Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
Авлигатай тэмцэх газар (АТГ) байгуулагдаад 12 жил болжээ. Эхний арван жилд энэ байгууллага нэг ч асуудал шийдээгүй гэнэ. Энэ байгууллагын анхны дарга гадаад яваад нас барж, хоёр нүдгүй ирсэн. Хоёр дахь дарга нь эрүүгийн хуулиар ял эдэлсэн, гурав дахь дарга нь эрүүл мэндийн шалтгаанаар ажлаа өгсөн. Харин өнөөгийн дарга нь томилгооны хугацаа дууссан, дуусаагүй гэх маргаантай сууж байна. Харин жилийн өмнө ”ахмад”-ын нэрээр олонд танигдсан Г.Баасан АТГ-ын дэргэдэх Олон нийтийн зөвлөл (ОНЗ)-ийн дарга болжээ. Олон нийт тэр үеэс л АТГ-ын дэргэд ийм байгууллага байдаг гэдгийг мэдсэн. Г.Баасан анх ажлаа авсны дараа манай сонинд ярилцлага өгч байсан. Тухайн үед ОНЗ албан тасалгаа, цалин мөнгөгүй байсан бол өнөөдөр ажлын өрөөтэй болж дэвшил гарсан гэнэ. Энэ талаар АТГ-ын дэргэдэх ОНЗ-ийн дарга Г.Баасантай ярилцлаа.
-Ажил аваад жил болсны дараа ярих юм ихтэй байх даа.
-Маш их. Анх 1996 онд Авлигын эсрэг хууль батлагдсан. Хуульд 2006 онд өөрчлөлт орж, энэ байгууллагыг хянах зорилготой ОНЗ байгуулагдсан. Энэ байгууллагын дарга, гишүүд болох 15 хүнийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч томилдог. Өөрөөр хэлбэл манай байгууллага ард түмний нүд чих болох үүрэг хүлээсэн байгууллага.
-Анх уулзахад албан тасалгаа, цалин мөнгөгүй гэж ярьж байсан. Хэвээрээ юу?
-Цалин мөнгөгүй хэвээрээ. Байрны хувьд том дэвшил гарсан. АТГ-т нэг өрөө албан тасалгаатай болсон.
-Танай өрөөнд иргэд чөлөөтэй орж болох уу?
-Болно. Гэхдээ энэ тасалгаа нь биднийг болон бидэнтэй уулзаж байгаа иргэдийг хянах зориулалттай байсан учраас бас л маргаан гарсан.
-Тэр нь юу гэсэн үг вэ?
-Тэнд камер тавьчихсан байсан.
-Юу нь буруу гэж?
-Бидэнд мэдээлэл өгч байгаа иргэд камерын ард ярих эсвэл өөр газар мэдээлэл өгөх санал тавьдаг. Ер нь камерын өмнө ярихаар иргэдэд айдас төрдөг юм билээ. Дээр нь надтай уулзах иргэдийн гар утсыг хураадаг байсан.
-Яагаад?
-Янз бүрийн бичлэг хийлгэхгүй гэсэн зорилготой байсан байх.
-Ийм нөхцөлд та нарт иргэд мэдээлэл өгөх үү?
-Гэхдээ Ерөнхийлөгч зарлиг гаргаж, гэрч, хохирогчийг хамгаалах жил гэж зарласнаар дээрх асуудлуудыг шийдэж чадсан. Одоо бол камераар хянах тухай асуудал байхгүй, иргэд өөрсдөө хүсвэл бичлэг хийж болно.
-Үйл ажиллагаа явуулах хууль зүйн бүрдсэн үү?
-Хуульд бол маш их боломж зааж өгсөн. Манай байгууллага чинь сэтгэлээсээ ажиллаж чадвал хуульд олон сайн заалтууд бий.
-ОНЗ ажиллах боломж бүрдсэн гэсэн үг үү?
-Хуульд бол байна. Харин АТГ ОНЗ хамтраад нэг зүг чигт хамтран ажиллах тал дээр асуудал үүсээд байгаа юм.
-Ямар?
-Санхүүгийн дэмжлэг байхгүйгээс гадна АТГ нь ОНЗ-ийнхөө ажлыг үгүйсгэнэ, дургүйцнэ. Иргэд манайд өргөдөл өгөх гэхээр АТГ нь “Баасан асуудал шийдэхгүй. Энд өргөдөл өгөх шаардлага байхгүй. Яв” гэдэг. Харин хуулиараа иргэд бидэнд өгөх эрхтэй.
-Та нарт иргэд ямар чиглэлийн өргөдөл өгдөг вэ?
-Бидэнд өргөдөл өгч байгаа юм биш. АТГ-т өгсөн өргөдлөө “Бид АТГ-т ийм өргөдөл өгсөн шүү. Үүнийг хянаарай” гэж өгдөг байхгүй юу.
-Энэ харилцаа хуулиар зохицуулагдсан уу?
-Зохицуулагдсан.
-АТГ хууль зөрчиж байна гэсэн үг үү?
-Тийм. Бас нэг асуудал нь АТГ-т аль нэг байгууллагын ажилтан өөрийн байгууллага дээр байгаа хууль бус зүйлийн талаар мэдээлэхээр тухайн байгууллагын удирдах тушаалтанд мэдээлдэг. Нөгөө дарга нь ажилтнаа хавчина биз дээ. Нэр хүндийг гутаахаас эхлээд биднийг явсны дараа нөгөө ажилтанд дарга нар нь “Чи яваад хаа ч хүрэхгүй. Надад АТГ-т танил бий” гэдэг. Энэ үйлдэл нь АТГ авлигатай тэмцэх ажлыг үгүйсгээд байгааг харуулж байгаа юм. Тэр бүү хэл УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт сайд байхдаа АТГ-ын даргатай нийлж хууль зөрчсөн.
-Ойлгосонгүй.
-Авлигатай тэмцэх хуульд байхгүй Олон нийтийн дэд зөвлөл гэж байгуулсан. Хуульд байгаа ОНЗ-ийн ажлыг үгүйсгээд, хуульд байхгүй Олон нийтийн дэд зөвлөл гэсэн байгууллагыг байгуулсан.
-Хэдэн хүнтэй юу хийдэг байгууллага вэ?
-Энэ байгууллага 168 хүнтэй. Энэ байгууллагад ажиллах иргэдтэй гэрээ хийгээд сар бүр хөдөө орон нутагт ажиллаж байгаад нь 300, нийслэлд ажиллаж байгаад нь 500 мянган төгрөг өгдөг.
-Энд хэн ажиллах эрхтэй вэ?
-Бид дэд зөвлөлтэй хамтарч ажиллах зорилгоор нэрийг нь авах гэсэн боловч гурван удаа “нууц” гэсэн хариу авсан.
-Хууль зөрчсөн асуудал юм бол одоогийн сайд Нямдорж таслан зогсооно биз дээ?
-Энэ асуудал дээр би Нямдорж сайдтай сайн ойлголцсон. 2018 оны нэгдүгээр сард Нямдорж сайд АТГ-т “Энэ хууль зөрчсөн асуудлаа зогсоо” гэсэн үүрэг өгсөн. Харамсалтай нь нөгөө дэд зөвлөл чинь Иргэний хяналтын зөвлөл гэж нэрээ солиод өнөөг хүртэл ажилласаар л байна. 160 хүнтэй АТГ-ын дэргэд 168 хүнтэй авлигатай нууцаар тэмцэж байгаа юм шиг байгууллага ажилласаар л байна.
-УИХ-д матаж болдоггүй юм уу?
-Матаад байх юм байхгүй. УИХ-ын бүтцийн бүх байгууллагууд, бүх гишүүдэд энэ тухай мэдэгдсэн ч таг чиг.
-Ямар нэгэн зорилготой байгууллага байлгүй дээ?
-Миний харж байгаагаар ОНЗ хүчтэй үйл ажиллагаа явуулаад ирэхээр ийм байгууллага байгуулж олон нийтийг төөрөгдүүлж байна.
-Яаж?
-Иргэд тэр байгууллагыг ОНЗ-той андуураад мэдээллээ өгнө. Тэр нь ирсэн мэдээллийг АТГ-т шүүх боломж олгоно.
-Хуулийн сайдын шийдвэр хэрэгжихгүй байгаа хэрэг үү?
-Яахав дээ. АТГ-ын дарга УИХ-аас томилогддог болохоор сайдын гаргасан шийдвэр хэрэгжихгүй байгаа юм. Ийм болохоор л авлига газар аваад, иргэд бухимдах нэмэгдээд байна шүү дээ.
-Танд шинэ хувилбар байна уу?
-Прокурорын дэргэд байгуулж болно. Эсвэл нийт сонгогчдын санал хураалтаар.
-Орон даяар уу?
-Яагаад болохгүй гэж.
-Зардал гарна биз дээ?
-Авлигад явж байгаа мөнгөнөөс их гарахгүй шүү дээ.
-Хэд явж байгаа юм.
-2007 оны судалгаагаар 250 гаруй тэрбум төгрөгийн хохирол учраад 1.6 хувь нь эргэж төлөгдсөн.
-Ерөнхий прокурор асан Д.Дорлигжав шалгагдаж байна?
-Бараг энэ тухай л асуух гэж ирсэн биз дээ. Бид амьдралынхаа талыг ардчиллын төлөө зориулсан хүмүүс. Би тэр Ганболд гэдэг залуугийн анхны ярианд итгээгүй. Харин Дорлигжав өөрөө “Данс андуурч мөнгө орж ирсэн” гэж ярихаар нь үнэхээр цочирдсон.
-Яагаад?
-Тэр үедээ олон нийтэд мэдэгдсэн бол өнөөдөр ийм асуудал үүсэхгүй байсан юм.
-Авлигын эсрэг хоёр хууль, хоёр мөрийн хөтөлбөр батлагдсан гэдэг нь ямар учиртай юм бэ?
-Анх 1996 онд нэг хууль батлаад хэрэгжээгүй. Дараа нь 2006 онд дахин нэг хууль батлаад 2007 онд хэрэгжиж эхэлсэн. Энэ хуулиудыг дагаж бас хоёр хөтөлбөр батлагдсан.
-Эхний хууль, хөтөлбөрийн тухай сонсоогүй юм байна.
-Та бүү хэл би хайгаад олохгүй байна.