Илгээлт өвөртөлсөн гэхээр мал аж ахуй, барилгын салбарт илгээлтээр очсон нэг ангийнхны талаар өгүүлнэ гэж бодож магадгүй юм. Харин энэ ангийнхан бол тун өвөрмөц илгээлт авсан ангийнхан билээ. 1980 онд тэр үеийн МАХН-ын Төв хорооны 55 дугаар тогтоолоор эвлэл, пионерийн ажилтнуудыг системтэй бэлтгэхээр болж, Улсын багшийн дээд сургуулийн түүхийн багш пионерийн удирдагчийн ангид эвлэл пионерийн сонгуульт ажил хийж байгаа сурагчдаас аравдугаар анги төгсөхөд нь өрсөлдөгчгүй элсүүлэх шийдвэр гаргажээ. Ийнхүү эх орныхоо өнцөг булан бүрээс шалгарч ирсэн сурагчид УБДС-ийн Түүх пионерийн удирдагчийн ангид 1982 онд элсээд 1986 онд төгссөн түүхтэй. Бид чухам тэр ангийнхны тухай буюу Монгол Улсын гавьяат эдийн засагч Н.Дашзэвэг багштай нэг ангийнхны тухай өгүүлэх болно.
Аймаг аймгаас ирсэн эвлэл пионерийн сонгуульт ажил хийж байсан хүүхдүүд 1982 оны намар УБДС дээр цугларч анхны намрын ажлаа Залуучууд сангийн аж ахуйд тариан талбай дээр өрнүүлж, анх уулзацгааж байлаа. Харин дөрвөн жил нэг танхимд ижилдэн дассан тэр ангийнхан өнөөдөр 50 насны босго давж эх орныхоо өмнө хийсэн ажилтай, хэлэх үгтэй, ач зээ нараараа хүрээлүүлсэн жинхэнэ ид сортой үедээ гялалзаж явна.
Энэ ангид тэр үед Өмнөговь аймгийн Даланзадгад хотын эвлэлийн хорооны даргаар ажиллаж байсан Х.Цэрэндаваа, Дорнод аймгийн Пионерийн зөвлөлийн зааварлагчаар ажиллаж байсан М.Санжмятав, Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын эвлэлийн хорооны даргаар ажиллаж байсан Д.Дагва гээд гучаад насны идэрхэн гурван залуу элсч, дөнгөж аравдугаар анги төгсөөд ирсэн дүү нартаа ажил амьдралын сургаалаа хайрлаж үлгэр дуурайллаа үзүүлж байв. Тэгээд ч Х.Цэрэндаваа сургуулийн оюутны намын хорооны дарга, сургуулийн намын хорооны товчооны гишүүн, М.Санжмятав ангийн даргын алба хашиж анги хамт олондоо нөмөр нөөлөг болж иржээ. Энэ ангийнхан сургуулийнхаа соёлч нөхөрлөлийн болзлыг дөрвөн удаа хамгаалж урлаг спорт, сурлагаараа бусдыгаа манлайлдаг байж. Эдний ангийнхнаас дэд эрдэмтэн нэг, төрийн дээд шагнал Алтангадас одонгоор найман хүн шагнагдаж, бүгдээрээ боловсролын тэргүүний ажилтан болсон. Бараг 80 хувь нь улсад 30 жил багшилж бусад нь том жижиг ямар нэгэн байгууллагын дарга, сургуулийн захирлын алба хашиж иржээ. Мөн дэд сайд, Засгийн газрын агентлаг хүүхэд залуучууд, эмэгтэйчүүд, гэр бүлийн газрын даргын албыг Я.Төмөрбаатар хашиж анги хамт олныхоо бахархал болж байна.
М.Анхбаяр Увс аймгийн хүүхдийн байгууллагын даргаар 12 жил, Дэлхийн өвд хамрагдсан Увс нуурын ай савын улсын тусгай хамгаалалттай газрын даргаар 16 жил ажилласан бол Э.Бямбаа төрөлх Түргэн сумынхаа Засаг даргаар 12 жил, хурлын даргаар зургаан жил сургуулийн захирлаар 11 жил ажилласан нь бас л ховорхон үзүүлэлт юм. Энэ ангийнхныг даргын одонд төрсөн анги гэлтэй. Аргагүй шүү дээ, даргын анги төгссөн юм чинь. Х.Цэрэндаваа насаараа нам төрийн захиргааны удирдах ажил хийж, Д.Уранбилэг Сэлэнгэ аймагтаа Хүүхдийн төлөө төвийн дарга, Сэлэнгийн долгио чуулгын даргын албыг хашиж, Г.Ганхуяг Говь-Алтай аймагтаа Пионерийн зөвлөлийн дарга, Ц.Ганболд Хөвсгөл аймгийнхаа Үйлдвэрчний эвлэлийн даргын албыг хашиж, С.Гэрлээ, Р.Цэдэндамба, Ж.Ганбат, М.Санжмятав нар сургуулийн захирлын албыг хашиж явна. Б.Оюунцэцэг Эрхүү хотод, Л.Саранчимэг Дорнод аймагтаа хувийн хэвшилд хүч үзэж олон ажлын байр бий болгож томоохон үйлдвэр үйлчилгээний цогцолбор удирдаж яваа билээ. Л.Нэргүй, М.Дорж, Б.Цэцгээ, А.Тайван, Н.Отгон, Д.Дагва, Ц.Алтантуяа, Г.Ижилхорлоо, Б.Дэлгэрцэцэг, Н.Жаргалмаа, Д.Оюунтогтох, Б.Хишиг-Оюун, Ч.Энх-Оюун, Хүдэрчулуун нар насаараа багшилж, О.Алтанцэцэг Баян-Өлгий аймагтаа Иргэний бүртгэлийн ажилтнаар ажиллаж, А.Хурматбек Казахстанд ажиллаж амьдарч явна.
Оюутан байхад дурсгалтай олон үйл явдлын алийг тэр гэх вэ. Алтан намар, Залуучууд сангийн аж ахуйд тэмдэглэсэн Мөнгөн намраа Батсүмбэрийн САА-д үдсэн азтай ангийнхан. Хамгийн дурсгалтай нь II курсийн намар Булган аймгийн Хишиг-Өндөр суманд хадлан дээр ажилласан цаг мөч гэцгээдэг. Өдөрт хоёр машин өвс ачна. Жолооч Чойжоо, Гонгор ах хурдхан өвсөө буулгачихаад оройхон ирж шөнө хоёр машины гэрэлд жижиг магнитофонд ая тавьчихаад бүжиглэж өгнө дөө. Нэгдлийн даргаас нь зөвшөөрөл авч буга, тарваганы мах зооглоод тансаг байсан гэж байгаа. Намар ажлаа дуусгаад хот орсны дараа Октябрийн баяраар Чойжоо, Гонгор ах нараа гэр бүлтэй нь урьж Улаанбаатар хоттой танилцуулж дайлсан удаатай. Эдний анги улаан бүч гэдэг нэртэй улс төрийн дууны хамтлагтай байв. Уг хамтлагт Ц.Алтантуяа, Л.Нэргүй, Н.Отгон, Р.Цэдэндамба, Ганбат, Д.Уранбилэг, Б.Цэцгээ, Б.Дэлгэрцэцэг, С.Гэрлээ нар дуулж байлаа.
Пионерийн удирдагч болох анхны гараагаа М.Анхбаяр, М.Санжмятав, С.Гэрлээ, Б.Цэцгээ, Я.Төмөрбаатар, Л.Саранчимэг нар II курс төгсөх жилээ Олон улсын хүүхдийн Найрамдал зуслангаас эхэлж мөн ч их зүйл сурсан даа. “За чиний бүлгийн байрны түлхүүр, одоогоос жинхэнэ бүлгийн удирдагч багшаар бие дааж ажиллана” гэж хэлэхэд эхэндээ балмагдаж байсан гэдэг. Мөн дээд курсийн ах эгч нартайгаа Эрхүү, Улаан-Үдэд дадлагаар Уранчимэг, Гэрлээ, Уранбилэг нар явж их зүйл сурснаа дурсана. Иргэний хамгаалалтын сургалтад Таван толгойд гарч эрчүүд цэрэг, охид сувилагч хийж штабын даргаар Д.Уранбилэг ажилласнаас хойш штаб нэр авсан. Үе үе Хандгайтад салхилан, цэвэр агаар амьсгалж цас мөсөн дээр наадна. Хүүхдийн паркаар зугаалж тоглоно. Оюутны байрны хажууд байх “Уран бэр” кафед орж хоол идэхдээ Х.Цэрэндаваа ахынхаа сумын депутатын тэмдгийг зүүгээд дугаарлахгүй үйлчлүүлэхээ тэд андахгүй. Мөн депутатын тэмдгийг нь зүүгээд автобусанд явахад кондукторууд их л гайхдагсан. Ангийн анд нар ихэнх нь оюутны байранд амьдардаг байлаа. Тэр үедээ стипенд гэж “хөөрхөн” мөнгө төрөөс хайрлана. Хоолондоо нийлж гаргах мөнгөө тэр сардаа мөнгө зарцуулах няравдаа тушаачихаад үлдсэнээр нь Улаанбаатар ресторанд орж таван төгрөгийн хуйцаа аваад мөнгө үлдвэл жаал пиво авч уудаг байснаа тэд одоо ч дурсдаг.
Эрдэм сурахаас өөр бодож санах юмгүй, дутагдах гачигдах зүйлгүй сайхан он жилүүдэд оюутан байснаараа тэд бахархана. Дахиад л ангийнхны дурсамж хөвөрнө. Л.Нэргүй маань 2016 онд хүний эрхийн төлөө тэмцэгч цом өргөмжлөл хүртэж, Л.Саранчимэг огт өөр салбарын буюу Худалдааны тэргүүнээр шагнагдаж, М.Анхбаяр Боловсрол, Байгаль орчин, Хяналтын салбарын тэргүүн болж, хил дамнасан шим мандлын дархан цаазат газрыг бэхжүүлсний төлөө ОХУ-ын Байгаль орчны тэргүүний ажилтан болсон. М.Санжмятав, Я.Төмөрбаатар, С.Гэрлээ, Р.Цэдэндамбаа, Э.Бямбаа, М.Анхбаяр, Х.Цэрэндаваа, Л.Саранчимэг, М.Дорж, Д.Дагва нар төрийн дээд шагнал Алтан гадас одонгоор шагнагдаж энэ ангийнхан одтой хийморьтой золбоолог явна.
Ангийн андуудаас хоёр гэр бүл төрсөн нь С.Гэрлээ, ангийн эвлэлийн үүрийн дарга Р.Цэдэндамбаа болон Л.Нэргүй, М.Дорж нар юм. Тэд одоо үр хүүхэд, ач нараа тойруулан өнөр өтгөн амьдарч байна.
Тухайн үед багш бэлтгэдэг их дээд сургуульд эвлэл пионерийн дадлага хийлгэж Сэлбэ зусланд цугларалтад гардаг байв. Дадлага ажлыг С.Гэрлээ, Я.Төмөрбаатар, Р.Цэдэндамба, Ц.Ганболд, М.Анхбаяр, Б.Цэцгээ, Л.Саранчимэг, Ц. Уранчимэг, Г.Ижилхорлоо нар удирдаж Монголын пионерийн байгууллагын 60 жилийн ойн медалиар шагнагдаж байсан нь энэ ангийнхны анхны шагнал байж билээ. Ангийн хуримтлалын мөнгөний тооцоог Б.Цэцгээ барьж нэг ёсны ангийнхаа нягтлан байлаа. Ангийн даргад хийхгүй ажил оролцохгүй юм гэж бараг байхгүй. Ёстой л эцгийн оронд эцэг, эхийн оронд эх, гүйдэг нярав, цаг бүртгэгч гээд олон ажил хавсардаг байв. Энэ үүргээ ч М.Санжмятав сайн гүйцэтгэж байсан. Аймаг аймгаас ирсэн хүүхдүүд болохоор ихэнх нь оюутны байранд амьдарна. Оюутны байрны паян гэж дуусах биш дээ. Дээд ангийнхантайгаа зодолдоод сахилгад суугаад ажил хийж байхад ангийн охидууд нь тор дүүрэн амттан авчихсан эргэж ирсэн цэргийн 45 хоногийн карентин гээд дурсамж хөвөрнө. Оюутны байранд охидын хийж байгаа хоол яг буцлах агшинд тасаг руугаа оруулаад саванд юүлээд юу ч болоогүй юм шиг хоосон савыг нь буцаагаад тавьчихна. Ингэж яваад эзэдтэй нь халз таарах үе ч байлаа.
Энэ ангийнхан бөмбөр нижигнүүлж, бүрээ үлээж, бүжиг давтаж ур чадварын шалгалтдаа бэлтгэдэг байв. Залуусын заавал бүжиглэх 15 төрлийн бүжиг ч хүртэл заалгаж байсан. Бүжиг, бөмбөрөө давтаж байхад яг өөдөөс харсан Анагаахын сургуулийн оюутнууд “Ямар гоё юм бэ. Бид учиргүй олон химийн томьёонд толгойгоо гашилгаж байхад эд бүжиглэж байдаг” гэж атаархдаг байсан гэдэг. Энэ жил тэд сургууль төгссөний 30 жилийн ойгоо Сэлэнгэ аймагт байх ангийн анд Д.Уранбилэгийн “Гүн нуур” амралтын газарт тэмдэглэхээр төлөвлөжээ. Төрийн ордондоо зочилж Чингис хаан, Жанжин Сүхбаатарынхаа талбайд зургаа авахуулаад ресторанд орж хуйцаа захиалж зооглоно гэсэн. Оюутан байх үеийнх шиг нь амттай хуйцаа одоо байх болов уу. Мэдээж, оюутан ахуй насныхаа хөгжөөнтэй амьдрал, туулж ирсэн зам мөрөө эргэн эргэн дурсан ярилцана.
Олон олон үеийнхнийг жинхэнэ хүмүүжүүлж ирсэн пионерийн байгууллагаар овоглосон та бүхэндээ амжилт хүсээд оюутан үеийн аман зохиол шахуу болсон ангийн анд М.Анхбаярын архиваас авсан бяцхан шүлгээр энэ дурсамжийг өндөрлөе.
Оюутанцагийндурсамж
Оюутан цагийн дурсамж
Он жилүүдийн харгуйд намтар тоолон зузаарч
Найргийн онгод хүлэг холын замд давхих шиг
Насан залуугийн дурсамж энэ л танхимд үлдсэн
Амьдрал далайд сэлэх хүчийг энэ л танхимд би авсан
Аз жаргалтай залуу насаа энэ л танхимд би үдсэн
Угтан хүлээх бяцхан шавь нартайгаа
Учрах зөргийг эндээс л тавьсан
Хичээл ордог анги минь ивээл хайрласан гэр минь байж
Хичээгээрэй гэж сургамжилдаг багш нар минь
Хишгээ хайрласан буянтнууд байж
Амьдарч байсан оюутны байр маань
Азтай насны туульс байж
Хичээлийн хоёр байр маань
Холбоо хоёр тууж байж
Ам цаасан дээр сийрүүлбэл
Амьдралын нэгээхэн намтар байж
Үймж шуугисан залуу нас минь
Үлэмжийн сайхан дурдатгал үлдээж
Эргэж үүрэндээ ирэх хун цэнгийн шувуу адил
Эхлэл төгсгөлтэй амьдралын тойргоор
Эргээд бид учирна.
Ж.Баярсайхан
Б.Энхмаа