АН-ын ҮБХ-ны гишүүн М.Тулгаттай ярилцлаа.
-Намрын улс төр бужигнаад эхэллээ. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар давхар дээлтэй сайд нарын тоог нэмлээ. Уг нь ҮХНӨ-өөр УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх, Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгодог болох зэрэг хэд хэдэн асуудлыг оруулж ирнэ гэж байсан боловч орхигдуулсанд нийгэм шүүмжлэлттэй хандаж байгаа. Харин танай нам ямар байр суурьтай байна вэ?
-Түүхэнд хамгийн муу ажиллаж, байр суурь нь дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнээд байсан Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Засгийн газраа авч үлдэхийн тулд УИХ-ыг сайдын суудлаар хахуульдлаа. Үндсэн хуульд ганц өгүүлбэр хасч, ганц амьсгаагаар засвар оруулаад гишүүд бөөн бөөнөөрөө сайд болох боломжийг нээлээ. Процессийн олон алдаа гаргаж, туйлын муу жишиг тогтоолоо. Үндсэн хуулиа хамгаалах ёстой Цэц нь Үндсэн хуулийг хүчирхийлэх үүдийг нээж, УИХ-аас ээлжит бус чуулган яаран зарлаж байгаад Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль, УИХ-ын Дэгийн тухай хууль зэргийг бөөндөж засаад, нэг өдрийн дотор Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулчихсан.
Үндсэн хууль бол ард түмний гэрээ болохын хувьд заавал ард нийтийн өргөн хэлэлцүүлэг, судалгааны шат дамжлага, хууль тогтоох байгууллага дээрх олон шатыг дамжих ёстой байтал үүнээс хойш Үндсэн хууль, органик хууль хоёр бараг ялгаагүй боллоо. Таны хэлээд буй ҮХНӨ-ийн бусад зарчмын чухал асуудлууд цаашид явах эсэх нь тодорхойгүй болчихлоо. Сандал ширээний төлөө хийдгээ хийчихсэн улс.
-Эрх баригчид намын дотоод асуудал нэлээд ээдрээтэй байгаа бололтой. МАН-ын генсекийн суудлын төлөөх марафонтой зэрэгцэн М.Энхболд улс төрд эргэн ирснээ зарлав. Улстөрч хүний хувьд МАН-д өрнөж буй үйл явдлыг хэрхэн харж байна вэ?
-Өөрийн намын асуудлаа яая гэж байж МАН-ын асуудлыг дүгнэх нь ч хаашаа юм. Гэхдээ анх “Шударга 5” гишүүн, одооны Ерөнхий сайд, хууль зүйн сайд зэрэг нь гарч ирээд учиргүй намаа ч шинэчлээд, Монголын нийгмийг ч хөгжүүлнэ, жаргаана гэсэн. Эсрэгээрээ болсон. Тиймээс нам доторх бусад фракц, жигүүрүүд нь зүгээр хараад суухгүй байгаа байх.
-Та саяхан хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “АН-ыг юу ч хийсэн нийгэм хүлээж авахгүй” гэжээ. Энэ үгийг юу гэж ойлгох вэ. Яагаад ийм итгэл үнэмшилгүй болчихов?
-Ардчилсан нам үндсэн асуудлаа шийдэхгүй бол сөрөг хүчний ажлаа хийх боломжгүй болчихоод байна. Үндсэн асуудал гэдэг нь “албан ёсных нь аль юм бэ” гэдэгт эцсийн хариу өгөх. Өөрөөр хэлбэл, намын дараагийн даргыг Дээд шүүх дээр бүртгүүлэх. Хэрэв энэ асуудал шийдэгдвэл бусад бүх дагавар хэрүүл маргаанд цэг тавигдаж, зохион байгуулалтаа жигдрүүлээд, цоо шинэ баг гарч ирж, намын дотоод шинэчлэлийн болон улс орны хөгжлийн бодлогуудаа зарлаад, түүн дээрээ ажиллаад явах боломжтой болох юм.
Уг нь “С.Эрдэнийн” гэдэг тодотголтой тал нь албан ёсны юм. Тийм ч гэж үзсэн учраас би сунгаанд оролцсон. Өнөөдөр манай генсек Ч.Өнөрбаяр аливаа төрийн байгууллагатай албан ёсоор харилцаж, Ерөнхийлөгчийн болон УИХ-ын нөхөн сонгуульд нэр дэвшигчээ бүртгүүлж, УДШ дээр намын дүрмийн нэмэлт өөрчлөлтийг бүртгүүлээд ирсэн. Энэ бүхэн энэ талдаа нам албан ёсны гэдгийн маш тодорхой баталгаа юм. Харин 2020 оны УИХ-ын сонгуулиар дүрмээрээ хариуцлага хүлээж огцорсон С.Эрдэнэ дарга намын дүрэм доторх зөрчилтэй байдлыг ашиглаад, мөн намын даргаар хамгийн сүүлд бүртгэгдсэн гэдэг давуу талаа ашиглаад зууралдаад байгаа нь дүрмийн явж байгаа зүйлийг дүрмийн бус болгочихоод байна. Намын дарга асан С.Эрдэнэ, Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга нар байгаа цагт АН-ыг дэмжээд хүрээлж байх ёстой хүмүүс, залуучууд цэрвээд байна. Байгаа хэд нь хэд гурван талд учраа олохгүй байна.
-АН-ын төв аппарат төдийгүй доторх байгууллагууд нь бүгд хоёр хуваагдчихлаа. Энэ намын ирээдүйн лидерүүд болох залуус та бүхэн намаа эвлэрүүлэх тал дээр хэрхэн ажиллаж байна вэ. “АСЕМ ВЕЛЛА”-д АН-ын залуус хуралдаж, шийдэл ярьцгаая гэж байсан. Өчигдөр гэхэд Төрийн ордонд “Цугтаа хэлэлцье” гээд зөвлөлдөх уулзалт зохион байгууллаа. Гол нь үр дүн байна уу?
-Уулзаж цуглах, ярилцах нь зөв. С.Эрдэнэ, Х.Баттулга хоёрыг явуулъя гэдэг дээр бүгд нэг талдаа гараад нэгдчих хэрэгтэй. Харин зүгээр нэг бид нар хүчтэй шүү, даацтай юм хийж байгаа шүү, санаачилга алдаагүй байгаа шүү гэж бусдадаа харуулах гэсэн рекламны зорилготой уулзалтуудыг мянга хийгээд үр дүн байхгүй. Тиймээс өөр өөрсдийн амбицыг хаяад их зөвшилцөл рүү явмаар байгаа юм. Би ч бас “сонгогдсон намын дарга” гээд зүтгэвэл зүтгэчих хүн, өнөөдрийг хүртэл хэрүүл дээр тос нэмээд яахав гээд объектив байдлаар хандахыг хичээж ирлээ.
-Танай намын залуус “ах нар”-аасаа яаж салъя гэж бодож байна вэ. “Ах нар”-ын заавраар тэдний эрх ашгийн тулааны төлөө өмнөөс дуугарч, үзэл бодлыг нь олон нийтэд мэдээлдэг баймааргүй байна шүү дээ. Ардчилсан намын залуус өөрчлөлт шинэчлэлийн салхийг хагалах болоогүй юу?
-Хүнийг насаар нь ялгаварлах, тэтгэвэрт гаргана гэх нь ялангуяа улс төрд бол зохимжгүй. Спорт бол одоо яая гэхсэн. Намд үзэл санаагаар нэгддэг тул хөгшин залуу гэлтгүй тэр үйл хэргийнхээ төлөө явж байхад болохгүй зүйлгүй. Өөрөөр хэлбэл “ах нар” гай болоод байгаа юм байхгүй. Өнөөдөр хуучны лидерүүд маань саналаа хуваалцах үедээ хуваалцаад, зөвлөх үедээ зөвлөөд явж байна.
Харин дээр хэлсэн хоёр хүний тухайд бол дүрмийн ойлгомжгүй байдал, өөрсдийн тогтоосон эрх дарх, хүрээлэлдээ дулдуйдаж, намын дүрэм, байгууллагын соёлыг уландаа гишгэж байгаатай бүгд нийлээд тэмцэх ёстой юм. Үүн дээр ер нь нийтээрээ санал нэгтэй байгаа. Өнөөдрийг хүртэл “яг хэзээ вэ?” гэдэг дээр өөр өөр байр суурьтай байсан юм. Жишээ нь С.Эрдэнэ бол энэ 21 онд багтаагаад намын даргаа өгчихнө гэсэн худал болсон, энэ жилийн наадмаар шинэ баг бүрэлдэхүүн ажиллаж байна гэсэн байхгүй, саяны наймдугаар сард өгнө гээд л ярьж байсан. Одоо ч хэвээрээ, “би байхгүй бол Женко орж ирнэ” гэж хэлдэг нэг аргатай. Манай зарим нөхөд хэлсэндээ хүрчих байх гээд хүлээзнээд байсан. Одоо эрхбиш цаг нь болжээ.
-Он гарангуут 2024 оны сонгуулийн уур амьсгал орно. АН энэ янзаараа байвал сонгуульд ялагдах нь тодорхой. Улс орны өнөөгийн амьдрал хүнд байхад сөрөг хүчний байж байгаа царайг хар даа. Сөрөг хүчингүй эрх баригчид яаж галзуурдгийг бид бэлхнээ харж байна шүү дээ?
-Үндсэн асуудлаа шийдчихвэл АН хурдан босч ирнэ гэдэгт би итгэлтэй байна. Нийгмээс ч хүлээлт асар өндөр байна.
-Ингэхэд С.Эрдэнэ, Х.Баттулга гэдэг хоёр хүнээ жин дээр тавиад бүх гишүүдээ оролцуулсан санал хураалт явуулж, шинэ даргаа сонгочихвол гомдолгүй юм биш үү. Тэгэхгүй бол шүүхийн шийдвэрийг өөр өөрийнхөөрөө тайлбарласан маргаан эцэс төгсгөлгүй үргэлжилнэ биз дээ?
-Тэгж бодох амархан. Гэтэл намын даргын бүртгэл Улс төрийн намын хууль болоод, Ардчилсан намын Үндсэн дүрмийн дагуу аваад үзэхээр яалт ч үгүй адармаатай болчихоод байгаа юм. Үндсэн дүрэм дээр зөрчилтэй заалтууд байсан, мөн түүнээс болж ойлгомжгүй нөхцөл байдал ар араасаа үүсч хуримтлагдсан учраас хуулийн дагуу асуудлыг шийдвэрлэхэд хүнд болчихоод байна л даа. Гэхдээ гарц гаргалгаа бий. Бид ч ажиллаж байна. Шулуухан хэлэхэд, уул нь “С.Эрдэнийн” гэж байгаа талаас дараагийн намын даргаа дээд шүүхэд бүртгүүлэхээр өгвөл ер нь тэгээд шийдэгдчихнэ. Гол нь огцорсон даргад өөр сонирхол яваад байгаа юм болов уу гэж хардаж байна. Ойр хүрээнийх нь хүмүүс “энэ чигээрээ 24 он хүртэл явсан ч яадаг юм” гэж чухал хурал дээр ам алдчихаж байсан. Намын аль нэг шатны даргын байр суурийг бизнес болгодог завхарсан жишээ олон. Гэхдээ би өөдрөг байгаа, бид илүү сайн ажиллах ёстой.
-Дайныг эсэргүүцсэн “NoWar” жагсаалын үеэр “Восток” цэргийн сургуулилтыг эсэргүүцсэн иргэд цагдаа нарын дунд үл ойлголцол болсон. Энэ үеэр Японы төрийн далбааг цагдаа нар урж тасддаг нь ямар учиртай юм бэ?
-“Восток 2022” цэргийн сургуулилтын явагддаг байршлуудын хоёр нь Японы хувьд эмзэг цэг болох Куриллын арлууд дээр байгаа юм. Угаасаа Украины дайнаас улбаалаад цэрэг дайны аливаа ажиллагаанд дэлхий нийтээрээ шүүмжлэлтэй хандаж байгаа цаг үед ОХУ-тай хамтарсан хээрийн сургуулилтыг удаа дараа хийгээд байх нь зөв үү гэдгийг нухацтай авч үзэх ёстой. Тэр дундаа ардчилсан Монгол Улсын жилүүдэд хамгийн том хандивлагч байсан, иж бүрэн стратегийн түнш болох Японы ард түмэнд сөрөг сэтгэгдэл төрүүлж болзошгүй тун эрсдэлтэй үйл ажиллагаанд оролцоно гэдэг маш том хариуцлагын асуудал. Үүнийг эсэргүүцсэн плакат цаасыг том самбар дээр наасныг цагдаа нар хуулж авсан. Учиргүй Японы далбааг ураагүй ч, тэр плакатанд японоор бичсэн “дайныг эсэргүүцэж байна” гэсэн бичиг, Японы төрийн далбаа зэрэг байсан юм.