“Эрдэнэс Таван толгой” урд хөрш рүү экспортлох нүүрсний үнээ 50 ам.доллар болгож өсгөсөн нь сүүлийн үед дуулдсан цорын ганц таатай мэдээ байлаа. Өмнөх улирлын үнээс нь 1.8 дахин хувиар нэмж чадлаа гэж “Эрдэнэс Таван толгой” компанийнхан мэдээлнэ лээ. Чамлахаар чанга атга, болж л байна.
Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн “Чалко”-той үнээ дахиад ярь, өсгөж чадахгүй бол өөр зам бий шүү” гэж чанга дуугараагүй бол “Эрдэнэс Таван толгой”-н дарга нар өнөөдрийг хүртэл өмнөх шигээ “Гэрээндээ тэгээд тусгачихсан юм чинь бид юу ч хийж чадахгүй” хэмээн мөрөө хавчсан шигээ суух байсан биз. Тус компанийн удирдлагууд өмнө нь хэд хэдэн удаа “Нүүрсний үнийг нэмэх боломжгүй, тэгээд ч коксжих нүүрсний энэ удаагийн үнийн өсөлт түр зуурынх” гэсэн агуулгатай тайлбар хийснийг хэвлэлийн хуудаснаас харж болно.
Гэвч “Чалко”-той үнэ яривал дэлхийн зах зээлийн жишгээ дагаад өсгөөд явах бүрэн боломжтойг саяын жишээ харууллаа. Ер нь яаж ч бодсон ямар ч бизнесмэн нүдэн дээр нь хэдэн зуун хувийн үнийн өсөлт үзүүлж буй бүтээгдэхүүнийг ичмээр бага үнээр аваад гүрийгээд сууна гэж байхгүй л дээ. Манай талаас “Дэлхийн зах зээл дээр өндөр үнээр зарагдаж байгаа нүүрсээ бид ийм бага үнээр зарахгүй. Үнээ өсгөмөөр байна” гэчихэд л “Чалко” хэлэлцээний ширээний ард суух байж. Манай талтай хэлэлцэж тохиролцоод өмнө нь авч байсан үнээ 1.8 дахин хувиар өсгөчихсөн нь үүний хамгийн том нотолгоо.
Ямартай ч тонныг нь хориодхон доллараар зарж байсан өндөр чанарын коксжих нүүрсээ ирэх сард 50 ам.доллар, он гаргаад 60 ам.доллараар зарах нь тодорхой болчихлоо. Гэхдээ коксжих нүүрсний дэлхийн зах зээл дээр галзуурч буй үнийг бодохоор 50 ам.доллар гэдэг тэгтлээ баярлаж хөөрцөглөхөөр ханш биш. Австралийн далайн эргийн боомтууд дээр FOB нөхцөлтэй, сайн чанарын коксжих нүүрс өнгөрсөн долоо хоногт 305-310 орчим ам.доллараар зарагдсан. Өнгөрсөн өдрүүдийн үнийн өсөлт энэ долоо хоногт ч хадгалагдаж байна.
Мэдээж Хятадын зах зээл дэх үнэ дотоод олборлолт гэдэг утгаараа Австралийнхаас арай доогуур л даа. Гэхдээ Австралийн үнийн түвшинг дагаж явдаг онцлогтой. Энэ долоо хоногийн хувьд Хятадын Шанси, Хэбэй, Шандонг зэрэг аж үйлдвэрийн гол бүсүүдэд коксжих нүүрс чанар, үзүүлэлтүүдээсээ хамааран 180-279 ам.долларын ханштай байна. Өнгөрсөн долоо хоногийнхоос дунджаар 150-200 юаниар өссөн үзүүлэлт. Эндээс харахад Австрали, Хятадын зах зээл дэх коксжих нүүрсний үнэ ханшийн аль аль нь өнгөрсөн сарынхаас ойролцоогоор 25 орчим хувийн өсөлттэй байгаа юм. Харин түрүү жилийн өдийтэй харьцуулахад коксжих нүүрс дэлхийн зах зээл дээр 250-300 хувийн өсөлт үзүүлсэн гэсэн аварга тоо байна.
Коксжих нүүрсний үнэ ирэх жилүүдэд тэгтлээ доошлохгүйг мэргэжлийн байгууллагуудын таамгаас харж болно. “China coal resource”-ийн шинжээчид
Ямартайчтонныгньхориодхондоллараарзаржбайсанөндөрчанарынкоксжихнүүрсээирэхсард 50 ам.доллар, онгаргаад 60 ам.доллараарзарахньтодорхойболчихлоо. Гэхдээкоксжихнүүрснийдэлхийнзахзээлдээргалзуурчбуйүнийгбодохоор 50 ам.долларгэдэгтэгтлээбаярлажхөөрцөглөхөөрханшбиш.
Дахин давтан хэлэхэд төмөр замгүй бол монгол нүүрс моодонд орохгүй. Хэчнээн нэг цонхны үнэтэй байлаа ч, арав хорин ам.доллараар зугуухан нэмээд ч шороон замаар тоос бужигнуулан давхидаг өнгөрсөн зууны болхи тээвэртэйгээ аж төрвөл Таван толгойн нүүрс Австралийнх шиг 300 хүрч өндрөө авахгүй нь хэтээсээ тодорхой асуудал.
“Хятадын Засгийн газар нүүрсний нийлүүлэлтийг буцаагаад нэмэгдүүлэх бодлого барьж эхэлсэн учраас ойрын хугацаанд нүүрсний үнийн өсөлт тогтворжино” гэж байна. Нүүрсний үнэ дээр таамаг гаргасан бусад байгууллагын дүгнэлтүүдийг тоймлоод хэлэхэд одоогийн үнийн өсөлт он гарсаар зогсоно, бага зэргийн бууралт ажиглагдана, гэхдээ өнгөрсөн жилүүдийнх шиг шалдаа унахгүй юм байна.
Таван толгойн нүүрсний үнэ 1.8 дахин нэмэгдсэн нь сайн хэрэг, Баруун Цанхийн олборлолт эхэлж, төсөвт орох мөнгө нэмэгдэнэ гэдэг таатай мэдээ. Гэхдээ өндөр чанарын коксжих нүүрсний нөөцөөрөө цэнхэр гаригтаа томоохонд тооцогддог Таван толгойн нүүрсийг дэлхийн зах зээлийн үнэд хүргэхэд бол чамлалттай, гал унтраах төдий арга. Шуудхан хэлэхэд ийм аргаар монгол нүүрс дэлхийн зах зээлийн үнэд хэзээ ч хүрэхгүй. Учир нь дэлхийн зах зээлийн түвшинд зөвхөн угааж, баяжуулсан нүүрс л яригддаг. Хоёрдугаарт, улиг болтлоо яригдсаар ирсэн тээврийн асуудал. Дахин давтан хэлэхэд төмөр замгүй бол монгол нүүрс моодонд орохгүй. Хэчнээн нэг цонхны үнэтэй байлаа ч, арав хорин ам.доллараар зугуухан нэмээд ч шороон замаар тоос бужигнуулан давхидаг өнгөрсөн зууны болхи тээвэртэйгээ аж төрвөл Таван толгойн нүүрс Австралийнх шиг 300 хүрч өндрөө авахгүй нь хэтээсээ тодорхой асуудал. Тээврийн зардалд хамгаа бардаг өнөөгийн загвараар хол явахгүй гэдгийг гадаад, дотоодын эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын чигийн чуулган бүр дээр ярьдаг ч манай төр төмөр замтай болъё гэж тэгтлээ хүчилдэггүй. Өнөөгийнхөөрөө байвал дарга нарт мөнгө төгрөг ийш тийш зувчуулах боломж илүү учраас гэсэн тайлбар давтамжтай дуулддаг. “Эрдэнэс Таван толгой”-н үе үеийн удирдлагууд засаг солигдож суудлаасаа буунгуут АТГ-ын хараанд ордгийн цаад учир нь ерөөсөө энэ л дээ.
М.Энхсайхан өмнөх засгийн үед Таван толгойг зах зээлийнх нь жамаар хөдөлгөх гээд хүчрээгүй. Мань эр Таван толгой шиг мега төслийн хувьд тээвэр, олборлолт, борлуулалт гээд бүх зүйл нь цогц менежмэнтээр явах ёстой гэж өчнөөн тайлбарлаад бараагүй. Сүүлдээ арга нь барагдаад Швед рүү элчингээр явчих шиг боллоо. Төр, засгийн эрх баригчид мега төслийн талаар М.Энхсайханаас ч муу ойлголттой, Таван толгойг “Сумитото”, “Шинхуа” мэтийн аваргуудтай хамтраад хөдөлгөх нь эдийн засагт нэмэртэйг ойлгохгүй гэнэн тэнэгтээ коксжих нүүрсний ордоо таг гацаачихсан юм биш л дээ. Гэхдээ эдийн засаг тартагтаа тултал уруудчихсан өнөөдрийн хувьд авахаар төлөвлөж буй өр зээлээс өөр найдах ганц юм гэвэл Таван толгойг зах зээлийнх нь жамаар хөдөлгөх. Өндөр чанарын коксжих нүүрсийг нь австраличууд шиг аятайхан үнээр зарах боломж ингэж л нээгдэнэ. Олон улсын үнэлгээний агентлагууд улсыг нь банкуудтай нь өндөр эрсдэлтэй гэж дүгнээд, эдэнд мөнгөө битгий өгөөрэй гэсэн сануулгыг хөрөнгө оруулагчдад өгчихсөн хэцүүхэн үед өөрсдөдөө наалдах хэдэн төгрөгийн төлөө Таван толгойгоо таг гацааж “гэнэн царайлахгүй” байлгүй дээ.