Улсын Их Хурлын 2024 оны намрын ээлжит чуулганы өнөөдрийн (2024.12.27) үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаан 10 цаг 04 минутад эхэлж, гурван асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэсэн.
Хуралдааны эхэнд “Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хооронд Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэх хэлэлцээрийг байгуулахад баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ.
Эдийн засгийн байнгын хороо 2024 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуралдаанаараа тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулсан бөгөөд энэ талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Алдаржавхлан танилцуулсан.
Тэрбээр танилцуулгадаа, Байнгын хорооны хуралдаанаар тогтоолын төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Пүрэвдорж төслийн 1 дэх заалтад “Байтаг-Улиастайн боомтыг байнгын үйл ажиллагаатай болгох, Булган-Такашикен боомтод улсын хилийн 126, 127 дугаар тэмдгийн хооронд автозамаар улсын хилийн шугамыг дайран өнгөрөх цэгийг тохирон хилийн гарц шинээр нэмэх, нүүрс ачиж буулгах талбай, ачаа тээврийн терминал болон улсын хил дамнасан автозамын бүтээн байгуулалтын ажлыг үе шаттайгаар эхлүүлэх талаар Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын талтай тохиролцох” гэсэн агуулга бүхий 11 дугаартай дэд заалт шинээр нэмэх, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг төслийн 1 дэх заалтад “Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хооронд “Төмөр замын дамжин өнгөрөх тээврийн хамтын ажиллагааны тухай” хэлэлцээр байгуулах ажлыг анхаарах” гэсэн агуулга бүхий дэд заалт шинээр нэмэх, Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Алдаржавхлан төслийн 1 дэх заалтад “Төмөр замын ачаа тээвэрт хоёр тал тэгш эрхтэй байх, Монгол Улсын бусад аж ахуйн нэгж, байгууллагын ачааг тээвэрлэх боломжтой байх.” гэсэн агуулга бүхий дэд заалт шинээр нэмэх зарчмын зөрүүтэй санал тус тус гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүд дэмжсэн гэв. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Энхтүвшин, Ж.Золжаргал, О.Батнайрамдал, Р.Сэддорж Б.Жаргалан, Г.Очирбат нар тогтоолын төслийн нэр томьёог жигдлэх, найруулга, дэс дугаарлалтыг өөрчлөх, төслийн холбогдох дэд заалтад орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, нүүрсний үнэ, төмөр замын ачаа тээвэрлэлт, бүтээн байгуулалтын талаарх зохицуулалтыг тодорхой тусгах чиглэлээр зарчмын зөрүүтэй 24 саналын томьёолол гаргасныг олонхын дэмжлэг авсан, аваагүйгээр нь бүлэглэн томьёолж, бэлтгэснийг Ж.Алдаржавхлан гишүүн онцолсон.
Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн О.Цогтгэрэл, Д.Энхтүвшин, Ц.Мөнхбат, Ж.Ганбаатар, Ж.Алдаржавхлан, Ж.Баярмаа, Г.Очирбат, Ч.Анар, П.Сайнзориг, Н.Номтойбаяр, Б.Батбаатар, Б.Жаргалан нар асуулт асууж, үг хэлэв. Тухайлбал, Улсын Их Хурлын гишүүн О.Цогтгэрэл, тогтоолын төсөл нь Уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг биржийн тухай хуулийг дагаж мөрдөх эсэхийг тодруулахад, Уул уурхай, эрдэс баялгийн сайд П.Туваан, Уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг биржийн тухай хуулийг хэрэгжүүлж, мөрдөж байгаа. Үүний зэрэгцээ “Эрдэнэс таван толгой” ХК болон Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын төрийн болон хувийн өмчит дөрвөн компанид урт хугацааны гэрээгээр нүүрсийг борлуулж байгаа. Хэлэлцээрт орж байгаа хоёр талын ажлын хэсгийнхэн нүүрс худалдах, худалдан авах гэрээнд төмөр зам ашиглалтад орох хугацаанд буюу 2025-2029 онд 27 сая тонн, цаашид жил бүр 20 сая тонн нүүрсийг борлуулах гэрээний асуудал ярьж байгаа. Үүнд “Эрдэнэс тавантолгой” ХК-ийн борлуулж буй үнийг баримталъя гэж ярьж байна. Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг баталсан тохиолдолд хэлэлцээрт туссан байдлаар асуудал шийдэгдэнэ хэмээн хариулж байлаа.
Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Энхтүвшин, тогтоолын төслийн үндсэн заалтдаа эрчим хүчний нүүрсээ тусад нь салгаж, оруулах боломжтой эсэх хөрөнгө оруулалт, ашгаа хэрхэн хуваах талаар лавласан. Уул уурхай, эрдэс баялгийн сайд П.Туваан хариултдаа, “Чайна энержи” компани өөрөө эрчим хүч үйлдвэрлэгч компани. Нүүрсийг дотооддоо олборлож, Австрали, Монгол, Индонези улсаас нүүрс худалдан авдаг. Жилдээ 800 сая тонн нүүрс хэрэглэдэг тул эрчим хүчний нүүрс үлдэх асуудал байхгүй. Ажлын хэсэг дээр коксжих нүүрс, сул коксжих, эрчим хүчний нүүрс зэрэг гурван нүүрсний асуудал бүгд яригдаж байгаа. Үнийн хувьд ялгаатай, манай бирж дээр ч ялгаагүй нүүрсний гурван төрөл тус бүр өөр үнээр борлуулагддаг. Эрдэнэс тавантолгойн ордоо дан коксжих нүүрсээ зарж, эрчим хүчний нүүрс үлдэх асуудлыг ярьдаг. Энэ орд нүүрсний 13 давхаргаас бүрддэг. Үүний тодорхой хоёр давхаргад буюу 20 хувьд нь коксжих нүүрс бий хэмээн хариулав. Мөн тогтоолын төслийн 11 дүгээр зүйл, заалтын тухайд БНХАУ-ын төрийн өмчит бусад компаниудтай дараагийн хамтын ажиллагааны асуудлыг ярилцаж байгаа. Үүнд эрчим хүчний нүүрсээ борлуулах асуудлыг оруулсан гэсэн хариултыг өгөв. Харин Зам, тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайхан, Бид төмөр замаа холбосноор коксжсон нүүрсээс илүү эрчим хүчний нүүрсний үнэд нөлөөлөх ач холбогдолтой. Төмөр зам 5.8 жилийн хугацаанд өртгөө нөхнө. Өнөөдрийн байдлаар 1 тонн нүүрсийг 45 центээр зөөвөрлөхөөр тооцоолсон хэмээн харилсан.
Үргэлжлүүлэн тогтоолын төслийн талаар Байнгын хорооноос гаргасан зарчмын зөрүүтэй 24 саналын томьёолол бүрээр санал хураалт явуулав. Тухайлбал, Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Золжаргалаас тогтоолын төслийн 1 дэх заалтын 5 дахь дэд заалтын “бууруулахгүй” гэсний дараа “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн уурхайн олборлолтын төлөвлөгөөтэй нийцүүлэн коксжих, сул коксжих, эрчим хүчний нүүрсийг зохимжит хувь харьцаагаар нийлүүлэх буюу зөвхөн нэг төрлийн нүүрсийг сорчлохгүй байх” гэж нэмэх санал гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 57.8 хувь нь дэмжив. Харин Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Жаргалан, Б.Пүрэвдорж, П.Сайнзориг, Ж.Алдаржавхлан, Д.Энхтүвшин нараас гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналуудад гүйцээн боловсруулах чиглэл өглөө.
Ингээд Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүлэв.
Дараа нь Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк үүсгэн байгуулах тухай хэлэлцээрт оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг хүлээн зөвшөөрч, соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг хэлэлцсэн.
Хуулийн төслийн талаар Сангийн сайд Б.Жавхлан, Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Хосбаяр нар тус тус танилцуулав.
Монгол Улс нь 2000 оны 7 дугаар сарын 26-ны өдөр Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банкыг үүсгэн байгуулах тухай хэлэлцээрийг хүлээн зөвшөөрч, Монгол Улсын Их Хурал соёрхон баталснаар тус банкны 61 дэх гишүүнээр элсэн орсныг дурдаад Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банкны Захирагч нарын зөвлөлөөс 2023 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдрийн 259, 260 дугаар тогтоолыг баталж, тус банк үүсгэн байгуулах тухай хэлэлцээрийн 1 дүгээр зүйл болон 12.1 дүгээр зүйлүүдэд өөрчлөлт оруулахаар шийдвэрлэсэн гэж сайд танилцуулгадаа дурдлаа.
Мөн хэлэлцээрийн 1 дүгээр зүйлд оруулсан өөрчлөлтөөр тус банкны санхүүжилтийн үйл ажиллагаа нь Төв болон Зүүн Европ, Өмнөд болон Зүүн Газар дундын тэнгисийн бүс нутаг болон Монгол зэрэг орнуудыг хамарч байсныг өргөжүүлж, Сахарын цөлийн өмнөд болон түүнээс урагш орших Африкийн бүс нутгийн орнуудад үйл ажиллагаагаа явуулах боломж бүрдэж байгаа бол хэлэлцээрийн 12.1 дүгээр зүйлд оруулсан өөрчлөлт нь тус банкны санхүүгийн тогтвортой байдлыг хамгаалахын тулд Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банкны Захирлуудын зөвлөлд хөрөнгийн зохистой харьцааны хэмжүүрүүдтэй холбоотой тохирох хязгаарлалтыг тогтоон хадгалах эрхийг олгож байгаа болно. Энэхүү хэлэлцээрт оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт нь тус банкны дотоод засаглал, үйл ажиллагааны хүрээнд банкны үйл ажиллагааг төрөлжүүлж, банкны тогтвортой байдал болон гишүүн орнуудад үзүүлэх дэмжлэгийг сайжруулахад чиглэснийг сайд танилцуулгадаа онцлов.
Түүнчлэн 2013 онд тус банкнаас Өмнөд болон Зүүн Газар дундын тэнгисийн бүс нутагт үйл ажиллагаагаа тэлэх зорилгоор Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк үүсгэн байгуулах тухай хэлэлцээртээ оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг манай улс мөн хүлээн зөвшөөрч, соёрхон баталж байсан. Хэлэлцээрт оруулсан өөрчлөлтийг 2025 оны нэгдүгээр сараас мөрдөж эхлэх бөгөөд Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банкны гишүүн орнуудын дөрөвний гурваас доошгүй хувь нь хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд хүчин төгөлдөр болох юм байна.
Улсын Их Хурлын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороо Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 77 дугаар зүйлд заасныг үндэслэн хуулийн төслийг 2024 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцсэн. Хуралдаанаар хуулийн төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, үг хэлээгүй бөгөөд Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн гэдгийг Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Хосбаяр санал, дүгнэлтдээ дурдсан.
Хуулийн төсөл болон Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан асуулт асууж, үг хэлэх гишүүн байсангүй. Хуулийн төслийг соёрхон батлах санал хураалтыг үдээс хойших хуралдаанаар явуулахаар боллоо.
Хуралдаан Засгийн газраас 2024 оны 12 дугаар сарын 20-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, Хархорум хотын бүтээн байгуулалт, хөгжлийг дэмжих тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийн хэлэлцэх эсэхийн хэлэлцүүлгээр үргэлжиллээ.
Хууль, тогтоолын төслүүдийн талаар Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга, Монгол Улсын сайд Н.Учрал танилцуулав.
Монгол Улсын Их Хурлын 2023 оны 07 дугаар тогтоолоор Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн зорилтод нийцүүлэн хүн амын нутагшилт, суурьшлын зохистой тогтолцоог бүрдүүлэх, хот, хөдөөгийн тэнцвэрт хөгжлийг хангах, түүх, соёл, аялал жуулчлалыг дэмжих зорилгоор Орхоны хөндийд “Шинэ Хархорум” хотыг байгуулахаар шийдвэрлэсэн бөгөөд Засгийн газрын 2024 оны 21 дүгээр тогтоолоор Орхоны хөндийд “Шинэ Хархорум” хот байгуулах зориулалтаар Архангай аймгийн Өгийнуур, Хашаат сум болон Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын нутаг дэвсгэрт нийт 189363.19 га газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авч, хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө, зам тээвэр, эрчим хүч, инженерийн дэд бүтцийн хангамж болон бусад бүтээн байгуулалтуудыг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг үе шаттайгаар боловсруулж, хот төлөвлөлтөд иргэд, олон нийт, эрдэмтэн судлаачид, салбарын мэргэжилтнүүдийн санал, зөвлөмжийг тусгажээ.
Монгол орны төв хэсэгт үндэсний соёл иргэншлийн онцлогийг тээсэн, тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг хангасан, сэргээгдэх эрчим хүч, ухаалаг тээврийн хэрэгслийн шийдэл бүхий иргэндээ ээлтэй хотыг байгуулахын тулд бүтээн байгуулалт, хөгжлийн асуудлыг дэмжихтэй холбоотой эрх зүйн нарийвчилсан зохицуулалт шаардлагатай гэж хууль санаачлагчид үзэж, Хархорум хотын бүтээн байгуулалт, хөгжлийг дэмжих тухай хуулийн төслийг Хууль тогтоомжийн тухай хуульд заасны дагуу боловсруулсан байна.
Хархорум хотын бүтээн байгуулалт, хөгжлийг дэмжих тухай анхдагч хуулийн төсөл нь нийт 7 бүлэг, 36 зүйлтэй бөгөөд бүс нутгийн хөгжлийн тэнцвэртэй байдлыг хангаж, түүх, соёлын өвийг сэргээх, тогтвортой аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, оршин суугчдын ая тухтай орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэхэд үндсэн зорилго нь оршиж буйг танилцуулгад дурдсан байлаа.
Засгийн газар оновчтой төлөвлөлт бүхий суурьшлын зөв тогтолцоотой хотыг хөгжүүлж, шинжлэх ухаан, инновацад тулгуурласан ажлын байрыг бүс нутагт шинээр бий болгосноор хүн амын хэт төвлөрлийг бууруулахаас гадна дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх ач холбогдолтой гэж үзжээ.
Төрийн байгуулалтын байнгын хороо 2024 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдрийн хуралдаанаараа хууль, тогтоолын төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг хэлэлцсэн бөгөөд энэ талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүү Г.Уянгахишиг танилцуулсан.
Тэрбээр танилцуулгадаа, Улсын Их Хурлын Тамгын газраас Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 46 дугаар зүйлийн 46.5.5 дахь заалт, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.1 дэх хэсэгт заасны дагуу хуулийн төслийг хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлэг явуулахын өмнө хууль зүйн дүгнэлт гаргаж, Байнгын хороонд танилцуулсныг онцлоод Хархорум хотын бүтээн байгуулалт, хөгжлийг дэмжих тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх буюу 58.8 хувь нь үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн гэлээ.
Хуралдаан хуулийн төслийн танилцуулга, Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан гишүүдийн асуулт, ажлын хэсгийн хариултаар үргэлжилж байна хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.