Category: улс-төр

УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуягтай ярилцлаа.

-Баялгийн сангийн тухай хуулийн төслийг та хэрхэн дүгнэж байна?

-Гурван чиглэлээр сан байгуулах асуудал яригдсан. Сангийн үйл ажиллагааг Засгийн газрын журмаар зохицуулахаар орж ирсэн. Миний хувьд тийм том сангийн үйл ажиллагааг журмаар зохицуулах нь зохимжгүй гэж харж байна. Хяналт шалгалт нь төдийлөн сайн байж чадахгүй. Журам бол хууль биш. Дуртай үедээ өөрчилж болдог. Хоёрдугаарт, хяналтын болон шилэн байдлыг сайн хангаж өгөх ёстой. Нийгмийн даатгалын хуулийг шинэчилж зохист хэмжээнд аваачиж чадаагүйн гороор иргэд хуримтлалтай болж чадахгүй. Тиймээс эхний ээлжинд нийгмийн даатгалын асуудлыг цэгцэлчихмээр байгаа юм. Нэгдүгээрт, шимтгэлийн хэмжээ өндөр байна гэдэг асуудал гардаг. Хоёрдугаарт, төлж байгаа мөнгө нь татвар шиг яваад орчихдог. Одоо бол хувийн тэтгэврийн санд байршуулах эрх нь хоёр хувь гэж явж байгаа. Уг нь энэ хувь өндөр баймаар байгаа юм. Тэгвэл иргэд хуримтлалтай болчихно.

Баялгийн санг хараад байхгүйгээр ажил хийж байгаад хуримтлалтай болдог тогтолцоо руу шилжих ёстой. Хуримтлалаасаа байр, боловсролын төлбөрийн урьдчилгааг төлж болдог системийг эхлээд хэрэгжүүлэх ёстой байсан. Үүнийгээ хаячихаад баялгийн сан дээр бүх зохицуулалтыг хийнэ гэдэг хууль орж ирлээ. Мэдээж баялгийн тэгш хуваарилалттай холбоотойгоор маш чухал л даа.

-Журмаар зохицуулахгүй гэвэл тусдаа хууль гаргах хэрэгтэй юу?

-Баялгийн сангийн тухай хууль дээр сангийн үйл ажиллагаатай холбоотой зохицуулалтыг маш тодорхой бичиж оруулмаар байгаа юм. Одоо бол Засгийн газрын тусдаа 25 сан бий. Үүний найм нь хуультай. Бусад нь журмаар явдаг. Ийм сан байна гэсэн зүйл байхаас үйл ажиллагаатай холбоотой асуудал нь журмаар зохицуулагддаг. Журмаар зохицуулагдаж байгаа ихэнх сангийн үйл ажиллагаа маш доголдолтой байна. Зарцуулалт нь ч, эргэн төлөлт нь ч. Жишээлбэл, ямар нэг сан зээл биш тусламж байдлаар мөнгө өгчихдөг. Буцаад нөгөө мөнгө нь төлөгддөггүй. Заавал сенсаци болж байж эргэн төлөлт нь хийгддэг асуудал байгаа учраас журмаар зохицуулах нь зохимжгүй байгаа юм.

Хоёрдугаарт, стратегийн ордуудаас тодорхой хэмжээний хувийг нь буцааж төрд авах асуудал яригдсан. Мөн стратегийн ордын хувь эзэмшилтэй холбоотой асуудал сөхөгдөж байна лээ. Хувьцаа эзэмшигч нь максимум 20 хувь байна гэж оруулж ирсэн. Уул уурхай бол олон нийтээс хөрөнгө татаж босгодог бизнес биш. Эрж хайж олоод түүн дээрээ мөнгө босгодог. Тиймээс нэгдүгээрт, хувийг нь 34 дээр барих хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол эзэнгүй болчихоор уул уурхайн бизнес доголдож магадгүй гэж харж байна. Хоёрдугаарт, нээлттэй хувьцаат компаниудыг яаж зохицуулах нь тодорхой биш байна. Жишээлбэл, зарим нь гадаадын хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй байвал яах вэ. Түүн дээр байгаа хувьцаанаас нь төр авах гээд байна уу, эсвэл тэр компани нь нэмэлт хувьцаа гаргаж төрд өгөх ёстой юм уу.

Маш ойлгомжгүй зохицуулалт болчихоод байгаа юм. Энэ нь тухайн хувьцааны үнэ ханшид нөлөөлөхөөс гадна тэнд байгаа хувьцаа эзэмшигчид шүүхэд гомдол гаргах, шүүхэд өгөх ч гэдэг юмуу асуудал гарах вий гэсэн санаа зовнил байна. Үүнийгээ эргэж харах ёстой. Хуулийн хэлэлцэх эсэхийг нь шийдсэн. Хэлэлцүүлгийн явцад энэ асуудлыг нарийн зохицуулах нь зохимжтой юм болов уу гэж харж байгаа.

-Дундаж давхаргагүй болсны гор нийгэм, эдийн засгаар дамжиж гарч байна л даа. Тиймээс дундаж давхаргыг тэлэх чухал болчихоод байна. Та тэлэх бодлогыг хэрхэн харж байна?

-Нийгмийн даатгалын хуулийг эргэж харах ёстой. Тэгж байж хүмүүс хуримтлалтай болно. Хоёрдугаарт, бизнесийн орчныг маш эрүүл болгох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, төрөөс хамаарах хамаарлыг бага хэмжээнд авч ирэх хэрэгтэй. Хүмүүс бизнес хийж амьдрах боломжийг нь нээж өгөхгүй болохоор бүгд төрөөс хамааралтай болчихоод байна. Бид коммунизмыг үзсэн шүү дээ. Бүх юм төрийнх байсан. Баян хүн байгаагүй. Ихэнх нь дундаас доогуур түвшинд амьдарч байсан. Хувийн өмч гэж байгаагүй.

Гуравдугаарт, ихэнх салбаруудад монополь компаниуд тогтчихоод байна. Тиймээс боломжийг нээлттэй, бүгдэд тэгш хүртээх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт инфляци, өөрийн орны валютын худалдан авах чадварыг тогтвортой барих ёстой. Мөн иргэдийн гаргаж байгаа зардлыг аль болох бууруулж байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, өрсөлдөөний хуулиар монополийг илүү задалж өгөх ёстой болно.

Төсвөөс гарч байгаа мөнгө нь илүү иргэд рүү зориулагддаг байх ёстой. Тухайлбал, гэрээс сургууль цэцэрлэг хол байхаар асар их хэмжээний зардал гардаг. Хүмүүс нарийн тооцож үзэхгүй байж магадгүй. Улаанбаатарын өнөөдрийн нийтлэг төрх бол хаана ч хамаагүй боломжтой газар байр авчихдаг. Хүүхдээ боломжтой газар сургуульд өгчихдөг. Тэр нь гэрээс нь хол байдаг. Түгжрэлтэй, нийтийн тээвэр хөгжөөгүй учраас машин авдаг. Машины хүүд жилд гурав, дөрвөн сая төгрөг төлнө. Хэрвээ гэрийнх нь хажууд сургууль байсан бол машин худалдаж авах шаардлагагүй. Хол болчихоор машин авах болдог. Ингээд зээл авч байгаа юм. Дээр нь зээлийн хүү төлнө. Түлшний зардал гарна. Бид зардал дотор цагийг оруулдаггүй. Мөн цагийн зардал гарна. Түгжрэлээс болоод гэрээсээ нэг хоёр цагийн өмнө гарах болно. Хүүхдээ авахын тулд ажлаасаа мөн эрт гарах шаардлагатай. Ингээд бодохоор өдөрт хэдэн цагийг үргүй зарцуулдаг. Энэ нь амьдралын чанарт нөлөөлдөг. Тухайн хүн өөрөө өөрийгөө хөгжүүлэх боломж, давхар орлого олох цаг хомс болдог. Ажил дээрээ илүү амжилт гаргах цаг нь хомс болчихдог.

Нөгөө талаар хүүхэд хичээлийн бус цагаар өөрийгөө хөгжүүлэх боломж ор тас хаагддаг. Ингээд харахаар зардлыг бууруулна гэдэг нь бизнесийн орчныг эрүүл болгож хүмүүсийн орлогоо нэмэгдүүлэх боломж, тэгш өрсөлдөх чадамжийг нээж өгөх, бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсөхөөс урьдчилан сэргийлж татварын болон монополийг задлах бодлогыг эргэж харах хэрэгтэй. Нийгмийн даатгалын хуулиа эргэж харж, төсвийн зарцуулалтыг иргэдийн халааснаас гарч байгаа өрхийн зардлыг бууруулж болох хөрөнгө оруулалт хийх ёстой юм. Ингэж байж иргэдийн халааснаас гарч байгаа зардал багасна. Ингэж байж хуримтлал бий болно.

-Иргэн бүр өнөөдөр хэрэглээний зээлтэй байна шүү дээ. Тэгэхээр хэрэглээний зээлийг хумих бодлого хэрэгжүүлбэл хэр нөлөөтэй бол, буруу юу?

-Хэрэглээний зээлийг хумина гэхээсээ илүү иргэдийн амьдарч байгаа нөхцөл тэрийг шаардаад байгаа юм. Манай эдийн засаг 16-18 тэрбум ам.доллар. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд дунджаар 800 саяас нэг тэрбум ам.долларын машин импортолж оруулж ирсэн байна. Тэр машины тос масло, засвар үйлчилгээ гээд үй тоймгүй зардал гарч байгаа. Түгжрэлийн үнэ цэнэ гэдэг нь энэ. Түгжрэлийн шалтгаан нь юу гэхээр сая ярьсанчлан сургууль, эмнэлэг, цэцэрлэг зэрэг төрийн болон бусад үйлчилгээ гэрээс нь хол, нэг газар төвлөрүүлчихээр тэгж байгаа юм. Тиймээс төрийн болон бусад үйлчилгээнүүдийг задалж гэртэй нь ойрхон болгож хүний машинд суух сэдлийг бага болгож байж машин авахаа болино.

-Өнөөдөр иргэдэд дарамт болж байгаа зүйлийн нэг нь инфляци. Инфляцийг буулгахгүй юм аа гэхэд тогтвортой барих бодлогыг та хэрхэн харж байна?

-Манайх бүтээмжийн хойноос огт хөөцөлдөхгүй байгаа юм л даа. Махны үнийг зохицуулах гэж маш олон жил оролдсон. Сүүлийн 100 жил эрчим хүчийг зохицуулсан. Үүнээс болж тэр салбар нь хөгждөггүй. Нээлттэй үлдээх ёстой. Махны үнэ чөлөөтэй, зах зээлийн жамаар өсөж буурдаг байж малчид олон малын төлөө бус үр өгөөжтэй малтай болно. Нэг килограмм мах нь 1015 мянгын хооронд бариад байхаар малчид олон малтай болж байж орлогоо нэмэгдүүлэхээс өөр аргагүй болж байгаа юм. Тиймээс чөлөөтэй хаячихвал үнэ нь өснө.

Одоо хотын иргэдийн төлж байгаа нийгмийн даатгалын шимтгэлээс малчны НДШийг төлж байгаа. Татварын мөнгөнөөс нь хөөвөр, ноосны урамшуулал өгч байгаа. Тэрийг болих ёстой. Ингээд хотын иргэдийн НДШ-ийг багасгах хэрэгтэй. Өнөөдөр хувийн хэвшлийнхэн цалингаа нэмэх боломжгүй болчихоод байна. 10 сая төгрөгөөс дээш болчихвол НДШ-ийн 26 хувь дээр нэмэх нь ХХАОАТ 10 биш 25 хувь болж байгаа. Бид иргэдээ аль болох 10 сая төгрөгийн цалинтай болгохын төлөө явах ёстой болохоос ингэж тааз тогтоогоод 50 хувийн татвартай болгочихоор цалин 10 саяас дээш өсөхгүй гэсэн үг.

-Бүтээмж рүү шилжихдээ суурь хөрс бэлдэх ёстой юу. Шууд шилжих боломжтой юу?

-УИХ ч тэр, Засгийн газар ч тэр шийдлээ гаргах ёстой. Өнөөдрийг хүртэл 76 гишүүний 52 нь орон нутгаас сонгогдсон. Тиймээс энэ бодлого өөрчлөгдөхгүй байгаа юм. Бүтээмжийн төлөө явдаг болчихвол өвөл малаа зудад нэрвэгдүүлэхгүй байхын төлөө эртнээс гарц хайна. Малчид ухаантай хүмүүс. Үүссэн нөхцөлдөө өөрсдөө тааруулаад амьдарна. Заавал ч үгүй мянган малтай биш өгөөж өндөртэй 400 малтай болоод зохицуулаад явдаг болно.

Дээрээс нь бид олон жилийн турш импортыг орлуулах чиглэл рүү их явсан. Үүний үр дагавар нь дандаа дэлхийн үнээс үнэтэй бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. Бид үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх гэж байгаа бол экспортын чиглэлийн үйлдвэрийг хөгжүүлж хэрэгтэй. Тэгж байж үнэ нь дэлхийн зах зээлийн үнээс үнэтэй байхаа болино. Хүнс жаахан өөр. Гэхдээ бид барааны үнийг тогтоох, амьжиргааны түвшинг нэмэгдүүлж, болж өгвөл дотооддоо үйлдвэрлэл хөгжүүлж байж барааны үнэ дэлхийн стандартаас үнэтэй биш стандартад нийцсэн байна.

-Сонгуулийн халалтын дараа эдийн засаг унах эрсдэлтэй. Үүнд чиглэсэн ажлыг Засгийн газар, УИХ яагаад хийхгүй байна вэ гэсэн шүүмжлэл нийгэмд байна?

-Одоо бол бид дараа гийн уул уурхайн бүтээгдэхүүнүүдийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг татах мөчлөг дээр ирсэн. Хайгуулын салбараа илүү нээлттэй болгох мөчлөг дээрээ ирчихээд байгаа. Оюу толгойн хөрөнгө оруулалт удахгүй дуусна. Тэгвэл манай гадаадын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ маш их буурна. Бид одоо гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн маш их хэмжээний хүн хүч, техник, тээврийн хэрэгслээр хийгддэг зүйлийг хөгжүүлээд байгаа. Тиймээс нэмүү өртөг шингэсэн үйлдвэрлэл хиймээр байгаа юм. Мөн логистик, овор хэмжээ жижиг, үнэтэй бараа бүтээгдэхүүндээ хөгжүүлмээр байна. Үүнд уул уурхай гэвэл уран, газрын ховор элемэнт ч байдаг юмуу, энэ бүтээгдэхүүнийг хөгжүүлэх цаг нь болчихсон. Тэгж байж дараагийн эдийн засгийн өсөлтийг авч ирнэ.

Гол асуудал нь бидний хамгийн их мөнгө олдог салбар уул уурхай. Бид идэж байгаа хоол руугаа нулимахаа болимоор байна. Тэгж байж цаашдын өсөлт, хөгжлийн тухай ярина. Тэгэхгүй хэдэн нөхдүүд очоод замыг нь хаагаад, төслийг нь зогсоочихож байгаа юм. Үүнээс орж ирэх татварын орлогоор төсөв бүрдүүлдэг. Тэр нь багш, эмч, онцгой байдлын албан хаагчдын цалин болж очдог. Үүнийг зогсоогоод байгаа гэдгээ тэдгээр хүмүүс мэдэхгүй байна л даа. Иргэд бол ойлгоод байгаа юм. Гэхдээ сошиал дээр тролл гэх юмуу, эсвэл улс төрийн зорилго байдаг уу, шантаажны зорилготой ч гэх үү тийм зүйл хүчтэй явж байна.

Нийслэлийн Ардчилсан намын удирдах ажилтны зөвлөгөөн өнгөрсөн баасан гаригт боллоо. Энэ үеэр Ардчилсан намын дарга Лу.Гантөмөртэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Юуны өмнө нийслэлийн АН-ын удирдах ажилтны зөвлөгөөнөөр та бүхэн юуг чухалчилж ярьж байна вэ?

-Өнөөдөр Улаанбаатар хотод тулгамдаад байгаа бүхий л асуудлыг ярьж байна. Ярихдаа бид гарц, шийдлийг нь хайсан, санал, санаачилгаа дэвшүүлсэн байдлаар хэлэлцлээ. Хамгийн чухал нь Улаанбаатар хот хүчирхэг том эдийн засагтай болбол Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжил цэцэглэн хөгжинө гэдгийг онцлон ярилаа. Мөн Улаанбаатар хотын ирэх дөрвөн жилийн хөгжлийн төлөвлөгөөг ярилцлаа. Нөгөө утаа, түгжрэлийг арилгахын тулд суурь шалтгаанууд нь юу вэ гэдгийг олж харах ёстой. Энэ суурь шалтгаан бол ажилгүйдэл, ядуурал. Тэгэхээр өнөөдөр иргэдэд орлого алга байна. Гэтэл нийслэл Улаанбаатар хот бол Монгол Улсын хөгжлийн төв цэг байх ёстой. Энэ хотыг жижиглэснээр Монгол Улс улам бүр доройтно.

-Улаанбаатар хотын эдийн засгийг хүчирхэг байлгахын тулд хамгийн түрүүнд ямар ажил, ямар бодлогын том өөрчлөлтүүдийг хийх шаардлагатай юм бэ?

-Хамгийн түрүүнд энэ олон авлигачдаасаа бид салах хэрэгтэй. Авлигачдаасаа салах ажлыг АН-ын хувьд хатуу зарчим баримтлан хэрэгжүүлэх болно. Дараа нь нийслэлийн дүүрэг болгон өөрийн гэсэн хөрөнгө оруулалтаа бизнес рүү хийе гэдэг зүйлийг ярилаа. Өөрөөр хэлбэл, мэдээлэл технологийн ХАБ-ыг дүүрэг болгонд байгуулах. Тухайлбал, Баянзүрх дүүрэгт энэ ХАБ-ыг байгуулснаар 20 гаруй мянган мэдээлэл технологийн код хийдэг залуучуудыг бэлтгэх. Өнөө цагт мөнгө, бизнес цахим руу шилжсэн. Тэр утгаараа Улаанбаатар хот өөрөө цахим шилжилт рүүгээ 100 хувь орох шаардлагатай. Дээр нь гадны ажлыг Монголд оруулж ирж хийж чадах тэр том хүчийг бий болгох хэрэгтэй. Энэ бол Баянзүрх дүүргийн боломж, жишээ. Энэ мэт Сонгинохайрхан юу хийх шаардлагатай вэ. Чингэлтэй, Хан-Уулын онцлог юу вэ гэх мэтээр эдийн засгийн өсөлтийг хүчирхэг болгох боломж бий.

-Утааны асуудлыг дулаараад л мартдаг. Үүнийг бодлогын түвшинд яаж шийдвэрлэх ёстой гэж АН үзэж байна вэ?

-Нүүрс түлж байгаа цагт утаа байж л байна. Тэгвэл энэ нүүрсийг түлэхээ больчихвол утаа алга болно. Маш энгийн логик. Тэгэхээр нүүрснээс авч байгаа ач холбогдлыг л орлох зүйл рүү бид явах ёстой. Өөрөөр хэлбэл шийдэл нь газ, эрчим хүч гэсэн хоёрхон шийдэл л байна. Тиймээс бид эрчим хүчний асуудлаа нэгхэн жилийн дотор л шийдэх хэрэгтэй. Хэрэв ингэж чадвал хоёрхон жилийн дотор энэ утаанаас Улаанбаатарчууд бүрэн салах боломж бий. Үүнтэйгээ зэрэгцүүлээд эко төлөвлөлтүүдээ гүйцэд хийх шаардлага байгаа. Ингээд багцлаад хэлбэл нэгдүгээрт, авлигачдаасаа салах. Хоёрдугаарт, хот төлөвлөлтөө маш нямбай сайн хийх. Төлөвлөлт дотроо хоёр янз байна. Нэг нь байгаль орчин, амьдрах орчин. Хоёрт, бизнес төлөвлөлт буюу хөгжлийн төлөвлөлтөө бид маш сайн хийх шаардлагатай. Улаанбаатар хот одоо байгаагаасаа 2-3 дахин илүү эдийн засгаа тэлэх боломж байна. Харамсалтай нь эрх баригчид өнөөдрийг хүртэл жилийн 10-хан хувийн өсөлтийг л харууллаа.

-Улаанбаатар хотын эдийн засгийг 2-3 дахин нэмэгдүүлснээрээ ач холбогдол нь ямар байдлаар гарах вэ?

-Бид эдийн засгаа өсгөж байж нийслэл хотын тулгамдсан асуудлыг шийднэ. Эдийн засаг нь 2-3 дахин нэмэгдэж байж нийтийн тээврийн асуудал бүрэн цэгцэрнэ. 2-3 дахин орлоготой болж байж метрогоо бүрэн ашиглана. 2-3 дахин өсөлтийг бий болгож байж л Улаанбаатар хотод амьдрах амьдралын орчин сайжирна. Үүний зэрэгцээ ипотекийн хүүг гурав дахин бууруулах санал санаачилга яригдаж байна. Өнөөдөр залуучууд ипотекийн зээлийн хүүд сар бүр 680 мянган төгрөг төлж байгаа бол үүнийг гурав дахин бууруулах бодлогыг АН хэрэгжүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, 230 мянган төгрөг болгоно гэсэн үг шүү дээ. Нэг сая төгрөг төлдөг бол гурав дахин хямдраад 330 мянга болох жишээтэй.

-Түгжрэлийг ямар байдлаар шийдэх шаардлагатай гэж АН-ын хувьд үзэж байна вэ?

-Э.Бат-Үүл даргын хийж байсан туршлагуудыг бид дахин сэргээх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, Үүл даргын хэрэгжүүлж байсан туршлага, хэрэгжих гэж байсан төлөвлөгөөг бодитой ажил болгож чадвал нийслэлийн асуудал шийдэгдэнэ гэж харж байгаа. Утаанаас бид нүүрсгүй болж байж сална. Харин түгжрэлээс нүхэн гарц барьж байж сална гэдгийг л хэлээд байгаа юм. Эцсийн эцэстээ иргэдийн амьдралыг сайжруулж чадахгүй л бол Улаанбаатар хотын зовлон нэмэгдээд л байна. Тэгэхээр юун түрүүнд иргэдийнхээ орлогыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Ядуурлыг бууруулах бодлогыг явуулах шаардлагатай. Ажилгүйдлийг багасгах хэрэгтэй. Тэгж байж бид утаанаасаа, түгжрэлээсээ, хөрсний бохирдлоосоо сална.

-Монгол Улсыг авлигачдаас яаж салгах вэ. АН-ын барьж байгаа бодлого юу байна вэ?

-Өнөөдөр төрийн анхан, дунд, дээд гэсэн гурван шатандаа битүү авлигачид байна. МАН-ын дарга, хотын дарга юу ярих нь эд нарт хамаагүй. Түүнийг огт хэрэгжүүлдэггүй, ажил хэрэг болгодоггүй юм байна. Заавал өөрсдийнхөө авлигыг ямар нэгэн байдлаар шингээдэг болчихож. Энэ нь шат шатны авлигачдад бүр дадал болчихсон юм байна лээ. Тиймээс ийм авлигачдыг зайлуулахгүй л бол тэр салбарт ямар сайхан дарга очоод ч нэмэргүй. Энэ бол авлигачдаас салах эхний ажил.

-Улаанбаатар хотын эдийн засгийг 2-3 дахин өсгөхийн тулд юу хийх шаардлагатай юм бэ. Нөгөө л уул уурхайн салбараа тойглосоор байх уу?

-Улаанбаатар хотын хөгжлийн суурь нь инновацийн бирж байгуулах юм болов уу гэж хардаг. Хөрөнгийн биржийг одооных шиг ийм хөшүүн биш байхаар гаднаас хөрөнгө оруулж ирж болдог байхаар зохицуулах хэрэгтэй. Үүн дээр гадны банкуудад хөрөнгө оруулах эрхийг нь олгож чадвал эдийн засгийн өсөлт бодитой бий болно. Улаанбаатар хотод бол хамгийн сайхан амьдрах гэсэн мөрөөдөлтэй хүмүүс тал бүрээсээ цуглаж байгаа. Харамсалтай нь тэр хүмүүст санхүүгийн боломжийг нь олгохгүй байна. Тиймээс бид энэхүү боломжийг нээж өгөхийг зорино. Нээж өгнө. Түүнээс биш Улаанбаатар хот аль нэг уурхайгаас мөнгө аваад түүгээрээ байшин, барилга барьснаараа хөгжихгүй. Харин эсрэгээрээ бирж зөв ажиллаж чадвал Улаанбаатар хотын компаниуд улам дээшилнэ. Тэгэхээр бид Улаанбаатар хотыг Монгол Улсын хөгжлийн хурдасгуур гэж харах хэрэгтэй. Энэ бол нүүдэлчин монголчуудын цор ганц суурин газар. Суурин газарт хүмүүс хамтарч хүчээ зузаатгаад хоорондоо мэдээллээ солилцоод илүү сайн бүтээгдэхүүн гаргаад түүгээрээ эдийн засгаа босгож ирэхийг л хэлээд байгаа юм. Ажилгүйдэл гээд ярьдаг, тийм үү. Тэгвэл ажлын байрыг шийдэх зах яагаад байгуулагдахгүй байна вэ. Өөрөөр хэлбэл Улаанбаатар хотод ажлын байрны платформ гэж алга.

-Сүүлд танаас асуухад, АН-ын 34 жилийн ойн баяр тохиож байна. Энэ түүхт ойгоо та бүхэн ямар байдлаар тэмдэглэн өнгөрүүлэх гэж байна вэ?

-Хаалттай нийгэм, хараат улс, сонголтгүй иргэд, солигддоггүй төрийг халж улс төрийн шинэ хүчин Ардчилсан нам байгуулагдсан баярт өдөр тохиож байна. Монголчууд өрхөө татаж, үүдээ нээснээр хүн зон нь чөлөөтэй зорчиж, өөрийнхөөрөө амьдрах, улс орон нь дэлхийтэй хөл нийлүүлж, хөгжлийн далайд дарвуулаа дэлгэсэн билээ. Тэгэхлээр энэ өдөр зөвхөн Ардчилсан намын гишүүдийн баяр гэхээсээ хотол монголчуудын эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын баяр. Монголд олон намын тогтолцоо бий болж, иргэд нь сонгох, сонгогдох эрхээр хангагдсан ч өнөөгийн эрх баригч намаас өөр улс төрийн хүчин дангаар төр барьсан дөрөвхөн жил л байдаг. Энэ хэрээрээ ардчилал гажуудаж, хүн зон нь эргэлзэж, улс орон дарангуйлал руу чимээгүйхэн гулсах боллоо. Алдагдсан он жилүүдийн гашуунаар улс төр хийхийг хүсэхгүй байгаа ч сургамж авч улс гэрээ өөд нь татаж, хүн зоныхоо амьдрал ахуйг дээшлүүлэх нөр их ажил биднийг хүлээж байна. Тийм ээ бид баярлан цэнгэж хундага харшуулахаасаа илүүтэй гажуудсан ардчиллаа зөв голдиролд оруулж, иргэддээ үг хэлэх үзэл бодлоо илэрхийлэх, амьдрал ахуйгаа төрөөс хамааралгүйгээр авч явах заяагдмал эрхийг нь олгох хөгжлийн цогц бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх шаардлагатай болж байна.

Э.МӨНХТҮВШИН

Улс төр улайсч эхэллээ. Сонгууль эхэлсэн учраас тэр. Гэхдээ хажуугаар нь өнгөрсөн долоо хоногт Засгийн газраас УИХ-д өргөн барьсан Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль Монголын улс төрийг улам халаах бас нэг үндэс нь болоод байна.

Уг хуулийн төсөлд улс төрийг ингэж хөдөлгөөнд оруулчихаар гурван зүйлийн агуулга оржээ. Нэгдүгээрт “Стратегийн ордуудын 34 хувийг Баялгийн санд авна”, хоёрдугаарт “Баялгийн санд хуримтлал үүсгэх ордуудад нэг гэр бүл 20-иос дээш хувь эзэмшихгүй”, гуравдугаарт “Тус ордуудаас өв залгамжлалаар, бэлэглэлээр шилжүүлсэн хувьд 30 хувийн татвар оногдуулна” гэсэн байна.

Энэ талаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ УИХ-ын чуулган дээр “Үндэсний баялгийн сан нь Ирээдүйн өв сан, Хөгжлийн сан, Хуримтлалын сангаас бүрдэх бөгөөд сангийн хөрөнгийг арвижуулах, хөрөнгө оруулалтыг татах, ирээдүйн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх чиглэлд ажиллах Норвегийн баялгийн сан болон Сингапурын хуримтлалын сангийн жишиг загварт тулгуурласан болно. Эндээс Хуримтлалын сан нь “Эрдэнэс Монгол”-ын эзэмшлийн стратегийн ордуудын 34 хувь, тодотгож хэлбэл, “Эрдэнэт” үйлдвэр, Эрдэнэс Оюу толгой болон цаашид ашиглах стратегийн ордуудын ашиг Монгол банкинд иргэдийн нэрийн дансанд шууд төвлөрч, иргэдийн орон сууцжуулалт, боловсрол, эрүүл мэндэд зарцуулагдахаар энэ хуулийн төсөлд тусгагдлаа. Үндэсний баялгийн сангийн хууль хэрэгжихэд стратегийн ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч хуулийн этгээд нь заавал нээлттэй хувьцаат компани байх, нийт хувьцааны 20-иос дээш хувийг аливаа этгээд дангаар болон харилцан хамаарал бүхий этгээдийн хамтаар эзэмшихгүй байх, өв залгамжлал болон бэлэглэлээр шилжүүлсний орлогод 30 хувиар татвар ногдуулах эрх зүйн орчин зайлшгүй шаардлагатай” гэж мэдэгдсэн.

Үүгээр 2007 онд УИХ-ын тогтоолоор баталсан Монгол Улсын стратегийн ач холбогдолтой 15 орд, 2015 онд мөн УИХ-ын тогтоолоор нэмсэн нэг, нийлээд 16 ордын асуудал хөндөгдөж буй ажээ.

УИХ-ын 2007 тогтоолоор 15 ордыг “Монгол Улсын стратегийн ач холбогдолтой” гэж баталсан. Тэдгээрт Таван толгойн чулуун нүүрсний орд, Нарийнсухайтын нүүрсний орд, Багануурын хүрэн нүүрсний орд, Шивээ-Овоогийн хүрэн нүүрсний орд, Мардайн ураны орд, Дорнодын ураны орд, Гурван булагийн ураны орд, Төмөртэйн төмрийн хүдрийн орд, Оюу толгойн зэс, алтны орд, Цагаан суваргын зэс, молибденийн орд, Эрдэнэтийн зэс, молибденийн орд, Бүрэн хааны фосфоритын орд, Бороогийн алтны орд, Төмөртэйн цайр, хар тугалгын орд, Асгатын мөнгөний орд багтдаг. 2015 онд УИХ-ын тогтоолоор Гацууртын алтны ордыг нэмсэн. Стратегийн ийм 16 орд бий.

Харин Үндэсний баялгийн сангийн хуулийн төслөөр нийт монголчууд ашиг шимийг нь хүртэх боломжтой ердөө зургаан орд үлджээ. Бусад нь ямар нэг байдлаар “бусдад” очоод байна.

Тэгэхээр энэ төслөөр Монголын нийт иргэд Баялгийн сангаар дамжуулаад “Эрдэнэс Монгол”-д байгаа 6-7 ордоос л хувь хүртэх дүр зураг харагдаж байна.

Гэхдээ тэдгээр нь бас тодорхой хувь, заримынх нь “өрөм”-ийг өөр бусад хүн авчихжээ.

Жишээ нь, Таван толгойн орд дөрөв хуваагдчихсан. “Эрдэнэс Таван толгой”-гоос л бүгдээрээ хувь хүртэнэ. “Эрдэнэс Монгол”-ын мэдэлд байгаа гэсэн үг. Харин “Өрөм” нь гэгддэг хэсэг нь “Таван толгой” ХК, “Энержи ресурс” ХХК, “Хангад эксплорейшн” ХХК дээр байна. Эрдэнэтийн орд төрийн мэдэлд ирсэн. Гэхдээ овоолгыг нь хувийн компаниуд ашигладаг. Тэдгээр дээр 34 хувиа авах, эсвэл “Эрдэнэт үйлдвэр” өөрөө ашиглах шаардлага үүснэ. Оюу толгойн орд дээр манай улс 34 хувиа эзэмшдэг. Шивээ-Овоо ордын нэг хэсэг нь “Эрдэнэс Монгол” дээр, нөгөө хэсэг нь “Эйкүсора” ХХК-д байна. Мөн стратегийн Төмөртэйн орд, Асгатын орд, Багануурын ордууд “Эрдэнэс Монгол”-д 100 хувь байгаа ажээ.

Харин Цагаан суваргын орд 100 хувь МАК-д, Бүрэн хааны орд “Топ руонхэн цо” ХХК, “Талст маргад” ХХК, “Сутай хэн цо” ХХК гурав дээр байна. Цаашлаад Төмөртэйн ордыг “Цайрт минерал” ХХК, Мардай, Дорнод ураны ордуудыг “Адамасмайнинг” ХХК, Нарийнсухайтын ордыг “Саусгоби сэндс”, МАК, “Адилцаг”, “Хүрэн толгой коал майнинг”, “Цагаан өвөлжөө”, ЕАИ, “Өсөх зоос” компаниуд эзэмшдэг. Гацууртын орд, Гурван булагийн орд дээр одоогоор лиценз алга.

Стратегийн 16 ордтой холбоотой иймэрхүү мэдээлэлтай байдаг. Арваад орд нь “хүний гарт” орчихжээ. Байгаа хэд нь ч хэдхэн компанийн эзэмшилд байна.

Ялангуяа Таван толгойн “өрөм” болсон хэсэг, Эрдэнэтийн овоолго, хувийн мэдэлд 100 хувь очсон Цагаан суваргын орд зэргийг Баялгийн санд татах талаар хууль санаачлагчид хатуу анхаарч ажиллах юм байна. Гэхдээ УИХ хэрхэх нь сонин. Учир нь Баялгийн санд ордынхоо 34 хувийг алдахаас “бажга алдсан” стратегийн орд эзэмшигчид улс төрийг улам “халаах”-аар бэлдээд эхэлсэн байна. Тэр даруйд нь УИХ-ын зарим гишүүд хуулийн төслөөс “Стратегийн ордуудын 34 хувийг баялгийн санд авна” гэдгийг авчихъя гэдэг санаачилга хүртэл гаргаад эхэлсэн байна. Мөн стратегийн ордуудыг авчихсан хүмүүс уул уурхайн лиценз эзэмшигчдэд “Та нарын эзэмшдэг оруудын 34 хувийг Баялгийн санд татахаар болж байна, зүгээр үү” гэсэн ятгалга явуулаад эхэлжээ. Энэ мэтээр уул уурхайн ашиг сонирхол улс төрийн бужигнаан үүсгэж, халууруулах бодит нөхцөл бүрджээ.

П.ХУЯГ