Category: улс-төр

УИХ-ын гишүүн Ж.Баясгалантай цаг үеийн асуудлаар ярицлаа.

---

-126 гишүүнтэй парламентад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн анхны төлөөлөл болж та орж ирлээ. Юуны өмнө парламентын гишүүн болсон анхны сэтгэгдэл тань ямар байна вэ. Эхний өдрөөсөө л парламентын хүртээмжийн асуудал танд мэдрэгдсэн байх…?

-Юун түрүүнд хүний эрхийг хамгаалдаг, хүний эрхийн төлөө дуугардаг “Өдрийн сонин”-ы редакц надаас ярилцлага авч байгаад талархаж байна. Миний хувьд парламентын хүртээмжгүй байдлыг анхнаасаа шүүмжилж ирсэн хүн. Энэ утгаараа ярьдаг гол сэдэв маань хүртээмжгүй нийгмийг хүртээмжтэй болгох асуудал. Гишүүний үнэмлэхээ гардан авах гээд Төрийн ордондоо орж ирэхэд хаалга, үүднээс эхлээд налуу замтай давгүй л санагдсан. Гэвч дотор орж ирээд зүгээр нэг дүр эсгэсэн хүртээмж гэдэг нь тодорхой болсон. 126 гишүүн үнэмлэхээ гардаж авахаас 125 гишүүн тайзан дээр гарч үнэмлэхээ гардлаа. Нэг хүн заалнаас авсан. Энэ бол зөвхөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал гэдэг явцуу өнцгөөр ойлгох боломжгүй. Ерөөсөө хүний эрхийн зөрчил үүнээс илэрч харагдаж байгаа юм. Мэдээж тайзан дээр гарч үнэмлэхээ авлаа гээд өөр болохгүй л дээ. Гэхдээ ялгавартай байдал үүсч байгааг л үүгээрээ хэлэх гээд байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр энэ бол хувь Ж.Баясгалан гэдэг ганц хүний асуудал биш. Монгол Улсын 115 мянган хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн бий. Тэгэхээр энэ бол тэргэнцэртэй, хөгжлийн бэрхшээлтэй, тусгай хэрэгцээт хүмүүсийн асуудал байгаа шүү гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-Шинээр сонгогдсон гишүүд үнэмлэхээ гардаж аваад баярлаж байгаа нь царайнаас нь тодорхой харагдсан. Харин таны хувьд төдийлөн баярлах эмоци үүссэнгүй гэж хэлж байна уу?

-Парламентын есөн удаагийн түүхэнд хүмүүс гишүүн боллоо гээд бүгд л баярлаж байсан байх. Харин эхнийхээ өдөр гомдолтой байсан анхны хүн нь магадгүй би болов уу гэж бодож байна. Хатуухан хэлэхэд ийм байна.

Ер нь асуудлыг хатуугаар хэлэх хэрэгтэй. Бид өнгөрсөн жилүүдэд аливаа асуудлыг дандаа мөлгөр байдлаар хэлж, хэлэлцэж ирсэн. Одоо бурууд хатуу байх цаг болсон.

-Таны хувьд яах аргагүй энэ парламентын нэгэн шинэ дүр төрх мөн. Нөгөөтэйгүүр танаас энэ бүлгийн хүмүүсийн асуудлыг бодлогын түвшинд шийдэх өндөр итгэл, хүлээлт бий. Энэ утгаараа таны ойрын хийхээр зорьж байгаа эрх зүйн өөрчлөлтүүд юу байна вэ?

-УИХ-ын гишүүн гэдэг мэдээж хууль тогтоогч. Нөгөөтэйгүүр иргэд маань намайг жүжигчин хүн гэдгийг мэдэх байх. Мөн би эрх зүйч мэргэжилтэй хүн. Энэ утгаараа миний хамгийн эхэнд хийх ажил маань Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хуульд нэмэлт оруулах. Зөвхөн энэ хуулиа засаж, өөрчлөөд л явах хэрэгтэй. Өөр шинэ эрх зүйн орчин бий болгох шаардлага одоохондоо байхгүй. Монгол Улсад хууль ихдэх үү гэхээс дутаагүй. Гагцхүү энэ олон хуулийн хэрэгжилт дээр л асуудал бий шүү дээ. Тэгэхээр дээрх хуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийг, хүртээмжийг хангасан тодорхой заалтуудыг тусгаж өгнө. Ямар асуудал байгааг биеэрээ өнөөг хүртэл мэдэрч, туулж явж байгаа. Тэгэхээр яг энэ асуудлаа хуульд оруулж өгнө. Нөгөөтэйгүүр УИХ-аар хэлэлцэх, шинээр хуулийн төсөл боловсруулах бүх ажилд миний бие орж ажиллана. Ингэснээр намайг сонгосон шалтгаан бодит үр дүнгээ өгнө гэдэгт итгэлтэй байна. Энэ л ерөөсөө төлөөллийн гол амин сүнс. Хүний эрх хэрхэн зөрчигдөж байгаа вэ гэдэг рүү чиглэн хууль болгон дээр саналаа хэлж, өөрийнхөө өнцгийг гаргаж оролцоно.

-Засгийн газрын бүтцийн асуудал яригдаж байна. Үүнийг мэдээж эрх баригч нам дотроо ярих нь тодорхой. Янз бүрийн чиг үүрэгтэй яам байгуулагддаг. Та түрүүн хэлсэн 115 мянган хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байгаа гэж. Гэтэл өнөөдөр эдгээр иргэдийн асуудлыг бодитой, дорвитой шийдсэн зүйл алга байна. Таны хэлдгээр нүд хуурсан, хэлбэр төдий байдлаар аргалж ирсэн гэдэг бол үнэн. Тэгэхээр яг энэ чигийн бодлого, шийдвэрийг зангидсан яам байгуулагдах боломж юу байдаг бол?

-Юуны өмнө Засгийн газрын бүтцийн хувьд Ардчилсан намын барьж байгаа нэг гол бодлого бий. Энэ бол төр данхар биш, цомхон мэргэжлийн байх ёстой гэдэг зарчим. Өөрөөр хэлбэл, яам нэмэх бус цөөлөх бодлого барьдаг гэсэн үг. Гэхдээ зайлшгүй асуудал нь овоорсон нийгмийн салбарт бодлогын түвшинд яам нэмэх асуудал байж болно. Гэхдээ нэмэхийн тулд бүтцийн өөрчлөлт хийж, шаардлага байхгүй яамдыг татан буулгах хэрэгтэй. Хөгжлийн бэрхшээлтэй 115 мянган хүн байна гэж шууд утгаар нь ойлгож болохгүй. Энэ хүмүүсийн цаана ар гэр нь бий. Өрх, айл гэж ойлгох хэрэгтэй. Энэ өрх маань Монгол Улсын өрхийн 13-14 хувийг эзэлж байна. Энэ бол маш том нийгмийн бүлэг, маш том асуудал. Тэгэхээр энэ бүлгийн эрх ашгийг хамгаалсан яам байх ёстой гэж үзэж байна. Хэрэв энэ асуудлыг бодлогын түвшинд шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий яам бий болбол асуудал маш хурдан цэгцэрнэ гэж харж байгаа. Өнөөдөр Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам дэргэдээ хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн салбар зөвлөл байгуулж ажиллаж байгаа. Үүгээрээ дамжуулаад хуульд өөрчлөлт оруулна гээд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдээс санал, зөвлөмж, хүсэлтийг нь авсан. Өчнөөн судалгаа хийлгэдэг. Яг ингээд хуулийн төсөл бэлэн болоод өргөн барихдаа иргэдээс авсан санал, шийдлийг хасаад оруулчихдаг жишээ олон байна. Зүгээр л дүр эсгэсэн хандлага маш их байдаг. Үүнийг л таслан зогсоохын төлөө би энэ парламентад орж ирсэн гэж өөрийнхөө үүргийг ухамсарладаг.

-Дүр эсгэсэн хандлага гэдгийг та тодорхой жишээгээр хэлбэл юу байна. Өдөр тутмын амьдралаас харагдаж байгаа асуудал гэвэл…?

-Тухайлбал, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийнхээ эрх ашгийг хамгаалсан шийдвэр гээд төрийн бүх албан байгууллага, яамд гадна үүднийхээ шатны дэргэд налуу замтай болсон байдаг. Аль яамны үүдний шат налуу замтай байна вэ гэдэг нь гаднаасаа харагдана. Мэдээж бид баярлана. Гэтэл дотор нь ороод асуудал бахь байрандаа. Гаднаа хүртээмжтэй мэт харагдсан боловч дотроо ороод хүртээмжгүй. Үүнийг л хэлбэр хөөсөн, дүр эсгэсэн хандлага гэж хардаг. Үүнээс л хүний эрхийн зөрчил үүсдэг. Тиймээс энэ асуудлыг шийдэх цаг нь иржээ гэж харж байгаа. Нөгөөтэйгүүр налуу замтай, налуу шаттай байна гэдгийг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан гэж нэг талын өнцгөөс хардаг. Тэгвэл тэр налуу замаар нялх хүүхдээ тэргэн дээр нь суулгаад аваад орж болно. Ажилчид нь ачаагаа зөөхдөө ашиглаж болно. Настнууд тэргэнцэр дээр суугаад гарч болно. Гэтэл манайд нялх хүүхдээ тэрэгнээс нь авч тэврээд шатаар гардаг тохиолдол олон. Харахад, ярихад энгийн асуудал мэт боловч цаагуураа энэ бол хүний эрхийн зөрчил гэж ойлгох хэрэгтэй. Тиймээс налуу зам гэдэг бол хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн дан ганц асуудал огт биш.

-Олны анхаарлыг татаж байгаа гол сэдэв бол шинэ Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүн ямар байх вэ гэдэг асуудал байна. Хамтарсан засаг байгуулагдах асуудал дээр та гишүүнийхээ хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Ардчиллын гол зарчим бол хүний эрх, эрх чөлөө. Тэр утгаараа Ардчилсан нам олонхын саналаар асуудлыг шийдвэрлэдэг. Манай намыг зодоонтой, хэрүүлтэй гэж шүүмжилдэг. Манайхаас илүү МАН аймшигтай зодоонтой нам. Ардчилсан намаас ялгаатай нь тэр дүрээ бусдаас маш сайн нууж чаддаг. Таны асуусан хамтарсан засагт орох асуудлыг манай намын Үндэсний бодлогын хороо хэлэлцэж шийдвэр гаргана. Мэдээж энэ шийдвэр ил тод явагдана. Миний хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ гэхээр ийм байна. Өнгөрсөн найман жилийн алдаа завхралыг засаарай, хүчтэй сөрөг хүчин байгаарай гэж ард түмэн Ардчилсан намыг сонгосон. Сөрөг хүчин ямар байх ёстой вэ. Засагт орохгүйгээр гаднаас нь хийж байгаа юм бүхнийг нь шүүмжлээд, орилж явснаараа сөрөг хүчний ажлаа сайн хийлээ гэж би хувьдаа ойлгохгүй.

-Тэгэхээр таныхаар бол хамтарсан засагт орж ажиллаж байж сөрөг хүчний үүргээ илүү сайн гүйцэтгэнэ гэж үзэж байгаа юм уу?

-Энэ бол дан ганц Ж.Баясгалан гэдэг хувь хүний бодол шүү. Манай намд Засгийн газарт орж, мэргэжлийн түвшинд ажиллах хангалттай хүний нөөц бий. Тиймээс хамтарсан засагт орж ажиллах ёстой. Нөгөөтэйгүүр засагт орж ажиллаж байж тэр доторх булхай, луйвар, хулгай бүхнийг ил тод болгож чадна. Өөрөөр хэлбэл, Эрүүл мэндийн яамд орж байж л ковидын үеийн 20 их наядын төсвийг хаашаа яаж зарцуулагдсаныг ил тод болгох боломжтой. Үнэхээр 20 их наяд юм уу. Бид гаднаас нь орилоод байдаг, тийм үү. Үүнээс их дүн байгаа ч юм уу бид мэдэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, бид гадна байгаа учраас Ардчилсан нам, ард түмэн хоёр яг ижил нүдтэй байна гэсэн үг. Тиймээс бид дотор тал руу нь шагайж, өнгийж орж байж энэ асуудлыг шийднэ. Дотор нь орж ба сөрөг хүчний дуу хоолойгоо улам тод илэрхийлж чадна гэж хувьдаа бодож байгаа. Миний хувьд Засгийн газарт ямар нэгэн байдлаар орох сонирхол байхгүй гэдгээ албан ёсоор хэлье.

-УИХ дээр чиглэл чиглэлийн байнгын хороо байгуулагдана. Таны хувьд аль байнгын хороонд орж ажиллах сонирхолтой байна вэ?

-Миний хувьд Төсвийн байнгын хороо болон Нийгмийн бодлогын байнгын хороонд орох хүсэлтээ өгсөн.

-Зарим хүмүүсийн хандлага байна. Таныг зөвхөн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн асуудлыг л ярих ёстой гэсэн. Үүнд та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Ийм хандлага байдаг. Би энэ хандлагыг л өөрчлөх гэж энд орж ирсэн. Миний хувьд зөвхөн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн төлөөлөл биш. Нэг ийм хайрцагласан байдлаар ойлгох нь дэндүү явцуу. Миний хувьд дөрвөн хүүхдийн эцэг. Энэ утгаараа би аавуудын төлөөлөл байх ёстой. Би жүжигчин, Монгол Улсын соёлын тэргүүний ажилтан хүн. Энэ утгаараа би урлаг, соёлын салбарын төлөөлөл байна. Мөн би гуч гаруй жил бизнес эрхэлсэн хүн. Бас энэ утгаараа би бизнес эрхлэгчдийн төлөөлөл болж ажиллах ёстой. Тэгэхээр дан ганц хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн төлөөлөл гэдэг нэг л өнцгөөр хандах, ойлгох нь буруу юм. Ийм хандлагыг би өөрчлөхийн төлөө, нөгөөтэйгүүр хүний эрхийг салбар бүрд хангах чиглэлд том төлөөлөл болж ажиллана.

-Бизнесийн салбарынхан таныг мэдэх нь мэднэ. Зарим хүмүүсийн хувьд таныг “Баян Баясаа” гэж дууддаг юм билээ. Энэ ямар учиртай нэр вэ. Таны хоч уу?

-Энэ бол сайхан бэлгэдэлтэй үг шүү дээ. Миний хувьд 12 насандаа анхныхаа цалинг авч байлаа. Тэр үед тоглолт хийгээд, йогаар хичээллэдэг байсан. Хамгийн анхныхаа цалинг аваад түүгээрээ халуун сав авч ээждээ өгч байлаа. Түүнээс хойш Их сургуульд орохдоо хувьдаа автомашинтай болчихсон залуу явлаа. Энэ бол хөдөлмөрийн ач. Манай аав геологич хүн. Ээж маань тооцооны нягтлан хүн. Миний хувьд элит, эсвэл сэхээтэн гаралтай хүн биш. Би ажилчин ангиас гаралтай. Тиймээс би хөдөлмөрийн үр шим, ач тус ямар байдгийг мэднэ. Удам дамжсан хөрөнгө байхгүй. Надад олдсон зүйл байх л юм бол би түүнийг бизнес хийж, хөдөлмөрөө шингээж бий болгосон гэсэн үг. Би гишүүн болохоос өмнө төрд огт ажиллаж байгаагүй. Би тендер авч байгаагүй. Яг л бизнесээрээ явсан. Таны асуугаад байгаа “Баян Баясаа” гэдгийг манай найз нар надад өгсөн нэр. Юу гэхээр би найзуудаасаа хамгийн түрүүнд хамгийн олон хүүхэдтэй болсон нь. Тэр утгаараа намайг хүүхдийн тэргэн дээр суулгаад ч багтахгүй олон үртэй шүү гэдэг байсан. Үртэй хүн баян гэдэг шүү дээ. Энэ утгаараа л намайг найзууд маань “Баян Баясаа” л гэдэг болсон. Үүнээс би ичдэггүй. Яг энэ утга агуулгыг нь мэдэхгүй хүмүүс янз бүрээр хүлээж аваад байхаар зарим үед жаахан төвөгтэй санагддаг.

Э.МӨНХТҮВШИН

 

УИХ-ын сонгууль өндөрлөж, шинэ УИХ ажилдаа орлоо. Таван субьектын 126 гишүүн энэ УИХ-ыг бүрдүүлж байна. МАН 68, АН 42, ХҮН найм, ИЗНН дөрөв, Үндэсний эвсэл дөрвөн суудалтай болов.Шинэ гишүүдийн 80 орчим хувь нь УИХ-д, тэр байтугай улс төрд шинээр орж ирж байгаа хүмүүс байна. Өөрөөр хэлбэл УИХ ийм хэмжээгээр шинэчлэгдсэн байна.Дээрээс нь нийгмийн сегментүүдийн төлөөлөл чэнэ УИХ-д багтсан.Энэ агуулгаар нь хөөвөл өнгөрсөн жилүүдэд Л.Оюун-Эрдэнийн санаачилж батлуулсан Үндсэн хуулийн өөрчлөлт “ажиллаад” эхэлсэн байна.

Л.Оюун-Эрдэнэ өнгөрсөн дөрвөн жилийн бүрэн эрхийн гурван жил хагаст нь Засгийн газрын тэргүүнээр ажилласан. Уг нь тэр бүрэн эрх одоогийн Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийнх. Лавсүүлийн 12 жилд Монгол Улсын Засгийн газар, Ерөнхий сайдын “насжилт” жил хагасаас хэтрэхээ болиод байснаа У.Хүрэлсүхийн оронд Ерөнхий сайд болсон Л.Оюун-Эрдэнийнх 3.5 жил үргэлжилж бүрэн эрхийг нь дуусгасан юм.

2012 оны сонгуулийн дараа АН-ын дарга Н.Алтанхуягийн тэргүүлсэн Засгийн газар ажиллаж эхлээд хугацааныхаа дунд огцорч Ч.Сайханбилэг тэр бүрэн эрхийг дуусгасан. 2016 оны сонгуульд М.Энхболдын удирдсан МАН ялж, Ерөнхий сайдаараа Ж.Эрдэнэбатыг томилсон. Жил гаруй ажиллаад огцорсон. Оронд нь У.Хүрэлсүх Ерөнхий сайд болсон. Тэрээр уг бүрэн эрхийг дуусгасан. Ингээд 2020 оны сонгуульд намаа удирдаж ороод ялсан. Гэвч 2021 онд цар тахлын үеэр гэнэт огцорч, Л.Оюун-Эрдэнэд Ерөнхий сайд, МАН-ын даргын албан тушаалыг шилжүүлсэн. Үндсэндээ дээр дурдсан хугацаанд нам удирдаж легитим үүсгээд ялсан сонгуулийнхаа бүрэн эрхийн хугацааг хэн ч дуусгаж байгаагүй юм.

Тэр утгаараа Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ч одоо л өөрийнхөө легитимд суурилсан сонгуулийн дүнг үзэж байна. Тэрээр Засгийн газрын насжилтыг “Өмч хувьчлал, байгалийн баялаг, газрын эздийн өмнө Монгол төр хүчгүйдэн сааралтаж, Засгийн газрын дундаж нас 1.5 жил байсан нь энэхүү авлигын системтэй шууд холбоотой.Тэд тоглогчид өөрчлөгддөг ч тоглоом өөрчлөгдөхгүй гэдэг системийн авлигын дүрмээр тоглосоор Монгол Улсын 30 жилийг зөвхөн өөрсдөдөө ашигтай, ард түмэнд хүртээмжгүйгээр болгон манантуулан боолчилж чадаж байсан юм” гэж дүгнэдэг. Олон удаа үүнийг хэлж байв.Үүнийг засах гарц нь буюу шинэ 30 жилийг эхлүүлэх зам нь Үндсэн хуулийн өөрчлөлт гэсээр байсан. Тэр тухайд “Харахад сонгууль явагдаад байгаа мөртлөө нөгөө л мөнгөтэй, нүүрс, зэсийнхэн, хэдэн тоглогчид байж байдаг. Төлөөллийнхөө хүнийг томилоод л төрийг алсаас удирддаг. Гэхдээ энэ байдлыг 30 жилийн дараа нийгэм ойлгочхоод байна. Одоо засахаас өөр ийм арга байхгүй.УИХ баталж чадвал цаашдаа улстөрчид ЖДҮ, Хөгжлийн банкнаас зээл авдаг нь хязгаарлагдана. Зарим гишүүн “Яагаад бидний эрхийг хязгаарлаад байгаа юм бэ. Бид чинь адилхан л иргэн шүү дээ” гээд байгаа юм.Би “Үгүй ээ, УИХ-ын гишүүн бол иргэний төлөөлөл юм. Иргэдээсээ хамаагүй давуу эрхтэй. Нэг давуу эрх нь ч одоо яриад байгаа халдашгүй байдал мөн. Хамаагүй илүү мэдээлэл авах хэрэгтэй. Тийм учраас хэрэв та Үндсэн хуулийн тэгш байдлыг ярих гэж байгаа юм бол иргэнтэйгээ адилхан болчих. Иргэнээсээ илүү үүрэг хариуцлага хүлээж байж энэ тухай ярих эрх зүй болон ёс зүйн одоо ийм өндөрлөг дээрээ байх боломжтой” гэж байгаа юм.Монгол Улсын шинэ Үндсэн хууль батлагдаад одоо 30 жил болчихлоо. Ер нь 30 жилийг бүхэлд нь дүгнэх ёстой” гэсэн.

Мөн “Биднийг “Та нар л ялаад байдаг” гэдэг. Тэгвэл бид тэр ялаад байгаа тоглоомын дүрэм, ялаад байгаа тогтолцооноосоо одоо болих ёстой гэж байгаа юм. Парламентад байх ёстой төлөөллийг өсгөх ёстой. Аль ч тохиолдолд Ерөнхий сайдын хувьд, эрх баригч намын даргын хувьд нээлттэй хамтарч ажиллахад бэлэн байна. Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг хувь хүний хувьд “Холимог тогтолцоо зөв” гэж хэлнэ” гэсэн. Өнгөрсөн жил УИХ-аар хэлэлцэх үед “Авлига, албан тушаалын ашиг сонирхлоос ангид байж, УИХ бол зөвхөн иргэдийн төлөөлөх эрхийн мандат юм гэдэг сонгодог агуулга руу орох алхам хийж байгаа нь үнэн. Парламентын гишүүд энэ агуулгыг дэмжиж байгааг талархаж байна. 76 дарга, 76 төсвийн захирагч иргэдийн хувьд бодлогын мэтгэлцээн гэхээс илүүтэй тойрог дээрээ ямар хөрөнгө оруулалт татав, ямар төсөв тусгуулав, тойргоос хэнийг томилж байна гэдэг уралдаанд 30 жил боллоо.  76 даргаас 126 иргэний төлөөлөгч рүү шилжих, эрх мэдлийн задрал, тогтолцооны реформ гэж ойлгож байна”, бас “ Зоригтой шийдэл гарган, эрх мэдлийн хэт төвлөрлийг задлах шийдвэр гаргах гэж буй гишүүддээ баярлаж байна. Үндсэн хуулийн өөрчлөлт батлагдсанаар цаашдаа УИХ-ын гишүүн байх нь сонирхолтой зүйл биш болж хувирна. Бизнесийн зарчмаар энд орж ирэх ямар ч ашиггүй болж хувирна. Үндсэн хуулийн өөрчлөлт батлагдсанаар зөвшилцлийн ардчилал руу орно” гэсээр байв. Ингэсээр Үндсэн хуулийг өөрчилж, Монгол Улс сонгуулийн шинэ тогтолцоотой, 126 гишүүнтэй УИХ-тай болсон.

Харин энэ 126-г бүрдүүлэхдээ МАН-ын дарга өөрөө жагсаалтаа “чөлөөлж” тойрогт өрсөлдсөн. Мөн нэг ч сайд, гишүүн оруулаагүй. Үүнийгээ бараг жилийн өмнө зарласан. Тэгээд хийсэн. Ингэж жагсаалтаа дан нийгмийн сегментүүдээс бүрдүүлсэн нь УИХ-ыг ингэж шинэчлэгдэх том түлхэц болсон.

Өнөөдөр ингэж явагдсан сонгуулийн үр дүнгээр УИХ-ын бүтцийг томилж сонгоод явж байна. УИХ-ын даргаар Д.Амарбаясгаланг сонголоо. “Ерөнхийлөгчөөс Ж.Энхбаяр, Ерөнхий сайдаас Д.Амарбаясгалангийн нэр гарч ирж өрсөлдөөд Д.Амарбаясгалан УИХ-ын дарга боллоо” гэсэн яриа анхдугаараа чуулганы дараа Төрийн ордноор яригдсан. Л.Оюун-Эрдэнэ ЗГХЭГ-ын дарга болсон Д.Амарбаясгаланг МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын суудлаас нь салгалгүй байлгаж байгаад хууль тогтоох байгууллагын удирдлага руу гаргалаа гэсэн тайлбар явж байна. Улс төрийн хүрээнийхэн үүний учрыг маш сайн ойлгоно.

Одоо Засгийн газрын асуудал яригдаж байна. Тэр тусмаа хамтарсан Засгийн газар байгуулах талаар намууд санал солилцоод эхэллээ. Энэ долоо хоногтоо багтаж шийдэлд хүрэх мэдээлэл байна. МАН нэр, тоо бүхий том төслүүд, авлигын эсрэг асуудал, баялгийн сангийн хуулийн хэрэгжилт дээр нэгдмэл байхыг хүссэн байна. Хэрэв үгүй бол дангаараа Засгийн газраа байгуулна гэжээ.Хамтарсан Засгийн газрын сурагтай зэрэгцээд Шинэ Зеланд маягийн парламент гэдэг үг их дуулдаж байна. Тэр учиртай аж. Тус улсын Парламентын Төлөөлөгчдийн танхим буюу хууль тогтоох дээд байгууллага нь нэг танхимаас бүрддэг. Нутаг дэвсгэр нь 16 муж, сонгуулийн 72 тойрогт хуваагддаг. Парламент нь гурван жилийн хугацаагаар холимог тогтолцоогоор сонгогддог. Нийт 120 гишүүнтэй. Парламентын ээлжит сонгууль 2023 оны аравдугаар сарын 14-нд болж, сонгуулийн дүнд Үндэсний нам, Анхдагч нам, Акт Шинэ Зеланд намаас бүрдсэн эвслийн Засгийн газар эмхлэн байгуулагдсан. Сонгуульд 48 суудал авч ялалт байгуулсан бизнесмэн КристоферЛаксоноор удирдуулсан Үндэсний нам нь Акт Шинэ Зеланд нам болон Шинэ Зеланд Анхдагч намтай хамтарсан Засгийн газар байгуулах хэлэлцээг сонгуулийн дүн гарснаас хойш сар хагас гаруй хугацаанд хийсэн. Үүний үр дүнд Засгийн газрын танхимын 20 сайдын 14-ийг нь Үндэсний нам, харин Акт Шинэ Зеланд нам, Шинэ Зеланд Анхдагч нам тус бүр гурван сайдын албан тушаалыг авахаар тохиролцсон. Түүнчлэн танхимын бус найман сайдын таван суудлыг Үндэсний нам, Акт Шинэ Зеланд нам хоёр, Шинэ Зеланд Анхдагч нам нэг сайдын албан тушаалыг авч, Акт Шинэ Зеланд нам, Шинэ Зеланд Анхдагч нам тус бүр нэг Парламентын нарийн бичгийн дэд даргатайбайхаар тохиролцжээ. Энэ талаар шинжээчид “Олон намын эвслийн Засгийн газар байгуулснаар илүү тогтвортой Засгийн газар бүрдэж, шийдвэр гаргалтын хувьд илүү олон талын оролцоотой, олон нийтийн санал бодлыг өргөн хүрээнд тусгах боломжийг олгож байна” хэмээн үздэг. Ер нь л олон намын бодлого, мөрийн хөтөлбөрийг уялдуулснаар илүү оновчтой бодлого гаргах, үйл ажиллагаа явуулах боломжтой аж. Хамгийн гол нь Шинэ Зеланд улс нь Монгол Улстай геополитикийн зэрэг асуудлаараа ихээхэн төстэй. Үүнийг зовлон нэгтэй гээд хэлчихэд болно. Энэ талаар ч Л.Оюун-Эрдэнэ жил гаруйн өмнө хэвлэлд ярихдаа бараг хэлчихсэн үг нь байна. “Ингээд 50:50 болчихоор 50 хувь нь тойрогждог, 50 хувь нь үндэсний хэмжээний бодлого ярьдаг хүмүүс болчихдог. Бараг ихэнх тохиолдолд хамтарсан Засгийн газар байгуулах магадлалтай. Нэг нам дангаараа одоо үнэмлэхүй ялах боломж байхгүй болчихдог. Парламентад МАН, АН-аас гадна 4-5 одоо намтай болно гэсэн үг. Тэгэхээр үүнийг “Нэг хаалгаар хөөгөөд гаргачихсан чинь тооноор ороод ирлээ” гэж харж болохгүй. Бид явж ирсэн 30 жилдээ одоо л зөв дүгнэлт хийх ёстой. Дахиад хэлэхэд энэ бол МАН-д ашиггүй. Яг эрх баригч нам талаасаа харвал байнга үнэмлэхүй ялах тоглоомын дүрмээсээ МАН татгалзана гэсэн үг” гэж байжээ. Түүгээр нь л болж байна.

Энэ бүхнийг Л.Оюун-Эрдэнийн өнгөрсөн хэдэн жил ярьсантай дүйцүүлсэн нь учиртай. Түүний хүссэн шинэ 30 жил эхэллээ. Тэр нь биеллээ олжээ. Гэхдээ маш ойрын үед хэд хэдэн том даваа давах хэрэгтэй. Ийм олон, дотроо ч олон салангид улс төрийн хүчнүүдтэй хэрхэн зөвшилцөх вэ гэдэг хэцүү. Гэхдээ галт тэрэг хөдөлсөн. Хэрхэхийг нь харах үлдсэн. Нөгөө талаас нь харвал үүгээр шинэ 30 жил яахын аргагүй эхэлж байна. Хамгийн гол нь ингэж байгуулсан шинэ үе бүтээлч байх уу, зүгээр л шоудаад дуусах уу гэдэг байгаа юм. Гэвч аль нь болохыг ганцхан жилийн дараа л дүгнэчих боломжтой. За даа, эд нар бүтэхгүй юм байна, эсвэл Шинэ үе зөв байна гэсэн дүгнэлт гарчихна.

Эцэст нь хэлэхэд энэ сонгуулийн дараах үе 30 гаруй жилийн өмнөхтэй яг ижил байна. Тэр үеийн улстөрчид, нийгмийн сэхээтнүүд, иргэд гээд олон хүний дурсамжид байдаг даа. Олон дурсамжид “1990 оны үүр хаяарах мэдрэмж…” гэсэн нь бий. Энэ бол “Тэд, шинэ үе хааш нь хөтлөх вэ” л гэсэн үг.

Ажиглагч А.Батболд

Ардчилсан нам ард түмний саналд үнэнч байх ёстой. Учир нь амьдралаа ийм улны болтлоо дэмжиж ирсэн МАН-ын ноёрхлыг хазаарлаж, дээрээс нь хяна гэж та нарт ард түмэн энэ хэмжээний саналаа өглөө. Тиймээс бүх ард түмний энэ үүрэг сануулгад үнэнч байх ёстой . Үүнээс урваж хувийн эрх ашгаа дээдэлбэл сүр сүлд чинь сөнөнө. Улс төр хором бүрт та нараас дээрх үнэнч байдлыг чинь сорьж үзнэ. Сориод ч эхэлчихсэн байх шиг бололтой. Анхны 126 гишүүнтэй парламентад МАН олонх болсон учраас Засгийн газраа дангаараа байгуулах боломж бий. Гэвч дангараа байгуулсан танхим нь хэврэг байх болно гэж тэд айж байгаа.

Тиймээс л Ардчилсан намаар өөрсдийгөө хамгаалуулахын тулд эвсэх санал тавьж байна. Ямартаа ч эрх баригчид хамтарсан засаг байгуулна гэдгээ нийгэмд зарлачихав бололтой. Хамтарчихвал хамаг ажил бүтэж, том, том төслүүд хөдөлж Монголын эдийн засаг огцом өснө гэх яриаг тэд гаргаж ирэв. Яг өнөөдрөөс тэдний хувьд том төслүүдээ хөдөлгөж эхлэхэд Ардчилсан нам л хэрэгтэй байгаа мэтээр хамтарсан засгаа зөвтгөн тайлбарлаж байна. Хар ухаанаар бодоход өнгөрсөн найман жилийн хугацаанд Ардын нам үнэмлэхүй олонх байгаагүй бил үү. Тэр үедээ Ардын нам өнөөгийн Ардчилсан намтай намгүй л том төслүүдээ хөдөлгөх битгий хэл дахин нэг Улс байгуулах ч хэмжээний хүчтэй байсан байх аа. Гэтэл яагаад хүчтэй байхдаа хөдөлгөх гэж оролдоогүй том төслүүдээ хүч арай зэрэгцсэн энэ үед Ардчилсан намтай л байвал хөдөлнө гэв. Ийм хөгийн улс төрд ард түмэн одоо итгэхээ байсан. Хамтарсан засаг байгуулах нь бидний хувьд улс төрийн бодлогоо тогтвортой явуулахад хэрэгтэй байна гээд үнэнээ хэлчих зориг Ардын намд алга уу. Найман жил хуурч, найман жил хүчиндэж, найман жил ноёрхчихоод хийгээгүй атлаа одоо хамтраад хийе гэдэг улиг болсон улс төрөө боль оо. Ард түмэн үүнд чинь үнэхээр эгдүүцэн, зэвүүцэж байна.

Хэдэн жилийн өмнө аз жаргалаа хуваалцаад хамтарлаа гээд Оюу толгойн төслийг эхлүүлээд бөөн юм болж байв даа. Тэгсэн одоо ганцхан С.Баярцогт л бүх гэрээг хийсэн, төрөөс хулгай хийсэн болоод үзэгтэй бүгдэд адлуулаад явж байгаагаа Ардчилсан нам мэддэг үү. Тиймээс энэ удаад Ардчилсан нам ард түмний саналдаа үнэнч байж, сонгосон сонгогчдынхоо хүслээр хүчтэй сөрөг хүчин гэдгээ л бат нот харуулах хэрэгтэй. Та нарыг дэмжсэн хагас сая иргэн найман жил ноёрхсон Ардын намын өнөөгийн эрх барих бодлогыг зүгээр л хазаарлаад хянаад өг гэж гаргаж ирсэн.

Тиймээс Ардчилсан нам бурууд нь хатуу бай, болохгүй байгааг нь зөв болго, ард түмнээ улных шалныхаар нь ялгаварладаг, татвараар дарамталдаг, иргэдийнхээ боломжийг нь хулгайлдаг, нүүрс, автобус хулгайлдаг, зээл аваад өгдөггүй гэх зэрэг эрх баригчдын увайгүй үйлдлийг нь зогсоох ёстой.

Бүх үйлдвэр үйлчилгээг сэргээж, хувийн хэвшлийн бизнес хийх боломжийг утга төгөлдөр баяжуулах чиглэлд бодлогын улс төрөө хүчтэй хий. Улаанбаатар хотын түгжрэл, утааг алга болго. Шинэ станцууд барьж эрчим хүчний хараат байдлаас гаргах, нефтийн үйлдвэр байгуулж, аж үйлдвэржилтийг бодит утгаар нь төгөлдөржүүлэхэд хүчтэй шахалт үзүүлж ажилла. Ардчилсан нам ингэж л ажиллах хэрэгтэй. Энэ бол та нарын гол ажил гэж ард түмэн саналаа өгөхдөө сануулан хэлж, сонгон гаргасан. Үнэхээр ард түмний та нарт өгсөн санал хүчтэй, бодитой сөрөг хүчин болох боломжийг чинь нээж өгсөн. Тиймээс ирэх дөрвөн жилд хүчтэй сөрөг хүчин байж, намаа бэхжүүл. Хамтарсан засагт орохоор яс горьдсон нохой шиг гүйлдэж явахаар сөрөг хүчний үүргээ гүйцэтгэж, наанадаж удахгүй болох орон нутгийн сонгуулиа бодоцгоо, та минь. Орон нутгийн сонгуульд Ардчилсан нам амжилттай оролцох онц шаардлагатай. Учир нь Монголын ард түмний зовлонгийн ихэнх нь Улаанбаатар хотод байна. Тиймээс АН орон нутгийн сонгуульд ялж, нийслэлээ авах хэрэгтэй. МАН бүх түүхэндээ хоёр мянган км зам барьж байсныг Ардчилсан нам эрх барихдаа нэг жилд мянга, мянган км зам тавьж чадсан. Нийслэл хотын авто замын уулзвар бүрийг шинэчилсэн.

Тиймээс орон нутгийн сонгуульд ялж нийслэлээ аваад тэр хурдаараа Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулж, том, том гүүрэн замаа барих хэрэгтэй. Бусдын 91 жилд хийсэн ажлыг танай нам нэг жилийн дотор л хийж, хөгжлийн хурдыг Монголд мэдрүүлсэн. Яг үүн шиг ажиллахыг ард түмэн Ардчилсан намаас хүсч байгаа. Та нар л энэ ажлыг хийхгүй бол бусад нь хийж чадахгүй нь. Улаанбаатарчууд метро гэж яриад гучин жил өнгөрлөө. Сүүлдээ нийслэлчүүд метро ч мөрөөдөл боллоо, метротой болтлоо микрогоо түр явуулж байгаач гэж гуйж, өвлийн хүйтэнд хөлдөж осгож үйл тамаа үзэцгээв. Тиймээс Ардчилсан нам орон нутгийн сонгуульд ялж, нийслэлээ авч, метрогоо хариуцан хий. Та нарыг л хийнэ гэж ард түмэн харж байна. Та нарыг л хийгээсэй гэж саяны сонгуулиар ард түмэн саналаа өгцгөөсөн. Ардчилсан нам энэ ажлаа анхаарахгүйгээр эрээвэр хураавар засагт орох гэж сандралдах хэрэггүй. Та нар өнгөрсөн найман жил өлбөрч үхээгүй, тэссэн. Одоо наймхан сар тэс. Яг өнөөдрөөс эхлээд хагас жил гаруйхан хугацааны дараа л гэхэд МАН-ын гомдогсод босоод л ирцгээнэ. Өнгөрсөн найман жилийн хугацаанд үнэмлэхүй олонх байхдаа ч Хүрэлсүхийн үед 32, 33-ын бүлэг болж хоёр хуваагдаж байсан. Саяны засгийн үед ч хуваагдаж л байсан, сонгууль дөхчихөөд л нийгэмд сайн мэдэгдээгүй болохоос. Одоо энэ түүх хагас жил гаруйхан хугацааны дараа дахиад давтагдах улс төр яг одооноос яваад эхэлсэн байна. Энэ нам засгаа дотроосоо ч, гаднаасаа ч мэрсээр унагах улс төр аль хэдийнэ бий болсон.

Тиймээс Ардчилсан нам ангал цуу гарч байгаа Ардын намын засагт орж, цавуу, холбоос болох шаардлага огт байхгүй. Хуваагдаад гомдогсод бий болсных нь дараа улс төр хийхэд Ардчилсан намд оройтохгүй. Та нар бусад хүчинтэй эвсээд засаг барих ч боломжтой шүү дээ. Үнэхээр Ардын нам энэ Их хуралд тавь гаруйхан суудал авсан бол хамтарч болох гэсэн. Гэтэл та нараас арав гаруй суудлаар хавь илүү байгаа нам. Тиймээс ийм олонх болсон намтай хамтарч Засаг байгуулна гэдэг бол Ардчилсан намд саналаа өгсөн ард түмний итгэлийг та нар хөсөрдүүлж байгаагийн илрэл. Нөгөө үнэнч байдлаасаа урваж байгаагийн шинж гэсэн үг. Тиймээс сөрөг хүчний үүргээ сүр жавхаатай биелүүлээд удахгүй болох орон нутгийн сонгуульдаа намаа бэхжүүлж ялахаа бодоцгоо, та минь…

Э.МӨНХТҮВШИН