Үндэсний өдөр тутмын “Өдрийн сонин” Монгол Улсад болоод дэлхий дахинд болж буй үйл явдлыг газар дээрээс нь сурвалжилж уншигч олондоо хүргэдэг. Бид дэлхийн хамгийн халуун цэг болох Иракт буун дуу тачигнаж байхуйд сэтгүүлч Дашбалбарын Мөнгөндалайг газар дээр нь ажиллуулж бүх мэдээллийг “Өдрийн сонин”-оор дамжуулан Монголын ард түмэнд хүргэсэн юм.
Өнгөрөгч хавар Малайзад амиа алдсан бүсгүйн талаар “Өдрийн сонин”-ы сурвалжлагч, Монголын нэртэй сэтгүүлчдийн нэг Г.Дэлгэрцэцэгийн цуврал материал хэвлэгдэж байв. Мөн Улаан-Үд, Тува, Хөх хотын цуврал тэмдэглэлүүд “Өдрийн сонин”-д хэвлэгдэн хүн төрөлхтний болоод Монгол туургатны оюуны толь нь “Өдрийн сонин” гэдгийг дэлхий даяар тунхагласан билээ. Дэлхийн бүх улс, аль ч цэгт “Өдрийн сонин” редакцийн томилолт өгч өөрийн зардлаар сэтгүүлчдийг бүх л халуун цэгт томилон ажиллуулдаг юм. Энэ удаа “Өдрийн сонин”-ы Урлаг, спорт чөлөөт цагийн мэдээллийн албаны сэтгүүлч С.Алтанцэцэг Япон улсын нийслэл Токио хотноо ажиллаж, Монголын нэртэй сумочид болоод Сумо бөхийн холбооны удирдлагаас ярилцлага авч буй юм. “Өдрийн сонин” сэтгүүлчдээ өөрийн зардлаар редакцийн томилолт өгч ажиллуулдаг билээ.
АНУ-ын зүүн болоод баруун эрэгт манай сонины тусгай сурвалжлагчид ажилладаг. Дэлхийн ихэнх хотуудад “Өдрийн сонин”-ы тусгай сурвалжлагч нар ажиллаж тухайн тив, улс оронд болсон мэдээллийг ард түмэнд түргэн шуурхай хүргэдэг юм. Ингээд Токио хотод ажиллаж буй сэтгүүлч С.Алтанцэцэгийн мэргэжлийн сумогийн 69 дэх их аварга, Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, дархан аварга Жигжидийн Мөнхбатын хүү Даваажаргалтай хийсэн ярилцлагыг цувралаар хүргэж байна.
Мэргэжлийн сумогийн их аварга Хакухо М.Даваажаргалын Япон дахь Миягино дэвжээн дээр өчигдөр очлоо. Дэвжээний залуу бөхчүүд 8:30 минутаас бэлтгэлээ эхлүүлдэг байна. Харин аварга 9:30 минутын үед дэвжээн дээрээ ирсэн юм. Тэрээр гурван цагийн турш бэлтгэл хийсэн бөгөөд дуусах үед телевизийнхэн ирж нэвтрүүлгийн зураг авалт хийв. Шизуока мужаас ирсэн дөрвөн настай охины Хакухо аваргатай уулзуулж буй нэвтрүүлэг аж. 13:00 цагийн үед дууссан зураг авалтын дараа Тайхо аваргын хөшөөнд очиж цэцэг өргөлөө.
Тэнд мөн л телевизийнхэн хүлээж байлаа. Бас Тайхо аваргын эхнэр, охин хоёр Хакухог хүлээж байсан юм. 15:00 цагийн үед Их аварга Хакухо М.Даваажаргал ажлын шахуу хөтөлбөрийн хажуугаар “Өдрийн сонин”-д ярилцлага өглөө.
–Та сумогийн их ертөнцөд 32 удаа түрүүлж домогт Тайхо аваргын тогтоосон дээд амжилттай зэрэгцэж ирлээ. Танд баяр хүргэе.
-Юуны өмнө сумо бөхийн талаар ярилцлага авахаар Японыг зорьж ирсэн “Өдрийн сонин”-ы хамт олонд талархаж байна. Өнгөрч байгаа 2014 он миний хувьд их сайхан ээлтэй жил байлаа. 32 дахь түрүүгээ авч домогт их аваргын амжилттай зэрэгцсэндээ баяртай байгаа. Би өөрийгөө гурван аавтай гэж ярьдаг.
Төрсөн, өсгөсөн, сумогийн ертөнцийн гэсэн гурван аав бий. Сумогийн ертөнцийн аавыгаа амьд сэрүүн байх хугацаанд сургаалыг нь сонсож байсандаа баяртай байдаг. Энэ хүн бол сумогийн домогт их аварга Тайхо. Би Тайхо аваргыг нас барахаас хоёр хоногийн өмнө уулзаж амжсан. Нас барсных нь хойно гэрт нь очиж адис авч, амлалтаа хэлсэн. Тэр үед дотроо залбиран хэлсэн амлалтаа өнгөрөгч сарын башёгийн түрүүгээр биелүүллээ. Мөрөн дээрээсээ их хүнд ачаа аваад хаячих мэт сэтгэл уужирч байгаа. 32 удаагийн түрүү гэдэг миний мөрөөдлийн нэгээхэн хэсэг байсан. 32 дахь удаагаа түрүүлээд зогсож байсан тэр өдөр Монгол бахархлын өдөр байж таарсан. Эхэндээ мэдээгүй л дээ. Харин дараа нь сонсоод их бэлгэшээсэн. Дөрвөн жилийн өмнө эзэн хааны цомгүй тэмцээн болж байсан юм. Тэгэхэд надад нэг хүн хэлж байлаа. “Олон жил жилийн турш хадгалагдсаар ирсэн уламжлалыг алга болгочихоор дараа нь яах билээ” гэж.
Юу гэсэн үг вэ гэхээр Японы эзэн хааны цомгүй болчихвол сумо яах билээ гэсэн утгатай. Гэтэл тэрний дараахан Японы эзэн хаанаас захиа ирсэн. Бүр Хакухо танаа гэсэн хаягтай. Урьд өмнө ингэж эзэн хаанаас захиа ирж байсан тохиолдол байхгүй л дээ. Тэгээд бөөн баяр болсон, юун тэр цом. Түрүүлчихээд зогсож байхдаа Японы уламжлалын тухай, сумо бөхчүүд эртнээс өвлөгдөж ирсэн уламжлалыг хадгалж явж байгаа тухай үг хэлсэн дээ. Кимоно өмсөөд, үсээ самнаад явж байгаа нь зөвхөн сумод байдаг сайхан уламжлал шүү дээ. Японы энэ сайхан уламжлалыг хадгалж явах хэрэгтэй. Бүр Мэйжигийн зургаа дахь үед цаг хэцүү байж бүх хүмүүс үсээ авч эхэлсэн байдаг юм билээ. Тэр үеийнх нь эзэн хаан сумод дуртай. Тиймээс “Бидний ёс заншил, уламжлал ийм амархан алга болж болохгүй. Сумо бөхчүүддээ өвлөж үлдээе” гэсэн байгаа юм. Тэр сайхан өв уламжлалын тухай 32 удаа түрүүлж байж л ярих ёстой байсан. Гуч биш, гучин нэг биш. Дөрвөн жил хадгалж байсан үгээ тэр үеэр хэлсэн. Сэтгэл онгойгоод, бүх хэцүү зүйлээ давсан мэт хөнгөрөөд явчихсан.
–Түрүүлчихээд эх хэлээрээ, монголчууддаа зориулж үг хэлсэн. Сэтгэл хөдлөөд монголоор ярьчихсан уу, эсвэл дотроо бодож байв уу?
-Би чинь ер нь үе үе монголоор үг хэлээд байдаг юм байна. Түрүүгээ хоёр оронтой болгоод буюу арав дахь удаагаа түрүүлэхдээ монголоор үг хэлсэн. Ерөнхийдөө тэмдэглүүштэй түрүү авсны дараа монголоор яримаар байдаг юм. Сэтгэл их хөдөлдөг.
–Монголоороо яриад эхлэхээр япончууд яаж хүлээж авч байгаа бол гэж бодогдож байлаа. Сумогийн холбоо дарамт шахалт үзүүлэх вий дээ гээд л…
-Хүн бүр өөрийн өнцгөөс харж байгаа байх л даа. Гэхдээ ямар байнга монголоор яриад байгаа биш. Ийм асуудал дээр сумогийн холбооноос дургүйцээд, дарамт шахалт үзүүлээд байх юм огт байхгүй.
–Тайхо аваргад амлалт өгсөн гэсэн. Ямар амлалт өгсөн бэ. Мөн Тайхо аваргыг өнгөрөхөөс хоёр хоногийн өмнө уулзахад онцгойлон захисан юм бий юу?
-Ер нь бие нь муудсанаас хойш уулзъя гэж ярьж байлаа. Боломж олдохгүй байсаар өөд болохоос нь хоёрхон хоногийн өмнө очсон. Тав, зургаахан минут л хамт байсан. Нэг их юм ярьж чадаагүй ээ. “Хүү минь хичээнэ шүү. Хөдөлмөрлөж байгаа хүнийг аяндаа хүмүүс ойлгодог, хүлээж авдаг. Юу ч болж байсан хичээдэг юм шүү” гэж захисан. Тэр үед би нэвтрүүлгийн хүмүүстэй хамт очсон юм. Тэгээд “Зурагтын хүмүүс таны 32 түрүүтэй зэрэгцэх тухай сонирхож байгаа байх” гэж хэлэхэд “Чиний өөрийн хичээл зүтгэл мэднэ дээ. Чамаас л шалтгаалах зүйл” гэж хэлсэн. Би дөрвөн жилийн өмнө Фүтабаяма аваргын 69 дараалан давсан амжилтыг эвдэхээр зүтгэж байлаа. Фүтабаяа аваргын үед жилд ердөө хоёрхон башё болдог байсан. Тэгэхээр үндсэндээ гурван жил босоо явжээ гэсэн үг. Харин би жилд зургаан башё барилдаж байгаа учраас жил хүрэхгүй хугацаанд тэр том амжилтыг эвдэх гээд байсан. Тийм үед янз бүрийн л юм бодогдож байлаа. Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр ч бас Фүтабаяа аваргын амжилтыг эвдэж болно, болохгүй гэж бичиж байсан. Би Тайхо аварга руу залгаад ийм яриа гараад байна, та юу гэж бодож байна вэ, таны үгийг сонсъё гэсэн. Тэгсэн “Би болон үе үеийн аваргууд дээд амжилтуудыг мөрөөдөж, зүүдэлж явсан. Харамсалтай нь эвдэж чадаагүй. Рекорд гэдэг бол эвдэгдэх гэж байдаг зүйл. Хэрвээ түүнийг эвдэх боломж байвал өөрийгөө бүрэн дүүрэн дайчлаарай. Боломжийг ашиглаарай” гэж хэлсэн. Их гоё үг байгаа биз. Тайхо аваргын тогтоосон дээд амжилттай зэрэгцэж ирэхэд энэ үг нь бодогдож байлаа. Ер нь ойр дотнын, хүндэлж явдаг хүмүүсийн хэлсэн чин сэтгэлийн үг асар их хүч өгдөг.
–Дээд амжилттай ойртоод ирэхээр сэтгэл зүй бас л сонин болно биз?
-Олон зүйл бодогдоно шүү. Долдугаар сарын башё Нагояад болсон юм. Тэр үед цаг агаар хамгийн халуун байдаг. Их халуун болохоор хоол багасдаг. Хоол багасахаар жин буурна. Тэр үед бяр тэнхээ муудаж таараа. Энэ үед гуч дахь түрүүгээ авсан. Сумогийн түүхэнд гучин удаа түрүүлсэн хоёрхон аварга байдаг гээд янз бүрийн зүйл бодогдоно. Харин тэр башёг даваад туулчихсан болохоор 31, 32 дахь удаагийн түрүү харьцангуй гайгүй байлаа. Гэхдээ л арванхоёрдугаар сарын башёгийн зургаа дахь өдөр Такаясүд уначихсан шүү дээ. Тэр бас зөв болсон байж магадгүй юм. Өөрийнхөөрөө барилдаад намбайгаад явчихна даа гэж бодсон. Нэг тийм хэцүү хүлээснээс суларч байгаа мэт болсон. Нэг ёсондоо барцад арилсан юм болов уу.