхэн хүний тухай нэг роман, хоёр ч жүжгийн зохиол эхлүүлээд явж байна. Уран зохиол гэдэг хүн шиг өөрийн гэсэн хувь заяатай. Тиймээс өөрийн сэтгэл зүрхнээс төрсөн бүхнээ л уран бүтээл болгон амьдруулах юмсан гэж боддог доо. Тэрнээс онолоор хув хуурай юм бичиж, машин шиг олон бүтээл хувилахыг хүсдэггүй.