Category: улс-төр

УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуутай ярилцлаа.

---

-Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг өмгөөлөгчгүй шүүж, ял оноосон нь нийгэмд талцал үүсгэсэн. Саяхан тэрбээр Давж заалдах шатны шүүхэд хандсан тухай мэдээлэл гарсан байсан. Та хоригдсонооос нь хойш биечилж уулзсан уу. Энэ асуудал дээр ер нь ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Ер нь хоёр асуудал байгаа юм. Нэг нь хэвлэлийн эрх чөлөөтэй холбоотой. Нөгөө нь хувь сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгтэй холбоотой асуудал. Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн асуудал дээр нь би олон жилийн турш сайн муу, ил далд, өөрт нь гээд байр сууриудаа хэлж байсан. Харин энэ удаагийн холбогдсон хэрэг нь өнгөрсөн саруудад эхлээд таслан сэргийлсэн. Дараа нь гэрийн хорионд байлгасан гээд нийтдээ найман сарын туршид эрүүдэн шүүлээ гэж үзэж байгаагаа ч хэлсэн. Хэрэг нь огт шийдэгддэггүй. Тэгсэн хэрнээ гэрт нь хориод мэргэжлийн үйл ажиллагааг нь хязгаарласан.

Хэвлэл мэдээллийн байгууллага гэдэг чинь тусгай чиг үүргийн шахуу үйл ажиллагаа явуулдаг шүү дээ. Үүн дээр нь ч гэсэн би эсэргүүцэж байсан. Сэжигтэн, яллагдагч нь байна уу, байна. Хэрэг нь байна. Гэтэл найман сарын туршид хэргийг нь шийдээгүй.

-Залхаан цээрлүүлж байна гэж байсан?

-Залхаан цээрлүүлж байна. Үүнийг бусдад нь харуулах гээд байгаа юм уу гээд би эсэргүүцэж байсан. Ингэж байгаад шүүх хурал болсон. Харин үүний дараа хэргийн материалтай танилцаагүй учраас би илүү үг хэлж чадахгүй болсон. Хэргийн материалтай танилцахын тулд би нууцын баталгаанд гарын үсэг зурах шаардлагатай болно. Хэрэв ингэсэн тохиолдолд би хэвлэлийн эрх чөлөө, сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгтэй холбоотой асуудлаар “Аа” ч гэж дуугарч чадахгүй болно. Тийм болохоор надад хэргийн материалтай танилцах эрх нь байгаа ч танилцахгүй байгаа юм.

Нөгөө талдаа өмгөөлөгчгүй шүүсэн гэдэг дээр шүүхийн гаргасан тайлбар, мэдээллийг харсан. Н.Өнөрцэцэгтэй бол би байнгын л холбоотой байж ирсэн. Сонгуулийн өмнө ч гэсэн өөртэй нь уулзаад зөвлөгөө өгч, саналаа хэлж байсан.

Одоо нэгэнт шүүхээр явж байгаа л бол шүүхийн процессыг харна. Ямар нэгэн байдлаар шүүхийн гадаа очдог ч юм уу, тийм үйлдэл хийхийн эсрэг байгаа.

-Шалтгаан нь юу вэ?

-Одоо би чинь сэтгүүлч гэхээсээ илүүтэй УИХ-ын гишүүн буюу хууль тогтоох байгууллагад ажиллаж байгаа хүн. Тийм болохоор хүнээс шаардах, биш өөрөө хийх ёстой субьект. Тэгэхээр би одоо асуудлыг Н.Өнөрцэцэг гэж харахаа больж эхэлж байгаа. Энэ чинь хувь сэтгүүлч гэхээсээ хэвлэлийн эрх чөлөөтэй холбоотой юм байна. Мэдээлэл цуглуулах, олж авах, түүнийгээ хадгалах, түгээн дэлгэрүүлэхтэй холбоотой тогтмол үүсч байгаа асуудал юм байна. Нөгөө талдаа сэтгүүлчдэд хариуцлагын асуудал бий. Эдгээрийг цогцоор нь авч үзээд Эрүүгийн хуулиас эхлээд маш олон хуульд өөрчлөлт орох шаардлагатай. Тийм болохоор УИХ дээр ажлын хэсэг байгуулж, өөрөө ахлаад үндсэн ажлаа хийнэ. Намрын чуулганаар хэвлэлийн эрх чөлөөг эрүүгийн болон бусад хуулиудын дөнгөнөөс салгах ажлын хэсэг байгуулна. Ингээд өргөн хэмжээний хэлэлцүүлэг хийж, оношоо тогтоож байж хуулийн өөрчлөлтүүдийг хийнэ.

-Хэвлэлийн эрх чөлөөтэй холбоотой хуулийн төслүүд үе, үеийн парламентаар хэлэлцэгдэж, яригдаж байсан ч батлагдаж чадаагүй. Үүний шалтгааныг юу гэж харж байна вэ?

-Манай сэтгүүлчид өөрсдөө унагаад байдаг юм шүү дээ. Эвлэл нь өөрсдөө унагаадаг.

-Яагаад?

-Нарийн түүхчилж санахгүй байгаа ч манай сэтгүүлчид заалт заалтаар нь эсэргүүцэж байгаад л унагаачихдаг. Эрүүгийн хуульд 2002 онд гүтгэн доромжлох гэж байсан. Үүнийг илт худал мэдээлэл гэж хэвлэл мэдээллийн байгууллагатай холбож эхэлсэн нь 2017 он. Тэр үед сэтгүүлчид бидэнд өндөр торгууль ирээд байна. Тийм болохоор Эрүүгийн хуульд оруулаад хатуу шийддэг болъё гэсэн саналыг сэтгүүлчид гаргаж байсан. Тиймээс бид одоо хариуцлагаа их тодорхой болгомоор байгаа юм. Эрх чөлөөтэй ажиллана, гэхдээ дур зоргоороо биш. Нэг талдаа ёс зүй, хариуцлагатай, нөгөө талдаа эрх чөлөөтэй ажиллах юм байна гэдгээ тодорхой болгох хэрэгтэй. Миний хувийн байр суурь бол Ажлын хэсэг байгуулаад Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг барьж явахгүй. Харин одоо хэвлэлийн эрх чөлөөнд халтай байгаа хуулиудад өөрчлөлт оруулж, дөнгөнөөс нь салгая л гэж байгаа юм. Мөн сэтгүүлчийн хариуцлагыг дээшлүүлэх хэрэгтэй. Эцсийн дүндээ хүний нэр төр, алдар хүнд л яригддаг шүү дээ. Энэ нь иргэний хуулиар яваад хэрэв гүтгүүлсэн, хохирсон бол хохирлыг нь тогтоогоод үүнийг нь барагдуулдаг нөхцөл рүү явж орохоос аргагүй. Харамсалтай нь үүнээс сэтгүүлчид айдаг. Өндөр төлбөр төлөх нь, тиймээс Эрүүгийн хуулиар явъя гэдэг. Гэтэл Эрүүгийн хуулиар явахаар бага торгуулдаг байж болох ч эрүүгийн ялтай. Энэ нь нийгмийн харилцааны наад захын босго давахааргүй болгочихдог. Бидэнд одоо ганц нүүр Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хууль байгаадаа баярлах хэрэгтэй. Манайхан болохоор маш олон эрх өгсөн заалтыг л хуульд оруулахыг хүсээд байдаг. Гэтэл эрх өгсөн заалт нэмэгдэх болгонд үүрэг хүлээсэн заалт нэмэгдэнэ л гэж ойлгох хэрэгтэй.

-Ажлын хэсэгтээ ямар, ямар хүмүүсийг оруулах вэ?

-Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүд, манай намын бүлгийн гишүүд орно. МАН-ын бүлэгт сэтгүүлч гишүүд байвал урилга өгнө. Аль болох л тал талын санаа бодлыг тусгахыг хичээнэ. Нэгэнт л хамтарч байгаа бол хамтраад ажлаа урагшлуулахын тулд ажиллана.

-Та сэтгүүлчийн хариуцлагыг хөндөж байна. Тэгэхээр хариуцлага сул байгаа учраас нийгэмд сэтгүүлч мэргэжлийн, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын нэр хүнд унаад байна гэж ойлгох уу?

-Хаалттай нийгэмд, ялангуяа мэдээллийн технологи хөгжөөгүй, хэвлэмэл материал, нэг дэлгэцээр мэдээллээ авдаг байхад сэтгүүлчийн нэр хүнд өндөр байсан. Одоо ч хаалттай нийгэмд тийм байгаа. Гэтэл ардчилсан нийгэмд сайн сэтгүүлч муу нэртэй байдаг. Үргэлж нуусан зүйлийг нь дэлгэж тавьдаг. Эрх баригчдын дургүй хүн байдаг учраас муу нэртэй болгох бүхий л арга хэмжээг авдаг. Сүүлдээ эх орноосоо зугтдаг байдал чинь ардчилсан нийгэмд л харагддаг зүйл шүү дээ. Тиймээс сэтгүүлчийн нэр хүнд гэдэг өөрөө их харьцангуй ойлголт. Дээрээс нь сайн сэтгүүлч угаасаа л сайн нэртэй байдаг. Зарчмаа мөрддөг, хуулиа барьдаг, яах гэж ажиллаж байгаагаа мэддэг сэтгүүлчийн нэр хүнд сайн л байдаг шүү дээ.

Орон нутгийн ээлжит сонгууль ирэх аравдугаар сарын 11-нд явагдана. Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-ын төлөөлөгчдийг сонгох энэ удаагийн сонгуулийн бэлтгэл ажил хэрхэн явагдаж байгаа талаар Нийслэлийн сонгуулийн хорооны гишүүн Ү.Ганболдтой ярилцлаа.

---

-2024 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулийн онцлог юу вэ. Нийслэлийн хувьд хэдэн мандат дээр хичнээн тойрогт сонгууль зохион байгуулагдах вэ?

-Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны гуравдугаар сарын 15-ны өдрийн 19 дүгээр тогтоолоор аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-ын 2024 оны ээлжит сонгуулийг товлон зарласан. Санал авах өдрийг 2024 оны аравдугаар сарын 11-ний өдөр байхаар тогтоосон. Сонгууль зохион байгуулах эрх зүйн акт нь Аймаг нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын тухай хууль байгаа. Энэ хуулиар 2020 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулийг улсын хэмжээнд зохион байгуулсан. Сонгуулийн хуульд заасны дагуу сонгуулийн товыг зарласнаас хойш бэлтгэл ажлууд хийгдээд явж байна. Юуны өмнө 2024 оны тавдугаар сарын 1-нээс өмнө аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-ын сонгуулийн мандат, тойргийг тухайн шатны хурлаас тогтоосон.

Нийслэлийн ИТХ-ын 2024 оны сонгуулийн тойрог, мандатыг нийслэлийн ИТХ-ын дөрөвдүгээр сарын 29-ний өдрийн 65 дугаар тогтоолоор баталсан байгаа. Нийслэл нийтдээ 45 мандаттай. Баянгол дүүрэг зургаан мандаттай нэг тойрог. Баянзүрх дүүрэг гурван мандаттай хоёр тойрог, дөрвөн мандаттай нэг тойрог. Сонгинохайрхан дүүрэг таван мандаттай хоёр тойрог. Сүхаатар дүүрэг дөрвөн мандаттай нэг тойрог. Хан-Уул дүүрэг зургаан мандаттай нэг тойрог. Чингэлтэй тойрог дөрвөн мандаттай нэг тойрог. Багануур дүүрэг хоёр мандаттай нэг тойрог. Багахангай дүүрэг нэг мандаттай нэг тойрог. Налайх дүүрэг хоёр мандаттай нэг тойрог. Нийтдээ 45 мандат, 12 тойрогтой байхаар шийдвэр гарсан. Хуульд заасны дагуу нийслэлийн хэмжээнд сонгууль зохион байгуулах Нийслэлийн сонгуулийн хороог санал авах өдрөөс 70-аас доошгүй хоногийн өмнө НИТХ-аас байгуулсан байгаа. 2024 оны долдугаар сарын 24-ний өдрийн тогтоолоор Нийслэлийн сонгуулийн хороог есөн гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулсан. Нийслэлийн сонгуулийн хороо нь хуульд заасан бүрэн эрхийн хэмжээнд есөн дүүргийн сонгуулийн хороодыг сонгуулийн санал авах өдрөөс 60-аас доошгүй хоногийн өмнө байгуулсан. Өөрөөр хэлбэл, наймдугаар сарын 12-ноос өмнө дүүргийн сонгуулийн хороодыг байгуулсан гэсэн үг. Дүүргийн сонгуулийн хороод маань дарга, нарийн бичгийн дарга, таван гишүүн гээд нийтдээ долоон хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулагдсан. Ингээд дүүргийн сонгуулийн хороод наймдугаар сарын 12-ноос өмнө байгуулагдсан байгаа.

-Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-ын сонгуульд хэчнээн нам, эвсэл оролцох хүсэлтээ ирүүлсэн бэ?

-Орон нутгийн сонгуулийн цаг хугацааны хуваарийг СЕХ-ноос баталж хүргүүлсэн. Энэ хуваарийн дагуу нам, эвслүүд орон нутгийн сонгуульд оролцох хүсэлтээ санал авах өдрөөс 60-аас доошгүй хоногийн өмнө тухайн шатны сонгуулийн хороонд хүргүүлэх ёстой. Наймдугаар сарын 11-ний 24:00 цагаар тасалбар болж, нийслэлийн хэмжээнд сонгуульд оролцох нам эвслүүдийн бүртгэлийг хүлээж авсан. Нийслэлийн хэмжээнд нийтдээ Сонгуулийн хуульд заасны дагуу орон нутгийн сонгуульд оролцох нам, эвслүүд хүсэлтээ ирүүлсэн байна. Хуульд заасны дагуу ээлжит сонгууль болох жилийн зургадугаар сарын 25-наас өмнө сонгуульд оролцох нам, эвслүүд мөрийн хөтөлбөрөө төрийн аудитын байгууллагад хүргүүлж, дүгнэлт гаргуулах ёстой. Төрийн аудитын байгууллагаас улс төрийн нам, эвслийн мөрийн хөтөлбөрт дүгнэлт гаргаж, тухайн шатны сонгуулийн хороонд ирүүлнэ. Энэ хүрээнд Нийслэлийн аудитын газраас Нийслэлийн сонгуулийн хороонд сонгуульд оролцох нам, эвслүүдийн мөрийн хөтөлбөрт дүгнэлт хийж ирүүлсэн байгаа. Нийтдээ 18 нам, нэг эвсэл сонгуульд оролцох дүгнэлтийг Нийслэлийн аудитын газраас гаргасан байна. Наймдугаар сарын 11-ндээ багтаагаад НИТХ-ын сонгуульд оролцохоор 15 нам, нэг эвсэл буюу нийтдээ 16 улс төрийн субьект сонгуульд оролцох саналаа хүргүүлээд байна. Мөн сонгуульд оролцох сонгогч иргэдийн шилжих хөдөлгөөнийг сонгуулийн санал авах өдрийн 60-аас доошгүй хоногийн өмнө зогсоодог. Энэ хуулийн зохицуулалтын дагуу нийслэл дэх Улсын бүртгэлийн газраас сонгогчдын шилжих хөдөлгөөнийг наймдугаар сарын 12-ноос эхлэн зогсоогоод байна.

-Нийслэлийн сонгуулийн хорооны хувьд одоо орон нутгийн сонгуультай холбоотой зохион байгуулалтын ямар ажлууд хийгдэж байна вэ?

-Нийслэлийн хэмжээнд сонгуульд оролцохоор саналаа хүргүүлсэн улс төрийн 16 субьектийн бүрдүүлсэн баримт бичгийг хуулийн дагуу нягтлан шалгаж, бид тав хоногтоо багтааж хариу өгөх ёстой. Тухайн нам, эвсэл сонгуульд оролцох эсэх шийдвэрийг Нийслэлийн сонгуулийн хорооноос шийдвэрлэнэ. Мөн есөн дүүргийн сонгуулийн хороодод энэ ажил давхар хийгдээд явж байгаа.

-Нам, эвсэл болон бие даан нэр дэвшигчдийг нэр дэвшүүлэх шийдвэр хэзээ гарах вэ. Сонгуулийн сурталчилгаа хэзээнээс эхлэх билээ?

-Сонгуулийн сурталчилгааны хувьд хуулийн тодорхой зохицуулалттай. Нам, эвслүүд сонгуульд оролцох хүсэлтээ илэрхийлсэн хүсэлтийг хүлээж авснаас хойш тав хоногийн дотор бид хуралдаад тухайн шатны сонгуулийн хороод бүртгэх эсэх шийдвэрийн хариуг өгөх ёстой. Тэгэхээр наймдугаар сарын 16-ны дотор хариугаа өгнө. Ингээд нам, эвслүүд дотооддоо нэр дэвшүүлэх ажиллагаагаа явуулна. Энэ нь наймдугаар сарын 27-ноос эхлээд есдүгээр сарын 2-ны өдрийг дуустал улс төрийн нам эвслүүд нэр дэвшүүлэх үйл ажиллагаагаа эхэлнэ. Мөн бие даан нэр дэвшүүлэх ажиллагааг санал авах өдрөөс 45-аас доошгүй хоногийн өмнө эхлүүлж, долоо хоногийн хугацаанд дуусгах ёстой. Ингээд нэр дэвшигчдийн баримт бичгийг есдүгээр сарын 2-5-ны хооронд тухайн шатны сонгуулийн хороод хүлээж авна. Долоо хоногийн дотор тухайн шатны сонгуулийн хороо тухайн нэр дэвшигчийн баримт бичгийг хүлээн авч нягтлан шалгаад бүртгэх эсэх тогтоол гаргана. Нэр дэвшин үнэмлэх олгох асуудлыг есдүгээр сарын 26-ны өдөр буюу санал авах өдрөөс 15 хоногийн өмнө нэг өдөр олгоно. Тэр нь есдүгээр сарын 26-ны өдөр байгаа. Энэ өдрөөс сонгуулийн сурталчилгаа эхэлнэ.

Хүн төрөлхтөн сүүлийн жилүүдэд дайн байлдаан, хүний эрхийн зөрчлөөс аль болох ангид байхыг хүсч, түүнийхээ төлөө олон ч зүйлийг сэдэж, санаачилж байгаа. Харамсалтай нь энд тэнд элдэв мөргөлдөөн, алан хядах ажиллагаа, хүний эрхийн зөрчил гарсаар л байна. Харин үүний эсрэг дэлхий нийт нэгэн зүйлийг бодож олсон нь тэр бүхнийг хийгчдийг олон түмэнд илчлэх юм.

Терроризм буюу алан хядлагыг санаачилсан, гардан зохион байгуулсан бүгдийг нь хань хамсаатантай нь, дэлгэрэнгүй мэдээлэлтэй нь дэлхийгээр нэг харуулж байна. Хүний эрхийг ноцтой зөрчсөн үйлдлүүд дээр ч энэ аргыг өргөн хэрэглэх болсон. Энэ нь эргээд хэн нэгэн этгээд бусдын ятгалга, дарамтад орж, хэн нэг даргын тушаал шийдвэрийг үг дуугүй гүйцэтгэдэг байдлыг бууруулдаг болохыг хэлж байгаа. Хүний эрхийг ноцтой зөрчсөн, амь насыг нь бүрэлгэсэн нь хөдөлшгүй баримтаар тогтоогдсон л бол гэр бүл, төгссөн сургууль, эргэн тойрныхонтой нь ингэж зарлах нь бууруулах, урьдчилан сэргийлэх үр дүнтэй арга гэдгийг дэлхий нийт мэдээд, хэрэгжүүлээд байна. Гэтэл манайд бүх зүйл эсрэг. Төрийн болоод албаны нууц, нэр хүнд гэсэн том халхавч өмнөө барьчихаад бүхнийг нууцлаад өнгөрдөг. Хүний эрхийг ноцтойгоор зөрчөөд, тэр бүү хэл амь насыг нь бүрэлгэчихээд байхад л хөдөлдөггүй. Иргэний эрхийг зөрчих болохоор хүний эрх ёстой түй ч хамаагүй. Харин ийм бусармаг зүйлийг хийх тушаал өгсөн дарга, гардан гүйцэтгэсэн нөхдийн талаар мэдээлэх болохоор хувь хүний нууц, хүний эрхийн мэдрэмж нь хамгийн өндөртэй улс болчихдог. Өнөөдөр манайд яг ийм л байгаа. Ийм болоод удаж байна. Ингээд хэлэхээр нөгөөдүүл чинь манайд алан хядлага байхгүй, хүний эрхийн зөрчил бага гэсэн улигт үгсээ давтах биз. Тэгдэг ч юм. Харин тэгвэл бидэнд эргэн санах гашуун түүх, ой санамж бий гэдгийг хэлье.

Улс даяараа онц байдал тогтоох хэмжээнд хүрч байсан 2008 оны долдугаар сарын 1-ний өдрийг санацгаая. Жагсаал цуглааныг тараахын тулд Монголын төр тавын таван иргэнээ зүгээр л гудамжинд нохой шиг буудаж байлаа. Энэ бол алан хядлага мөн. Хариуцлагыг нь гүйцэтгэх байгууллагын хэдхэн дарга нарт тохоод л өнгөрсөн. Үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлэн жагсагчдыг өдгөө ч хүчний байгууллагуудаас элдвээр дарамталдаг тухай тэд хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа олонтаа дурдсан байдаг. Тэгэхээр ийм байдал дахиад давтагдахгүй гэх баталгаа яг хаана байгаа юм бэ. Уг нь бол дээрх аймшигт явдлын дараа хэн гэдэг дарга нь бууд гэсэн тушаалыг өгсөн. Түүнийг нь хэн, хэн гардан гүйцэтгэсэн гэдгийг олон нийтэд нээлттэйгээр мэдээлэх ёстой байлаа. Хэрэв тэгсэн бол дараагийн удаа дарга нар тийм тушаал өгөхөө болино. Буулгасан тушаалыг нь хууль ёсны биш байна, тиймээс гүйцэтгэхгүй гэж хэлдэг албан тушаалтнууд бий болох ёстой байлаа.

Манайд өнөөдөр хүний эрхийн ноцтой зөрчил хэрээс хэтэрч, тоогоо алдсан. Төрийн байгууллагуудын хүнд суртал, элдэв дарамтыг шүүмжилж, тэсвэрлэж чадалгүйгээр төв талбай дээр нэг иргэн өөрийгөө шатаахад “Мөрийтэй тоглоомын өрөнд орсон, үл бүтэх нөхөр” болгоод л дуусгаж байв. Хэвлэн нийтэлснийх нь төлөө нэг сэтгүүлчийг элдвээр оролдсоор өнөөдөр тортой хананы цаана суулгачихсан л байна. Мөн 21-хэн настай цэл залуухан залуу цагдаа нарт зодуулснаасаа болоод эмнэлгийн орон дээр гавтайгаа байсаар байгаад бурхны оронд одсон. Энэ тухай одоохондоо шуугьж л байна. Гэхдээ хэсэг хугацааны дараа тэгсхийгээд намждаг байдал тогтсон. Анх энэ тухай мэдээлэл гарсны дараахан хүчний байгууллагуудын зүгээс тухайн залууг 10 гаруй гэмт хэрэгт шалгагдаж байсан. Бараг л “Үхэж байхдаа таарсан амьтан” гэсэн утгатай мэдээлэл хийж байв. Түүнийг шүүхээс гэм буруутайд тооцоогүй, төрийн хамгаалалтад байсан гэдгийг энд дурдах нь зүйтэй. Хууль зүйн сайд нь холбогдох албаны хүмүүсийг дуудаж уулзах гэхэд цагдаа, шүүхийн шийдвэрийн байгууллагын дарга нь очоо ч үгүй. Үүнийг нь юу гэж ойлгох хэрэгтэй вэ. Нэг бол шинэ сайдаа үл тоосон. Үгүй бол хүний амь насыг юман чинээ бодохгүй байна гэж бодох юм уу. Энэ бол хүний эрхийн маш ноцтой зөрчил гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс нь хэлээд л байгаа. Амь насаараа төлж ил болгосон нь л энэ болохоос биш цаана нь ийм хэрэг зөндөө бий гэдгийг ч хэлдэг. Энэ удаагийн сонгуулийн үр дүнгээр хамтарсан засаг бий болж Хууль зүйн салбарыг Ардчилсан нам авсан. Тус нам хүний эрхийг дээдэлдэг гэдгээ байнга илэрхийлсээр ирсэн. Харин үнэхээр тийм эсэхийг одоо л харах цаг. Үнэхээр л хүнээ боддог, эрхийг нь дээдэлдэг улс төрийн хүчин юм бол зоригтой шийдвэр гаргаж, хэн гэж дарга түүнийг зодох, гавтай байлгахыг тушаасныг ил болгох ёстой. Мэдээж энэ үүргийг гүйцэтгэж, талийгаачийг үхэлд хүргэсэн албан хаагчдыг ч зарлах хэрэгтэй. Ер нь л мэдээлэл нь хаалттай, ил тод бус байвал хаана ч хүний эрхийн зөрчил гаарч, авлига хээл хахууль гаардаг жамтай. Тиймээс энэ төрлийн гэмт хэрэг, бүр тодруулбал хүний амь насыг хохироосон, эрхийг нь ноцтой зөрчсөн гэмт хэргийг хийсэн этгээдүүдийн мэдээллийг заавал ил болгох хэрэгтэй байгаа юм. Тэгж байж бид дэлхий нийтийн яваад байгаа зөв зам руу чиглэж, энэ төрлийн гэмт хэрэг гарахаас урьдчилан сэргийлэх боломжтой болно.

Хууль, хүчний байгууллага мэдээж босоо удирдлагатай. Үнэхээр ч босоо удирдлага нь хэрэгжих газраа хэрэгжих зайлшгүй шаардлага бий. Гэвч хэдий болтол даргын үгийг бурхны лүндэн мэтээр хүлээн авч, алга хавсран ёсолж, үг дуугүй биелүүлэх ёстой юм бэ. Одоо чинь дарийн утаа үнэртсэн дайны үе биш. Ардчилал, хүний эрхийг дээдэлсэн, хүмүүнлэг энэрэнгүй нийгэм бүтээхийг зорьж яваа энх цаг. Тэгэхээр алба хаагчдаа даргын хууль бус тушаал, шаардлагыг биелүүлдэггүй. Тэр талаар нь зоригтойгоор шүгэл үлээдэг болгон бэлтгэх хэрэгтэй. Харин эргээд шүгэл үлээсэн алба хаагчдаа хамгаалдаг, эрхийг нь эдлүүлдэг хуулийн зохицуулалт хэрэгтэй байгаа юм. Уг нь өнгөрсөн парламентын үед “Шүгэл үлээгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль” өргөн баригдсан ч манай дарга нар баталж өгөөгүй. Тэгвэл энэ удаад юуны тулд 126 гишүүнтэй болж, засгаа хамтран барьж байгаа билээ. Энэ талын хуулийн төслүүдийг өргөн барьж, одоо байгаа хуулиудаа эмхлэн цэгцлэх ёстой. Дээрээс нь хүний эрхийг ноцтой зөрчсөн этгээдүүдийн мэдээллийг ил тод болгодог бие даасан хууль байсан ч болохгүй гэх газаргүй. Мөн хүний эрхийн төлөө дуу хоолойгоо хүргэдэг төрийн бус байгууллага, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээ ч чадавхжуул. Хүний эрхийн үндэсний комисс заавал гэмт хэрэг болсны араас л явдаг биш, урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх ажлуудаа хийдэг болмоор байна. Ингэж байж л бид зориод байгаа хүнлэг, энэрэнгүй нийгмээ байгуулахад тодорхой шат ахина. Эс бөгөөс төрийн хамгаалалтад байсан иргэд нь гавтайгаа үхэж, үзэл бодлоо илэрхийлсэн нь гудамжинд буудуулсаар байх болно.