Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, зохиолч, яруу найрагч Гомбожавын Мэнд-Ооёотой уулзаж хөөрөлдлөө. Тэрээр Румын улсын Крайова хотноо болсон Дэлхийн яруу найргийн наадмаас тэргүүн шагнал хүртэж, Монголынхоо яруу найргийн нэр төрийг дэлхийн дэвжээнд цуурайтуулаад ирсэн билээ. Энэхүү яруу найргийн наадмын үеэр дэлхийн тавь гаруй шилдэг яруу найрагчийн бүтээлийг эмхэтгэсэн 600 гаруй хуудас бүхий антологийн нээлт болсон байна. Уг антологид найрагч Мэнд-Ооёогийн “Хуучинсүмийн дээгүүр саран мандах цагт”, “Ертөнцийн явдал”, “Уулсын дүрийг тайлахуй”, “Оршихуйн гэрэлт хүрээн дотор” тэргүүтэй есөн шүлэг сонгогдон оржээ. Түүний тухай”Мэнд-Ооёо бол байгалийн язгуур чанар, махбод хийгээд амьдрал ахуй руу нэвчин шингэсэн, сэтгэл оюуныхаа уран гоо мэдрэхүйгээрээ сүлжин урласан гэрэлтэм тунгалаг, аниргүй нам гүм эзэгнэсэн, гүн сэтгэл хөдлөлийн шүлэг найргаараа уншигч түмнээ амирлуулан анагааж, эргэцүүлэн бодуулж байдаг тийм гойдын авьяас билэгт найрагч юм” хэмээн томоохон үнэлэлт өгчээ.
–Дэлхийн яруу найргийн наадмын тэргүүн шагналыг эх орондоо авчирсан танд уншигчдынхаа өмнөөс баяр хүргэе!
-Баярлалаа. Румыны уянгын суут яруу найрагч Михай Эминескүгийн Олон Улсын Академи болон тус академийн Европын сангаас Крайова хотод зохион байгуулсан яруу найргийн наадам л даа. Михай Эминескүгийн яруу найргийн олон улсын академийг Нобелийн шагналт яруу найрагч ВолеСоенко, Нобелийн шагналт Чеслов Милош нарын дэлхийд алдартай зохиолч, яруу найрагч, уран барималчид үүсгэн байгуулсан юм билээ. Энэ удаагийн наадамд дэлхийд нэртэй 53 яруу найрагчийн франц хэлээр гарсан бүтээлээс сонголт хийж Румын хэлнээ орчуулан эмхэтгэх ажлын явцад нэр хүнд бүхий шүүгчид шагналыг тодруулж, наадмын нээлтийн өдөр нийтэд зарласан даа.
–Антологид дэлхийд алдартай найрагчдын бүтээл багтаж уу?
-Тийм ээ. Уг антологид орсон уран бүтээлчдийн нэрсийг интернетээр хайгаад үзэхэд дэлхийн ямар өндөр түвшний яруу найрагчид болохыг төвөггүй харж болно.Нобелийн шагналт яруу найрагч Воле Соенко, Томас Транстромер, Гунтер Грасс болон Сирийн алдарт яруу найрагч Ахмал Саид Асбар, Норвегийн вангийн зэргэмжит яруу найрагч Кнүт Өдигард, манай монгол уншигчдын эртний танил Оросын алдарт яруу найрагч Евгений Евтушенко, Румыны өнөө цагийн нэрт яруу найрагч Николэ Дабижа, Канадын яруу найрагч Никол Броссард, Италийн нэрт яруу найрагч Гаетано Лонго, Израйлын яруу найрагч Амир Ор нарын өнөө цагт дэлхий дахинаа зохиол бүтээлээрээ танигдсан эрхмүүдийн бүтээл багтсан байна лээ. Миний франц хэлнээ орчуулагдсан бүтээлээс есөн шүлгийг сонгож оруулсан байна.
–Франц хэлэнд таны шүлгийг хэн орчуулсан байв?
-Франц хэл бол яруу найргийн хэл юм. Арваад жилийн өмнөөс миний үзэг нэгт нөхөр Францын академийн шагналт яруу найрагч, орчуулагч Имрэ Золдош буулгасан байсан юм. Мөн миний анд, францын үлгэрч Патрик Фишмен болон олон шилдэг орчуулагчид орчуулсан. Румын хэлээр маш сайхан орчуулагдсан гэж тэд баяр хүргэж байсан даа.
–Та өмнө нь Дэлхийн яруу найргийн лаврын навчин титэм шагнал хүртсэн дээ?
-Тиймээ 2009 онд. Тэр шагнал бол яруу найрагчид насан туршид нь олгож буй цол юм даа.
-Стругагийн яруу найргийн наадамд ноднин оролцсон Б.Галсансүх бичсэн тэмдэглэлдээ “Эмээ өвөө нарын цуглаан” гэж бичсэн байсан. Түүнээс үзвэл дэлхий дахины үйл явдалд насажсан яруу найрагчид их оролцдог юм байна гэж ойлголт төрсөн л дөө…
-Галсансүх бид хоёрын харах нүдний өнцөг өөр өөр юм даа. Би дэлхийд нэр хүндтэй ахмад үеийн яруу найрагчдыг “эмээ өвөө” гэх тавласан үгээр хэлмээргүй байна. Тэд хийж бүтээдгээ бүтээж, өөрийн хэл соёл, сэтгэлгээг дэлхий дахинд илэрхийлж яваа утга зохиолын төлөөлөгчид шүү дээ. Би бол тэднийг энэ талаас нь хардаг. Насны ялгаа ямар ч хамаа байхгүй. Стругагийн яруу найргийн наадам бол дэлхийд нэр хүндтэй наадам. Яруу найрагч болгон очиж шүлгээ уншихыг хүсдэг. Уран зохиол, тэр тусмаа яруу найргаараа дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдөнө гэдэг урт хугацаа, нөр их хөдөлмөрийн үр шим юм. Бүтээл зохиогчийн мэдлээс гарсны дараа, нийтийн оюуны өмч болдог. Чингэснээр өөрийн хүчин зүтгэл гэхээсээ бусдаас хамааралтай болчихдог. Хэвлэлийн газраас, уншигчдаас, орчуулагчдаас, судлаачдаас хамаарна. Олон улсад нэр хүндтэй утга зохиолын байгууллагуудын анхааралд орно.
–Таны бүтээл гадаад хэлээр гарч эхэлсэн ч гэх юм уу, та олон улсын утга зохиолын үйл явдлуудад оролцож эхлээд хэдэн жил болж байна вэ?
-1985 оноос эхэлсэн гэж үзвэл өдгөө бараг 30 жилийн түүх ярина. Урт хугацаа хол зам туулж байж л амжилтууд ирж байна. Утга зохиолын гадаад ертөнцөд өөрийн буй болгосон амжилт, нэр хүнд маань хойч үеийнхэнд минь хэрэг болно гэж бодож байна.
–Таныг бараг ганцаараа л яваад байна. Бусад нь яагаад ингэж гарч ирэхгүй байна гэх яриа байдаг?
-2006 онд Дэлхийн урлаг соёлын академиас Б.Лхагвасүрэн, Ш.Сүрэнжав нарт “Гарамгай яруу найргийн төлөө” гэдэг алтан медаль, Г.Аким, Д.Урианхай нарт утга зохиолын доктор цолыг бүрэн эрхийнхээ хүрээнд тодорхойлж олгуулсан. 2010 онд Ц.Бавуудоржид мөн дээрх алтан медалийг олгосныг та бүхэн санаж байгаа байх. Би өөрийн буй болгосон нэр нөлөөг хойшид ч Монголын уран зохиолын төлөө зориулах болно.
–Сүүлийн үед бараг л анхныхаа номыг хүртэл англи хэл дээр гаргадаг моод дэлгэрчихлээ…
-Одоогоос арван жилийн өмнө бол монгол шүлэг гадаад хэл дээр яаж орчуулагддаг юм бэ, энэ бол боломжгүй зүйл гэж ярьдаг байсан. Бид эрэл хийж монгол уран зохиолын орчуулагчийг олсон, хамтарч ажилласан. Саймон Вэкхам Смит гэдэг англи залууг янз бүрээр өөчилдөг. Тэгээд эцэст нь тэр хүнээр л бүгдээрээ шүлэг зохиолоо орчуулуулдаг болчихсон. Чин үнэнийг хэлэхэд монгол түүх соёл, шашин, гүн ухааныг үзэж, монгол хэлийг уран зохиолын бүх цаг үетэй нь судалсан ийм хүнийг Монгол Улс бэлтгэхэд доор хаяж хорин жил хэрэгтэй.
–Манай үндэсний уран зохиолоос танаас өөр хэн хэний бүтээл гадаад ертөнцөд жин дарж байна?
-Би нэг зүйлийг бахдалтайгаар хэлэх байна. Ганц өөрийн бүтээлийг өмнөө бариад яваагүй. Монголын үндэсний уран зохиолын их өв санг дэлхий дахинд таниулах жингийн цувааг би хөтөлсөн. Хүннүгийн яруу найргаас эхлээд Чойжи-Одсэр, Цогт хунтайж, Инжиннаши, Данзанравжаагаар үргэлжлүүлэн эртний яруу найраг, их найрагч Д.Нацагдорж, Б.Явуухулан, О.Дашбалбар, залуу үеэс Ц.Бавуудорж, Б.Золбаяр бүгд л нөгөө Саймоны орчуулгаар дамжин дэлхийд гарч байна. Сая би Михай Еминескюүгийн Олон улсын академид эдгээр номын баглааг бэлэглэсэн.
–Яахаараа модернист яруу найргийн эринд монгол шүлэг бичдэг нөхөр амжилт гаргаад байна гэдэгт зарим хүн эргэлзээд байх шиг?
-Надад цохилж байгаа зүрхнээс өөр зэр зэвсэг байхгүй, өмссөн хувцаснаас өөр хөрөнгө байхгүй. Миний өв хөрөнгө гэвэл монгол өв соёл, ард түмний минь язгуур мэдлэг ухаан, дээр хөх тэнгэр, дэргэд эх нутаг минь л байна. Би үүнийгээ л бичдэг. Монголоо л бичсэн минь дэлхийг гайхуулж, утга зохиолын ертөнцийг доргиогоод байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл Монгол тэдэнд сонирхолтой байгаа юм байна. Ер ньмонгол оюун ухаан, уламжлалт мэдлэг, шашин соёлынхоо үнэт зүйлсийг өнөөгийн дэлхийн уншигчдын мэдээгүй, таниагүй байгаа тэр содон сониныг эх хэлнийхээ дээд баялгаар илэрхийлж чадваас дэлхийн дэвжээнд Монголын уран зохиол ганц нэгээрээ биш өргөн фронтоороо гарч ирэх боломжтой. Үүнийг баттай хэлчихье.
–Та дэлхийн яруу найргийн томоохон шагналуудын эзнээр удаа дараа тодорлоо. Ер нь дэлхийн яруу найрагт Монголын нүүдлийн оюун сэтгэлгээний онцлог сонирхол татахуйц хэмжээнд байна гэж ойлгож болох бол уу?
-Дэлхийн яруу найрагчдын их хурал Монголд зохиогдох хүртэл манай найрагчдын сэтгэл зүйд “Монгол яруу найраг гадаад хэлнээ орчуулагдах боломжгүй, орчуулагчид нь хаа ч байгаа юм” гэсэн гутранги үзэл байсан юм. Би 1999 онд Японд болсон Дэлхийн яруу найрагчдын ХХ зууны хамгийн сүүлчийн их наадам дээр “Яруу найргийн хувьсах ба үл хувьсах зүй тогтол, хүн төрөлхтөний яруу найрагт Монголчуудын орчуулсан хувь нэмэр” гэсэн илтгэл тавьсан. 2001 онд Австралид болсон Дэлхийн яруу найрагчдын их хурал дээр “Яруу найргийн эрчим хүчний шидэт долгион” нэртэй илтгэл тавьж байсан. Тэр болтол бараг л Монгол Улс бичиг үсэгтэй юм уу, Монголд яруу найраг байдаг юм уу гэх ойлголттой байсан дэлхийн яруу найргийн ертөнц миний дуу хоолойг сэртхийж сонссон. Дараа жил нь Румыны Яаси хотод Дэлхийн урлаг соёлын академиас утга зохиолын доктор цол олгох боллоо гэж урьсан. Ингээд би гэдэг хүн дэлхийн уран зохиолын хүрээлэлд эргэж буцалтгүй яваад орчихсон юм. Тэнд би “Тэнгэрийн хаяанаас нүүдэлчид айсуй” хэмээх лекц уншиж, “Монголчууд олноороо шүлэг найраг, зохиол бүтээлтэйгээ дэлхий рүү нүүж яваа шүү” гэж тунхагласан. Мөн 2005 онд миний “Хуучин сүмийн дээгүүр саран мандах цаг дор” хэмээх шүлэг маань АНУ-д болсон “Бурханы хайр” уралдаанд шалгарч тэргүүн байр эзэлсэн.Ингэж Монголын яруу найргийг дэлхийд гайхуулах юм байна гэсэн итгэл үнэмшилтэй болсон. Гэхдээ би ганцхан өөрийн бүтээлийг бариад яваагүй. Монголын бүх цаг үеийн яруу найргаас орчуулуулж, хэвлэн нийтлэх ажлыг тасралтгүй хийсээр, түүнээ түгээн дэлгэрүүлсээр, Монголын уран зохиолын талаар илтгэл лекцээ тавьсаар ирсэн юм. Буян хишиг нь захаасаа ирж байгаа юм болов уу гэж бодож байна. Сая би шагнал гардах үедээ “Монголын их утга зохиолын нүүдлийн хөсөг буурал Европын төвд буудаллаа. Нүүдэл цааш үргэлжлэх болно” гэж итгэлтэй бөгөөд бахдалтайгаар мэдэгдсэн дээ.
–Танд уран бүтээлийн улам их амжилт хүсье.
Л.БАТЦЭНГЭЛ