“Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комисс, иргэний нийгмийн байгууллагуудын түншлэл” ээлжит 14 дэх уулзалт өчигдөр болсон юм. Энэ үеэр ХЭҮК-ийн дарга Ж.Бямбадорж болон “Гүнж” төвийн үүсгэн байгуулагч Ч.Ундрахтай ярилцсанаа хүргэж байна.
Уулзалтын үеэр ХЭҮК-ийн дарга Ж.Бямбадорж сэтгүүлчдийн асуултанд ийнхүү хариуллаа.
-ХЭҮК, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хэрхэн үр дүнтэй хамтарч ажиллахаар төлөвлөж байна вэ?
-Хүний эрхийн үндэсний байгууллага цөөн орон тоотойгоор Монгол Улсад хүний эрхийг хамгаална гэж байхгүй. Тийм учраас олон түмний дэмжлэг авах ёстой. Хүн бүр, айл болгон, улс аймаг бүрийн асуудлыг төрийн байгууллага дангаараа шийдэх боломжгүй. Тийм учраас долоон жилийн өмнөөс бид иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтарч ажиллая, хүний эрхийн талаар сайн муу болгоныг хэвлэлийнхэн олон түмэнд хүргэг, түүний үнэн зөвийг гаргаж ирдэг нь иргэний нийгмийн байгуулага байх юм гэж шийдсэн. Одоо 14 дэх уулзалтаа хийж байна. Бид жилд хоёр удаа уулздаг.
Ирэх он дэлхийн түүхэнд онцлог жил. 1948 онд НҮБ байгуулагдаад гурван жилийн дараа Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал хэмээх баримт бичгийг баталсан байдаг. Энэ баримт бичгийн 70 жилийн ойг улс болгон үр дүнтэй тэмдэглэх жилийн аян зохион байгуулж байна. НҮБ-ын Хүний эрхийн дээд комиссарийн газраас ингэж зарласан. Бид зүгээр суух биш Монгол Улсын ХЭҮК, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай нэг гол ажил хамтарч хийх юм. Тэр нь юу гэхээр Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал гэж ямар бичиг баримт юм бэ. Иргэн танд ямар ач холбогдолтой вэ, төр үүний дагуу юу хийх ёстой вэ? Монгол Улсын нэгдэн ороод байгаа 50 гэрээ конвенци гэж юу вэ. Үүний биелэлтийг яаж гаргадаг юм бэ. Үүнээс үр дүн гарч байна уу гэдгийг бүтэн жилийн хугацаанд үзье гэж байгаа юм. Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын нэг гол заалт байдаг. Айх аюулгүй, гачигдах зовлонгүй дэлхий ертөнцийг бий болгоё гэж уриалдаг. Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал олон улсын гэрээ биш шүү дээ. Соёрхон баталдаггүй. Бүх улс дагаж мөрдөх ёстой. Маш олон гэрээнд тусгалаа олсон баримт бичиг юм.
70 жилийн ойгоор үнэхээр айх аюулгүй, гачигдах зовлонгүй дэлхий ертөнцийг бүтээж чадаж уу гэдгийг эргэж хараад “Чадаагүй байна” гэж үзэж, НҮБ-аас бас нэгэн чухал бичиг баримт баталсан. Тэр нь Тогтвортой хөгжлийн зорилт . 2030 он хүртэл үүнийг хэрэгжүүлнэ. Гэхдээ одоо дайн, мөргөлдөөнтэй байсан, мөнгө хүрэлцээгүй гэх мэтээр ямар нэг тайлбар хүлээж авахгүй шүү гэж байгаа юм. 15 жилийн дараа дэлхий ертөнц Түгээмэл тунхаглалд заасан наад захын хэм хэмжээг бий болгож чадаж уу гэдгийг үзнэ.
Миний ойлгож байгаагаар ингээд чадаагүй нөхцөлд НҮБ холбогдох арга хэмжээ авах байх. Улс төрийн болоод эдийн засгийн хориг арга хэмжээ гэж яриад байна шүү дээ. Үүнийг томоохон орнууд давж чаддаг байх, Монгол шиг жижиг орны хувьд тэсвэрлэн гарахад хэцүү. Өнөөдөр Монгол Улсын нэр хүнд, хүрсэн түвшинг алдахад хүрнэ. Одооноос бид олон улсын гэрээ конвенцийг биелүүлдэг, биелүүлэхийн төлөө зүтгэдэг, нэгэндээ шаардлага тавьдаг болох ёстой. Тийм учраас манай энэ уулзалт чухал ач холбогдолтой.
-Нэг юм тодруулж асууя. Олон улсын гэрээ конвенци гэснээс цаазын ялыг сэргээх тухай ярьж эхэллээ. Монгол энэ талаар олон улсын өмнө хүлээсэн үүрэг бий. Үүнээсээ ухрах уу?
-Би энэ талаар байр суурь илэрхийлмээргүй байна. Яагаад гэхээр одоогоор судалгааны түвшинд явагдаж байгаа. Хэлэлцэх үед нь энэ асуудлыг гаргаж тавина. Монгол Улс олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүнэ гэж манай Үндсэн хуульд ч бий. Нэгэнт олон улсын гэрээнд нэгдэн орсон бол биелүүлж л таарах байх. Үүнийг хууль болоод, буцаад олон улсын гэрээнээс гарах ойлголт байхгүй. Угаасаа олон улсын гэрээнээс гарах ойлголт байхгүй. Бэлээхэн жишээ байна. Филиппин улсын шинэ Ерөнхийлөгч гарч ирээд, хар тамхитай тэмцэх нэрийн дор цаазаар авах ялыг буцаана гэсэн. Конгресс нь хоёр танхимтай. Төлөөлөгчдийн танхим нь хэлэлцээд энэ гэрээнээс гаръя гэдэг шийдвэр гаргасан. Сенат нь гарахгүй гэсэн. Тэгээд одоо тэнд хүнийг шүүхийн тогтоолгүй буудаж байна шүү дээ.
Гарахгүй, боломж байхгүй гэв.
Ч.УНДРАХ: ӨНГӨРСӨН ОНД 3900 ОРЧИМ ӨСВӨР НАСНЫ ОХИД ХҮҮХЭД ТӨРҮҮЛСЭН
Уг уулзалтад оролцсон төрийн бус байгууллагуудын нэг болох “Гүнж” төвийн үүсгэн байгуулагч Ч.Ундрах “Ойрын хугацаанд өсвөр насны охидын нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн асуудлаар ХЭҮК-той хамтарч ажиллахаар ярилцаж байна. Комисс охидын эрх, тэр тусмаа охидын жирэмслэлт, төрөлтийн асуудлаар анхаарч байдагт талархаж байна. ХЭҮК-ийн Орон тооны бус зөвлөлд 2020 он хүртэл ажиллахаар сонгогдсон. Зөвхөн өөрийн байгууллагаа биш залуучуудын эрхийн асуудлын талаар комисст гүүр болж ажиллана” гэж ярьсан юм.
Түүнтэй өсвөр насны охидын жирэмслэлтэй холбоотой асуудлаар ярилцлаа.
-Өсвөр насны охидын жирэмслэлт буурч байгаа юу?
-Тодорхой түвшинд өссөн. 2016 оны байдлаар 3900 орчим өсвөр насны охид хүүхэд төрүүлсэн. Үр хөндөлтийн тоог нарийн тодорхойлох боломжгүй. Тандалт судалгаагаар төрж байгаа охидоос нэг дахин илүү тооны охид үр хөндүүлж байгаа. Жилд 10 орчим мянган охид үр хөндүүлж байгаа гэсэн тандалт судалгааны дүн байдаг.
-Дунд сургуулийн сурагчид бэлгийн харьцаанд орох нь их байна гэсэн үг үү?
-Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн суурь судалгаагаар анхны бэлгийн хавьталд орж байгаа нас залуужсан. 13-14 нас болсон байгаа. Олон улсын бас нэг ийм хандлага байдаг л даа. Ер нь зөвшилцлийн нас буюу анх бэлгийн харьцаанд орох минимум насыг зарим улс орнууд хуулиараа тогтоосон байгаа. Ихэнх улс орнууд 16 нас хүртэлх хүүхэд бэлгийн харьцаанд орж болохгүй. Энэ тохиолдолд эцэг эхчүүд хариуцлага хүлээнэ гэх мэт хууль эрх зүйн орчин үйлчилж байна. Энэ нь бэлгийн боловсролтойгоо уялддаг. Энэ насанд хүрсэн тохиолдолд аливаа эрсдлээс өөрийгөө хамгаалах чадвартай болсон байна гэж үздэг. Манайд энэ талын ойлголт мэдлэг өсвөр насныханд хараахан байхгүй байна.
-Өөрөө хүүхэд мөртлөө хүүхэд төрүүлэхээр, шинэ хүнийг нь хэн өсгөж байна, яаж хүн болж байгаа бол?
-Манайд энэ талаар үндэсний хэмжээнд хийсэн судалгаа байхгүй. Бид байгууллагынхаа түвшинд жил бүр үйлчилгээ үзүүлдэг өсвөр насны ээж нарын дунд хийсэн судалгаа байдаг.Бид жилд дунджаар 50-60 орчим ээжүүдтэй ажилладаг. Яг манайд хандаж үйлчилгээ авсан охид дийлэнх нь өөрсдөө өсгөж байгаа. 50 ээж тутмын 2-3 нь жилдээ үрчлүүсэн, үрчлүүлэх сонирхолтой байдаг.
-Ихэвчлэн хэдэн насандаа ээж болоод байна вэ?
-Дунджаар 17 насандаа ээж болж байна. Бидний ажилласан ээжүүдээс хамгийн бага нь 12 настай охин ээж болсон тохиолдол бий. Сүүлийн үед бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөнөөс болоод жирэмсэлсэн охидын тоо харьцангуй нэмэгдэх хандлагатай байна уу даа гэж харж байна. Өөрөөр хэлбэл манайд хандаж байгаа тохиолдол нэмэгдэж байна.
Хүчирхийллийн улмаас жирэмсэн болж байгаа охидын хувьд жирийн өсвөр насны ээжүүдээс илүү үйлчилгээ, асуудал, илүү их хэрэгцээ байдаг. Хүүхдээ өөрсдөө өсгөж байна. Үүнийг зохицуулсан хууль эрх зүйн орчин манайд дутагдалтай. Хүүхдээсээ татгалзах юм уу, бэлгийн хүчирхийллийн улмаас төрсөн хүүхдээ яах вэ гэдэг асуудал орхигдсон. Эцэст нь хохирсон хүмүүс хүүхдээ өсгөж, тэжээх, хүмүүжүүлэх болж байна. Хүүхэд хаягдаж байгаа асуудал ч үүнтэй уялдаатай байж болзошгүй. Жилд Монголд 50 орчим нярай хүүхэд хаягддаг. Үүний цаад шалтгааныг судалсан юм байхгүй. Гэхдээ дээрх асуудалтай холбоотой байж болзошгүй.
-Нэгэнт ээж болсон охид эргээд сурч чадаж байна уу?
-Ерөнхий боловсролын сургууль өсвөр насны ээжүүдэд хатуу ханддаг гэж болно. Манайд хандсан хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд л жирэмсэн болсон охиныг найз хөвгүүнтэй нь хамт сургуулиас нь хөөсөн тохиолдол байна. Сургуулиас хөөгдөх шалтгаан гэдгээ сургуулийн дотоод журамд заасан уу гэхээр асуултын тэмдэгтэй. Үе тэнгийнхий зүгээс, сургуулийн орчинд ялгаварлан гадуурхалт байдаг. Үйлчилгээ үзүүлэх ёстой эрүүл мэндийн байгууллагын ажилтнууд ч ялгаварласан, үл тоомсорлосон хандлага гаргадаг гэдгийг өсвөр насны ээжүүд ярьдаг. Тэд ерөнхий боловсролыг хаана эзэмшиж байна гэхээр Улаанбаатарт ажилчин залуусын оройн сургуульд хамрагдах, мэргэжил сургалтын төвүүдэд суралцаж байна. Дийлэнх нь их дээд сургуульд сурч чаддаггүй. Бид мэргэжлийн сургалтанд хамруулах, МСҮТ-тэд сургах байдлаар боловсрол эзэмших эрхийг нь хангаж байна.
-Охид ийм байдалд хүрэхэд гэр бүлийн орчин нөлөөлдөг үү?
-Судалж үзэхэд нөлөөлж байгаа гол хүчин зүйл нь бэлгийн боловсрол, хүүхдэд хичнээн мэдлэг өгч байгаа ч амьдралд нь дадал болж хэвших хэмжээний чанартай боловсрол өгч чадахгүй байна гэдэг асуудал бий. Манай улсын нийгэм эдийн засгийн байдал нөлөөлж байна. Өөрөөр хэлбэл ядуурал их байгаатай холбоотой эрсдэлт нөхцөлд амьдарч байгаа хүүхдийн тоо ихэсч байна.
Эцэг эх нь ажилгүй, ядуу, хүчирхийлэл, дарамттай гэр бүлд өсч байгаа хүүхэд эрсдэлт бүлэгт ордог.
