Монгол ямаа
Өмнөд Монголын Баяннуур хотын Хангин хойд хошуунд 2016 оны хавар клоны аргаар өндөр чанартай ноолуурын үүлдрийн цагаан ямаа гаргаж авсан. Баяннуурын аж үйлдвэрийн тойргийн мэргэжилтнүүд клоны аргаар гаргаж авсан хоёр ишгийг дэлхийн хамгийн өндөр чанарын ноолуур өгнө хэмээн тухайн үед онцолж байсан билээ. Клоны аргаар хувилж гаргаж авсан ишигнүүд эхнээсээ шүдэлж байгаа гэсэн үг.
Ишигнүүдийг ноолуур нь 13.89 микрон нарийн сэрхний эсийг ашиглан гарган авсан юм байна. Баяннуурын хувьд ноолуурын цагаан ямаагаараа дэлхийд алдартай. 1990-ээд оноос тэр хавийн малчид ноолуурын чанар биш, гарцад илүүтэй анхаарч эрлийзжүүлсэнээр ноолуурын хялгас бүдүүрч 16-18 микрон хүрч Баяннуурын ноолуурын цагаан ямааны үүлдэр устахад хүрээд байсан юм. Үүнд БНХАУ-ын Засгийн газрын зүгээс яаралтай арга хэмжээ авч 2013 оноос ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийж нарийн ширхэгт ноолуурын ямаа үржүүлэх, хамгаалах ажлыг эрчимжүүлж ноолуурын цагаан ямааг үржүүлэх, хамгаалах ажлыг хурдацтай явуулсны үр дүнд 2016 онд анхны төлөө хүлээн авсан нь тэр. Хятад улс клоны буюу амьтныг хувилах аргаар гаргаж авсан уг ямаанаас 13.89 микроноос ч нарийн хялгастай ноолуур гарна хэмээгээд “Дэлхийн хамгийн өндөр чанартай ноолуурын ямааг клоны аргаар гаргаж авлаа”, “Өндөр чанартай ноолуурын ямааг анх удаа клонын аргаар гаргалаа”, “Дэлхийн хамгийн анхны клонжуулсан ноолуурын ямаа” хэмээн тухайн үед хүчтэй сурталчилж, ноолуурын зах зээл дэх идэвхтэй тоглогч, хөрөнгө оруулагчдын харааг өөртөө татаж чадсан. Тэрнээс улбаалж дэлхийн нөлөө бүхий зарим мэдээллийн хэрэгслээр “Хятадууд superfine ноолуурын ямаа үржүүлж байна” гэж мэдээлж байсан юм. Энэ нь тухайн зах зээл дэх бизнесмэнүүдийн харааг өөртөө татах гэсэн идэвхжүүлэлтийн арга байсан байх талтай.
Монголын ноос ноолуурын холбооноос 2003 онд гаргаж байсан судалгаанд дурдсанаар Монгол үүлдрийн ямаа, Өнжүүл үүлдрийн хэсэг, Залаа жинстийн цагаан, Эрчим, Баяндэлгэрийн улаан, Буурал, Өлгийн улаан, Говь гурван сайхан, Уулын бор, Алтайн улаан үүлдрийн хэсэг гэсэн үүлдэр, үүлдрийн хэсэг, омгийн ямааг үржүүлдэг талаар дурдаж дэлхийд ноолуурын чанараараа Хятад нэгдүгээрт, Монгол хоёрдугаарт ордог гэжээ.
Хятадуудын мэдээлж буйгаар клонын аргаар гаргаж авсан өндөр чанарын ноолуур өгөх ишигнүүд нь
Хятад улс Баяннуурын клонын аргаар гаргаж авсан цагаан ямаанаасаа 13.89 микроноос ч нарийн хялгастай ноолуур авна гэж байгаа ч Монгол Улсын эрдэмтэд 2015 оны хавар мах, ноолуурын чиглэлийн ямааны шинэ үүлдэр гаргаж авсан юм. “Завхан-Буурал” нэртэй уг үүлдрийн ямааны ноолуурын урт нь 5.6-6.8 см, нарийн голч нь 13.7-14.2 микрон. Уг үүлдэр нь бусад ямаанаас 3-8 кг-аар илүү жинтэй. “Завхан-Буурал” үүлдрийн ухныг манай улсын 11 аймгийн 60 гаруй суманд хээлтүүлэгчээр авсан юм байна.
2008, 2009 оны үеэс манай эрдэмтэд ноолуурын хялгасны бүдүүрэлтэд анхаарал хандуулж олон талын ажил явуулсны үр дүнд монгол ямааны ноолуурын ширхгийн голч 13-16 микрон, урт нь 38-43 мм болжээ. Хятад, Энэтхэг, Иран зэрэг орны ямааны ноолуур байгаль, цаг уурын онцлогоосоо шалтгаалан манайхаас 1.5-2 микрон бүдүүн, 5-7 мм богино. Ноолуурын ширхэг нарийхан байх тусмаа зөөлөн байдаг учир зөөлөн, хөнгөн, дулаан байдаг. Тиймээс монгол ноолуур дэлхийд сүүлийн арав гаруй жил нэгдүгээр байрт явж байгааг сүүлийн үеийн судалгаанууд харуулж байна.
МННХ-ны 2003 оны судалгаагаар
2015 онд гаргаж авсан “Завхан-Буурал” үүлдэрийг клонын аргаар гаргаж авсан Баяннуурын цагаан ямаатай харьцуулбал
Хятадын Засгийн газар үйлдвэрүүддээ хүүгүй зээл олгох замаар монгол ноолуурыг их хэмжээгээр авч өөрийнхөө ноолууртай хольж бүтээгдэхүүнийхээ чанарыг сайжруулдаг хэмээн хардуулдаг. Тиймээс тус улсаас ноолуурын салбар дахь нэр хүндээ хамгаалахын тулд Баяннуурын цагаан ямааг түшиглэж клонын аргаар хувилсан ямаанаасаа 13.89 микроноос ч нарийн ноолуур авна хэмээн зарласан байх ч талтай л даа.
Ховд аймгийн Алтай сумын улаан зүсмийн үүлдрийн ямааны ноолуурын микрон 13.6 гэж 2003 онд тэмдэглэгдсэнээс үзэхэд Өмнөд Монголын Баяннуурын клонын аргаар гаргаж авсан цагаан ямаа нь дэлхийн хамгийн өндөр чанартай ноолуурыг өгнө нь гэдэг нь худлаа болж байгаа юм.
Монголын ноос ноолуурын холбооноос 2003 онд гарсан судалгаанд монгол ноолуурыг 15.5-16.0 микрон, 38-43 мм урт гэж тодорхойлж байсан бол харин сүүлийн үеийн танилцуулгадаа монгол ямааны ноолуурын ширхэгийн голч 13.0-16.5 микрон, дундаж урт нь 38-45 мм гэж тодорхойлох болжээ.
Энэ бүхнээс харахад дэлхийд хамгийн өндөр чанартай, нарийн микронтой, урт ноолуур нийлүүлж байгаа нь Монгол Улс. Тэгэхээр монгол ноолуур дэлхийн хамгийн өндөр чанартай ноолуур гэдэг нь хэвээрээ юм байна.