Category: соёл-урлаг

Монголын Үндэсний урлагийн их театрын гоцлол хөгжимчин Э.Цэндсүрэнтэй ярилцлаа.

-Сүүлийн үед ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

-Зургадугаар сарын 17-нд тоглолтоо хийнэ. Тоглолтдоо түлхүү анхаарч бэлтгэлээ базааж байна. Үүнээс гадна манай Үндэсний урлагийн их театрын Үндэсний их найрал хөгжим буюу төрийн найрал хөгжмийн 60 жилийн ойн хүрээний ажил их бий. Ирэх сарын 6-нд залуучуудын “Global mind” нэртэй тоглолт болно. Миний гоцлол хөгжимчний тоглолт, наадмын үдэш, гоцлол хөгжимчдийн тоглолт, гала тоглолт гэх мэт ойн хүрээнд 5-6 тоглолт төлөвлөсөн.

-Бие даасан тоглолт уу?

-Бие даасан гэхээс илүү 60 жилийн ойн хүрээнд хамрагдаж буй тоглолт. Үндэсний урлагийн их театр найрал хөгжим, дуу, бүжиг гэсэн үндсэн гурван ангиас бүрддэг. Найрал хөгжмийн 60 гаруй уран бүтээлч тоглолтод бэлтгэж байна.

-Та хэзээнээс хөгжимчин болсон бэ?

-2006 онд Хөгжим бүжгийн коллежид элссэн. Тэр үеэс хойш мэргэжлээрээ тасралтгүй суралцаж, ажиллаж байна. 2014 оноос МҮУИТ-таа хөгжимчнөөр гурван жил ажиллаад, БНХАУ-ын Шанхай хотод мэргэжил дээшлүүлсэн. 2020 онд сургуулиа төгсөж ирээд ажилдаа орсон. Ирснээс хойш хөл хориотой, ажил зогсонги байдалтай байж байгаад саяхнаас ажилдаа орлоо. Ковидын хугацаанд тайзаа их санасан байна (инээв).

-Тоглолтын бэлтгэл ханаж байна уу, хэзээнээс эхэлсэн бэ?

-Тоглолт хийх тухай өнгөрсөн намраас яригдаж эхэлсэн, он гараад бэлтгэлдээ орсон. Энэ дашрамд ганц хөгжимчний тоглолтыг байгууллагаасаа санаачилж, хамтраад хийх гэж байгаа хамт олондоо талархлаа илэрхийлмээр байна.

-Анхны тоглолт уу?

-Хөгжим бүжгийн коллежид байхаас тоглолтоо хийсэн. Бие даасан, том хэмжээний гэвэл дөрөв дэх тоглолт, их догдолж байна. Энэ тоглолтоор дамжуулан Монголын хуучрын урлагийн хэм хэмжээг харуулахыг хичээж байгаа болохоор ачаалалтай ажиллаж байна.

-Өдөрт хэдэн цаг бэлтгэл хийдэг вэ?

-Хувийн бэлтгэлээ өглөө 7-9 цагийн хооронд хийдэг. Бусад үед байгууллагын болон хувийн ажил гээд цаг зав муутай.

-Яагаад хуучир хөгжмийг сонгосон юм бэ?

-Бага ангийн сурагч байхдаа гэрийнхээ бүх хөгжмийг дуугаргаад, сонсголоороо ая тоглочихдог байсан. Нэг өдөр ээжийг ажлаас ирэхэд нь мандолин хөгжмийг буруу харуулаад барьчихсан “Маамуу нааш ир” дууг тоглож байсан гэсэн. Ээж урамшаад надад шинэ мандолин авч өгч байсан. Монгол Улсын Консерваторын ахмад багш, хүндэт профессор П.Мөнгөнцэцэг багшдаа шалгуултал хуучир хөгжимд тохирох юм байна гээд сонгож байсан. Эхэндээ хөгжмийнхөө сайхныг мэдээгүй, яваандаа гайхамшгийг нь мэдэрч ямар азаар сонгогдсон юм бэ гэж баярладаг. Багштайгаа одоог хүртэл холбоотой, зөвлүүлсээр л явдаг.

-Хуучир хөгжмийн сайхан нь юу вэ?

-Хуучир эмэгтэй хүний хоолойтой их төстэй. Хуучир хөгжмөөр дамжуулан хүнийг уяраах, дотоод мэдрэмжээ хөглөх, илэрхийлэх увдистай гэж боддог. Хөгжим бүр өөрийн гэсэн онцлогтой, би хуучраар дамжуулан өөрийнхөө хоолойг гаргаж байгаа юм шиг санагддаг. Хөгжмийн зэмсэг гэхээс илүү сүнстэй, хүн ч юм шиг мэдрэмж төрдөг. Хуучир их ааштай хөгжим, өдөр бүр давтахгүй л бол маш хурдан мэддэг. Хамгийн нандин зүйл нь дотоод дууллыг хүргэж чаддагт оршдог. Хуучир хөгжим эхлээд надад хүн байхыг заасан, намайг хэзээ ч давраалгүй даруу, тууштай байхыг заасан. Хөгжмөөрөө хүмүүжиж байгаа гэж боддог.

-Хөгжмөөр хүний сэтгэлд хүрэхийн тулд юу чухал вэ?

-Хөгжимчин хүн өөрөө маш баялаг ертөнцтэй байх хэрэгтэй. Учир нь зохиол бүр ямар нэг санаа, дүрийг хүмүүст хүргэх зорилготой. Ном бол уншаад, зураг бол хараад ойлгочихно. Хөгжмийг хүн төсөөлж л ойлгоно. Хөгжмийн зохиолчийн хэлэх гээд байгаа санааг хөгжимчин өөрийн ертөнцөөр баяжуулаад сонсогчдод хүргэнэ гэдэг маш нарийн ажил.

-Та хуучраас өөр хөгжим тоглодог уу?

-Хөгжим бүжгийн коллежид ерөнхий төгөлдөр хуурын хичээл заадаг. Тэр утгаараа төгөлдөр хуур тоглодог. Ёочин, мандолин гэх мэт хэд хэдэн хөгжмийг тодорхой хэмжээнд тоглоно, гэхдээ чадна гэж хэлэхгүй ээ.

-Урын сандаа хэд орчим уран бүтээлтэй вэ?

-Багаасаа өөрсдийн нас, чадварт тохирсон хөтөлбөрөөр олон бүтээл тоглодог, түүнийг тоолох боломжгүй. Өнгөрсөн жил “Portraits” гэдэг найман бүтээлтэй анхны цомгоо гаргасан. Мөн он гаргаад Монгол Улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, Чингис хааны одонт нэрт хөгжмийн зохиолч Б.Шарав гуайн хуучирт зориулсан концертын нэгдүгээр анги “Аяз” бүтээлийг клип болгож гаргасан. Тоглолтдоо зориулаад шинэ уран бүтээлүүд дээр ажиллаж байна.

-Таны хувьд хамгийн үнэ цэнэтэй, хайртай уран бүтээл юу вэ?

-Б.Шарав гуайн концертыг л хэлмээр байна. 2012 оноос хойш тоглосон, одоог хүртэл тоглох бүртээ тэр зохиолоос суралцсаар байдаг. Агуу бүтээл гэдэг үнэ цэнээ хэзээ ч алдахгүй, улам л хөглөдөг юм байна. Шанхайд суралцаж байхдаа тоглолтдоо “Аяз” бүтээлийг тоглоход багш нар маань их сайшааж байсан.

-Монгол, Шанхайн хөгжмийн урлагт ялгаа их байна уу?

-Асар их ялгаатай. Нэгдүгээрт, хүн амын нягтралаас үүдэлтэй өрсөлдөөн маш их байдаг. Чи шанаганыхаа хэмжээгээр хутгаад ав гэж байгаа юм шиг үзэх, суралцах зүйл маш их. Яг үнэндээ Монголд суралцаж байхад хоёрдугаар дамжаанд ороод л бараг “Одоо монгол зохиол юу тоглох билээ” гэж санаа зовж эхэлсэн. Зохиолын гачигдалтай учраас зохиолыг их хөрвүүлж тоглодог. Энэ утгаараа Хятад бол маш их урын сантай, хөгжимчид нь хөгжмийн сайн зохиолч байдаг. Тоглогчдод хөгжмийг бүрэн утгаар нь ойлгох, тоглоход эвтэйхэн зохиол арвин.

-Зохиол бичих бодол байдаг уу, танд?

-Шанхайд очоод боломж, туршлагаа бүрдүүлж хуучир хөгжимдөө зориулж олон зохиол бичих ёстой юм байна гэдэг бодол төрсөн. Урын сан баяжиж байж сайн хөгжимчин болно, сайн хөгжимчин болбол хөгжмийн зэмсэг сайжрах юм билээ. “Дурсамж” гээд нэг зохиол бичиж байсан. Илүү олон сайн зохиол бичихийн тулд өөрийгөө хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Мөн хөгжмийн зохиолч гэдэг тусдаа мэргэжил учраас тодорхой хэмжээний цаг зав, хөдөлмөр, туршлага шаардлагатай. Хөгжмийн зохиол бичих бол томоохон мөрөөдлүүдийн минь нэг мөнөөсөө мөн.

-Хөгжимчин болоход төвлөрөл чухал байх…

-Тийм, нэг талаас бясалгалын шинжтэй, олон зүйлийг нэг цэг рүү төвлөрүүлэх хэрэгтэй болдог. Сүүлийн үед эцэг эхчүүд хүүхдээ заавал мэргэжлийн хөгжимчин болохгүй ч, хөгжмөөр сургаж байна. Энэ нь хүүхдийг тууштай, нэг зүйлдээ төвлөрөх, эхлүүлснээ дуусгахад сургаж байгаа хэрэг.

-Дараагийн зорилго, төлөвлөгөөнөөсөө хуваалцаач?

-Жижигхэн биетэй, ажлын найман цаг ажиллаж байж их юм мөрөөднө өө бас /инээв/. Төлөвлөж байгаа ажлууд олон байна, эхний ээлжинд тоглолтоо сайн хийх. Оноос өмнө Монголын хөгжмийн зохиолчдоор дагнасан цомог гаргахыг зорьж байгаа. Шинэ уран бүтээлээ дүрсжүүлэх гэх мэт олон ажил хүлээж байна.

Хүн сайхан хувцаслаад, сайхан орчинд ажиллаж амьдарч болж байна. Гэхдээ сэтгэлээ юугаар тэжээх юм бэ гэдэг чухал. Хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров гуай “Хөгжим хүнийг баясгаад байгаа юм биш, ямар нэгэн зүйлийг ойлгоход нь тусалдаг” гэж хэлж байсан. Өөрийгөө олох, өөрөөсөө асуух асуулт, хүн байхыг хөгжмөөс суралцдаг байх гэж боддог. Тэр ч утгаараа мэргэжил минь үнэ цэнэтэй, миний хувьд. Бид бүгд маш яарч байна, гурван минутаас урт хөгжим сонсож чадахгүй байна. Одоо ийм байгаа ч сэтгэл рүүгээ өнгийх үе эхэлж байна. Тэр хөгжмийг амьдруулж чадвал хүнд хүрнэ л гэж итгэдэг. Ирээдүй маш гэрэлтэй санагддаг, хэзээ нэг өдөр 20-30 минутын концерт таашаалтайгаар тоглох байх.

-Монголд ямар хөгжимчдөөс үлгэр жишээ авдаг вэ?

-Хуучрыг Хятадын хөгжим ч гэх юмуу, янз бүрээр хэлдэг л дээ. Монгол гэж батлах гээд ч яах вэ. Бидний өөрсдийн онцлог байгаа, монгол аяыг сайхан тоглочихвол монгол л сонсогдоно. Хятад зохиолыг тогловол хятад л сонсогдоно. Монголын бүтээл, хөгжимчин хоёр чухал. Манлай хөгжмийн зохиолч Л.Мөрдорж, урлагийн нэрт зүтгэлтэн С.Буяннэмэх гуай гээд домогт уран бүтээлчид хуучир хөгжмийг тоглодог байсан. Хуучир хүрээний хөгжим байсан, ардын дуу хуураа хуучир дээр тоглодог, ерөөл магтаал уншдаг байсан. Ахмадууд бол хөгжмөөрөө өгүүлж, ярьдаг байсан. Орчин үеийн үлгэр жишээч хуучирч гэхээр жаахан хэцүү болчихоод байгаа юм.

Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонт жүжигчин, найруулагч М.Түвшинхүүтэй ярилцлаа.

-“Үнэ цэн” мюзиклийн ерөнхий найруулагчаар нь та ажиллаж байна. Үзэгчдэд мюзиклээр юуг хүргэж, харуулахыг зорьж байна вэ?

-Энэ бол Цэргийн дуу бүжгийн эрдмийн чуулгын түүхт 90 жилийн ойд зориулсан томоохон бүтээл. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд ийм бүтээл хийгдээгүй. Мөн энэ жил энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцож эхэлсний 20 жилийн ойг Ерөнхийлөгчийн зарлигаар ёслол төгөлдөр тэмдэглэ гэсэн чиглэл гарсан. Үүний дагуу ЦДБЭЧ-ын уран бүтээлчид санаа бодлоо нэгтгэн энхийг сахиулагчдын бахархлыг нь төрүүлсэн, эрсдэлтэй цаг үед алба хааж ирсэн давхардсан тоогоор 22 мянга гаруй офицер, ахлагч нарын түүхийг өгүүлсэн бүтээлтэй болъё гэж зорин бүтээлийг эхлүүлсэн. Мюзиклийн зохиолыг дэд хурандаа Р.Өнөржаргал бичсэн. Хөгжмийн зохиолчоор Ш.Өлзийбаяр, ерөнхий зураачаар О.Баярмагнай зураачийн баг ажиллаж байна. Бүтээлийг дэлхийн 17 улс, мужид үүрэг гүйцэтгэсэн давхардсан тоогоор 22 мянган офицер, ахлагчдаас ирж үзнэ. Тиймээс бид энэ тайзны бүтээлийг маш бодитой, яг л тэнд алба хааж үүрэг гүйцэтгэж ирсэн алба хаагчдын дурсамжийг сэргээх, ямар хүнд нөхцөлд Монгол цэргийг дэлхийн цэрэг болгон харуулж чадсан юм бэ гэдэг бахархлыг нь төрүүлэх бүтээл хийхээр зорьж байна.

-Одоогоор мюзиклийн бэлтгэл ажил хэдэн хувьтай хангагдаж байна вэ?

-Мюзикл маргааш нээлтээ хийнэ. Бид энэ бүтээлийг асар богино хугацаанд хийж байна. Үзэгч, уншигчид жүжиг, тайзны бүтээлд багадаа хоёр, гурван сарын хугацаа шаардагддаг гэдгийг мэдэх байх. Гэнэтийн шийдвэр гарсан учраас бид нэг сарын хугацаанд хийж байна. Энгийн нэг урлагийн байгууллага байсан бол энэ их богино цаг хугацаа. Цэргийн байгууллага учраас ном журмаараа ажил явагдаж гурван хоногийн дараа нээлтээ хийх гэж байна.

–“Үнэ цэн” гэдэг үг үргэлж гараад байдаггүй тийм нандин үг. Ямар учраас ийнхүү нэрийдэх болсон бэ?

-Үнэ цэнэ гэдэг үг их өргөн агуулгатай. Бид “Монгол цэрэг дэлхийд ямар үнэ цэнэтэй юм бэ” гэдгийг харуулахыг хүссэн. 2004 онд 750 кг тэсрэх бөмбөг ачсан Иракт болсон халдлагыг зогсоосон алба хаагч Г.Аззаяагаар өнөөдөр бид бахархах хэрэгтэй. Монголчууд бид л бахархан ярьж үнэ цэнэтэй байлгахгүй бол болохгүй. Энэ мэтчилэн олон хүмүүсийн үзсэн, туулсан түүх байдаг. Дэлхийд гайхагдаж буй монгол цэргийн үнэ цэнэ, цаашлаад хайртай хүү, хайртай ханиа үдэж мордуулсан эх орон, эцэг эх, хань ижил, үр хүүхдүүдэд нь миний аав ямар үнэ цэнэтэй хүн бэ гэдгийг мэдрүүлэх, энэ бүрийг бид шигтгэж, дурсамжийг нь сэдрээх юмсан гэж бодож байна. Мэдээж энхийг сахиулагчийг гэр бүл нь ямар нөхцөлд үүрэг гүйцэтгэж ирснийг тэр бүр мэдэхгүй. Энэ бүтээлийг үзээд миний хань, миний аав, миний хүү ямар эрсдэлтэй, аюултай хэцүү орчинд үүрэг гүйцэтгэж ирсэн бэ гэдгийг ойлгуулах нь бидний нэг зорилго. Түрүүн хэлсэнчлэн үзэгчид нь өөрсдөө бэлэн, тухайн цаг мөчид амьдарч ирсэн үзэгчид байгаа. Ер нь сүүлийн үед үнэ цэнийн тухай Монголд зайлшгүй дуугарах ёстой болсон асуудал байгаа юм.

-Тэгвэл таны хувьд юу хамгийн үнэ цэнэтэй вэ?

-Ерөөсөө ойлгомжтой. Би урлагийн салбарт 26 жил ажиллалаа. Монгол хүн болж энэ газар нутагт төрнө гэдэг нь хамгийн том үнэ цэнэ. Бидэнд энхийг дэмжих үйл ажиллагаанд оролцож ирсэн хамгийн анхны эмэгтэй генерал Г.Болор, Г.Аззаяа нарын олон хүн “Хүний нутагт очсон үедээ л монгол хүн болж төрсөндөө баярласан. Хоол, хүнс байхгүй, ингэж зовж байх гэж” бодогддог гэж туршлагаасаа ярьж байна. Ингэж бодохоор өнөөдөр монголчууд бидний үнэ цэнэ хаана оршиж байна вэ гэдэг тодорхой болж байгаа юм.

-Мюзикл хэдэн хэсгээс бүрдэж, хичнээн хүний бүрэлдэхүүнтэй баг оролцож байгаа вэ?

-Мюзикл 10 үзэгдэлтэй. Зөвхөн тайзан дээр 70 гаруй хүн гарна. Байгууллагын бүтээл учраас үүний цаана ажиллаж буй байгууллагын даргаас эхлүүлэн үйлчлэгч, харуул хүртэл оролцож байна гэсэн үг. Энхийг дэмжих үйл ажиллагаанд оролцож ирсэн алба хаагчид ч судалгаанд оролцож буй учраас 200, 300 хүний оролцоо байна.

-Та “Хаадын хаан” түүхэн жүжгийн зохиолтой нэг жилийн турш уншиж танилцаж байсан гэсэн. Тэгвэл мюзиклд судалгааг ямар хугацаанд хийсэн бэ?

-Халх голын 1939 оны дайны тухай жүжиг хийх талаар яригдаж эхлэх үеэр2022 онд энхийг сахиулагчдын 20 жилийн ой болох гэж байгаа учраас үүнд анхаарвал яасан юм бэ гэсэн санал уран бүтээлчдээс ирсэн. Уран бүтээлд оролцож буй алба хаагчдаас энхийг дэмжих ажиллагаанд Өмнөд Судан, Ирак зэрэг улсуудад явж ирсэн учраас судалгаа бэлэн байгаа. Тухайлбал, Г.Болор генерал туршлагаасаа ярьж байх үед би их бахархсан. Бүсгүй хүн Нью-Йорк хотод хоёр жил олон улсын баг ахлан ажиллаж байсан болон өөрийн амьдралд үзэж туулсан зүйлсийн тухай нь сонсоход бахархахгүй байхын аргагүй их гайхамшигтай байсан. Тийм учраас “Үнэ цэн” мюзиклийн судалгаа бүгд бэлэн байсан учраас амар байна. Мөн нэг давуу тал нь цэргийн байгууллага учраас тайз хэрэглэл, зэвсэг техникээс эхлүүлэн юмаар дутаахгүй байна. Ер нь баргийн тайзан дээр галт буу ашиглагддаггүй. Энэ мюзиклд нэлээн хэдэн удаа сургуулилтын галт зэвсэг ашиглагдана.

-Та “Үнэ цэн” мюзиклээс гадна өөр уран бүтээлд ажиллаж байна уу?

-Мэдээж ажиллалгүй яахав. “Их хүрээ” энтертайнмент маань олон уран бүтээл хийж байна. Өнгөрсөн жил теле концерт хийсэн. ЦДБЭЧ-тай “Их хүрээ” энтертайнмент олон жил хамтарч ажиллаж ирсэн. Тиймээс надад итгэл хүлээлгэж найруулагчаар ажиллахыг санал болгосон хэрэг. Хийхээр бодож, төлөвлөж буй зүйл их байна. Нэг зүйлийг хийж байх үедээ давхар өөр зүйл рүү орж хийнэ гэдэг нь уран бүтээлч хүний хувьд хэцүү. Цэргийн байгууллага өглөө бүгд нэгдэн жагсаж өөр өөрийн чиглэл үүргийн ажлыг дууссаны дараа уран бүтээл рүүгээ ордог. Тэгэхээр бодож төлөвлөж байгаа зүйл бий болохоос давхар уран бүтээл хийх нь хэцүү.

-Таныг анх Улсын драмын эрдмийн театрт орж байхад хуучны ямар жүжигчид байсан бэ?

-Би 2000 он гэхэд УДЭТ-ын босгоор алхан орж байсан. Тэр үе бол алтан үеийнхний сүүлийг мушгисан, олон сайхан уран бүтээлчдээс үг сонссох боломж олдсон үе байсан. Тухайлбал, Л.Жамсранжав, П.Цэрэндагва, Д.Мэндбаяр, С.Сэлэнгэ, Ж.Дорлигжав зэрэг мундаг сайхан уран бүтээлчид байж дээ. Тухайн үед анх ажилд орсон үедээ П.Цэрэндагва жүжигчинд хадаг барин багш шавь бололцсон түүхтэй. Энэ олон хүнээс би сургаалын үгийг ч сонсож зарим үед алганы амт ч хүртэж явлаа. Одоо эргээд бодоход сайхан байдаг юм.

-Лоолийн Жамсранжав гэж Монголын тайз дэлгэцийн мундаг жүжигчин байсан. Та тэр жүжигчний тухай яриач?

-Л.Жамсранжав гэдэг агуу жүжигчинтэй хамт ажиллаж байлаа. Л.Жамсранжав гуай “Хүйтэн сэнтий” жүжгийн Шанзав Бадамдорж дүрд, миний бие Мишиг гэгээний дүрд бид партнёр болон хамтарч тоглож байсан. Би ч залуу байж, тэр хүнээс авах зүйлсээ авч үлдэхийг их хичээдэг байлаа.

-Таны бүтээж байсан дүрүүдээс хамгийн их сэтгэлд үлдсэн дүр нь ямар дүр вэ?

-Ер нь жүжигчин хүний тоглосон дүр бүр сэтгэлд нь үлддэг. Анх Б.Баатар найруулагчийн тавьсан “Кармен хүүхэн” жүжигт ардын жүжигчин С.Сарантуяатай партнёр болж тоглосон. Олны хэсэг, ганц хоёрхон удаа цөөхөн тоглосон дүрүүдийн үг зарим үед мартагдах тохиолдол бий. Түүний дундаас “Хар санаа хайр сэтгэл” жүжгийн ерөнхийлөгчийн дүр миний сэтгэлд хамгийн их үлдсэн. Оросын зохиолч Юлия Шиловагийн “Манайд амьдаръя” жүжигт Дима гэсэн гол дүрд тоглосон нь их гэгээн дурсамжтай сэтгэлд байж байдаг.

– СУИС-ийн танай ангийнхнаас олны танил ямар хүмүүс байна?

-СУИС-д манай ангийнхнаас олны танил гэвэл МУГЖ Л.Баттулга, СТА Ш.Доржсүрэн, Б.Баатархүү байна. Сүүлийн үе, тэр үе, манай үеийн жүжигчид гэж байхгүй. Жүжигчин бол жүжигчин гэж хэлнэ. Тэр жүжигчин илүү, энэ жүжигчин муу гэсэн ойлголт байх ёсгүй гэж боддог. Тэгээд ч театр гэдэг босго өндөртэй, олон шалгуурыг давж ордог учраас хэн сайныг хэлж чадахгүй. Мэдээж үзэгчдийн маань хардагчлан гол дүрд их тоглохоор сайн жүжигчин, гол дүр бүтээхгүй бол муу жүжигчин гэж ойлгодог хүн байхгүй байх гэж бодож байна. Залуучуудаас үнэхээрийн сэтгэл дотроосоо, шаглаж урлаж тоглодог жүжигчид гарч ирж байна.Үеийнхээ жүжигчдийн дотроос МУГЖ С.Болд-Эрдэнийг өнөөдрийн энэ цагт төрсөн ганц агуу дотортой сайхан жүжигчин гэж бардам хэлнэ.

-Сүүлд залуухан гавьяатууд их төрж байгаа. Таныг бас гавьяат болно гэж хүлээж буй үзэгчид бий?

-Тэднийг хийх зүйлээ хийн олонд үнэлэгдсэн учраас гавьяат гэдэг эрхэм хүндтэй төрийн дээд цол тэмдгийг авдаг гэж ойлгодог. Миний хувьд болоогүй болоод би аваагүй байгаа. Би гавьяат болох ёстой, болно гэж хэлэхгүй. Юм болдгоороо болно, авахгүй ч байсан болно. Заавал үүнийг хүлээх шаардлагагүй. Миний өмнө хийж бүтээх их ажил байна.

-Б.Баатар найруулагч таныг анх урлагт хөтөлж оруулж байсан гэдэг. Энэ тухай яриач?

-Би Б.Баатар найруулагчыг бодохоор их өнчирдөг. Хэрвээ энэ агуу хүн байсан бол бид хоёр сайндаж муудан явж байх байлаа. Бид 1996 онд анх танилцаад бурхан болтол нь хамт байсан гэхээр би их азтай хүн. Одоо байхгүй болсон гэж бодохоор өнчирдөг. Энэ хүн байсан бол хамгийн түрүүнд авчирч ганцааранг нь суулгаж байгаад хяналт өгөх байсан. Одоо тэр хүн бурханы орноос намайг харж буй учраас би зоригтойгоор мюзиклийг хийж байна.

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин А.Цэгмидтэй ярилцлаа.

-“Нийслэл хүүхэн-2” төсөл олны хүртээл болж байна. Залуучуудтай хамтарч ажиллахад ямар мэдрэмж төрдөг вэ, танд?

-Мэдрэмжээс гадна ямар ч бэрхшээл гардаггүй. Учир нь надад залуусаас суралцах, өөрийн мэддэгээ хэлж өгөх эргэх холбоо үнэхээр гайхалтай санагддаг.

-Та 14 наснаасаа тайзны уран бүтээлд тоглож эхэлсэн шүү дээ. Тэгвэл анхны дэлгэцийн уран бүтээлийнхээ тухай дурсвал?

-Би 18 настайдаа дэлгэцийн уран бүтээл рүү орсон. Анх 1968 онд “Өндөр ээж” кинонд тоглож байлаа. Харин одоо үед хүүхдүүд зургаахан настай, балчир үедээ дэлгэцэнд дүрээ мөнхөлнө гэдэг гайхамшигтай. Тэр үеийн киноны хөгжил одоо үеийн киноны хөгжил хоёрын хооронд асар их ялгаатай болохоор арга ч үгүй биз дээ.

-Ихэвчлэн ээж, эмээгийн дүрд тоглож байгаа харагдах юм. Та өөрөө ямар дүр бүтээхийг хүсдэг вэ?

-Залуу байхаасаа л гол дүрд тоглохсон гэж мөрөөддөг байлаа. Энэ бол залуу насны алдаа ч гэх юм уу хөнгөн мөрөөдөл л дөө. Гэтэл надад голдуу туслах дүр оногдож түүнийг голохгүй, татгалзахгүйгээр тоглож байсан нь өдийг хүртэлх миний уран бүтээлийн дасгалжилт, ахин дэвших суурь нь болсон гэж боддог. Авсан дүрүүдээ үзэгчдийн таашаал, шүүмжид хүрэхээр бүтээхийг л зорьж ажилладаг даа. Бүх уран бүтээлийнхээ явцыг дүгнэхэд би гол дүрд цөөн үзэгдсэн юм байна билээ. Тэгэхээр үлдсэн насандаа дандаа гол дүр ирээсэй гэж мөрөөдөхөд буруудахгүй байх. Мөрөөдөхөд ямар мөнгө төлөх биш дээ (инээв).

-Та өөрөө “Нийслэл хүүхэн”-ий Ажаатай хэр төстэй вэ. Хөдөөний амьдралтай ойр өссөн үү?

-Таван настайдаа хурга, ишиг хариулдаг байсан. 12 нас хүртлээ хөдөө мал дээр өссөн. Миний хүүхэд ахуй настай Ажаагийн дүр маш ойрхон. Бага байхад миний буурал ээж, сайхан залуу ээжийн амьдралын дадал, дурдатгалууд тархинд минь баримтат кино шиг үлдсэн болохоор би зүдрэхгүйгээр энэ дүрд наалдсан. Нийслэл хүүхэн киноны зохиолч Ч.Баттүшиг энэхүү дүрийг өөрийн эмээ ээжийн дурсгалд зориулж,бодож бичсэн шүү гэж хэлсэн. Надад үүнтэй яг агаар нэг л санагдсан. Миний хөгшин буурал ээж яг л энэ Ажаа шиг олон таван үггүй, нэг хэлэхдээ жинтэй хэлдэг тийм хүн байсансан.

-Та 60 гаруй жил урлагийн салбарт ажиллаж байна. Энэ өндөрлөгөөс ямар бодол, мэдрэмжийг тээдэг юм байна?

-Миний үеийн хүмүүс надтай адилхан бодол тээдэг байх. Монгол хүн болж төрснөөрөө ертөнцийн аль нэг өнцөгт явж байхдаа ч бахархдаг. “Монгол хүн үү” гээд асуухад уртын дуугаа нэг бадаг аялчихдаг, үндэсний бүжгээрээ ядаж биелгээ хийчихдэг байх хэрэгтэй. Манай орон шиг амгалан тайван, дайн дажингүй газар хаана ч үгүй. Залуус илүү оюунлаг, сайхан, байна. Миний 20 насандаа хийж чадаагүйг 18 настай хүүхэд хийж, 30 насандаа сэтгэж чадаагүйг компанийн захирал залуу хийж чадаж байна шүү дээ.

-Урлагийн хатуу цензурт шантрах үе байсан л байх. Та өөрийгөө хэрхэн зоригжуулдаг вэ?

-Би хүүхэд байхаасаа спортоор хичээллэсэн болоод ч тэр юм уу шантрал миний амьдралд байгаагүй. Бүдрээд унах том чулуу байхад тэрийг яаж давна даа гэдэг сэдэв надад гарч байгаагүй. “Үүнийг заавал давна” гэдэг үгээр өөрийгөө зоригжуулаад олон зүйлийн ард гарсан. Одоо бэрхшээл алга.

-Танд хааяа өнгөрсөн рүүгээ өнгийх, харамсах мэдрэмж төрдөг үү?

-Харамсах биш, жаахан эрт төрөх минь яав даа гэсэн бодол сүүлийн үед их төрөх болсон. Яагаад гэвэл “Ялагсад” гэдэг номонд дэлхийн шилдэг 20 эмэгтэйн тухай өгүүлдэг. Тэр номонд С.Удвал дарга, Дондогдулам хатан зэрэг байдаг. Дэлхийд алдартай, зовлон жаргал бүгдийг туулж алдрын өндөрлөгт хүрсэн эмэгтэйчүүдийн түүхийг уншиж дууссаны дараа надад асар их эрч хүч бий болсон. 70 гарсан надад ээжийнхээ 87 насыг давж гараад хүний хөл хүрсэн оргил юм бол би яагаад хүрч болдоггүй юм гэх бодол ч төрсөн. Роман, ном зохиолыг уншихдаа дэлхийн шилдэг, илүү олон уншигчтай номыг сонгож унших дуртай. Олон хатны түүхтэй ном уншсан даа.

-Одоо уран бүтээлийн санал хэр ирж байна даа?

-Олон санал ирж байна. Энэ сард ажиллах нэг киноны зохиол ирчихсэн байна, нэрийг нь нууцалъя даа. “Гуравдугаар сарын бэлэг” кино маань Мартаар бүх телевизээр үнэ төлбөргүй гарлаа. “Шийдсэн хүүхэн” УСК энэ оны хамгийн анхны уран бүтээл байлаа. Монголд хүүхдийн кино, хүүхдийн театр, хүүхэдтэй холбоотой асуудлууд орхигдчихоод байна. Хүүхдэд зориулсан бүтээн байгуулалт удаашралтай байна. Өндөр барилгын ажлаас ч удаан байна.

-Уран бүтээлч хүн ямар ч дүрийг голох эрхгүй гэж та хэлсэн. Залуу уран бүтээлчдэд юуг захих вэ?

-Үгтэй ч бай, үггүй ч бай оногдсон дүрийг голж болохгүй. Өөрийнхөө хийж байгаа ажилд сэтгэл ханаж, бардамнах нь өрөөсгөл, тураалтай тархитай хүний л бодол. Ийм бодлыг залуучууд минь өөртөө битгий хүлээж аваарай. Өөртөө ханасан мөчөөс чиний чадвар, уран санаа, өөрийгөө хөгжүүлэх хөгжил зогсож эхэлнэ.

-Хүүгээ жүжигчин болгох тухай бодож байв уу?

-Үгүй, харин эсрэгээрээ аавынх нь мэргэжлийг эзэмшүүлсэн. Аав нь Монголын номер нэг дуу хоолой, тэр эр хүний урд дуугарах хүн байхгүй дээ. Манай хүү урлагийн маш нарийн мэдрэмжтэй, зураг сайхан зурдаг, гоё дуулдаг. Аравдугаар анги төгсөөд Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт гурван сар дагалдан жүжигчин хийсэн. Дуучин болох боломж байсан ч яагаад ч юм надад нэг юм чангаагаад аав шигээ дуу хоолойтой юм чинь аавынхаа мэргэжлийг эзэмшиг гэж бодсон доо. Одоо радиод ажилладаг. Би Улаанбаатар телевиз буюу одоогийн “UBS”-ийн хамгийн анхны нэвтрүүлэгч байсан. Анх нэвтрүүлэгч Д.Цовоотой хамт эфир хөтөлж дэлгэцэнд гарч байлаа.

-Нас нэмэхийн хэрээр нутаг, ижий аавыгаа их санадаг гэлцдэг шүү дээ?

-Сэтгэлээрээ нутагтайгаа би их ойрхон байдаг. Хүүхэд залуучуудын театрт байхдаа “Сүүлчийн үдэлт” гэдэг эрэгтэй хүүхдэд тоглосон жүжгээрээ нутагтаа 1984 онд очиж тайлан тоглолт хийсэн. Тэр үеэс хойш өнөөдрийг хүртэл нутагтаа нэг ч очоогүй. Тэр үед нутгаасаа аваад гарсан чулууг хүний нутагт 15 жил болохдоо ганц ч удаа өөрөөсөө салгаж байгаагүй. Тэрийгээ 70 нас хүрэхдээ гаргасан номондоо “Бурхан чулуу” гэж нэрлэсэн. Миний шүлгэнд ая хийх талаар хөгжмийн зохиолчид хандсан.

-Анх удаа кинонд тоглоод хэдэн төгрөгийн цалин авч байсан бэ?

-“Өндөр ээж” кинонд тоглоод 800 төгрөгийн цалин авч байлаа. Энэ мөнгийг гар дээрээ ч аваагүй. Кинондоо тоглочихоод, дуугаа хийчихээд, хүний гэргий болоод Москва руу явчихсан. Хоёр ээжид минь кино үйлдвэрийнхэн аваачиж өгсөн байдаг. Тэр хоёр хагартлаа баярласан гэж хуучилдаг байсан даа. Тухайн үед ээж минь үйлдвэрт ажиллаад 350 төгрөгийн цалин авдаг байсан үе.

-Төр засагтаа талархалтай явдаг уу?

-Уран бүтээл хийхэд арын албаны хүмүүс жүжигчдээс хүнд хөдөлмөр эрхэлдэг. Төр засагтаа арын албанд 30, 40 жил ажилласан гэрэлтүүлэгч, зургийн дарга нар өнөөдөр ямар ч шагналгүй явж байна гэж хэлмээр санагддаг. Саяхан соёлын яам байгуулагдлаа. Шог хошноор ярихад соёл урлагийнхан аавтай, ээжтэй болчихлоо л гэсэн үг. Тийм учраас энэ тал дээр анхаарах байх гэж бодож байна.

А.ГАНТУЯА

Б.ГАНТОГТОХ

М.МАЙНАРАН

Ерөөлч, магтаалч Б.Пүрэвсүхтэй ярилцлаа.

-Таны сүүлийн үеийн уран бүтээлийн олз омгийн талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Миний хувьд Монголынхоо зан заншил, ардын язгуур урлаг аман зохиол буюу ерөөл, магтаалыг өөрийн хэмжээнд орчин цагийн залууст ойлгомжтой байдлаар хүргэхийн тулд дуу гэхээс илүүтэй аялгуут ерөөл гэдгээр гаргаж байгаа. Зарим хүмүүс дуу гэж ойлгож байна. Хүмүүст ойлгомжтой байлгахын тулд “Энх явж мөнх жарга”, “Ерөөе өө” буюу “Ертөнцийн наранд ивээгдэж есөн үеэрээ жаргаж яваарай” зэрэг аялгуут ерөөл гаргасан. Хамгийн сүүлд “Ай хө зэ хө” гэсэн Ганнам стилийн дуу гаргалаа. Тун удахгүй мөн нэгэн аялгуут ерөөл гаргах гэж байна. Энэ нь үсний найр, унаганы тамга, эсгий хийх, гэрийн ерөөл, бэр гуйх ерөөл гээд бүгдийг багтаасан дүрстэй, аялгуутай сонирхолтой аялгуут ерөөлийг гаргах гэж байна. Хүүхдийн даахь үргээхэд хамгийн эхэнд хаанаас нь авдаг, унага тамгалахдаа ямар өдөр тамгалдаг зэрэг яг дүрсээр нь харуулж, хажууд нь ерөөлөө тавьж аялгуут ерөөл хийхээр төлөвлөж байна. Ардын мартагдах гэж буй өв соёлыг орчин цагийн залуучуудад сонирхолтой хэлбэрээр хүргэхийн төлөө явж буй энгийн нэгэн залуу байна даа.

-Та саяхан орон нутгуудаар аялан тоглолт хийж явсан уу. Ард түмэн хэрхэн хүлээн авч байв?

-Энэ тоглолт нь миний ганцаарчилсан тоглолт биш. Орон нутгаар дуучин Б.Уранзаяагийн аялан тоглолтод хамтран оролцож ирсэн. Ард түмэн намайг маш сайхан, бараг миний тоглолт юм шиг л хүлээж авсан. Нэг, хоёр жилийн дараа өөрийн тоглолтоо хийвэл их гоё хүлээж авах байдалтай байна лээ.

-Таны аав, ээж мөн бэлэн цэцэлж шүлэг зохиодог хүмүүс байдаг гэсэн үү?

-Манай Өмнөговь аймгийнхан их сайхан ерөөлч ард түмэн байдаг. Бусад эгэл жирийн сайхан ард түмэн минь нутагтаа чимээгүй амьдарч байдаг. Манай аавын хувьд сайхан дуулдаг хүн бий. Ээж минь монгол хэл, уран зохиолын багш, мөн шүлэг зохиодог. Дуулж буй нь аавыгаа дуурайсан, шүлэг зохиодог нь ээжийгээ дуурайсан. Аав, ээж минь нутагтаа ажиллаж амьдарч байгаа.

-Ерөөлч хүн их ном уншдаг байх ёстой гэдэг шүү дээ. Таны хувьд сүүлийн үед ямар ном уншсан бэ?

-Ном унших завдал олдохгүй л байна. Сүүлд “Ногоон нүдэн лам” номыг эхлүүлэн талд нь оруулаагүй орхисон. Уншиж дуусгах гэж үзэж байна. Саяхан “Тамгагүй төр” жүжгийг үзлээ. Үнэхээр их зүйл бодогдуулж, нүд, сонорыг нээсэн уран бүтээл байлаа. Тоглолт хийвэл тийм хэмжээний тоглолт хиймээр юм байна даа гэж харсан. Тайз засалт, үг хэллэг, үгийн яруу үнэхээр сайхан байсан. Ерөөл дотроо ч шингээмээр текстүүд их байлаа. Ер нь драмын жүжиг үзэж, ном сайн уншиж баймаар юм байна. Тэгснээр үг хэл илүү уран яруу болно. Ерөөлч хүний бэлтгэгдэж ерөөлч болохын гол үндсэн суурь нь ажиглалт. Мөн ном унших. Ном уншсанаар ой тогтоолт сайжрахын зэрэгцээ ухаан тэлж уран яруу болдог. Үүнийг мундаг ерөөлчид л хэлдэг байлаа. Би өөрийн амьдралдаа хэрэгжүүлэн өөр дээрээ мэдэрч байна. Урлагийн замаар явж буй залуус ном сайн унших хэрэгтэй.

-Ерөөлч хүнийг гярхай байж эргэн тойрноо сайн ажигла хэмээдэг гэсэн үү?

-Ер нь ажигласан байхад цаанаасаа орж ирдэг.

Бид хоёрын ярилцаж буй өрөөг ерөөлөөр илэрхийлж буй нь:

“Харж ажиглаад байвал

Хананы нүдэн дээрээ алтан шармал тоног тоноглосон байна

Агуу дээдсийн өлгий алдар цуутай хаадуудын зураг хөргийг

Ард түмний мэлмий сонорыг баясгахаар

Алдар нэр, үүх түүх, удам судартай нь үнэхээрийн гайхалтай үгүй л дутуугүйн гачаалгүй ханан дээрээ суурилуулжээ

Хүй нэгдлийн үеэс улбаатай

Хүн болгоны дээдэлж байдаг бодол санаа нь гүйцсэн босоо Монгол бичгээ

Жаран жарандаа жаргалтай сайхныг бодолцож

Жаазанд хийн шилэн хоргонд байрлуулжээ” Энэ өрөөг ажигласан байсан учраас шууд хэлж байна. Тухайн орчин, нөхцөлөө ажиглаагүй байсан ч хурдан сэтгэж, харсан зүйлээ мөр толгой холбон хэлэх хэрэгтэй. Эртний ховор нандин хэллэгтэй түүхэн номуудыг сайн уншвал сонин содон, хүн хэлдэггүй үг хэлнэ. Хүн болгоны хэлдэг үг онц сонин биш гэж боддог.

-Та өөрөө ерөөлөө зохиодог учраас таны хэлсэн ерөөл давтагддаггүй гэж сонссон. Өмнө нь хэлж байсан ерөөлөө санадаггүй гэсэн үү?

-Ямар нэгэн үйл ажиллагаа болохоос өмнө тухайн үед нь зохиож ерөөлөө хэлдэг. Миний ерөөл давтагддаггүй. Нэг ерөөл нэг л хэлэгддэг. Тухайн үед орж ирээд л гараад явчихдаг. Энэ бол манай Өмнөговь аймгийн нутаг газар, усны онцлог юм. Дундговиос дуучин ард төрдөг бол Өмнөговиос ерөөлч ард түмэн төрдөг. Үүнийг ууж буй ус, уул, ургамал газарзүйн онцлог гэж би ойлгож боддог.

-Ерөөл гэдгийг та хэрхэн ойлгож авч үздэг вэ?

-Ерөөл гэдэг бол амны билгээс ашдын билэг учраас үг их хүчтэй байдаг. Ерөөл маань ирээдүйд болох гэж буй зүйлийг дуудаж биелүүлдэг. Тиймээс урт настай удаан жаргалтай, эрүүл энх саруул сайхан, элбэг дэлбэг баян хангалуун элэг бүтэн амьдраарай гэж энэ бүрийг дуудаж биелүүлж байдаг учраас ерөөл их хүчтэй. Үг гэдэг өөрөө их шидтэй. Чи муу, муухай хүн гэвэл тэр хүн муу л байна. Чи сайн, сайхан, эрдэм номтой болоорой гэж хэлбэл тийм л байна. Өөрийн амнаас муу үг гаргаж хэлээд хэрэггүй. Хүнд муу үг битгий хэлж байгаарай. Миний хувьд ерөөл гэдэг ардын аман зохиолыг барьж авч дэлгэрүүлж буйн хувьд аль болох хүнтэй эетэй эвтэй, мэндтэй устай сайн сайхан зүйлийг ярьж явбал биелнэ гэж боддог. Би ерөөл биеллээ олдог гэдгийг өөрийн биеэрээ мэдэрсэн. Би хэдэн жилийн өмнө гэр бүлийнхэндээ “Би олны танил болно, би од болно” гэж хэлэхэд тэд тоодоггүй байсан. Чи ажил олж хий гэж хэлдэг байсан. Тухайн үед амьдрал хэцүү мөнгө, орлогогүй байсан. Урлагийн сургууль төгссөн хүн, би урлагийн хүн, урлагаар л амьдарна гэдэг байсан. Эхнэртээ ч анх танилцаж байхдаа, найзууддаа ч би од болно гэж хэлдэг байсан. Тэгээд одоо биеллээ олж олон түмэндээ танигдан ерөөл билгээ тавин хүндлэгдэж явж байна.

-Та цаашид юуг төлөвлөж байна вэ?

-“Ерөөе өө” гэсэн есөн аялгуут ерөөлтэй цомог энэ намар гаргах бодолтой байна. Цомгийн баяраа хийсний дараагаар ирэх жил мартын 8-ны үеэр бие даасан тоглолтоо хийх бодол байна.

-Ерөөлч болохоор сонирхож буй хүн юунд анхаарах хэрэгтэй вэ?

-Ер нь аливаа зүйлийг ажигладаг, сэргэлэн, яриа хөөрөө сайтай, бэлэн цэцлэх урлагт ном их уншдаг л байгаарай гэж хэлмээр байна. Ажиглалт сайн хийх хэрэгтэй. Урьдчилан харж нүдээрээ тархиндаа хадгалсан зүйлээ амаараа уран яруу үг холбон гаргадаг. Ерөөлийг өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гэсэн гурван цагт зангиддаг зарчимтай.

-Та манай уншигчдад зориулан ерөөлийн үгээ хайрлана уу?

-За “Өдрийн сонин”-ыг уншигч олон түмэндээ эрүүл энхийн ерөөлийг тавья. Эрүүл байвал бид бүгдийг амжуулж бүгдийг үзнэ.

Жаргалан жаргалан жаргалан

Энэ ертөнцийн түмэн жаргалан

Түүний дотроос чухам жаргалан

Эрүүл энхийн нэгэн жаргалан гэж их зохиолч Б.Нацагдоржийн эшлэлийг би хэлэх их дуртай. Тиймээс эрүүл байх хэрэгтэй. Би сүүлийн үед хандивын тоглолтуудад маш их оролцож байна. Ходоодны хорт хавдар, элэгний хорт хавдар, цусны өвчин зэрэг маш их өвчин байна. Тийм учраас монголчууд минь идэж буй хоол хүнсэндээ анхаарч шарсан хуурсан хоол битгий идээрэй. Хүүхдүүддээ шарсан хуурсан хоол бага өгөөрэй гэж хэлье. Эрүүл энхийн жаргалыг эрхэм олон монгол түмэндээ өргөн дэвшүүлье. Эрүүл энх, саруул сайхан, элгээрээ энх амгалан, төрлөөрөө төвшин жаргалтай, энх явж мөнх жаргаарай. Ертөнцийн наранд ивээгдэж, есөн үеэрээ жаргаж яваарай гэсэн ерөөлийг өргөн дэвшүүлье.

“Лотус Йог” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал М.Биндэръяатай ярилцлаа.

-Иог анх хэрхэн үүсч байсан талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Бидний йог гэдэг үгээр ихэвчлэн тодорхойлдог дасгал хөдөлгөөн нь йогийн нэгээхэн техник юм. Йогийн гүн ухааны чухал бичвэрүүдийн нэг болох Maharishi Patanjali-н Yoga Sutra-д тайлбарласнаас үзвэл йог нь аливаа зүйлд төгс төвлөрлийг олж, нэг төвт сэтгэлийг үүсгэх арга зам юм. Хэт гүн гүнзгий рүү нь орохгүйгээр хамгийн энгийнээр тайлбарлавал бидний оюун санаа олон тийш цацрах гэрлийн чийдэн мэт үргэлж олон зүйл рүү зэрэг чиглэж байдаг. Магадгүй яг одоо энэ өгүүлбэрийг уншиж байхдаа ч та өөр зүйлийн тухай бодож байж болох юм. Йймээс бид аливаа хийж байгаа зүйлээ 100 хувийн бүтээмжтэйгээр хурдан шуурхай хийж чадахгүй байх нь их. Харин олон тийш сарниж байгаа оюун санаа тухайн мөчид хийж буй зүйлдээ бүрэн төвлөрч чадвал бидний аливаа зүйлийг хийж гүйцэтгэх бүтээмж хэд дахин нэмэгдэхээс гадна тэр зүйлд зарцуулж байгаа цаг хугацааг ч хэмнэх боломжтой. Хүн бүр өөрийн үүрэгт ажилд ийм бүтээмжээр хандаж чадвал нийгэмд хүртэл олон эерэг өөрчлөлтүүд гарах болов уу.

Йог нь өөрийгөө бүх түвшинд таньж мэдэх, үүнд тулгуурлан хөгжүүлж, өөрийн өгөгдсөн өгөгдөл болон үүрэг хариуцлагын хүрээнд бүтээмжтэй бөгөөд бүрэн дүүрэн амьдрах ухаан юм. Үүний тулд йогт оюун санааг дасгалжуулж, биднийг сатааруулж байгаа олон бодол, амьдралын явцад үүссэн дурсамж туршлагаас үүдэлтэй харах өнцгөө ойлгож анзаарах, бүх зүйлийг өөр өөрийн тэрхүү өнцгөөс биш, харин илүү бодитоор харж сурахад чиглэсэн олон дасгал техникүүд байдаг. Түүнчлэн хүн аливаа зүйлийн мөн чанарыг олж мэдэхээс өмнө биеийн хувьд эрүүл байх шаардлагатай тулгарна. Тиймээс йогийн ухаанд эрүүл урт наслахын тулд хийж болохуйц олон техник дадлууд байдаг. Эдгээр техникүүдийн нэг нь бидний йог гэдэг үгээр төсөөлдөг йогийн дасгал хөдөлгөөн юм. Ингээд харвал йог нь маш өргөн цар хүрээний мэдлэгийг хамарсан нэг цогц ухаан.

Йог нь бидний мэдэхээр 5000 гаруй жилийн түүхтэй шинжлэх ухаан. Харин яг системтэйгээр йог гэж нэрлэгдээгүй болохоос эх үүсэл нь хүн төрөлхтөн үүссэн цагаас эхлэлтэй гэж үздэг.

-Йог дасгал хийх нь хүний бие эрхтэнд ямар нөлөө үзүүлдэг вэ?

-Юун түрүүнд эмчилгээний йогийн чиглэлээр нарийвчлан суралцаагүй бол, мөн өөрөө анагаахын суурьтай эмч хүн биш бол йогийн хүний биеийн эрхтэн системд үзүүлэх үр нөлөөллийн талаар аливаа нэгэн судалгааны үндэслэлгүйгээр, ялангуяа ийм үр дүн гаргаж эмчилнэ гэх зэргийн зүйлсийг ам бардам ярих нь йогийн багшийн ёс зүйд төдийлөн нийцэхгүй гэж боддог. Тиймээс би эрүүл мэндтэй холбоотой асуудалд их болгоомжтой ханддаг. Йогийн дасгалыг өдөр тутамдаа хийж, бусдад зааж, өөртөө болон бусдад тодорхой хэмжээний үр дүн харж буйн хувьд йог хийснээр хүний эрүүл мэндэд маш их эерэг өөрчлөлтүүд гарч болно гэдгийг бодитоор мэдэрсээр явна. Йогийн дасгалыг тогтмол хийснээр амьсгал уужим болж уушгины багтаамж нэмэгдэн хүчилтөрөгчийн шингээлт сайжирна. Мөн биеийн бараг бүх булчин, тэр дундаа жирийн үед төдийлөн хөдөлгөөнд оролцдоггүй гүний булчингууд хүртэл ажиллагаанд ордог. Өнгөц болон гүний булчингууд хүчтэй болсноор үе мөч, нуруу нугалмаа аливаа нэгэн бэртэл гэмтлээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой болно. Цусны эргэлт сайжирч булчинд болон эрхтэн системд очих хүчилтөрөгчийн хэмжээ нэмэгдэнэ. Тунгалгийн урсгал сайжирснаар биеийн хоргүйжүүлэх процесс идэвхжинэ. Төдийлөн хийдэггүй хөдөлгөөнийг хийх явцад тархинд шинэ мэдрэлийн холбоосууд үүсч оюуны чадавх нэмэгдэнэ. Хүний биеийн сунгалт сайжирч, хүч тамир нэмэгдэхээс гадна бодисын солилцоо эрчимжиж, дааврын тэнцвэрт байдал хадгалагдана гэж хэлэх байна.

-Эрүүл байхын тулд юунд анхаарах хэрэгтэй гэж йогийн ухаанд үздэг вэ?

-Хүн бие сэтгэл оюун санааны хувьд тэнцвэртэй эрүүл байхын тулд Aahaar буюу хооллолт, Vihaar буюу амралт, Achaar буюу зөв дадал зуршил, өдрийн дэглэм, Vichaar буюу эерэг бодол хандлага гэсэн дөрвөн зүйл дээр ажиллах хэрэгтэй. Йогийн дасгал хөдөлгөөн Achaar буюу зөв дадал зуршил, өдрийн дэглэм гэдэг ойлголтын нэг хэсэг. Тэгэхээр бид зөвхөн йогийн матан дээр гараад нэг цаг хөдлөхөөс гадна хооллолт, амралт болон эерэг бодол хандлагадаа анхаарах хэрэгтэй. Тиймээс йог хийнэ гэдэг нь зөвхөн дасгал хийхийг хэлэхгүй бөгөөд эдгээр бүхэл талын дадлыг үүсгэж байж цогц утгаараа йог хийж байгаа болно.

-Йогоор хичээллэх нь ямар давуу талтай вэ?

-Хүний биеийг махан биеэс гадна энергийн бие, оюун санааны бие, ухамсрын бие болон баяр жаргалант бие буюу бидний дотоод мөн чанар гэсэн таван давхаргаас бүрддэг гэж үздэг. Эдгээр бүхий л түвшинд бид нарийн уялдаа холбоотойгоор амьдардаг тул аль нэг давхаргад асуудал гарахад бусдадаа нөлөөлдөг. Гэтэл бид ихэнхдээ аль нэг давхаргынхаа тэнцвэрт илүү ихээр санаа тавьдаг. Харин йогоор хичээллэснээр аливаа хүн зөвхөн махан биеийн өв тэгш хөгжилд хүрээд зогсохгүй, энерги, оюун санаа, сэтгэл зэрэг бүхий л түвшинд тэнцвэрийг олох боломжтой. Хамгийн наад захын жишээгээр тайлбарлахад хүмүүс илүүдэл жинтэй бол энэ асуудлыг ихэнхдээ зөвхөн махан бие талаас нь авч үзэж шийдэхийг оролддог. Аливаа нэгэн тураах дэглэмийг барьж дасгал хөдөлгөөн хийхийг хичээдэг. Гэтэл жин авахад нөлөөлсөн зуршил, сэтгэл санааны байдал, олон хүчин зүйлийг ойлгож дүгнэж уг үндсээр нь засаагүй тохиолдолд дэглэмээ барихаа больж дасгал хөдөлгөөн хийхээ болих үед буцаад бүр ч илүү жин авах хандлагатай байдаг.

Нөгөө талаас хүмүүс илүүдэл жингээсээ болж өөртөө сэтгэл хангалуун бус байгаа харагддаг. Гэтэл хэдий жингээ хассан ч гэсэн сэтгэл хангалуун биш байсаар байх тохиолдлууд олон байдаг. Йог бол бие сэтгэл, оюун санааг аль нэгийг нь орхигдуулахгүйгээр тэнцвэртэй болгож чадна.

Йогийн байрлалуудыг хийж байхдаа аливаа хүн өөрийгөө илүү их анзаарч сул талаа мэдрэн хүлээн зөвшөөрч тэр талуудаа засаж байдаг. Тухайлбал, йогийн хүч чадал суулгах дасгал байрлалуудыг барих үед бидний махан бие хүчтэй болоод зогсохгүй сэтгэлд хат сууж байдаг. Харин сунгалтыг шаардсан уян чанарыг хөгжүүлдэг байрлалуудыг хийх явцад бид өөрийгөө чөлөөлж сурдаг. Ингэснээр баригдмал байдлаасаа салж аливаад уян хатан хандах чөлөөтэй сэтгэлгээг өөртөө бий болгох боломжтой. Харин тэнцвэрийн дасгалуудыг хийх үед хүн оюун санаагаа маш сайн төвлөрүүлэх хэрэгтэй болдог. Ер нь л аливаа зүйлийг оноож бодохгүй байх хэрэгтэй. Тэнцвэрээ олъё гэж бодох агшинд л тэнцвэр алдагддаг. Өөрөөр хэлбэл, тэнцвэрийн дасгалууд нь биднийг аливаа зүйлд их савчаад байхааргүй тэнцвэртэй зан чанарт сургадаг. Утга учрыг нь бүрэн ухамсарлаж хийж чадах аваас өөрийгөө таньж мэдэж хөгжүүлэх, өөрийгөө байгаагаар нь хүлээж авах, өөрийгөө болон бусдыг ойлгож хүндлэх, аливаа зүйлд хандах хандлагаа өөрчлөх зэрэг дурдаад баршгүй давуу талуудыг йог танд мэдрүүлэх болно.

-Йогоор хичээллэж байхад хоол, хүнс чухал нөлөөтэй гэсэн. Хэрхэн анхаарах хэрэгтэй байдаг вэ?

-Түрүүн дурдсанчлан йогийн амьдралын хэв маягт хооллолт буюу Ahaar чухал байр суурийг эзэлдэг. Хоолны талаар ярихдаа юуг идэх юуг идэхээс татгалзах зэрэг ойлголтоос гадна хэзээ, хэрхэн, хэр их хэмжээгээр идэх зэрэг нь маш чухал ач холбогдолтой. Йогт хооллолтыг бие махбод болон сэтгэл санаанд үзүүлэх нөлөөллөөр нь авч үзэж Tamasic, Rajasic, Sattvic гэж гурав ангилдаг. Tamasic Aahaar (хоол хүнс) буюу боловсруулсан, нөөшлөгч агуулсан, удаан хадагласан, боловсрохдоо удаан хоол хүнс нь хүнд залхуу, лазантай байдал, урам зориггүй байдал мөн сэтгэл гутралыг үүсгэдэг гэж үздэг тул аль болох татгалзахыг зөвлөдөг. Тamasic хүнснүүд нь чихрийн шижин, таргалалт, элэгний аливаа өвчний шалтгаан болно гэж үздэг. Харин Rajasic хүнс гэдэг нь шим тэжээл ихтэй эсвэл шарсан хайрсан, калори өндөртэй сэтгэл санаанд хэт их эрч хүч сэргэг байдлыг үүсгэх хүнс орох бөгөөд биеийн хүчний болон энерги ихээр шатаадаг ажил хийдэг тохиолдолд тохиромжтой хэмжээнд хэрэглэхийг зөвлөдөг. Хэрэв хэтрүүлэн хэрэглэж, үүссэн эрчим энергээ эргүүлээд шатааж зөв зарцуулж чадахгүй байвал эдгээр хүнс нь бидэнд уур уцаар, бухимдал, хурц ааш, шунал хүслийг бий болгодог. Харин Sattvic хоол хүнсийг йогоор хичээллэгчид түлхүү хэрэглэхийг зөвлөдөг. Эдгээрт улирлын чанартай хоол хүнс, үр тариа, ногоо, жимс, тараг, бүх төрлийн шош, шинэхэн болгосон, цэвэр байгалийн гаралтай хоол хүнс зэрэг орно. Хэмжээний хувьд ходоодыг бүрэн дүүргэж идэх нь Tamasic буюу хүнд залхуу, урам зориггүй мэдрэмжийг үүсгэдэг, 75 хувь дүүргэж идэх нь Rajassic буюу эрч хүчтэй байдлыг үүсгэдэг, харин 50 хувь дүүргэж идэх нь Sattvic буюу тэнцвэртэй мэдрэмжийг үүсгэдэг гэж үздэг. Тиймээс ходоодны тал нь хоолтой, үлдсэн хэсгийн тал нь шингэн, үлдсэн тал нь хоосон байхаар хооллох хэрэгтэй. Гэвч хоолны үеэр ус цай зэргийг уухыг зөвлөдөггүй. Шингэн хэсэгт шөл, багахан лимонтой бүлээн ус зэрэг байж болно. Хэзээ идэх тухайд бүрэн өлссөн мэдрэмж төрсөн үед дор хаяж 3-4 цагийн зайтай хооллох ба өглөө, оройн хоолыг хөнгөн идэх хэрэгтэй. Жимс идэх бол хоол хооронд ямар нэг зүйлтэй холихгүйгээр тусад нь идэхийг зөвлөдөг. Хэрхэн идэх тухайд зөвхөн хоолон дээр төвлөрч, хоол идэх үедээ ярихгүйгээр сайн зажиллаж идэх хэрэгтэй. Стресстэй үед хамгийн эхэнд сэтгэл санаагаа тайвшруулсны дараа нь хооллохыг зөвлөдөг. Эсвэл зөвхөн шингэн зүйлээр хооллох хэрэгтэй. Хамгийн эцэст гэж хэлэхэд хоол идэж байхдаа хоолны тухай болон хоолыг хийсэн хүний талаар муу бодлыг үүсгэж болохгүй гэж үздэг.

-Хэдэн цагийн үед йогоор хичээллэх нь тохиромжтой байдаг вэ?

-Йогийн дасгалыг өглөө эрт өлөн дээрээ хийх нь хамгийн тохиромжтой гэж үздэг боловч хүн бүр өөрийн цаг заванд тохируулан хүнд хоол идэснээс дор хаяж гурван цагийн дараа, хөнгөн зүйл идсэнээс хоёр цагийн дараа буюу хоолоо шингэсэн үед хийхэд болно. Өөрийн ажил амьдралын шаардлагадаа тохируулан хамгийн боломжит цагт хичээллэхэд тохиромжтой. Хамгийн гол нь өдрийн аль цагт хичээллэж байгаагаас хамаарч бие махбодын онцлогтоо тохируулан төрлөө сонгох хэрэгтэй. Тухайлбал, нойргүйдэлтэй хүн оройн цагаар хэт хүчтэй эрчтэй явдаг йогийн төрлөөр хичээллэвэл улам ихээр сэргэх магадлалтай.

-Зарим хүн йогийн дасгалаар зөвхөн уян хатан, туранхай хүн хичээллэдэг гэж их буруу ойлголттой байдаг. Энэ тухайд таны бодлыг сонсъё?

-Йог гэхээр ихэнх хүний нүдэнд бараг л нугараад байгаа юмуу гэмээр янз бүрийн сунгалт шаардсан байрлал хийж буй хүмүүсийн дүр зураг харагддаг байх. Тийм ч учраас би хөшүүн, ийм зүйлсийг хийж чадахгүй гэж боддог байж болох юм. Энэ асуулт нь жоохон хэтрүүлж хэлэх юм бол “Би өлсөж байна. Хоол идэж болох юм уу? Цатгалан хүн л иддэггүй юм уу?” гэж асууж байгаа мэт. Бид сунгалт сайтай, илүүдэл жингүй учраас йогийн дасгалыг хийдэг бус эсрэгээрээ тэнцвэрээ олж хөшүүн бол чилээгээ арилгаж, сул биетэй бол хүч тамир сууж, ямар сул тал байна тэр тал дээрээ тэнцвэржихийн тулд йогийн дасгалыг хийдэг. Танд ямар сул тал байна түүндээ илүү түлхүү ажиллаарай гэж хэлмээр байна. Надад ч хөшүүн, жингийн илүүдэлтэй, хүч тамир муутай байсан үе бий. Гол нь тууштай хичээллэсний үр дүнд хүн хүссэн үр дүндээ хүрч болно. Мөн анхнаасаа хичээллэх төрлөө зөв сонговол зүгээр.

-Хүн буруу амьсгалах үед энерги их зарцуулж, шингэнээ алдаж байдаг гэсэн үү?

-Бид дасгал хийх үедээ булчинд хадгалсан сахараа задалж, энерги үүсгэхийн тулд хүчилтөрөгч хангалттай авах шаардлагатай болдог. Харин буруу амьсгалж, эсвэл амьсгалаа түгжсэнээр биедээ хүчилтөрөгчийг хангалттай авч чадахгүй байгаа тохиолдолд булчинд байгаа энерги задрахын тулд сүүний хүчил ихээр ялгарч булчингийн агшилтад саад болсноор булчин ядарч цуцдаг гэж үздэг. Йогийн ухаанд амьсгалын ач холбогдолыг илүү нарийн гүн түвшинд авч үздэг. Амьсгал авах бүртээ амьсгалаар дамжуулан хүчилтөрөгчөөс гадна маш нарийн түвшний эрчим энергийг авч байдаг.

Үүнийг иогийн хэллэгт Прана буюу амьдралын эрчим гэж нэрлэдэг. Прана нь бидний биеийн таван мэдрэхүйгээр хүртэх боломжгүй маш нарийн түвшний энерги юм.

-Йогоор хамгийн багадаа зургаан сар хичээллэж байж үр дүнг нь мэдэрдэг гэсэн үү?

-Хүн бүрт гарах үр дүн хугацаа харилцан адилгүй, хичээллэх хугацаанд хэр тууштай байна гэдгээс шалтгаална. Гэхдээ зургаан сар хичээллэхэд хүн хангалттай үр дүнг мэдрэх болно.

-Йогийн салбарын хөгжил ямар түвшинд байгаа вэ?

-Монголд йогийн салбар хөгжиж эхлээд 10-аад жил болж байна. Ялангуяа сүүлийн хэдэн жилд тун эрэлттэй болж буй бөгөөд ямар нэгэн байдлаар йогоор хичээллэж үзээгүй, йог гэдэг үгийг дуулаагүй хүн байхгүй болсон гэхэд хилсдэхгүй байх. Энэ утгаараа харьцангуй хурдацтай хөгжиж байгаа гэж харж болох ч үндсэн мөн чанар агуулгаараа нийтэд илүү ойлгогдож, үр шим нь хүртэгдэж яваасай гэж йогийн багшийн хувьд хүсч явдаг даа.

-Йогийг сонирхож, хичээллэж буй хүмүүст юуг зөвлөх вэ?

-Орчин үеийн, олонд нэр алдар нь түгсэн алдартай Гүрү нарын нэг болох Сад Гүрүгийн хэлсэн “Та ямар ч замаар явж болно, харин тэр замдаа йогийн мэдлэгийг хамт аваад яваарай” гэж хэлсэн үг бий. Йог гэдэг нь зөвхөн биеийн хөдөлгөөнөөр хязгаарлагдахгүй маш гүн гүнзгий бүхий л хүний амьдралыг энгийн хялбар, амар амгалан болгож чадах эрүүл, бүтээмжтэй амьдрах ухаан юм шүү. Тиймээс та хэрэв йогоор хичээллэж эхэлсэн бол тууштай байж, йогийн мэдлэгт цогц утгаар нь суралцаж ойлгохыг хичээгээрэй гэж зөвлөе.