Category: яруу-найраг

Тэнгэрийн тунгалаг зэрэглээнд болжмор жиргэж л байвал би амьд явна!

Тэр шувуунд би хачин их хайртай!

Тэртээ уулын хормойд ой шуугиж л байвал би амьд явна!

Тэр эгшгэнд би хачин их хайртай,

Хайраар би амьдардаг аа!

Хээр талаар морьтой хүн таваргаж л явбал би амьд явна!

Тэр бараанд би хачин их хайртай!

Хэдэн унага голын зүлгэнд тоглож л байвал би амьд явна!

Тэр амьтдад би хачин их хайртай,

Хайраар би амьдардаг аа!

Өвөлжөөнөөс намрын хиаг ханхалж л байвал би амьд явна!

Тэр үнэрт би хачин их хайртай!

Өвлийн шуурганд уруудсан мал бүрэн хонож л байвал би амьд явна!

Тэр баярт би хачин их хайртай,

Хайраар би амьдардаг аа!

Хаврын үдэш гадаа бороо шивэрч л байвал би амьд явна!

Тэр шивнээнд би хачин их хайртай!

Харц хөлчингө амраг цээж налаад сууж л байвал би амьд явна!

Тэр амьсгалд би хачин их хайртай,

Хайраар би амьдардаг аа!

Тооно эртний бор гэрт гал шаргалтаж л байвал би амьд явна!

Тэр амгаланд би хачин их хайртай!

Толгодын намжаа оройгоор зам зурайж л байвал би амьд явна!

Тэр аниргүйд би хачин их хайртай,

Хайраар би амьдардаг аа!

Аялгуу содон Монгол үгээр хүмүүс ярьж л байвал би амьд явна!

Тэр хэлэнд би хачин их хайртай!

Ариун нь мөнх Монголоор дэлхий дутаж л байвал би амьд явна!

Тэр оронд би хачин их хайртай,

Хайраар би амьдардаг аа!

Бие цуг орчлонд мөнх амьдрах шалтгаантайдаа

Би яагаад ч үхэхгүй ээ!..

Өнөөдрийн яруу найргийн буландаа саяхан болоод өнгөрсөн Дорнын их яруу найрагч Б.Явуухулангийн нэрэмжит тэмцээнд тэргүүн байрын шагнал хүртсэн О.Цэнд-Аюушийн шүлгүүдээс хүргэж байна.

Тэрээр Завхан аймгийн Эрдэнэхайрхан сумын уугуул, МЗЭ-ийн болон Сэр-Одын шагналт, “Болор цом” яруу найргийн хоёр удаагийн дэд байрын шагналтан юм.

НҮҮДЭЛ

Галав эртний бичиг үсэг шиг нүүдэлчид

Галын дөл шиг сүүмэлзсээр

Тэнгэр рүү тэмүүлж ургасан моддыг

Тэмээн дээрээ тэгнэж ирдэг

Уулын модод нүүдэлчдийн

Улаан тэмээдэд бүүвэйлэгдэж ирэхдээ

Агшин хором бүхэнд хөнгөрсөөр

Аяархан хөвөж эхэлдэг

Нүүдэлчид тэмээгээ хэвтүүлж

Нүдэнд итгэмээргүй ачаагаа засдаг

Домог эртийн дуу шиг нүүдэлчид

Дов толгод шиг чимээгүйгээр

Сум шиг ургасан моддыг

Нум шиг хөвчилж

Цагираг хүрдэнд эргэлдүүлэн

Цаг хугацааг туулах хөсөг тэргээ хийдэг

Амгалан шөнөөр нүүдэлчдийн тэрэгнүүд

Алтаар бүрсэн юм шиг гялалзаж байдаг

Гүн шөнөөр шинэ модон тэрэгнүүд

Гүрнийг туулахаар зэхэж хонодог

Хамгийн эртний үлгэр шиг нүүдэлчид

Гуниг шиг чимээгүй

Үүрийн цагаан гэгээнээр гэрээ буулгаж

Үүл шиг хөнгөн нүүж эхэлдэг

Шинэ модон тэрэгнүүд нүүдэлчдийг

Шивээтэй тал дээгүүр зөөж эхэлдэг

Ач хүүгээ араганд суулгасан өвгөн

Ачаа хөсгөө хөтөлсөөр явахад

Гүрнийг зорисон тэрэгнүүд өвгөнийг

Гүйцэж чадахгүй араас нь өнхөрдөг

Шамбалд хүрч чадахгүй шинэ модон тэрэгнүүд

Шаналан энэлэнтэй үлдэж хоцордог

Хамгийн эртний бодол шиг нүүдэлчид

Ганцаардал шиг чимээгүй

Хүлэглэгч үүлсийн доогуур

Хүний зовлонг эдэлж ирдэг

Ач хүү нь өвөөгөө тэнгэрт хүргэхээр

Ачаатай тэргээ хөтөлж явдаг

Дэндүү хүнд ачаатай тэргэний дугуйнд

Дэлхийн чулуу бутарсаар байдаг

Өвгөнийг очих газраа очиход

Өрөвдөлт хүүгийн араас модон тэрэг

Өнчин амьтан шиг дагасаар явдаг

Хамгийн эртний зүүд шиг нүүдэлчид

Хүсэл шиг чимээгүй

Үндэслэгч газар дээр гэрээ барьж

Үйлийн үрээ дахиад эхэлдэг

Хөхөө шиг үрээ тэвэрсэн өрөвдөлт хөвгүүн

Хөлөө газар дээр чанга гишгэхэд

Шинэ модон тэрэгнүүд аль хэдийн хуучраад

Шижир алт шиг байхаа болисон байдаг

Хөсөг тэрэгнүүд нүүсээр нүүсээр

Хөх чоно шиг болсон байдаг

2016-9-21

ТЭНГЭРИЙН
ДУУ

Тэнгэр дуугарч байна

Тэнгэр дүүрэн морьтой хүмүүс давхилдаж байна

Оддыг гартаа бамбар болгон атгасан морьтой хүмүүс

Огтхон ч зөрөлдөхгүйгээр

Харанхуй шөнийн тэнгэр дүүрэн

Халз урдаасаа давхилдаж байна

Тэнгэр дуугарч байна

Гүн хөх үүлс морьдын туурайнд

Гүүр шиг тачигнаж

Газаргүй хоосон тэнгэрт давхилдах морьтнуудын

Гартаа барисан бамбар харанхуйг шатааж байна

Эцсээ хүртэл давхилдах морьдын хөл юун дээр гишгэж байгааг

Эрээд олдохгүй зовлонтой байна

Тэнгэр дуугарч байна

Тэнгэрт морьтой хүмүүс давхилдаж байна

Цахилан эрчлэх тэнгис далайн

Цахлай хашгичсан хоёр эрэг мөргөлдөх гэж байгаа юм шиг

Өөд өөдөөсөө түмэн морьтон

Өндөр тэнгэр дүүрэн давхилдаж байхад

Зангирсан үүлсийн өчүүхэн чөлөөнд

Завь шиг бяцхан сүм

Сар хөвдөг тэнгэр дээр

Салхи түшин оршиж байна

Тэнгэр дуугарч байна

Тэнгэр дүүрэн морьтой хүмүүс давхилдаж байна

Ар нуруунаасаа оногдсон сумнуудаа сугалсан морьтнуудыг

Агаар мандал дээр алгаа хавсарсан хуварга ажиж байна

Оддыг бамбар болгон атгасан морьтнууд

Осолдохоор бие биерүүгээ давхилдах нь

Бүхнийг хуйлах хоёр их түймэр шиг

Бүгдийг хамах хоёр их үер шиг

Тэнгэр дуугарч байна

Тэнгэр цуурч байна

Тэнгэрээс бүх юм унаж байна

Харанхуй хөх үүлсийн цуурхай, аянгын завсар

Хавчуулагдсан эмээл бутарч үндэс рүү унаж байна

Ган дөрөөний хэлтэрхийнүүд энд тэнд нисэлдэж

Газрын ган руу жингэнэн унаж байна

Хурц улаан будаг цацсан юм шиг

Хувилгаан ламын орхимж цэцэг рүү унаж байна

Завь шиг жаахан сүм нурж

Залбирсан хүмүүс рүү унаж байна

Тэнгэрээс бүх унаж байна

Үүрдийн диваажинд үлдэж чадаагүй морьтнууд

Үнэг хайчлуулахаар эх хүн рүү хашгиралдан унаж байна

Хамгийн сүүлчийн мөч хүртэл давхилдаж

Хан тэнгэрийг цуурласан морьд

Азарга гүү хураах

Агшин руу янцгаалдан унаж байна

Тэнгэр дуугарч байна

Тэнгэрээс бүх юм унаж байна

Тэнгэр дуугарч байна

Тэнгэрээс морьтой хүмүүс

Монгол руу унаж байна

2017. О.Цэнд-Аюуш

Өнөөдрийн яруу найргийн буландаа “Өдрийн сонин”-ы Урлаг, спорт, чөлөөт цагийн мэдээллийн албаны сэтгүүлч Энхтөрийн Мөнхтүвшингийн дөрвөн мөрт шүлгийн түүврийг хүргэж байна.

---

Цор ганц

Зүрхний буйдхан оршилд

Цахирмаа цэцэг цомирлогоо дэлгэнэ

Дэлбээнд нь согтохоор

Дүнгэнэн нисэх зөгий хөвөлзсөөр айсуй…

…………………………………………………………………….

Үүлэнд салхи хэмээж хөл болдог оо

Үгэнд сэтгэл оршиж хүч нэмдэг ээ

Үнэнд итгэл дааж найдвар төрүүлдэг ээ

Үерхэлд болзоо хосолж хайр мэдрүүлдэг ээ…

……………………………………………………………………………….

Дурдатгалын салхи нь сэвэлзэн үлээх

Тэр нэгэн аясхан эгшинд

Эмнэлгийн модтой хашаан дотор

Шаргалхан гэзгээ салаа задгайлж

Гоо зүс, сэтгэл юугаа ижилхэн ихэрлүүлсэн

Чиний төрхийг би хэзээ ч мартахгүй ээ…

…………………………………………………………………………..

Огторгуй тэнгэрийн дунд ч биш, захад ч биш

Хаа ч юм дэлхий гэх гариг дээр би амьдардаг

Нар сар гэх хоёр том цөмөөр дэлхий минь цэнэглэгджээ

Намар өвөл хавар зун гэх дөрвөн улиралд

Цаг хугацаа урагшлах нь

Яг л дэлхий тэнхлэгээрээ эргэж нарыг тойрох мэт ээ

Аав ээж гэх хоёр хүмүүнээр бие сэтгэл минь тэтгэгджээ

Ах эгч дүү би гэх дөрвөн махбодид амьдрал орших нь

Яг л хайр сэтгэл зүрхнээс цацарч аз жаргалыг гэрэлтүүлэх мэт ээ

Огторгуй тэнгэрийн дунд ч биш захад ч биш хаа ч юм дэлхий гэх гариг дээр би амьдардаг

………………………………………………..

Ховд аймаг Чандмань сум

Хан Жаргалант хайрхны бэлд

Үүлэн чөлөөний наран туяарч

Хатан Дөргөн нуурын мандал дээр

Сувдан сондор шижиртэнэ…

…………………………………………………………..

Би шүлэглэж чадахгүй ээ

Уудам хөвсгөр үүлсийн дээгүүр би ниснэ

Яг л шувууд шиг

Ниссээр л байна, ниссээр л байна

Гэрэл хэзээ ч бүүдийдэггүй тэр зүгт

Анир чимээгүйхэн хөвсөөр, хөвсөөр…

Шүлэг, яруу найргийн өнөөдрийн буландаа “Өдрийн сонин”-ы Урлаг, спорт, чөлөөт цагийн мэдээллийн албаны сэтгүүлч Д.Гансаруулын шүлгүүдээс хүргэж байна. Тэрээр МУБИС-ийг Утга зохиолын ажилтан-Сэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн. 2007 онд “Зүрхний нандин эмзэг уяа чамдаа” туурвилзүйн ном, 2009 онд “Саранд гандсан хөшиг” яруу найргийн түүврээ хэвлүүлсэн. Энэ түүвэр нь Монголын зохиолчдын эвлэлийн Анхны номын уралдаанд шалгарсан бүтээл юм. 2014 онд “Сарны тосгон” яруу найргийн түүврээ хэвлүүлсэн бөгөөд тэрээр тун удахгүй уншигчдад детектив, акмейст, триллер шүлгүүдээ эмхэтгэн хүргэхээр төлөвлөжээ.

“Өдрийн сонин”-ы сэтгүүлч, яруу найрагч Д.Гансаруул

Эрчүүл голдуу зочилдог
Уушийн газрын жижиг тайзны
Улаан хамбан хөшиг ярагдахад
Хурц шар гэрэл дор
Цээж задгай дууч бүсгүй гарч ирэх шиг
Намрын үдшийн намуун орой
Зүүнтээгээс дүгрэг саран хөөрөв.
Сарыг би шөнийн дууч эм гэв.

2016.8.20

Базаан-д

Номин далайн мандалд цагаан завь хөвнө
Хаачихна вэ
Дорныг зүглэв үү эсвэл нарыг дагана уу
Номин далайд хөвөх тэр завь
Хэзээ наранд хүрэх вэ
Алчуур нь салхинд дарвуул мэт дэрвэх бүсгүйн
Даашинзны хормой ч үл мэдэг чичирнэ үү
“Et si tu n’existais pas”-ыг амандаа аялан нүдээ аних
Тэр бүсгүй гав ганцаараа
Сэлүүр ч үгүй завь хаана хүрнэ гэж
Эргээс түүнийг хүмүүс гайхна
Эргэж ирэх болов уу хэмээн хүлээцгээж
Эцсийг нь үзэх гэж харцгаана.
Нар жаргахын алдад
Гандмал цэгээн цамцтай эр
Бэхлээтэй олсыг татаж эхлэв.
Бахим шуу нь зангирч
Хэнхдэгийг нь даган хөлс чийхарч
Олсыг хураасаар авай.
Бүрий нөмрөхөд завь сая эрэгт тулав.
Загасны үнэртэй эргийн хот руу
Тэр хоёр алхан одов.
Түрээсийн өнөө завь давалгаанд цохигдон
Эрэг мөргөв.

2017 оны 3 дугаар сар 7
Joe Dassin – Et Si Tu N’Existais Pas…/Хэрвээ чи байгаагүйсэн бол…/

Базаан-д

Далайчин ирэв
Даанч удаан аялжээ
Дарвуул болоод цамц нь
Тамтаггүй сиймэрчээ
Дахиад аялалд гарна гэвэл
Даавууны зээлийг түймэрдэж
Нэхмэлчдийн утсыг хулгайлж
Торхтой давирхайнуудыг живүүлье байз.
Тэгээд
Тэнгис далай руу нулимж
Тээр новш шидэж
Эргийн элсийг нь цацвал
Посейдон хилэгнээд
Давалгаа юугаараа давшилж
Даамай сайн хөрвөөх болов уу.
Эрчит давалгаанд нь
Эндхийн завь, хөлөгс цохигдож
Эвдэрч хэмхрэх болов уу.

2016.04.29-08.15

Төрийн шагналт, соёлын гавьяат зүтгэлтэн зохиолч Долгорын Нямааг энэ удаад онцлон яруу найргийнхаа буланд урилаа. Тэрбээр анх төрсөн нутаг Дундговьдоо бага эмчээр томилогджээ. Ажиллаж байх хугацаандаа өөрийн явах ёстой замыг тодорхойлж Горькийн нэрэмжит Утга зохиолын сургуульд орохоор буцалтгүй шийджээ. Тэрээр хөдөө нутгаас уйгагүй хөөцөлдсөний эцэст шалгуур өндөртэй босгыг нь давж алтан Москваг үзэж байсан азтай дурсамжаа “Тэнгэрийн хаяа” номондоо оруулжээ. Түүнтэй хамт хүүхдийн зохиолч Д.Гармаа сурч байсан аж. Тэдний хөгжилтэй адал явдлууд болон амьдралд нь тохиолдсон дурсамж тэмдэглүүдийг энэ номноос унших боломжтой юм.

Д.Нямааг төрийн шагналд нэр дэвшээд байсан үед би тодорхой хүмүүсээс хоёр дурсамж олж сонссон. Олон жилийн өмнө Москвад элчин сайдын яамны ХЗЭ-ийн хорооны даргаар ажиллаж байсан О.Цэвэгдорж гэдэг хүнд Зөвлөлтийн нэрт зохиолч, сэтгүүлч К.Симонов “Дайны тухайд танай Нямаагийн “Аав дайн хоёр” шиг шүлгийг манай нэг ч яруу найрагч бичээгүй шүү” гэж ярьжээ. /Тэнгэрийн хаяа номноос/

ААВ ДАЙН ХОЁР

Аавыг минь

Дайн аваад явсан

Аав минь

Дайныг аваад явсан

Аав ч ирэхгүй

Дайн ч ирэхгүй

Аав дайн хоёр

Аль алиныгаа

Амьд үлдээгээгүй /1965 он/

ШӨНИЙН
ТАЛД АДУУ ЯНЦГААНА

Эртний домог шиг буурал тал

Эргэн тойрон чимээ алдрана

Алс замын алжаал тайлж

Аяны хүн талдаа хононо

Гүн харанхуйд тэнгэрийн заадас

Гүүн зэл шиг сунайн цайрна

Амгалан талын аяс хөндөж

Алдуурсан унага шиг од харвана

Эртний домог шиг буурал тал

Эргэн тойрон чимээ алдарна

Оддын дундаас ижлээ үзсэн юм шиг

Шөнийн талд адуу янцгаана

ТАЛЫН
ШУВУУДЫН ӨНДГӨНД СҮҮДРЭЭ БҮҮ ХҮРГЭЭРЭЙ

Талын шувуудын өндгөнд сүүдрээ бүү хүргээрэй

Ташуурын сүүдэр шүргэх төдийд үрээ тэд голдог гэнэ

Хээрийн салхины хөл дор

Хэдхэн өндөг хоцордог гэнэ

Тэнгэрт нисэх тавилангүй

Тэндээ яг төгсдөг гэнэ

Хөдөөгийн сэлүүнд өнгө хорших

Хөгжлийн утас тасардаг гэнэ

Баян талын ая эгшиг

Бас түүгээр дутдаг гэнэ

Сүр хүчит хүн танаа хүсэх минь

Сүүдрээ хямгадаж яваарай

Тайван нар тэнгэрт налайж

Тал нутагт шувууд жиргэг.

“Өдрийн сонин”-ы цахим сонинд өнөөдрөөс эхлэн үе үеийн яруу найрагчдын шүлэг, яруу найргийн мөрүүдийг уншигчдадаа улам ойртуулах үүднээс тусгай булан гарган нийтлэх боллоо. Та бүхэн шинэ төрсөн шүлэг, яруу найргаа илгээж байгаарай. Энэ удаад манай сонины яруу найрагч, сэтгүүлч Л.Батцэнгэлийн “ХОНГОР НУТГАА САНАХУЙ”, “МОГОЙ ХААНТАН” шүлгүүдийг хүргэж байна.

---

Тэрээр 2007 онд төрийн шагналт яруу найрагч Чойжилжавын Лхамсүрэнгийн нэрэмжит шагналаар, 2009 онд Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагналаар шагнагдаж байжээ.

Лхагвасүрэнгийн Батцэнгэл

Лхагвасүрэнгийн Батцэнгэл Баянхонгор аймгийн Заг суманд 1974 онд төрсөн. Заг сумын арван жилийн сургуулийг 1992 онд төгсөж, С.Жамьянгаравын нэрэмжит Дорно дахины утга зохиолын их сургууль (одоогийн “Их Монгол” дээд сургууль)-д 1994 онд элсэж, 1998 онд утга зохиолын ажилтан-сэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн байна. “Бүсгүй цэнхэр салхи” шүлгийн түүврээрээ диплом хамгаалж, шүүмжлэгч багш Монгол Улсын төрийн шагналт яруу найрагч Очирбатын Дашбалбараас “Сэтгэлийн ариун сүмдээ залбирсан найрагч” хэмээх үнэлэлт авчээ. Л.Батцэнгэл “Эх орон таймс”, “Толь”, “Өнөөдөр”, “Нийслэл таймс” сонинуудад сэтгүүлч сурвалжлагчаас хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга, Батлан хамгаалах яамны Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах албаны даргын албыг хашжээ. Тэрээр яруу найргийн “Бүсгүй цэнхэр салхи”, “Сэтгэл минь, тэнгэрийн уяхан шат”, “Зүрх сэтгэлээ нэгжнэм”, “Өр зүрхний хавар”, “Миний элсэн цаг” түүврүүд , сэтгүүлзүйн “Сансраар жигүүрлэсэн өдрүүд”, “Батлан хамгаалах яам-100 жилд” гэрэл зургийн цомог номууд хэвлүүлжээ. Түүний бүтээл орос, англи, япон, солонгос, хятад зэрэг хэлнээ орчуулагдаж, “Монголын уран зохиолын цоморлиг”, “Монголын мөнгөн үеийн яруу найраг”, “Монголын мөнгөн үеийн хүүрнэл зохиол”, “Монгол найргийн сувдан сондор”, “Цэрэг-эх орны яруу найраг”, “Монголын хүүхдийн уран зохиолын дээжис”, “Монгол-Солонгосын зохиолчдын бүтээлүүд”, “Энэ бол миний төрсөн нутаг Монголын сайхан эх орон”, “Монгол салхи”, “Их Богдын шивнээн”, “Аргагүй амраг”, “100 яруу найрагч, 100 хайрын шүлэг” зэрэг антологиудад багтжээ. Л.Батцэнгэл “Хонгор нутгийн чулуу”, “Эх орон танаа”, “Эх орны дуулал”, “Боржигадай мэргэн” зэрэг яруу найргийн наадмуудын тэргүүн дэд байр эзлэн, 2010 оны бар жилийн “Хонгор нутгийн алдартан”-аар тодорсон байна. Тэрээр ОХУ-ын Буриадын Улаан-Үд хотноо болсон Монгол туургатны яруу найргийн “Эзэн хаадын яруу найрагчдын их тулаан” наадмаас мөнгөн медаль, Тайваньд төвтэй “Тогоруут уул” олон улсын яруу найргийн форумын алтан медаль хүртэж, шилдэг бүтээл туурвисны учир 2007 онд төрийн шагналт яруу найрагч Чойжилжавын Лхамсүрэнгийн нэрэмжит шагналаар, 2009 онд Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагналаар тус тус шагнуулжээ. Хэвлэл мэдээллийн тэргүүний ажилтан.

ХОНГОР НУТГАА САНАХУЙ

Хааяа хааяахан сэтгэлийн минь мандалд
Харваа од шиг шүлгийн гэгээ жимлэдэг ээ.
Холын голомтны бэр шиг сэтгэл сэмрэн гэгэлзээд
Хонгор нутгаа санагалзан сэмхэн сэмхэн мэлмэрдэг ээ.

Харанхуй живрээ өвлийн намуун шөнөөр
Харзны усанд өнчин ангир гунганах шиг
Хагацахуй бэрх ээнэг тэнгэр мэт нөмрөхүйд
Хайртай ээжийнхээ элгэнд нялхынх шигээ тэврүүлмээр.

Исгэлэндээ цадсан унага эхийгээ тойрон чавхдах шиг
Их ээ алсаас эжий минь зүүдэнд ивлээд мишээдэг ээ.
Ивээн цэлмэх тэнгэрт эгшиг ихэрлэх ангир шиг
Исэргэн цэцгийн сардаа эжийдээ золгохоо мэддэг ээ.

Үе үехэн цээжий минь хөндийд
Үргэсэн адуу шиг шүлгийн туурай нижгэнэдэг ээ.
Холын голомтны хүргэн шиг сэтгэл өмрөн гансрахуйд
Хотын тэнгэр ч давчдан шүлгээр аадарлан уужирдаг аа.

МОГОЙ ХААНТАН

$ шүтээнтнүүдэд

Алмаазан нүдэнд нь хөх гал сүүмэлзэж
Алтан хайрс нь хүн чанаргүй гилтэлзэж
Алдрын титмийг тэргүүн дээрээ асаасан
Аварга могой хаан ордонд заларна.

Хайрлахыг хүссэн хүүхнүүд өмнө этгээдэд нь бөхөлзөж
Хайрст хүйтэн бэлхүүсийг нь тэврэхээр нахилзахад
Цусгүй цэвдэг биеэ мурьс жирс гулилзуулж
Цугийнх нь зүрхээр жинтүү хийж хэвтэв.

Хатан Клеопатраг үхүүлсэн хорноос ч нөлөөтэй
Харь зүгийн хүйтэн ногоон цустанд хорлогдсон
Могойн хөлөгтэй бүсгүйчүүдийн сүнс
Монголдоо төрөхгүйгээр хил давж одно.