Зураач, уран барималч, архитектор, инженер, зохион бүтээгч, эрдэмтэн, математикч, анатомич, ургамал судлаач, хөгжимчин, философич гээд хоорондоо огт авцалдаагүй ч юм шиг эсвэл нэг чиглэлийн ч юм шиг мэргэжлүүдийг ганц хүн төгс эзэмшиж болох уу. Болохоор барах уу. Их Сэргэн мандалтын үед амьдарч туурвиж байсан нэг эрхэм эдгээр мэргэжлүүдийг өөрийнхөө үед төгс эзэмшиж байсан агаад түүнийг Леонардо да Винчи гэдэг амой.
Леонардо да Винчи нь 1452 оны дөрөвдүгээр сарын 15-нд Флоренцийн ойролцоох Винчи хэмээх жижигхэн хотхонд нотариатч мэргэжилтэй чинээлэг эр Пьерогийн гэрт мэндэлжээ. Эцэг Пьеро да Винчи нь амьдралынхаа туршид дөрвөн эхнэр сольж, арван хүү, хоёр охины эцэг болж байсан гэдэг бол харин Леонардогийн ээжийн тухай үнэнийг өгүүлж батлагдсан баримт байдаггүй. Ихэнх түүхчийн тоймлосноор тэр эмэгтэйг Катерина гэдэг, тариачин удамтай гэхээс өөр олигтой мэдээлэл түүхэнд үлдсэнгүй. Леонардогийн бүтэн нэрийг Leonardo di ser Piero da Vinchi гэдэг ба хөврүүлбэл Винчигийн ноён Пьерогийн хүү Леонардо гэх утга ажиглагдана. Өөрөөр хэлбэл Архангайн Дашийн Дорж гэдэгтэй адил ч юм шиг. Энэ нь Европт түгээмэл байдаг эцгийн, өөрийн, овгийн гэсэн гурван холбоос биш зүгээр л төрсөн газар усаараа овоглоод явчихсан нэг өвөрмөц нэр юм гэх үү дээ.
Одоо Францын Парис хот дахь Луврын музейд хадгалагдаж байгаа алдарт “Мона Лиза” зургийн нэр, бүтээгдсэн түүхийг нь товч өгүүлье.
Ritratto di Monna Lisa del Giocondo гэж итали хэлнээ бичигддэг, хөрвүүлбэл «хатагтай Лиза Жокондогийн хөрөг» нэртэй 1503-1505 онуудын хооронд бүтээгдсэн энэ зураг нь дэлхий дээрх урлагийн бүтээлүүдийн сор нь билээ. Италиар ma donna буюу «миний хатагтай» гэдэг хэллэгийг товчлоод monna гэж дууддаг юм байна. Хоёр дахь нэр болох del Giocondo (Жокондо) гэдэг нь Лизагийн нөхрийн овог.
1525 онд да Винчигийн шавь Салаи анхлан энэ зургийг дэлгэж тухайн үед Миланд амьдарч байсан дүүдээ өгөхдөө, энэ зураг Жокондо гэдэг нэртэй юм шүү гэж байжээ. Ихэнх түүхчдийн хэлж ярьж байгаагаар бол Флоренцийн торгоны наймаачин Жокондо өөрийн эхнэр Лиза Герардинигийн хөргийг төлбөртэйгөөр бүтээлгэх явцад уг зураг нь Леонардод таалагдаж өөртөө үлдээсэн гэлцэх юм.
Түүнийг дөрвөн настай байхад нь анхан шатны хичээл болох унших бичиг, латин хэл, математик зэргийг зааж эхлэхэд л хүүгийн гоц авьяас тодорч эхэлсэн гэдэг. Тэр солгой, баруун гэлтгүй адилхан бичдэг, заримдаа баруунаас зүүн тийш буруу харуулж зөвхөн толинд тусгавал уншигдахаар бичиж чаддаг байжээ. Удалгүй эцэг нь Флоренц рүү нүүж хүүгээ зураачийн дамжаанд орууллаа. Флоренц тухайн үед өнгө зүсээ засч Европын шилдэг хот-улсын нэг болж зураач нар овоо эрэлт хэрэгцээтэй байсан учраас тэр шүү дээ. Түүнээс биш тухайн үед зураачийн мэргэжил нэр хүндээрээ оёдолчдоос арай дээгүүр, нотариатчаас хамаагүй доогуур үнэлэгддэг байжээ.
1490-1492 оны хооронд агуу зураач маань архитектор Витрувиагийн номын хавтаст зориулж зурсан зураг.
Эрэгтэй хүнийг хоёр байрлалд давхацсан байдалтайгаар зурсан энэ бүтээлд хүний биеийн бүтэц, анатоми, хоорондын харьцаа, хэмжүүр зэргийг гойд харуулж чадсан гэж үздэг. Жишээлбэл :
-хамгийн урт хуруу нь гарын алгатай тэнцүү
-хөлийн ул дөрвөн алгатай тэнцүү
-тохой хүртэл зургаан алга
– зургаан тохой нь хүний өндөр гэх мэт
1467-1472 оны хооронд Леонардо тухайн үеийнхээ шилдэг зураач, барималч Тосканы сургууллтын томоохон төлөөлөгч Андреа дель Верроккьод шавилан сууж лут гэгээрсэн нь ирээдүйн амжилт бүтээлд нь том түлхэц өглөө. Том багшийн шавь 20 нас хүрэхэд ойр орчноосоо зөвхөн магтаал сонссон гайхалтай уран бүтээлч болсноос гадна босоо ятга дээр тун чадварлаг тоглож сурсан байна. Энэ үеэс л түүнийг хүрсэн, харсан бүгдийгээ төгс эзэмшиж сурч өөрийн болгон хөгжүүлж чаддаг болсон гэж бичдэг.
1480 онд Леонардо өөрийн гэсэн урлантай болж анхныхаа бүтээлүүдийг туурвиж эхэлсэн бөгөөд “Христийг загалмайлсан нь” хэмээх алдарт зургаа чухам энэ л үед бүтээжээ. 1482 онд мастер Милан руу шилжиж амьдралынхаа нэгэн цоглог үе рүү орлоо. Тэр энэ үедээ ганц уран зураг, баримал гэлтгүй төрөл бүрийн чиглэлээр бүтээн цогцлуулж байсан. Энэ үед нь нөгөө дайн байлдааны тоног төхөөрөмжүүд, суваг шуудуу ухах инженерийн тоноглолууд, токарийн машин гээд л түмэн төрлийн шинэ санаачилга оновчтой шийдлүүд нь амьдралд хэрэгжиж байлаа. Леонардо 1481 онд “Ид шидийг бишрэхүй” гэдэг зургаа зурж, 1482 онд морин толгойн хэлбэртэй босоо ятга хөгжим бүтээжээ.
1490 оноос Леонардо архитектур болон анатомийн салбарт анхаарлаа хандуулав. Тэрээр сүм хийдийн план зураг, алслалын зургийг гаргаж ирэхийн сацуу, хүний гавлын ясыг судалж зүслэг хийгээд, тархины шинж чанар, бүтэц болон дотоод орон зайг судалсан байна.
да Винчигийн танк
Тэр хэтэрхий харгис үед амьдарч байсан тул цаг үедээ таарсан дайн байлдааны нэжгээд техникийг зохион бүтээжээ. Пулемёт, танк, онгоц, шүхэр, зөөвөрлөдөг гүүр гээд армид хэрэгтэй олон зүйлийн анхдагч нь тэр байжээ. Түүний зурсан танк найман хүний хүчээр хөдөлдөг, тойроод автомат буунуудтай, төмөр болон модноос бүрдсэн техник байлаа.
Тэр зөвхөн урлагийн суут ухаантан байгаагүй. Тэр хүмүүсийн сэтгэлийг татсан, хүнтэй маш нийцтэй харьцдаг зан чанартай байв. Тэр өөрөө тийм чинээлэг баян биш боловч хажуудаа үргэлж зарцтай, мөн адуу малтай, тэднийгээ маш их хайрлана, тэжээнэ, өсгөнө. Өрөвч сэтгэлтэй нэгэн байсан тул зах дээр таарсан торон дахь шувууг торноос нь суллаж эрх чөлөөтэй дүүлэн нисэхэд нь туслаад, мөнгийг нь төлөөд явчихна гээч.
1483 он бол түүний уран бүтээлийн ид оргил үе байв. Тэр өөрийн анхны захиалгыг авч, агуй доторх Мадонна бүтээлээ туурвижээ. Тэрээр уран зураг бол шинжлэх ухаан гэж нэгэнтээ хэлсэн байдаг.
1490-ээд онд өнөөгийн бипний хэрэглэдэг оёдлын машин, шүхэр, нисдэг тэрэг, давхар их биетэй хөлөг онгоц, танкны зураг төслийг хийж энэ бүгдийгээ нэгтгэн ном гаргаж, амьдарч буй цаг үеэсээ дэндүү хол ирээдүйг харж эхэлсэн юм.
Леонардогийн Лука Пачалогийн бүтээлд зориулсан “тэнгэрлэг пропорц” зураг нь түүнийг амьд ахуйд олон хувиар хэвлэгдсэн бүтээл болсон юм. Энэ бүтээлд зориулан тэрээр 60 ширхэг геометрийн олон талт дүрсийг зуржээ.
1498 оны арванхоёр сарын 14-нд энэ номоо дуусаж олон математикч, жүжигчин, инженерүүдэд гар бичмэлээ дурсгасан байдаг.
1500 онд францчууд Миланыг эзлэх үеэр Леонардо Флоренц руу буцан, 1504 онд Флоренцийн худалдаачин Франческо Дел Жокондын эхнэрийн хөргийг зурж, алдарт “Мона Лиза”-г бүтээсэн гэдэг. Энэ зураг одоо Парисийн Луврийн музейд хадгалагдаж байгаа.
1513-1516 онд Леонардо Ромын Ватиканд амьдарч уран бүтээлээ туурвисаар байсан. Леонардогийн үйл хэрэг, уран бүтээл 16 дугаар зууны эхний арван жилд олз омгоор дүүрэн байв. Энэ үед тэрээр “Хүүхэд тэвэрсэн Мадонна”, “Леда” зургаа бүтээжээ. Леонардо өөрийн бүтээлээ дуусгах гэж яардаггүй байв. Тэрээр дутуу хийсэн ажил хүний амьдралд байх ёстой зүйлийн нэг, ДУУСГАНА- гэдэг нь алах гэсэн үг гэж нэгэнтээ хэлжээ. Да Винчи дөрвөн цаг тутамд 15 минут унтаж амардаг. Тэрээр унтаж амарсны дараах эхний цагууд нь ажил, урлагийн хамгийн тохиромжтой цаг бөгөөд тархины үйл ажиллагаа 6-10 дахин ихэсдэг гэж үздэг байжээ.
Леонардогийн олон загвар туршилтууд дуусалгүй үлдсэн бөгөөд хожмоо түүний үнэнч туслах, шавь Францеско Мелзи эдгээр ажил үйлсийг нь үргэлжлүүлсэн гэдэг. Тэр цагт зураачид захиалга аваад, шавь нартайгаа хамт зурдаг байсан юм шүү дээ.
Леонардо ургамал судлалын чиглэлээр судалгааны ажлууд хийж, ургамлыг хэдэн настай болохыг тодорхойлох аргыг боловсруулсан байна. Түүнчлэн хүний биеийн анатомийг судалж, нүдний харааг тогтоож анагаахын шинжлэх ухаанд хувь нэмрээ оруулсан гэдэг.
Түүний нэг томоохон зохион бүтээл бол нэхмэлийн машин, металлургийн төмөр хайлуулах зуух, мод боловсруулах машин юм.
Леонардо тогтмол царцмал, хөдөлгөөнгүй бүхнээс зайлсхийдэг байв. Тэр амьдралыг хөдөлгөөнтэй, идэвхтэй байхыг илүүд үзнэ. Түүнд өөрчлөгдөж солигдож байгаа юм бүхэн, гэрлийн өнгөний өөрчлөлт хүртэл сонин байх нь энүүхэнд гэнэ.
Да Винчи усны долгион, салхи, гэрлийн байдлыг харж үзэх дуртай байсан бөгөөд өөрийн шавь нарыг нар мандах болон жаргах үед, ус, салхитай пейзаж зурахыг зөвлөдөг байлаа. Тэрээр “Бүх зүйл урсаж, бүх зүйл өөрчлөгдөнө ” гэсэн алдарт томьёог санаачилсан.
Нас дээр гарсан Леонардо олон сарын турш өвчтэй байж, үхэл ойртож буйг мэдэрсэн үеэсээ шашны талаар судалж эхлэв. Мөн мэргэч төлгөчдийг “Мунхруулагч” хэмээн, тэмдэглэлдээ ихээхэн шүүмжилсэн байдаг.
Түүний бие чилээрхсэнийг сонссон хаантанг залран ирэхэд тэрээр хүндэтгэл үзүүлэн босож суухын ялдамд, бурханы өмнө олон гэм нүгэл хийсэн хэмээн хэлсэн үг түүний эцсийн үг байж, хааны гар дээр 1519 оны тавдугаар сарын 2-нд амьдралынхаа 75 дахь жил дээрээ амьсгал хураажээ. Сэргэн мандалтын үеийн хамгийн агуу суутны нэг энэ хүний үнэт бүтээлүүд нь хүн нэг насандаа ямар их юм бүтээж болдгийн үлгэр жишээ болон үлджээ.
Д.БАТ-ЭРДЭНЭ