Category: соёл-урлаг

Ерөөлч, магтаалч Б.Пүрэвсүхтэй ярилцлаа.

-Таны сүүлийн үеийн уран бүтээлийн олз омгийн талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Миний хувьд Монголынхоо зан заншил, ардын язгуур урлаг аман зохиол буюу ерөөл, магтаалыг өөрийн хэмжээнд орчин цагийн залууст ойлгомжтой байдлаар хүргэхийн тулд дуу гэхээс илүүтэй аялгуут ерөөл гэдгээр гаргаж байгаа. Зарим хүмүүс дуу гэж ойлгож байна. Хүмүүст ойлгомжтой байлгахын тулд “Энх явж мөнх жарга”, “Ерөөе өө” буюу “Ертөнцийн наранд ивээгдэж есөн үеэрээ жаргаж яваарай” зэрэг аялгуут ерөөл гаргасан. Хамгийн сүүлд “Ай хө зэ хө” гэсэн Ганнам стилийн дуу гаргалаа. Тун удахгүй мөн нэгэн аялгуут ерөөл гаргах гэж байна. Энэ нь үсний найр, унаганы тамга, эсгий хийх, гэрийн ерөөл, бэр гуйх ерөөл гээд бүгдийг багтаасан дүрстэй, аялгуутай сонирхолтой аялгуут ерөөлийг гаргах гэж байна. Хүүхдийн даахь үргээхэд хамгийн эхэнд хаанаас нь авдаг, унага тамгалахдаа ямар өдөр тамгалдаг зэрэг яг дүрсээр нь харуулж, хажууд нь ерөөлөө тавьж аялгуут ерөөл хийхээр төлөвлөж байна. Ардын мартагдах гэж буй өв соёлыг орчин цагийн залуучуудад сонирхолтой хэлбэрээр хүргэхийн төлөө явж буй энгийн нэгэн залуу байна даа.

-Та саяхан орон нутгуудаар аялан тоглолт хийж явсан уу. Ард түмэн хэрхэн хүлээн авч байв?

-Энэ тоглолт нь миний ганцаарчилсан тоглолт биш. Орон нутгаар дуучин Б.Уранзаяагийн аялан тоглолтод хамтран оролцож ирсэн. Ард түмэн намайг маш сайхан, бараг миний тоглолт юм шиг л хүлээж авсан. Нэг, хоёр жилийн дараа өөрийн тоглолтоо хийвэл их гоё хүлээж авах байдалтай байна лээ.

-Таны аав, ээж мөн бэлэн цэцэлж шүлэг зохиодог хүмүүс байдаг гэсэн үү?

-Манай Өмнөговь аймгийнхан их сайхан ерөөлч ард түмэн байдаг. Бусад эгэл жирийн сайхан ард түмэн минь нутагтаа чимээгүй амьдарч байдаг. Манай аавын хувьд сайхан дуулдаг хүн бий. Ээж минь монгол хэл, уран зохиолын багш, мөн шүлэг зохиодог. Дуулж буй нь аавыгаа дуурайсан, шүлэг зохиодог нь ээжийгээ дуурайсан. Аав, ээж минь нутагтаа ажиллаж амьдарч байгаа.

-Ерөөлч хүн их ном уншдаг байх ёстой гэдэг шүү дээ. Таны хувьд сүүлийн үед ямар ном уншсан бэ?

-Ном унших завдал олдохгүй л байна. Сүүлд “Ногоон нүдэн лам” номыг эхлүүлэн талд нь оруулаагүй орхисон. Уншиж дуусгах гэж үзэж байна. Саяхан “Тамгагүй төр” жүжгийг үзлээ. Үнэхээр их зүйл бодогдуулж, нүд, сонорыг нээсэн уран бүтээл байлаа. Тоглолт хийвэл тийм хэмжээний тоглолт хиймээр юм байна даа гэж харсан. Тайз засалт, үг хэллэг, үгийн яруу үнэхээр сайхан байсан. Ерөөл дотроо ч шингээмээр текстүүд их байлаа. Ер нь драмын жүжиг үзэж, ном сайн уншиж баймаар юм байна. Тэгснээр үг хэл илүү уран яруу болно. Ерөөлч хүний бэлтгэгдэж ерөөлч болохын гол үндсэн суурь нь ажиглалт. Мөн ном унших. Ном уншсанаар ой тогтоолт сайжрахын зэрэгцээ ухаан тэлж уран яруу болдог. Үүнийг мундаг ерөөлчид л хэлдэг байлаа. Би өөрийн амьдралдаа хэрэгжүүлэн өөр дээрээ мэдэрч байна. Урлагийн замаар явж буй залуус ном сайн унших хэрэгтэй.

-Ерөөлч хүнийг гярхай байж эргэн тойрноо сайн ажигла хэмээдэг гэсэн үү?

-Ер нь ажигласан байхад цаанаасаа орж ирдэг.

Бид хоёрын ярилцаж буй өрөөг ерөөлөөр илэрхийлж буй нь:

“Харж ажиглаад байвал

Хананы нүдэн дээрээ алтан шармал тоног тоноглосон байна

Агуу дээдсийн өлгий алдар цуутай хаадуудын зураг хөргийг

Ард түмний мэлмий сонорыг баясгахаар

Алдар нэр, үүх түүх, удам судартай нь үнэхээрийн гайхалтай үгүй л дутуугүйн гачаалгүй ханан дээрээ суурилуулжээ

Хүй нэгдлийн үеэс улбаатай

Хүн болгоны дээдэлж байдаг бодол санаа нь гүйцсэн босоо Монгол бичгээ

Жаран жарандаа жаргалтай сайхныг бодолцож

Жаазанд хийн шилэн хоргонд байрлуулжээ” Энэ өрөөг ажигласан байсан учраас шууд хэлж байна. Тухайн орчин, нөхцөлөө ажиглаагүй байсан ч хурдан сэтгэж, харсан зүйлээ мөр толгой холбон хэлэх хэрэгтэй. Эртний ховор нандин хэллэгтэй түүхэн номуудыг сайн уншвал сонин содон, хүн хэлдэггүй үг хэлнэ. Хүн болгоны хэлдэг үг онц сонин биш гэж боддог.

-Та өөрөө ерөөлөө зохиодог учраас таны хэлсэн ерөөл давтагддаггүй гэж сонссон. Өмнө нь хэлж байсан ерөөлөө санадаггүй гэсэн үү?

-Ямар нэгэн үйл ажиллагаа болохоос өмнө тухайн үед нь зохиож ерөөлөө хэлдэг. Миний ерөөл давтагддаггүй. Нэг ерөөл нэг л хэлэгддэг. Тухайн үед орж ирээд л гараад явчихдаг. Энэ бол манай Өмнөговь аймгийн нутаг газар, усны онцлог юм. Дундговиос дуучин ард төрдөг бол Өмнөговиос ерөөлч ард түмэн төрдөг. Үүнийг ууж буй ус, уул, ургамал газарзүйн онцлог гэж би ойлгож боддог.

-Ерөөл гэдгийг та хэрхэн ойлгож авч үздэг вэ?

-Ерөөл гэдэг бол амны билгээс ашдын билэг учраас үг их хүчтэй байдаг. Ерөөл маань ирээдүйд болох гэж буй зүйлийг дуудаж биелүүлдэг. Тиймээс урт настай удаан жаргалтай, эрүүл энх саруул сайхан, элбэг дэлбэг баян хангалуун элэг бүтэн амьдраарай гэж энэ бүрийг дуудаж биелүүлж байдаг учраас ерөөл их хүчтэй. Үг гэдэг өөрөө их шидтэй. Чи муу, муухай хүн гэвэл тэр хүн муу л байна. Чи сайн, сайхан, эрдэм номтой болоорой гэж хэлбэл тийм л байна. Өөрийн амнаас муу үг гаргаж хэлээд хэрэггүй. Хүнд муу үг битгий хэлж байгаарай. Миний хувьд ерөөл гэдэг ардын аман зохиолыг барьж авч дэлгэрүүлж буйн хувьд аль болох хүнтэй эетэй эвтэй, мэндтэй устай сайн сайхан зүйлийг ярьж явбал биелнэ гэж боддог. Би ерөөл биеллээ олдог гэдгийг өөрийн биеэрээ мэдэрсэн. Би хэдэн жилийн өмнө гэр бүлийнхэндээ “Би олны танил болно, би од болно” гэж хэлэхэд тэд тоодоггүй байсан. Чи ажил олж хий гэж хэлдэг байсан. Тухайн үед амьдрал хэцүү мөнгө, орлогогүй байсан. Урлагийн сургууль төгссөн хүн, би урлагийн хүн, урлагаар л амьдарна гэдэг байсан. Эхнэртээ ч анх танилцаж байхдаа, найзууддаа ч би од болно гэж хэлдэг байсан. Тэгээд одоо биеллээ олж олон түмэндээ танигдан ерөөл билгээ тавин хүндлэгдэж явж байна.

-Та цаашид юуг төлөвлөж байна вэ?

-“Ерөөе өө” гэсэн есөн аялгуут ерөөлтэй цомог энэ намар гаргах бодолтой байна. Цомгийн баяраа хийсний дараагаар ирэх жил мартын 8-ны үеэр бие даасан тоглолтоо хийх бодол байна.

-Ерөөлч болохоор сонирхож буй хүн юунд анхаарах хэрэгтэй вэ?

-Ер нь аливаа зүйлийг ажигладаг, сэргэлэн, яриа хөөрөө сайтай, бэлэн цэцлэх урлагт ном их уншдаг л байгаарай гэж хэлмээр байна. Ажиглалт сайн хийх хэрэгтэй. Урьдчилан харж нүдээрээ тархиндаа хадгалсан зүйлээ амаараа уран яруу үг холбон гаргадаг. Ерөөлийг өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гэсэн гурван цагт зангиддаг зарчимтай.

-Та манай уншигчдад зориулан ерөөлийн үгээ хайрлана уу?

-За “Өдрийн сонин”-ыг уншигч олон түмэндээ эрүүл энхийн ерөөлийг тавья. Эрүүл байвал бид бүгдийг амжуулж бүгдийг үзнэ.

Жаргалан жаргалан жаргалан

Энэ ертөнцийн түмэн жаргалан

Түүний дотроос чухам жаргалан

Эрүүл энхийн нэгэн жаргалан гэж их зохиолч Б.Нацагдоржийн эшлэлийг би хэлэх их дуртай. Тиймээс эрүүл байх хэрэгтэй. Би сүүлийн үед хандивын тоглолтуудад маш их оролцож байна. Ходоодны хорт хавдар, элэгний хорт хавдар, цусны өвчин зэрэг маш их өвчин байна. Тийм учраас монголчууд минь идэж буй хоол хүнсэндээ анхаарч шарсан хуурсан хоол битгий идээрэй. Хүүхдүүддээ шарсан хуурсан хоол бага өгөөрэй гэж хэлье. Эрүүл энхийн жаргалыг эрхэм олон монгол түмэндээ өргөн дэвшүүлье. Эрүүл энх, саруул сайхан, элгээрээ энх амгалан, төрлөөрөө төвшин жаргалтай, энх явж мөнх жаргаарай. Ертөнцийн наранд ивээгдэж, есөн үеэрээ жаргаж яваарай гэсэн ерөөлийг өргөн дэвшүүлье.

“Лотус Йог” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал М.Биндэръяатай ярилцлаа.

-Иог анх хэрхэн үүсч байсан талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Бидний йог гэдэг үгээр ихэвчлэн тодорхойлдог дасгал хөдөлгөөн нь йогийн нэгээхэн техник юм. Йогийн гүн ухааны чухал бичвэрүүдийн нэг болох Maharishi Patanjali-н Yoga Sutra-д тайлбарласнаас үзвэл йог нь аливаа зүйлд төгс төвлөрлийг олж, нэг төвт сэтгэлийг үүсгэх арга зам юм. Хэт гүн гүнзгий рүү нь орохгүйгээр хамгийн энгийнээр тайлбарлавал бидний оюун санаа олон тийш цацрах гэрлийн чийдэн мэт үргэлж олон зүйл рүү зэрэг чиглэж байдаг. Магадгүй яг одоо энэ өгүүлбэрийг уншиж байхдаа ч та өөр зүйлийн тухай бодож байж болох юм. Йймээс бид аливаа хийж байгаа зүйлээ 100 хувийн бүтээмжтэйгээр хурдан шуурхай хийж чадахгүй байх нь их. Харин олон тийш сарниж байгаа оюун санаа тухайн мөчид хийж буй зүйлдээ бүрэн төвлөрч чадвал бидний аливаа зүйлийг хийж гүйцэтгэх бүтээмж хэд дахин нэмэгдэхээс гадна тэр зүйлд зарцуулж байгаа цаг хугацааг ч хэмнэх боломжтой. Хүн бүр өөрийн үүрэгт ажилд ийм бүтээмжээр хандаж чадвал нийгэмд хүртэл олон эерэг өөрчлөлтүүд гарах болов уу.

Йог нь өөрийгөө бүх түвшинд таньж мэдэх, үүнд тулгуурлан хөгжүүлж, өөрийн өгөгдсөн өгөгдөл болон үүрэг хариуцлагын хүрээнд бүтээмжтэй бөгөөд бүрэн дүүрэн амьдрах ухаан юм. Үүний тулд йогт оюун санааг дасгалжуулж, биднийг сатааруулж байгаа олон бодол, амьдралын явцад үүссэн дурсамж туршлагаас үүдэлтэй харах өнцгөө ойлгож анзаарах, бүх зүйлийг өөр өөрийн тэрхүү өнцгөөс биш, харин илүү бодитоор харж сурахад чиглэсэн олон дасгал техникүүд байдаг. Түүнчлэн хүн аливаа зүйлийн мөн чанарыг олж мэдэхээс өмнө биеийн хувьд эрүүл байх шаардлагатай тулгарна. Тиймээс йогийн ухаанд эрүүл урт наслахын тулд хийж болохуйц олон техник дадлууд байдаг. Эдгээр техникүүдийн нэг нь бидний йог гэдэг үгээр төсөөлдөг йогийн дасгал хөдөлгөөн юм. Ингээд харвал йог нь маш өргөн цар хүрээний мэдлэгийг хамарсан нэг цогц ухаан.

Йог нь бидний мэдэхээр 5000 гаруй жилийн түүхтэй шинжлэх ухаан. Харин яг системтэйгээр йог гэж нэрлэгдээгүй болохоос эх үүсэл нь хүн төрөлхтөн үүссэн цагаас эхлэлтэй гэж үздэг.

-Йог дасгал хийх нь хүний бие эрхтэнд ямар нөлөө үзүүлдэг вэ?

-Юун түрүүнд эмчилгээний йогийн чиглэлээр нарийвчлан суралцаагүй бол, мөн өөрөө анагаахын суурьтай эмч хүн биш бол йогийн хүний биеийн эрхтэн системд үзүүлэх үр нөлөөллийн талаар аливаа нэгэн судалгааны үндэслэлгүйгээр, ялангуяа ийм үр дүн гаргаж эмчилнэ гэх зэргийн зүйлсийг ам бардам ярих нь йогийн багшийн ёс зүйд төдийлөн нийцэхгүй гэж боддог. Тиймээс би эрүүл мэндтэй холбоотой асуудалд их болгоомжтой ханддаг. Йогийн дасгалыг өдөр тутамдаа хийж, бусдад зааж, өөртөө болон бусдад тодорхой хэмжээний үр дүн харж буйн хувьд йог хийснээр хүний эрүүл мэндэд маш их эерэг өөрчлөлтүүд гарч болно гэдгийг бодитоор мэдэрсээр явна. Йогийн дасгалыг тогтмол хийснээр амьсгал уужим болж уушгины багтаамж нэмэгдэн хүчилтөрөгчийн шингээлт сайжирна. Мөн биеийн бараг бүх булчин, тэр дундаа жирийн үед төдийлөн хөдөлгөөнд оролцдоггүй гүний булчингууд хүртэл ажиллагаанд ордог. Өнгөц болон гүний булчингууд хүчтэй болсноор үе мөч, нуруу нугалмаа аливаа нэгэн бэртэл гэмтлээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой болно. Цусны эргэлт сайжирч булчинд болон эрхтэн системд очих хүчилтөрөгчийн хэмжээ нэмэгдэнэ. Тунгалгийн урсгал сайжирснаар биеийн хоргүйжүүлэх процесс идэвхжинэ. Төдийлөн хийдэггүй хөдөлгөөнийг хийх явцад тархинд шинэ мэдрэлийн холбоосууд үүсч оюуны чадавх нэмэгдэнэ. Хүний биеийн сунгалт сайжирч, хүч тамир нэмэгдэхээс гадна бодисын солилцоо эрчимжиж, дааврын тэнцвэрт байдал хадгалагдана гэж хэлэх байна.

-Эрүүл байхын тулд юунд анхаарах хэрэгтэй гэж йогийн ухаанд үздэг вэ?

-Хүн бие сэтгэл оюун санааны хувьд тэнцвэртэй эрүүл байхын тулд Aahaar буюу хооллолт, Vihaar буюу амралт, Achaar буюу зөв дадал зуршил, өдрийн дэглэм, Vichaar буюу эерэг бодол хандлага гэсэн дөрвөн зүйл дээр ажиллах хэрэгтэй. Йогийн дасгал хөдөлгөөн Achaar буюу зөв дадал зуршил, өдрийн дэглэм гэдэг ойлголтын нэг хэсэг. Тэгэхээр бид зөвхөн йогийн матан дээр гараад нэг цаг хөдлөхөөс гадна хооллолт, амралт болон эерэг бодол хандлагадаа анхаарах хэрэгтэй. Тиймээс йог хийнэ гэдэг нь зөвхөн дасгал хийхийг хэлэхгүй бөгөөд эдгээр бүхэл талын дадлыг үүсгэж байж цогц утгаараа йог хийж байгаа болно.

-Йогоор хичээллэх нь ямар давуу талтай вэ?

-Хүний биеийг махан биеэс гадна энергийн бие, оюун санааны бие, ухамсрын бие болон баяр жаргалант бие буюу бидний дотоод мөн чанар гэсэн таван давхаргаас бүрддэг гэж үздэг. Эдгээр бүхий л түвшинд бид нарийн уялдаа холбоотойгоор амьдардаг тул аль нэг давхаргад асуудал гарахад бусдадаа нөлөөлдөг. Гэтэл бид ихэнхдээ аль нэг давхаргынхаа тэнцвэрт илүү ихээр санаа тавьдаг. Харин йогоор хичээллэснээр аливаа хүн зөвхөн махан биеийн өв тэгш хөгжилд хүрээд зогсохгүй, энерги, оюун санаа, сэтгэл зэрэг бүхий л түвшинд тэнцвэрийг олох боломжтой. Хамгийн наад захын жишээгээр тайлбарлахад хүмүүс илүүдэл жинтэй бол энэ асуудлыг ихэнхдээ зөвхөн махан бие талаас нь авч үзэж шийдэхийг оролддог. Аливаа нэгэн тураах дэглэмийг барьж дасгал хөдөлгөөн хийхийг хичээдэг. Гэтэл жин авахад нөлөөлсөн зуршил, сэтгэл санааны байдал, олон хүчин зүйлийг ойлгож дүгнэж уг үндсээр нь засаагүй тохиолдолд дэглэмээ барихаа больж дасгал хөдөлгөөн хийхээ болих үед буцаад бүр ч илүү жин авах хандлагатай байдаг.

Нөгөө талаас хүмүүс илүүдэл жингээсээ болж өөртөө сэтгэл хангалуун бус байгаа харагддаг. Гэтэл хэдий жингээ хассан ч гэсэн сэтгэл хангалуун биш байсаар байх тохиолдлууд олон байдаг. Йог бол бие сэтгэл, оюун санааг аль нэгийг нь орхигдуулахгүйгээр тэнцвэртэй болгож чадна.

Йогийн байрлалуудыг хийж байхдаа аливаа хүн өөрийгөө илүү их анзаарч сул талаа мэдрэн хүлээн зөвшөөрч тэр талуудаа засаж байдаг. Тухайлбал, йогийн хүч чадал суулгах дасгал байрлалуудыг барих үед бидний махан бие хүчтэй болоод зогсохгүй сэтгэлд хат сууж байдаг. Харин сунгалтыг шаардсан уян чанарыг хөгжүүлдэг байрлалуудыг хийх явцад бид өөрийгөө чөлөөлж сурдаг. Ингэснээр баригдмал байдлаасаа салж аливаад уян хатан хандах чөлөөтэй сэтгэлгээг өөртөө бий болгох боломжтой. Харин тэнцвэрийн дасгалуудыг хийх үед хүн оюун санаагаа маш сайн төвлөрүүлэх хэрэгтэй болдог. Ер нь л аливаа зүйлийг оноож бодохгүй байх хэрэгтэй. Тэнцвэрээ олъё гэж бодох агшинд л тэнцвэр алдагддаг. Өөрөөр хэлбэл, тэнцвэрийн дасгалууд нь биднийг аливаа зүйлд их савчаад байхааргүй тэнцвэртэй зан чанарт сургадаг. Утга учрыг нь бүрэн ухамсарлаж хийж чадах аваас өөрийгөө таньж мэдэж хөгжүүлэх, өөрийгөө байгаагаар нь хүлээж авах, өөрийгөө болон бусдыг ойлгож хүндлэх, аливаа зүйлд хандах хандлагаа өөрчлөх зэрэг дурдаад баршгүй давуу талуудыг йог танд мэдрүүлэх болно.

-Йогоор хичээллэж байхад хоол, хүнс чухал нөлөөтэй гэсэн. Хэрхэн анхаарах хэрэгтэй байдаг вэ?

-Түрүүн дурдсанчлан йогийн амьдралын хэв маягт хооллолт буюу Ahaar чухал байр суурийг эзэлдэг. Хоолны талаар ярихдаа юуг идэх юуг идэхээс татгалзах зэрэг ойлголтоос гадна хэзээ, хэрхэн, хэр их хэмжээгээр идэх зэрэг нь маш чухал ач холбогдолтой. Йогт хооллолтыг бие махбод болон сэтгэл санаанд үзүүлэх нөлөөллөөр нь авч үзэж Tamasic, Rajasic, Sattvic гэж гурав ангилдаг. Tamasic Aahaar (хоол хүнс) буюу боловсруулсан, нөөшлөгч агуулсан, удаан хадагласан, боловсрохдоо удаан хоол хүнс нь хүнд залхуу, лазантай байдал, урам зориггүй байдал мөн сэтгэл гутралыг үүсгэдэг гэж үздэг тул аль болох татгалзахыг зөвлөдөг. Тamasic хүнснүүд нь чихрийн шижин, таргалалт, элэгний аливаа өвчний шалтгаан болно гэж үздэг. Харин Rajasic хүнс гэдэг нь шим тэжээл ихтэй эсвэл шарсан хайрсан, калори өндөртэй сэтгэл санаанд хэт их эрч хүч сэргэг байдлыг үүсгэх хүнс орох бөгөөд биеийн хүчний болон энерги ихээр шатаадаг ажил хийдэг тохиолдолд тохиромжтой хэмжээнд хэрэглэхийг зөвлөдөг. Хэрэв хэтрүүлэн хэрэглэж, үүссэн эрчим энергээ эргүүлээд шатааж зөв зарцуулж чадахгүй байвал эдгээр хүнс нь бидэнд уур уцаар, бухимдал, хурц ааш, шунал хүслийг бий болгодог. Харин Sattvic хоол хүнсийг йогоор хичээллэгчид түлхүү хэрэглэхийг зөвлөдөг. Эдгээрт улирлын чанартай хоол хүнс, үр тариа, ногоо, жимс, тараг, бүх төрлийн шош, шинэхэн болгосон, цэвэр байгалийн гаралтай хоол хүнс зэрэг орно. Хэмжээний хувьд ходоодыг бүрэн дүүргэж идэх нь Tamasic буюу хүнд залхуу, урам зориггүй мэдрэмжийг үүсгэдэг, 75 хувь дүүргэж идэх нь Rajassic буюу эрч хүчтэй байдлыг үүсгэдэг, харин 50 хувь дүүргэж идэх нь Sattvic буюу тэнцвэртэй мэдрэмжийг үүсгэдэг гэж үздэг. Тиймээс ходоодны тал нь хоолтой, үлдсэн хэсгийн тал нь шингэн, үлдсэн тал нь хоосон байхаар хооллох хэрэгтэй. Гэвч хоолны үеэр ус цай зэргийг уухыг зөвлөдөггүй. Шингэн хэсэгт шөл, багахан лимонтой бүлээн ус зэрэг байж болно. Хэзээ идэх тухайд бүрэн өлссөн мэдрэмж төрсөн үед дор хаяж 3-4 цагийн зайтай хооллох ба өглөө, оройн хоолыг хөнгөн идэх хэрэгтэй. Жимс идэх бол хоол хооронд ямар нэг зүйлтэй холихгүйгээр тусад нь идэхийг зөвлөдөг. Хэрхэн идэх тухайд зөвхөн хоолон дээр төвлөрч, хоол идэх үедээ ярихгүйгээр сайн зажиллаж идэх хэрэгтэй. Стресстэй үед хамгийн эхэнд сэтгэл санаагаа тайвшруулсны дараа нь хооллохыг зөвлөдөг. Эсвэл зөвхөн шингэн зүйлээр хооллох хэрэгтэй. Хамгийн эцэст гэж хэлэхэд хоол идэж байхдаа хоолны тухай болон хоолыг хийсэн хүний талаар муу бодлыг үүсгэж болохгүй гэж үздэг.

-Хэдэн цагийн үед йогоор хичээллэх нь тохиромжтой байдаг вэ?

-Йогийн дасгалыг өглөө эрт өлөн дээрээ хийх нь хамгийн тохиромжтой гэж үздэг боловч хүн бүр өөрийн цаг заванд тохируулан хүнд хоол идэснээс дор хаяж гурван цагийн дараа, хөнгөн зүйл идсэнээс хоёр цагийн дараа буюу хоолоо шингэсэн үед хийхэд болно. Өөрийн ажил амьдралын шаардлагадаа тохируулан хамгийн боломжит цагт хичээллэхэд тохиромжтой. Хамгийн гол нь өдрийн аль цагт хичээллэж байгаагаас хамаарч бие махбодын онцлогтоо тохируулан төрлөө сонгох хэрэгтэй. Тухайлбал, нойргүйдэлтэй хүн оройн цагаар хэт хүчтэй эрчтэй явдаг йогийн төрлөөр хичээллэвэл улам ихээр сэргэх магадлалтай.

-Зарим хүн йогийн дасгалаар зөвхөн уян хатан, туранхай хүн хичээллэдэг гэж их буруу ойлголттой байдаг. Энэ тухайд таны бодлыг сонсъё?

-Йог гэхээр ихэнх хүний нүдэнд бараг л нугараад байгаа юмуу гэмээр янз бүрийн сунгалт шаардсан байрлал хийж буй хүмүүсийн дүр зураг харагддаг байх. Тийм ч учраас би хөшүүн, ийм зүйлсийг хийж чадахгүй гэж боддог байж болох юм. Энэ асуулт нь жоохон хэтрүүлж хэлэх юм бол “Би өлсөж байна. Хоол идэж болох юм уу? Цатгалан хүн л иддэггүй юм уу?” гэж асууж байгаа мэт. Бид сунгалт сайтай, илүүдэл жингүй учраас йогийн дасгалыг хийдэг бус эсрэгээрээ тэнцвэрээ олж хөшүүн бол чилээгээ арилгаж, сул биетэй бол хүч тамир сууж, ямар сул тал байна тэр тал дээрээ тэнцвэржихийн тулд йогийн дасгалыг хийдэг. Танд ямар сул тал байна түүндээ илүү түлхүү ажиллаарай гэж хэлмээр байна. Надад ч хөшүүн, жингийн илүүдэлтэй, хүч тамир муутай байсан үе бий. Гол нь тууштай хичээллэсний үр дүнд хүн хүссэн үр дүндээ хүрч болно. Мөн анхнаасаа хичээллэх төрлөө зөв сонговол зүгээр.

-Хүн буруу амьсгалах үед энерги их зарцуулж, шингэнээ алдаж байдаг гэсэн үү?

-Бид дасгал хийх үедээ булчинд хадгалсан сахараа задалж, энерги үүсгэхийн тулд хүчилтөрөгч хангалттай авах шаардлагатай болдог. Харин буруу амьсгалж, эсвэл амьсгалаа түгжсэнээр биедээ хүчилтөрөгчийг хангалттай авч чадахгүй байгаа тохиолдолд булчинд байгаа энерги задрахын тулд сүүний хүчил ихээр ялгарч булчингийн агшилтад саад болсноор булчин ядарч цуцдаг гэж үздэг. Йогийн ухаанд амьсгалын ач холбогдолыг илүү нарийн гүн түвшинд авч үздэг. Амьсгал авах бүртээ амьсгалаар дамжуулан хүчилтөрөгчөөс гадна маш нарийн түвшний эрчим энергийг авч байдаг.

Үүнийг иогийн хэллэгт Прана буюу амьдралын эрчим гэж нэрлэдэг. Прана нь бидний биеийн таван мэдрэхүйгээр хүртэх боломжгүй маш нарийн түвшний энерги юм.

-Йогоор хамгийн багадаа зургаан сар хичээллэж байж үр дүнг нь мэдэрдэг гэсэн үү?

-Хүн бүрт гарах үр дүн хугацаа харилцан адилгүй, хичээллэх хугацаанд хэр тууштай байна гэдгээс шалтгаална. Гэхдээ зургаан сар хичээллэхэд хүн хангалттай үр дүнг мэдрэх болно.

-Йогийн салбарын хөгжил ямар түвшинд байгаа вэ?

-Монголд йогийн салбар хөгжиж эхлээд 10-аад жил болж байна. Ялангуяа сүүлийн хэдэн жилд тун эрэлттэй болж буй бөгөөд ямар нэгэн байдлаар йогоор хичээллэж үзээгүй, йог гэдэг үгийг дуулаагүй хүн байхгүй болсон гэхэд хилсдэхгүй байх. Энэ утгаараа харьцангуй хурдацтай хөгжиж байгаа гэж харж болох ч үндсэн мөн чанар агуулгаараа нийтэд илүү ойлгогдож, үр шим нь хүртэгдэж яваасай гэж йогийн багшийн хувьд хүсч явдаг даа.

-Йогийг сонирхож, хичээллэж буй хүмүүст юуг зөвлөх вэ?

-Орчин үеийн, олонд нэр алдар нь түгсэн алдартай Гүрү нарын нэг болох Сад Гүрүгийн хэлсэн “Та ямар ч замаар явж болно, харин тэр замдаа йогийн мэдлэгийг хамт аваад яваарай” гэж хэлсэн үг бий. Йог гэдэг нь зөвхөн биеийн хөдөлгөөнөөр хязгаарлагдахгүй маш гүн гүнзгий бүхий л хүний амьдралыг энгийн хялбар, амар амгалан болгож чадах эрүүл, бүтээмжтэй амьдрах ухаан юм шүү. Тиймээс та хэрэв йогоор хичээллэж эхэлсэн бол тууштай байж, йогийн мэдлэгт цогц утгаар нь суралцаж ойлгохыг хичээгээрэй гэж зөвлөе.

“DOZ” энтертаймент студийн захирал, Соёлын тэргүүний ажилтан, Ш.Доржсүрэнтэй ярилцлаа.

-Хоёулаа ярилцлагаа “Тамгагүй төр” жүжгээр эхэлье. Таны бүтээж буй том хүү “Ачир”-ын дүр хүмүүсийн сэтгэлд нэлээд нийцэж буй нь сошиалаар шуугьж байгаагаас мэдрэгдэж байна. Дүрийнхээ судалгааг хэрхэн хийв, юуг харуулахыг зорьж байна вэ?

-Б.Лхагвасүрэн гуайн “Тамгагүй төр” жүжигт 1998 онд одоогоос 24 жилийн өмнө ардын жүжигчин Л.Жамсранжав гуайтай анх хамтран тоглож байлаа. Тухайн үед би дөнгөж 23 настай залуу байлаа. 24 жилийн дараа энэ жүжигт өөрийн өмнө оногдсон дүрээ бүтээж байна. Цаг хугацаа хэдийгээр өнгөрсөн ч зүрх сэтгэлд маань энэ жүжиг байж байсныг нээж харлаа. Тэр үед залуу, туршлага дутмаг байсан ч Л.Жамсранжав, П.Цэрэндагва гуай зэрэг аугаа жүжигчидтэй хамтарч тоглож байсан. Тэднийхээ хүчинд, тухайн үед маш өвөрмөц найруулгаар найруулсан Ч.Найдандорж найруулагчийн ач тусаар дөнгөж амьдралд хөл тавьж байх үедээ тоглосон юм байна. Одоо бол идэр насанд ирчихлээ. Тэр үеийн залуу байхдаа бүтээж байсан, одоо бүтээж буй хоёрын хооронд асар их ялгаа бий. Цаг хугацаа, насны хувьд өөр байгаа боловч энэ дүр сэтгэл санааны мухарт байж байна гэж бодон одоо цагийн туршлага, жүжгийг дахин шинээр найруулж буй физикл төрөл жанрт тохируулан тоглосноор дүр их онцлог болж үзэгчдэд хүрч байх шиг байна. Ер нь эерэг, эсрэг талын дүрийг бүтээхэд их бодож тооцоолох, тооцоолсноо зүрх сэтгэлээрээ дамжуулан гаргах зэрэг жүжигчин хүнд ур чадварын олон шалгуур, даваа байдаг. Тэр бүрийг Б.Лхагвасүрэн гуайн хэлдэг шиг “Тархиа базан, тархиараа идэж байж” тайзан дээр гаргаж байна. Мэдээж үзэгчдэд хүрнэ гэдэг нь бидний туйлын зорилго. Бид өөр өөрсдөдөө зориулж, магтаал хүртэхийн тулд тоглодоггүй. Шүүмжлэлийг сонсож илүү сайжруулахыг хүсдэг. Үзэгчдэдээ л зориулдаг учраас бүтээж буй дүр минь үзэгчдэд хүрч байгаад баяртай байна.

-“Тамгагүй төр” жүжгийг өмнө нь найруулагчид хамтран тавьж байсан. Энэ удаагийн жүжгийг “Херо энтертаймент”-ийн Б.Баатар найруулж байгаагаараа онцлог болж байна уу. Өмнө нь найруулж байсан хүмүүс хэрхэн хүлээж авч байна вэ. Энэ удаагийн найруулга ер нь юугаараа ялгаатай вэ?

-Жүжгийг мөнгөний тоогоор бодож болдоггүй ч санхүүжилт сайтай байна гэдэг сайн жүжиг болж гарах үндсэн суурь нь болдог. Бидний өмсөх хувцас хэрэглэл тайз, микрофон, үзэгчдэд хүргэх гэж тэмүүлсэн техникийн шийдлүүд бол асар их үнэтэй. Тухайлбал, жүжигт гадаадын дөрвөн ч хүн ирж нислэгийн техникийг Франц, Германаас хүмүүс ирж, арын дэлгэцийг Австриас хүмүүс ирж бэлтгээд буцацгаасан. Хувцас хэрэглэлийг “Торго” салон судалгаан дээр үндэслэн детальчилж хийсэн байгааг үзэгчид харж байгаа байх. Хуучин театр маань санхүүжилт үгүй байхад даалимбан даавуугаар аргалах, хямд материалаар театрын хувцаснууд хийгддэг байлаа. Энэ хувцсыг музейд тавихад ямар гоё эдлэл хэрэглэлийг хийгээ вэ гэж харагдахаар бүтсэн. “Херо” энтертаймент тайзны хувцас хэрэглэлүүдэд их ач холбогдол өгч, тавьж буй тавилтад маш их хөрөнгө зарцуулсан. Хоёрдугаарт, Ардын дуу бүжгийн чуулга нэрээр Үндэсний урлагийн их театр, Драмын театр, Цирк, Цэргийн дуу бүжгийн чуулга зэрэг маш олон урлагийн байгууллагууд нийлэн нэг зүгт харж нэг ансамбль болж буй нь энэ жүжгийн давуу тал. Учир нь тус тусдаа үүрэг гүйцэтгэж чадаж байна гэсэн үг. Анх жүжгийг тавихад багт нь байсан хүний хувьд хэлэхэд тэр үед Л.Жамсранжав, П.Цэрэндагва гуай нар жүжгийг үгэн талаас нь хүргэж тоглолтоо хийж байсан. Одоогийн жүжиг хүн талаас нь харж хийж байгаа юм. Хаан гэдэг зөвхөн хаан байх биш, зовлон, жаргал, гансрал, өс, аргагүй байдалд орох зэрэг маш олон нюансуудыг жүжигчин Г.Эрдэнэбилэг маань гаргаж байгаа. Миний дүр эсрэг тал боловч айлын эрх хүүхэд, гэнэн томоогүй зантай зэрэг хүний зан чанарыг өмнөх тоглолтоос арай өөрөөр харуулахыг зорьсон. Нийтэд нь жүжгийг харахад олон зүйлс нийлж нэг өвөрмөц онцлогийг бий болгож байгаа. Энэ нь хөгжим, тайзны шийдэл зэрэг бөгөөд драмын жүжгийг өмнө босоо тайзан дээр тоглож байгаагүй. Анхны налуу тайз. Үзэгчдийн суудлаас үзэхэд алган дээрээ бүх зүйлийг харж байгаа мэт сэтгэгдлийг төрүүлнэ. Жүжигт техникийн маш олон дэвшил бий. Эцэст нь хэлэхэд, энэ жүжиг Монголын театрын урлагийн нүүр царай, гадаадын хүмүүс ирэхэд үзүүлэх боломжтой чанартай бүтээл. Монголд драм гэдэг зүйлийг их хүчтэйгээр дэлгэн бахархаж тавьснаараа онцлогтой гэж бодож байна.

-Та “Тамгагүй төр” жүжгийн энэ хувилбарт хэрхэн сонгогдсон бэ?

-“Херо энтертаймент”-ийн найруулагч Б.Баатар намайг Солонгост байх үед холбогдсон. Би дуудагдаж ирсэн гэхэд болно. Б.Баатарын хэлсэн нэг л зүйл бий. “Бид нэг үе. Бид үзэгчдэд болоод цаг үедээ зайлшгүй үлдээх том хэмжээний бүтээл хийх хэрэгтэй. Тийм учраас шилдгүүдийг цуглуулж жүжигт тоглуулахыг хүсч байна. Тиймээс жүжигт таны оролцоо их. Та өмнө нь тоглож байсан дүрдээ тоглооч ээ” гэсэн. Би ч одоо нас явчихсан шүү дээ, хүүхдийн дүр бүтээж чадах уу. Миний ээжид О.Дөлгөөн жүжигчин тоглоно гэж сонссон л доо.

Бид хоёрын насны харьцаа юу билээ, миний охин шиг хүүхэд шүү дээ, би “Ээжээ” гээд тоглоход их асуудалтай гэхэд “Үүнийг таны ур чадвар шийднэ. Та өөрөө хүрч ирэн хариултдаа орох хэрэгтэй” гэсэн. Миний хувьд ч, О.Дөлгөөний хувьд ч санаа зовсон их олон асуулт байсан. Тиймээс үүнийг үзэгчдэд насны ялгааг яаж анзаарагдахгүй байдлаар хүргэх вэ гэх зэрэг их нарийн ажиллагаанууд жүжигт хийгдсэн. Тиймдээ ч үзэгчид маань хүүхэд нь, ээж нь байна гэх насны ялгаагүйгээр хүлээж авч байгааг бас нэг зорилго маань бүтлээ гэж харж байна. Том баг бүрэлдэхүүн намайг урьсан учраас би жүжигт оролцох болсон. Жүжигт оролцсондоо ч хувь заяа баярлахаар зүйл тохиосон. Яагаад гэвэл 24 жилийн дараа дүрдээ давтан тоглолт хийнэ гэдэг нь баргийн жүжигчинд тохиолдохооргүй хувь тавилан гэж бодож байна.

-Анх Улсын драмын эрдмийн театрт жүжигчнээр орж байсан дурсамжаасаа хуваалцаач?

-Тэр үед социалист нийгмийн журам байсан. Тухайн жил төгссөн 50-60 төгсөгчдөөс хоёр хүүхдийг сонгон шалгаруулалтаар театрт урьдаг. Би дөрөвдүгээр курсээ төгсөөгүй оюутан байх үедээ “Ромео, Жульетта” жүжгийн Меркуцио Гуерцио гэх эсрэг талын баатарлаг дүрд тоглолоо. Тэр үедээ шүүмжлэл болон сайшаалыг хамтад нь амссан. Учир нь Драмын театрт олон сайн залуу жүжигчид байхад яагаад оюутан тоглуулж байгаа вэ гэж их сенсаци болсон л доо. Гэхдээ ур чадвараараа тэр бүхнийг хийж чадсан гэж бодон бахархдаг, амьдралын минь сайхан мөчүүдийн минь нэг. Драмын театрт төгсөж ирээд олон гол дүрүүдэд тоглож байлаа. Б.Мөнхдорж, О.Жамбалжамц, Б.Баатар найруулагчдын жүжиг зэрэгт тоглож явлаа. Миний ажиллаж үзээгүй найруулагч ховор. Г.Доржсамбуу найруулагчийг амьд сэрүүн байхад хамгийн сүүлийн “Өрлөг жанжны өчил” жүжигт нь тоглосон. Мөн өөрийн сонирхлынхоо дагуу хоёр мэргэжлээр хос диплом хамгаалж байлаа. Нэг ангид нэг л оюутан суралцах хэрэгтэй байдаг. Түүнээс биш би жүжигчин мэргэжлээр төгсөн найруулагч хийж буй хүн биш. Найруулагчийн мэргэжил нь кино, жүжиг найруулснаар найруулагч гэж цол өгөх зүйл биш. Тусдаа маш их мэдрэмж, олон төрлийн мэдлэгийг шаарддаг, торгон мэдрэмжид ажилладаг тусгай мэргэжил. Тэгэхээр уран зураг, хөгжим зэргийг мэдрэх бүх зүйлийн олон талын суурь мэдлэгтэй, мэргэжлийн онол сайтай байх зүйлд туршлагажих ёстой. Би ХБНГУ-д тодорхой хэмжээгээр мэргэжил дээшлүүлж сурч байгаад ирсэн. Найруулагч болоход хүндэтгэх, их суралцах ёстой мэргэжил. Тэдний дутууг зураглаачид нөхдөг учраас их хямдхан мэргэжил болж хувирч байгаад гол харлаж, харамсдаг. Үүнийг эсэргүүцэхгүй ч найруулагч гэж өөрийгөө хэлж буй бол маш их суралцаж, өөрийгөө хөгжүүлэх хэрэгтэй. Түүний дараа найруулагч гэх эрхэм нэрийг та өөрөө биш үзэгчид танд өгөх ёстой гэж боддог.

-Таны хувьд тайз болон дэлгэцийн дүр бүтээх юугаараа ялгаатай вэ?

-Би ч өөрийгөө илүү сурч боловсрох хэрэгтэй гэж чамлаж байдаг. Эхнэрийнхээ зан араншинг авсан гэх юмуу даа. Манай эхнэр үргэлж урагшлахыг хүсдэг, одоо ч АНУ-д жүжигчин, продюсерын мэргэжлээр суралцан тархиа цэнэглэж байгаа. Би ч мөн удахгүй араас нь очиж дахин суралцана. Кинонд тоглох гэдэг нь жүжигчнийг богино хугацаанд тухайн үйл явдалд маш хурдан шилжиж орохыг шаарддаг. Дэлгэц гэдэг хөндий, хүйтэн зүйл. Үзэгчид техникээр дамжуулж үзэж буй учраас маш үнэн байж, дотоод мэдрэмжийн тоглолтууд хүчтэй ил байж дэлгэцээс жүжигчний тоглолт нэвтэрч гарч чадахгүй л бол киноны тоглолтыг хийж чадахгүй байна гэсэн үг. Хурдан ситуацид шилжих гэдэг нь зохиолыг жүжиг шиг ар араас нь залгуулж явдаггүй. Энд тэндээс нь сугалж аван, олон үйл явдлыг өөр өөр ситуациудыг тоглодог учраас маш хурдан итгэж, үнэмшиж дүрдээ орж бодон хийх шаардлага киноны жүжигчинд гарч ирдэг. Театрын жүжиг бол өөр. Энд амьд харилцаа оршиж байдаг. Хүмүүсийн телепати гэж байдаг. Хүмүүст хүчтэй эмоци, телепатиг цацаж байж үзэгчдийг өөртөө байлдан дагуулж татаж авч чадах ёстой. Үүний тулд илүү их хүч бяр, хүчтэй эмоци, тоглолтууд театрт хэрэг болдог. Ар араасаа залгуулсан олон эгнээ суудлын бүх хүмүүст өөрийн бодож буй эмоци телепати үзэл бодлыг тулгаж өгөх учраас илүү хүч шаарддаг гэж хэлж болно. Амьд урлагийн нэг зүйл нь амьд харилцаанд суурилдаг. Хүний биологи худлаа зүйлийг огт хүлээж авч чаддаггүй. Худлаа тоглож эхэлбэл үзэгчид халгаад, хойшлоод утсаа оролдож эхэлдэг. Үнэн тоглож буй зүйлд бодсон бодоогүй автсан автаагүй тархиараа ярилцан хүлээж авдаг. Тиймээс театр хэтэрхий үнэнийг шаарддаг, дэлгэц маш торгон үнэнийг шаарддаг гэсэн ялгаатай.

-Одоогоор “DOZ” энтертайментийн уран бүтээлийг үзэгчид их хүлээж байх шиг. Уран бүтээлдээ хэзээнээс эхэлж орох вэ. Хамт олноороо ямар уран бүтээл хийхээр төлөвлөж байна вэ?

-Би хийсэн уран бүтээл, ажилдаа сэтгэл ханан, хөөрч баярлан онгирсон байр сууринд байдаггүй. Бид дахиад шинийг эрэлхийлж байна. Таван жил гаруй хугацаанд завсарлалаа. Суралцах зүйл их байна гэж л бодож байсан. Бид хийж буй зүйлээрээ залуучуудад урагшлуулах зам жимийг гаргаж өгөх юмсан гэж боддог.Түүний нэг хэлбэр нь бид гадаадын зах зээлд гарахын тулд 15, 16 жил ажиллалаа. Түүнээс хойш олон залуус гадаад оронд зураг авч байна. Манай энтертаймент хүний явсан замаар биш, өөрсдийн явсан замыг гаргах гэж замгүй газраар явдаг гэж хэлж болно. Харин тэр замаар залуучууд үргэлжлүүлэн гарч, болдог юм аа гэх боломжийг нээж өгөх ёстой юм. Бидний үе азгүй хэрнээ нэг талаасаа азтай. 1990-ээд оны үе ямар хэцүү байв. Энэ бүрийг дахин эхлүүлж дахин хүмүүсийг татан үзүүлж, алдаж онон Монголд ийм урлаг бий гэдгийг манай үе нуруун дээрээ үүрч босч ирсэн. Одоо энэ замаар залуучууд урагшилна биз. Залуучууд цаг үеийг ийм л байсан юм шиг санадаг байх. Бидний үе та нарын маань хийж бүтээх суурь нь болж сөхөрч, унаж бүдэрч босон үүнийг бүтээлцэж өгсөн гэдгийг мартаж болохгүй. Яагаад гэвэл хүмүүс энэ чигээр нь л байсан юм шиг бүх зүйлийг мартдаг, орхидог. Тухайн цаг үеийг мэдрэхгүй учир үл тоосон хандлагаар ханддаг. Гэтэл яг үнэндээ бидний суурь дэвсгэрийг алтан үеийн жүжигчид бэлдэж өгсөн. Бид өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гурван цагт бие биенийгээ хүндлэн хайрлаж, зөвийг нь авч урагшлах ёстой. “DOZ энтертаймент” энэ жил алдсан алдаа, оносон оноонуудаа бататган хүмүүс үзэхэд олон улсын стандартад нийцжээ гэж хэлэгдэхүйц стандартын кинонуудыг хийх эрмэлзэлтэй зохиол, төсөл зэрэг бүх зүйл бэлэн болгохоор ажиллаж байна.

-Таны сэтгэлд хамгийн тод үлдсэн ямар дүр байдаг вэ?

-Энэ нь олон нийтлэг талтай. Миний хийж буй зүйлийг үзэгчид үзээд инээгээсэй гэж боддог. Бидний амьдралын хэв маяг их стресстэй байна. Тиймээс үзэгчдийг инээлгэж байгаад төгсгөлд нь нулимс гаргах дуртай. Миний хүүхэд байхдаа тоглосон ээрүү, гацаа хүүгийн дүр бий. Энэхүү дүр нь гэгээтэй, хүмүүст туслах гэж хичээж буй гэмгүй жирийн дүр. Тэр дүрээ их хайрлаж, бодож явдаг даа. Миний тоглосон дүрүүд ихэнх нь эерэг дүр байдаг. Сүүлийн үед нас яваад тэр юмуу эсрэг дүр бүтээж байна. Эсрэг дүр ч гэсэн эерэг дүрээ гаргахын тулд илүү ажилладаг ажиллагаатай учраас хийхэд урамтай, хийц их шаарддаг. Хар өнгө байж байж цагаан өнгө ямар байдаг вэ гэдэг нь хүмүүст ялгарч харагддаг шиг цагаан өнгийг тодруулахын тулд хар өнгө болж буйдаа баяртай байдаг.