Category: туслах-ангилал

Хятадын өмнөд бүсийн Гуанду мужид  өнгөрсөн зун сая гаруй хүн хумхаа өвчин тараагч шумуулд хазуулан амиа алдаж байжээ. Тэгвэл уг хумхаан шумуул Монгод орж ирсэн гэсэн мэдээлэл олон нийтийн сүлжээ болон зарим мэдээллийн хэрэгслээр гарч буй. Тодруулбал,  “Хумхаан шумуул болон түүний авгалдай нь  Хятадаас оруулж ирж буй жимс, хүнсний ногоогоор дамжин Монголд орж ирсэн байх магадлалтай. Саяхан “Барс” хүнсний захад зогсдог нэгэн эмэгтэй ийм шумуулд хазуулсны улмаас эмнэлэгт хандлаа” гэсэн албан бус мэдээ цахим сүлжээгээр тархсан юм. Энэ талаар албаны хүмүүсээс тодруулахад, Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвийн хэвлэл мэдээллийн ажилтан Ц.Уртнасан “Манайд хумхаан шумуулд хазуулсан, өвдсөн хүн бүртгэгдээгүй байна. Хумхаан шумуул Хятадаас орж ирсэн ч манайд аюул байхгүй. Учир нь тус шумуул хумхаатай хүн хазсан тохиолдолд л бусад хүнд хумхаа тараах боломжтой байдаг. Энгийн үедээ аюулгүй. Харин манайд хумхаа өвчин байхгүй. Өмнө нь ч гарч байгаагүй. Энэ төрлийн шумуул Сэлэнгийн тариан талбайд ч байж л байдаг. Гэхдээ одоогоор хүн өвчилсөн юм алга” гэлээ. Харин Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас “Манайд энэ талаар мэдээлэл ирээгүй байна. Мэдээллийг тараасан эх сурвалжаас нь тодруулах хэрэгтэй болов уу” гэсэн бол Зоонозын өвчин судлалын үндэсний төвийн дуудлага, хяналтын жижүүр эмч Л.Насанхишиг  “Манайд хумхаа тараагч шумуулд хатгуулсан гэсэн ямар ч дуудлага ирээгүй. Энэ төрлийн шумуул орж ирсэн гэдэг нь худал мэдээлэл” гэсэн юм.

Э.Номин

Элсэлтийн ерөнхий шалгалт эхлэхэд нэг хоног үлджээ. Шалгалтын бүртгэл дууссан ч анхаарах зүйлс бий аж.  Энэ жилээс эхлэн шалгалт өгөхийн өмнө заавал суудлын хуваарь буюу шар хуудас хэвлэж авсан байх шаардлагыг хүүхдүүдэд тавьж байгаа билээ. Боловсролын үнэлгээний төвийн цахим хуудас руу орж, бүртгэлийн дугаар нууц үгээ ашиглан шалгуулагчийн булангаас шар хуудсыг хэвлэж авах бөгөөд өмнөх онд төгссөн шалгуулагчид бүртгэлийн хуудсан дээр тамга даруулж баталгаажуулаагүй бол  өнөөдрийн 17.00 цагаас өмнө Боловсролын үнэлгээний төвийн байранд ирж бүртгэлийн хуудсан дээрээ тамга даруулж болох гэнэ. Одоо хамгийн чухал зүйл бол шалгалтад орохдоо бичиг баримтаа бүрдүүлэх юм. Бүрдүүлэх бичиг баримтад, нэгдүгээрт иргэний үнэмлэх, хэрвээ насанд хүрээгүй хүүхдүүд шалгалт өгөх бол төрсний гэрчилгээ сургуулийн захирлын тодорхойлолт, эсвэл өөрийн оршин сууж буй орон нутгийн Засаг даргын тодорхойлолт, сүүлийн гурван сарын дотор авахуулсан өнгөт цээж зургийн хамтаар авч очих ёстой. Хоёрдугаарт, бүрэн дунд боловсролын гэрчилгээний эх хувь, бүртгэлийн хуудсаа авчирна. Бүртгэлийн хуудас нь баталгаажсан байх ёстой. Үүний тулд тухайн  сургуулийн захирал, харьяа дүүргийн  болон аймгийн ерөнхий шалгалт хариуцсан мэргэжилтнээр гарын үсэг зуруулж баталгаажуулах гэнэ. Дөрөвдүгээрт суудлын хуваариа авчирна. Суудлын хуваарийг өмнө нь хэвлээд, сургуулиар нь дамжуулж тараадаг байсан бол энэ жил тавдугаар сарын 15-наас хойш бүртгүүлсэн шалгуулагчид өөрсдөө Боловсролын үнэлгээний төвийн цахим  сайтаар нэвтэрч ороод, суудлын хуваариа хэвлэж авах юм. Тавдугаарт, сонгосон хичээлүүдийн шалгалтыг өгөхдөө монгол хэл бичгийн шалгалт өгснийг гэрчлэх боловсролын үнэлгээний төвөөс гаргасан таних тэмдэг наалгасан байх ёстой юм байна. Эдгээр бичиг баримтыг бүрдүүлсэн нөхцөлд шалгалтандаа асуудалгүй орох юм. Эцэг, эхчүүд багш нар хүүхдүүдийнхээ бичиг баримтын бүрдүүлэлтэд анхаарахгүй бол өмнөх жилүүдэд эдгээр бичиг баримтын аль нэг нь дутуу, хаясан гээсэн шалтгаанаар шалгалтад орж чадахгүй байх тохиолдол  гарч байсныг сануулж байв. 

Шалгуулагчид заавал монгол хэлний шалгалт өгнө

Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын журамд орсон өөрчлөлтөөр энэ жил элсэлтийн ерөнхий шалгалт өгөх бүх хүүхэд монгол хэл бичгийн шалгалтыг заавал өгсөн байх шаардлага тавьж байгаа. Улсын хэмжээнд зэрэг зохион байгуулагдах тус шалгалт маргааш 12.00-13.40 цагийн хооронд болно. Шалгуулагчийн материалыг Улаанбаатар хотод төвлөрүүлж,  багш нарын тусламжтайгаар гараар засах гэнэ. Гэхдээ энэ жилийн монгол хэл, бичгийн  шалгалтын дүн улсын ерөнхий шалгалтын дүнд нөлөөлөхгүй аж.  Монгол хэл бичгийн хичээлийн шалгалтын явцын бодит чанар, ил тод байдлыг хангах зорилгоор шалгалтын байранд хяналтын дуран суурилуулж байгаа бөгөөд шалгалт авах байранд Боловсролын үнэлгээний төвөөс томилсон зохион байгуулах комисс ажиллаж хяналт тавих юм байна. 

Шалгуулагч нэг цагийн өмнө ирсэн байх ёстой 

 Энэ онд төгссөн шалгуулагч төгсч буй сургууль дээрээ шалгалт өгөх бол өмнөх онд төгссөн шалгуулагчид бүртгүүлэхдээ өөрийн сонгосон орон нутгийн шалгалтын байранд шалгалтаа өгөх гэнэ.  Харин хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд тусгайлан бэлтгэсэн танхимд сууж өгөх нь. Шалгалтын байранд шалгалт эхлэхээс нэг цагийн өмнө ирсэн байх шаардлагыг тавьж байгаа аж. Улмаар шалгалт өгөх анги, танхимд 10 минутын өмнө суудлаа эзлэх бөгөөд хэрвээ хожимдсон бол шалгалтад оруулахгүй гэнэ. Шалгалтын анги танхимд гар утас, тооны машин, таблиц, томъёоны хураангуй, ном, дэвтэр, ноорог цаас, гарын авлага, цаасан болон электрон толь бичиг, компьютер MP3, MР4, дуу хураагуур болон бусдад саад болох, хууран мэхлэх зорилготой ямарваа нэг зүйлийг авч орохыг хоригложээ. Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын математик, физик, химийн хичээлийн даалгаврын гүйцэтгэх хугацаа 100 минут, харин монгол хэл бичгийн шалгалт болон монгол хэл, англи хэл, орос хэл, биологи, газарзүй, Монгол Улсын түүх, нийгмийн тухай мэдлэг хичээлийн шалгалтын даалгаврын гүйцэтгэх хугацаа 80 минут байхаар зааж. Хариултын хуудсыг санамжийн дагуу хар эсвэл цэнхэр өнгийн үзгэн болон тосон балаар тод засваргүй бөглөх учраас үзэг балаа  ч бас бэлдэж ирэхийг санууллаа. Шалгалтын дэвтэр ба хариултын хуудсыг тарааснаас хойш шалгалтын анги танхимд хүн орж, гарахыг хориглох бөгөөд хэрвээ  биеийн эрүүл мэндийн байдлаас болон бусад шалтгаанаар шалгалтын анги, танхимаас гарсан бол шалгуулагчийн гарах хүртлээ хийсэн даалгаврыг дүгнэж зохих оноог өгөхөөр журамлажээ. Шалгалтыг зохион байгуулах комиссын гишүүд хариултын хуудас, гэрээний хуудсыг шалгуулагчдын өмнө тусгайлан бэлтгэсэн дугтуйд хийж битүүмжлэн авах гэнэ.

  Шалгалтын дүн мэдээ 

Бүх шалгуулагчдын гэрээний болон хариултын хуудсыг Боловсролын үнэлгээний төвд төвлөрүүлэн, шалгагч машинаар засаж дүн, оноог гаргах бөгөөд машинаар засагдсан нийт хариултын хуудасны таваас доошгүй хувийг санамсаргүй байдлаар сонгон дахин хяналтад оруулж баталгаажуулахаар болжээ. Шалгалтын даалгаврын зөв хариултыг сүүлийн шалгалт явагдаж дууссан өдрөөс хойш долоо хоногийн дараа www.eec.mn вебсайт болон өдөр тутмын сонинд хэвлэн нийтлэх бөгөөд хүүхдүүд бүртгэлийн дугаараа тус цахим сайт руу орж үзэх боломжтой. 

Харин дүнгийнхээ батламжийн хуудсыг сурч буй сургуулийн захиргаанаас томилогдсон багш, ажилтнаас хүлээн авах гэнэ. Хөдөө орон нутгийн шалгуулагчид дүнгийн батламжийн хуудсыг аймгийн Боловсролын газрын элсэлтийн шалгалт  хариуцсан ажилтнаас авах гэнэ. Шалгалтын дүн болон бусад мэдээллийг  электрон сан бүрдүүлэн архивлах бөгөөд шалгалтын батламж хуудас нь шалгалт өгснөөс хойш 2.5 жилийн хугацаанд хүчин төгөлдөр байна. Үрэгдүүлсэн тохиолдолд дахин олгохгүй гэнэ. Хэрвээ шалгалтын дүн, оноотой санал нийлэхгүй байгаа,  даалгаврын хариулттай холбоотой өргөдөл гаргахаар бол бичгээр шалгалтын дүн, оноо зарлагдсанаас хойш ажлын таван өдөрт багтаан Улаанбаатар хот, Сүхбаатар  дүүрэг, зургадугаар хороо, Нэгдсэн үндэстний гудамж, XVIII  байр гэсэн хаягаар Боловсролын үнэлгээний төвд ирүүлж болох гэнэ.

Шалгалтын даалгаврыг гүйцэтгэхдээ бусдаас дэмжлэг авсан, бусдад тусалсан, тусламж авсан, хоорондоо ярилцах зэргээр саад учруулсан бол шалгалтын журам зөрчсөнд тооцож, тухайн шалгалтын материалыг хүчингүй болгохыг анхаарууллаа.  Шалгалтад өөрийнхөө оронд хүн оруулсан, бичиг баримтыг хуурамчаар үйлдэн хууран мэхлэхийг оролдсон тохиолдолд тухайн шалгуулагчийн бүртгүүлсэн болон өгсөн бүх шалгалтыг хүчингүй болгох гэнэ.  

Шалгалтын хуваарь

Сар/Өдөр	Цаг	Хичээл
06 сарын 14 өдөр	12:00 – 13:40	Монгол хэл бичиг
06 сарын 16	10:00 – 11:20	Орос хэл
	13:00 – 14:40	Хими
	16:00 – 17:20	Англи хэл
06 сарын 17	08:30 – 09:50	Монгол Улсын Түүх
	11:30 – 13:10	Математик
	14:30 – 15:50	Биологи
	17:00 – 18:20	Монгол хэл
06 сарын 19	08:00 – 09:40	Физик
	11:30 – 12:50	Нийгмийн тухай мэдлэг
	14:20 – 15:40	Газарзүй

Х.ЦЭНД-АЮУШ

Бүгд Найрамдах Латви Улсын Ерөнхийлөгч Андрис Берзиншийн Монгол Улсад
хийж буй албан ёсны айлчлал эхэлж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн
Элбэгдорж Их эзэн Чингис хааны талбайд угтав авлаа. 

Бүгд Найрамдах Латви Улсын Ерөнхийлөгчийг дагалдан тус улсын
Парламентын дэд дарга Андрейс Клементьев, Гадаад хэргийн сайд Эдгарс
Ринкевичс, Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд Ина Друвете, Хөдөө, аж ахуйн
сайд Янис Дуклавс, Монгол Улсад хавсран суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт
Элчин сайд Ингрида Левренс болон Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга
Гундарс Даузе тэргүүтэй албан ёсны төлөөлөгчид айлчлалын бүрэлдэхүүнд
багтаж байна.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдоржийг хүндэт зочноо угтан
авахад Монголын талаас УИХ-ын гишүүн, Гадаад харилцааны сайд Л.Болд,
Монгол Улсаас Бүгд Найрамдах Латви Улсад хавсран суугаа Онц бөгөөд Бүрэн
эрхт Элчин сайд А.Ганбаатар, УИХ-ын гишүүн, Боловсрол, шинжлэх ухааны
сайд Л.Гантөмөр, Зам, тээврийн сайд А.Гансүх, Нийслэлийн Засаг дарга
бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл, Ерөнхийлөгчийн Тамгын
гаүзрын дарга П.Цагаан, Ерөнхийлөгчийн Үндэсний аюулгүй байдал, гадаад
бодлогын зөвлөх Л.Пүрэвсүрэн нарын тэргүүтэй албаны хүмүүс байлцав.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж хүндэт зочноо угтан
авсны дараа Бүгд Найрамдах Латви Улсын Ерөнхийлөгч Андрис Берзинш Их
эзэн Чингис хааны хөшөөнд хүндэтгэл үзүүлэн хүндэт зочны дэвтэрт гарын
үсэг зурав.     

Дараа нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж, Бүгд Найрамдах
Лавти Улсын Ерөнхийлөгч Андрис Берзинш нар Төрийн ёслол хүндэтгэлийн
гэр өргөөнд ганцаарчлан уулзав.

Уулзалтын үеэр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж хэлсэн
үгэндээ “Эрхэмсэг ноён Ерөнхийлөгч таныг манай оронд айлчлан ирж буйд
чин сэтгэлээсээ талархаж Монголд тавтай морилохыг хүсч байна. Манай хоёр
орон олон талаараа адил төстэй, жаргал зовлон нэгтэй улс. Хорь гаран
жилийн тэртээ бид ардчилсан хувьсгалыг ганц ч цонх хагалалгүй, ганц ч
дусал цус урсгалгүй хийж чадсан. Монгол Улсын хувьд хоёр хөрш оронтойгоо
найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлсээр байна. Монгол, Латви
хоёр оронд нийтлэг үнэт зүйл бий. Хоёр талын харилцаа болон олон талт
хамтын ажиллагааг улам идэвхижүүлэхэд Таны энэхүү айлчлал үнэтэй хувь
нэмэр оруулна гэж бодож байна. Монгол Улс далайд гарцгүй орны хувьд
танайд байгаа далайн боомтоор дамжуулан Латви Улс болон Европын
Холбоотой эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх сонирхол байдаг.
Энд хамтран ажиллах өргөн боломж бий” гээд “Бид АОХН-ийг амжилттай
удирдаж өнгөрсөн онд даргалах эрхээ шилжүүлэн өглөө. Бид бүс нутагтаа
болон дэлхийд харилцан ойлголцол, итгэлцэл, хамтын ажиллагааг
хөгжүүлэхийн төлөө бүхий л бололцоогоо дайчлан ажиллах болно” хэмээн
онцолсон юм.

Дараа нь Бүгд Найрамдах Лавти Улсын Ерөнхийлөгч Андрис Берзинш
хэлэхдээ “Та бүхнийг халуун дотноор угтан авсанд чин сэтгэлээсээ
баярлалаа. Таны хэлдгээр бидэнд адил төстэй нийтлэг үнэт зүйл бий.
Монголд ирээд сэтгэгдэл өндөр байна. Балтийн гурван орон болох Польш,
Финланд, манай улс Европын Холбооны зүүн хил болдогийн хувьд Европын
Холбооны томоохон талбар мөн. Хамтран ажиллах таны байр суурийг бид
бүрэн дэмжиж байна хэмээв. Ийнхүү хоёр орны төрийн тэргүүн нарын
ганцаарчилсан уулзалт найрсаг дулаан уурь амьсгалд амжилттай өндөрлөж
хоёр талын хэлэлцээнд орсон юм.  

Баабар ингэж өгүүлэв

Монголчууд 1241 онд польшуудтай анх нүүр тулжээ. Алтан Ордын өрнө
зүгт хийсэн аян дайны эхний золиос нь Польш байсан юм. Төв Европ дахь монголчуудын
гол сонирхол нь өргөн уудам малын бэлчээр болох Унгарын тал байлаа. Ер нь эртний
Пананы энэхүү уудам тал нь Азиас нүүдэллэн очих үе үеийн нүүдэлчин дайчдын шохоорхлыг
илүүтэй татаж байв. IV зууны үед Төв Азиас очсон хүн нар чухам Пананы хөндийг юун
түрүүн эзлэн тэндээ төвлөрч, тэндээсээ цааш аян дайнаа хийж байв. Унгарууд ч мөн
Азиас нүүдэллэн Хар тэнгисийн орчимд нутаглаж байснаа IX зууны үед Пананы хөндийд
дайжин нутагласан юм. XIII зууны монголчууд ч малын бэлчээр сайтай Пананы хөндийг
илүүтэй сонирхов.

Тэр үед Польш Унгар хоёр холбоотон байв. Бат хааны цэргүүд Унгарыг
байлдан дагуулахын өмнө гол холбоотон Польшийг эхэлж цохин айлгах зорилго тавьжээ.
Тэд Полшийн нутгийг эзлэн түйвээж нийслэл Краковыг түймэрдсэн байна. Польш – Унгар
– Германы нэгдсэн хүчин Легницэд монголчуудыг тосон байлджээ. Энэ тулалдааныг Монголын
талаас Мандухай жанжин толгойлж эсрэг хүчнээ хиар цохисон юм. 

Легницийн тулалдаан
нь дэлхийн дайны урлагийн түүхэнд дээгүүр бичигдсэн домогт байлдаан билээ. Монголчууд
хэдийгээр Легницэд ялалт байгуулсан боловч цааш давшсангүй, зорилго болгосон Унгар
руу урагш байлджээ. Монголчууд Польшийг эзлэн үлдсэн ч үгүй, цаашид вассал болгон
татвар гувчуур ч авсангүй тэр чигт нь орхижээ. Гэвч энэхүү богино хугацааны эзлэн
түрэмгийлэл Польшийн түүхэнд гүн гүнзгий мөрөө үлдээсэн юм. Тэнд үлдсэн хэсэг монголчууд
өнөө хүртэл найман зууны турш зарим зан заншлаа авч хоцорсон байдаг. Мон­голчуудын
гэх нэгэн жижиг тосгон төв Польшид өнөө хүр­тэл байдаг ба тэд хэдийгээр польшжиж
ууссан боловч гэр байшингаа урагш нь харуулж барих зэрэг зарим заншил нь одоо хүртэл
хаягдаагүй. 2000 онд Ерөнхийлөгч Н.Багабанди Польшид айлчлахдаа энэ тосгоноор зочилсон
юм. Польш хэлэнд “улаан”, ”хар”, ”жад”, “баатар” гэх мэтийн монгол үг бас нэвтэрсэн
байна.

Гүегийг хаанчилж байх үед Ромын пап Монгол руу Карпини санваартныг
элчээр илгээсэн байдаг. Карпинитай ханьсаж польш санваартан Бэнэдикт хэдэн мянган
км алс замд мордон Монголд ирж их хаантай уулзсан байдаг. Карпини энэ аяллынхаа
тухай ном бичсэн нь  буй. Харин Бэнэдикт санваартны
тухай өөр мэдээ баримт олддоггүй. XIX зууны сүүлчээр Краковын их сургуулийн профессор
Котвич монгол судлалаар ихээхэн амжилт олж тухайн үедээ хамгийн том монгол судлаачдын
нэгд тооцогдож байлаа. Алтай овгийн хэлээр мэргэшсэн тэрээр тухайн үедээ Ураал-Алтай
хэлний бүлэг гэж тооцдог байсан ангиллыг үгүйсгэж, унгар, эстони, фин хэлийг багтаасан
ураал хэл нь тусдаа бүлэг байх ёстойг баталсан юм. 

Тэр байтугай Котвич Алтай овгийн
хэл гэх нэгдсэн бүлгийг ч гарал үүслийн хувьд нэг биш гэж үзэж байлаа. Манж овог,
монгол овог, түрэг овог нь үүслийн хувьд тусдаа ба хожим биендээ ойртож таваарын
солилцоо буй болсон үеэс хоорондоо ижилссэн гэж үзсэн юм. Энэ асуудал өдгөө ч нэг
талдаа гарч шийдэгдээгүй байгаа. Гэхдээ үнэхээр энэ гурван овгийн хэл анхдагч гэгдэх
үндсэн үгийн хувьд нийтлэг үгүй, үүнээс гадна манж-монгол хэлний нийтлэг болон монгол-түрэг
хэлний нийтлэг их байдаг ч манж-түрэг хэлний нийтлэг бараг байдаггүй учир уг хэлүүд
анхлан тус тусдаа үүссэн гэж үзэхэд хүргэжээ. Чухам эндээс үүдэн эдгээр овгуудын
гарал үүсэл, анхлан амьдарч байсан газар нутгийг цаашид судлан тодорхойлж болох
юм.

Монголын талаас Поль­шийг сонирхон судалсан хүн бол одоо мэдэгдэж
бай­гаагаар профессор Ренчин билээ. Тэрээр Польшийн утга зохиолын эцэг гэгддэг Адам
Мецкевичийн “Пан Тадеуш” зохиолыг монгол хэлнээ хөрвүүлсэн юм. Үүнээс гадна ч тэрээр
нэлээд уран зохиол, шүлэг найраглал, үлгэр домгийг польш хэлнээс монгол руу орчуулсан.
Поль­шид ихээхэн нэр хүндтэй, эрдэмтэн судлаачдын хүрээнд та­нил болсон монгол хүн
гэвэл чухам Ренчин профессор. Магадгүй түүний нөлөөгөөр Варшавын их сургуульд мон­гол
судлалын танхим одоо хүртэл ажиллаж байгаа байх. Тус сургуулийн монгол хэлний тэнхим
нь зуугаад жил ажиллахдаа олон хүнийг монгол судлалд хөтөлжээ. Далаад оны үед эрдэмтэн
Дашцэрэн Варшавын их сургуульд Монгол хэлэнд олон тоо байдаггүй талаархи бүтээлээрээ
докторын зэрэг хамгаалсан нь монгол хэл судлалд нэгээхэн том үзүүлэлт болсон. Тэрээр
монгол хэлний –ууд, -үүд дагавар нь олон тоог заадаггүй харин нийтлэгээс тасалсан
хэсгийг заадаг болохыг анхлан тодорхойлсон юм.

ХХ зууны эхээр Монгол Польшийг холбосон бага сага холбоо бас ажиглагддаг.
1911 онд Монгол Улс тусгаар тогтноод үүнийхээ хөшөө болгон наян тохой Жанрайсаг
бурхан Ганданд босгожээ. Үүнээс гадна Хятадад 10 мянган, Германд 10 мянган Аюуш
бурхан захиалж бүтээлгэсэн байна. Үүнийг Германы Брислау хотод цутгасан ба энэ хот
нь өнөөгийн Польшийн Вроцлав хот юм. 1921 оны хувьсгалын үзэл санааг халдаасан Хүрээний
хэдэн орос хүн хэмээн олон жил бичиж алдаршуулж байсан большевикуудын нэг болох
Гембержевский нь польш үндэстэн аж. Ер нь 1928 онд гадаадын капиталыг шахан зайлуулах
хүртэл Хүрээнд нэг бус польш хүмүүс бизнес эрхэлж байсан мэдээ бий.

Геостратегийн хувьд Монгол ба Польш нь адилхан зовлонтой тухай бас
их яригддаг. Польш нь Герман ба Орос гэсэн хоёр аварга хөрштэй ба тэдгээр нь түүхийн
турш нэг бус удаа байлдаж байсан. Тэгэх болгондоо Польшийн нутгийг дайран түвээж
байжээ. Орос, Герман хоёр найрамдах үедээ Польшийг гэрээ хэлэлцээрээр хуваан авч
байв. II Екатрина хатан хаан, II Фридрих нар гурван удаагийн хэлэлцээрээр шат дараалан
Польшийг хувааж газрын зурагнаас арчиж байлаа. Орос, Германд хуваагдсан Польш дэлхийн
нэгдүгээр дайн хүртэл 150 жилийн турш тусгаар тогтнолоо алдсан юм. Дэлхийн хоёрдугаар
дайны үед ч Гитлер, Сталин нар мөн л Польшийг хуваан авч байхгүй болгож байв. Гэхдээ
түүхийн туршид польшууд ч зүгээр байгаагүй. Грүнвальдын тулалдаанаар Германы газар
нутгийг булаан авч байсан. Мөн Украин ч нэг хэсэгтээ Польшийн мэдэлд байлаа. Польшууд
Догшин Иваны дараа Москваг эзэлж байв. Ер нь энэ түүх нь Монголынхтой нэлээд төстэй
гэж хэл болохуйц.

Монгол Польшийн харилцааны шинэ үе дэлхийн хоёрдугаар дайны дараагаас
эхэлсэн юм. Аль аль орон нь коммунист дэглэмд хамаарах болсноор найрамдалт хамтын
ажиллагаатай болжээ. 1949 онд дипломат харилцаа тогтоож Варшав, Улаанбаатарт Элчин
сайдын яамаа байгуулсан байна. Монголын элчин сайдын яам Варшавт тасралтгүй ажилласаар
байгаа. Харин Польшийн Элчин сайдын яам 1990 оноос хойш хоёр удаа татагдаж хоёр
удаа дахин байгуулагдсан билээ.

1989-1990 оны Монголын ардчилсан хувьсгалд коммунизмыг анхлан халсан
Польшийн туршлага ихээхэн нөлөөлсөн. 1990 оны эхээр Солидарношч байгууллагын төлөөлөгчид
Монголд айлчилж, хэвлэл ухуулах хуудасны хэвлэх тоног төхөөрөмжөөр туслан, түүнээ
ажиллуулах мэргэжилтэн нарыг илгээж байв. Шилжилтийн үеийн зовлон бэрхшээлийн талаар
сургахаар анхлан польшууд л монголчуудыг өөрсдийн зардлаар нутагтаа урин сургаж
байлаа.

Польш хэл мэддэг польш биш үндэстэн улсын доторх хувь процентоор
Монгол нь их дээгүүр орох болов уу. Учир нь сүүлийн 60 жилд маш олон оюутан, мэргэжилтэн
тэнд сурч, дадлагажиж, амьдарсан юм. Энэхүү хувь хүн хоорондын солилцоо хамтарсан
сонирхол 1990 оноос хойш тун их идэвхжсэн юм. Коммунизмыг халсан анхны орны хувьд
польшууд чөлөөтэй зорчих болсноор наяад оны сүүлчээр тэд Хятад Польшийн хооронд
ганзагын наймаа ихэд өрнүүлжээ. Энэ наймааны гол зам нь Транс Сибирийн төмөр зам
учир тэд Монголоор их дайрдаг болов. Үүний дараахан монголчууд мөн чөлөөтэй зорчих
эрхтэй болон Польш руу ганзагачид цувах боллоо. Энэ нь олон монгол хүний бизнесийн
гараа болсон юм. Ардын болон Дорно дахины эмчилгээ Польшид ихэд моодонд орсноор
тийшээ хэдэн зуун монгол эмч очин амьдралаа залгуулах болсон ба тэднээс нэлээд олон
нь амжилттай бизнес хийн байнга оршин суух болсон байна. Польш нь өнөөдөр Европын
хамгийн эрүүл эдийн засагтай орны нэг бөгөөд хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн нь харьцангуй
хямд юм. Тиймээс Польшоос лаазалсан ногоо, гахайн мах, барилгын материал асар ихээр
импортлох болсон ба сүүлийн гурван жилд хоёр орны худалдаа 40 саяас 100 сая доллар
хүртэл огцом өсчээ.

 

2014.5.14

Газрын тосны газрын дарга агсан Д.Амарсайханд холбогдох хэргийг Эрүүгийн хэргийн анхан шатны II шүүх хэлэлцлээ. Талийгаачаас гадна “Тэнгэри Холдинг” компанийн ерөнхий захирал Х.Анхбаяр, ерөнхий менежер Ц.Чандмань, менежер Н.Отгонболд нарыг шүүсэн юм. Шүүх хурлын эхэнд Х.Анхбаяр болон шүүгдэгчдийн өмгөөлөгчид шүүх бүрэлдэхүүн, улсын яллагчаас татгалзлаа. Хэргийн оролцогч Д.Амарсайхан Урьдчилан хорих 461 дүгээр ангид амиа алдсан байхад түүнийг батлан даалтад гаргаагүй хяналтын прокурор өөрөө яллах байр суурьнаасаа татгалзах хэрэгтэйг өмгөөлөгчид үндэслэл болгосон юм. Тэр хүмүүсийн дотор 461 дүгээр ангийн эмч, Эрүүгийн хэргийн анхан шатны II шүүхийн Ерөнхий шүүгч Ё.Цогтзандан, шүүгч Н.Мөнхбаяр болон хяналтын прокурор О.Сарангэрэл нар байгаа. Эрүүгийн хэрэгт шалгагдах гэж байгаа прокуророор энэ хэргийг шийдүүлэх ямар ч боломжгүй гэсэн юм. 

Харин шүүх бүрэлдэхүүн зөвшилцөөд өмгөөлөгчдийн шүүгчид, улсын яллагчаас татгалзсан хүсэлтийг хүлээж авсангүй. 

Өмгөөлөгчид “Нас барсан хүнийг яаж шүүх вэ. Хэргийг нь тусгаарлах уу. Шүүхийн практикт ийм асуудал гарч байгаагүй. Яахаа шийдээд хуралдаанаа үргэлжлүүлэх үү” гэж тодруулсан ч Монголын шүүх талийгаачийг шүүлээ. Биеийн байцаалтыг нь уншихдаа “Д.Амарсайхан … онд төрсөн. Эхнэр хоёр хүүхэдтэйгээ амьдардаг…” гээд эхэлсэн бол улсын яллагч Д.Амарсайханыг гэм буруутайд тооцож яллаж байна гэж яллах тогтоол уншлаа. Шүүх хуралдаан одоо үргэлжилж байна. Шүүх хуралдааны дэлгэрэнгүй мэдээллийг “Өдрийн сонин”-оос уншаарай.

Сонин, телевиз, сайтуудыг хаалтын гэрээ хийлгэхгүй гэж анх дуугарсан улстөрч бол УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунбаатар.  Хэвлэлд нэг ч төгрөг өгөхгүйгээр төр ажлаа сурталчлуулах ёстой гэж идэвхийлэн ярьж УИХ-аар шийдвэр гаргуулсан  энэ эрхэм саяхан казиногийн хуулийн төслийг зохион байгуулалттайгаар сурталчлав. УИХ-аар мундагдуулж байж өчнөөн сэтгүүлч өрөөндөө дуудаж байгаад  санаачилсан хуулиа ил тодоор рекламдав. Энэ бол Ц.Оюунбаатар гишүүний яриад байгаа хаалтын гэрээ гэх зүйлийн нэг хэлбэр яах аргагүй мөн. Бүх хэвлэл, сайтын сэтгүүлчийг өрөөндөө дуудаж авчраад казиногийн хуулийн төслөө баахан магтсаны цаана энэ төслийн талаар муу мэдээлэл гаргуулахгүй гэсэн далд санаа байгааг ямар ч уншигч гадарлана. Тэгэхээр эрхэм гишүүн өөрийнхөө санаанаасаа зохиож гаргаж ирсэн хаалтын гэрээ гэх зүйлээ өөрөө амьдрал дээр жинхэнэ утгаар нь хэрэгжүүлчихэж байгаа юм биш үү. Түүнийг News агентлаг саяхан “хэвлэлийн дайсан”-аар өргөмжилсөн. Бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл ч үүнтэй санал нэг байгаа. 

Гэхдээ сонин бүр дээр Ц.Оюунбаатарын ярилцлага гарсан нь яах аргагүй эмзэглэж харахаар өнцөг.  Монголын сэтгүүл зүй эрх баригчдын далласан газар нь ил гарч, далайсан газар нь дальдирдагийн баталгаа бол энэ.  Хонийг муулахаар дээшээ харуулахад хонь “Ашгүй дээ, эзэн маань намайг тэнгэр харуулах нь” гэж сүсэглэн боддог гэсэн үлгэр бий. Эрх баригчдын  хэлсэн болгоныг дагаж жиргэх хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг харахаар хөөрхийлөлтэй гэнэн хонины үлгэр лугаа санагдах юм даа. 

М.МӨНХ

-Сунгаанаас түрүүлж эргэлээ гэж уурсахдаа унаач хүүхдийг бэрттэл нь зодсон байна-

Хөхөө өвлийн хүйтэнд хуруун чинээ хүүхдээр хурдан морь унуулж зугаагаа гаргадаг уяачид одоо бяцхан үрсийг минь зодож, бахаа хангадаг болжээ. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдөр аймгийн алдарт уяач Д.Ууганбаяр гэгч унаач хүүг сунгааны гараанаас дутуу эргэлээ гэж морин дээрээс нь үсдэж буулгаад өшиглөн зоджээ. 

Дорнод аймгийн Матад сумын төвд зургадугаар сарын 1-ний өдөр аймгийн алдарт уяач Д.Ууганбаяр уяаныхаа морьдыг сунгаанд уралдуулахаар болж. Сунгаанд тэдний уяаны голдуу 18 морь уралдсан байна. Хохирогч С тухайн үед Д.Ууганбаярын морийг унаагүй, харин саахалтынх нь хурдыг унаж явсан аж. Ингээд сунгааны гараанаас уралдаад барианд ойртох үед Д.Ууганбаяр жийп машинтайгаа давхиж ирээд үгийн зөрүүгүй хүүг морин дээрээс нь үсдэж буулгаад, өшиглөж зоджээ. Д.Ууганбаярын уурсч, жаахан хүүхдийг зодож, тамласан шалтгаан нь сунгааны гараанаас дутуу эргэлээ гэдгээс үүдэлтэй. Хүү ч “Дутуу эргээгүй. Бүгд зэрэг эргэсэн шүү дээ” гэж тайлбарлаад дахиж зодуулсан байна.  Зургадугаар сарын 1-нд Матад суманд бүгчим халуун өдөр байсан. Халуунд хаа холоос уралдаж ирээд зодуулж, тамлуулсан хүү тухайн үед ухаан алдсан талаар хүмүүс ярьсан. 

Д.Ууганбаяр гэгч хэн бэ?

Сумын сунгаанд дутуу эргэлээ гэж өөрийнхөө охинтой чацуу хүүг нэвширтэл зодсон аймгийн алдарт уяач өдгөө “Сонин хэвлэлээр нэр хүнд гутаавал эргээд заргалдана шүү” гээд зарга хийгээд давхиж явах юм. Алдар хүндээ тэргүүнд тавьж байгаагаас өөрт нь зодуулсан хүүгийн биед санаа зовж байгаа шинж алга. 

Д.Ууганбаяр Дорнод аймгийн Алдарт уяач цолтой. Бас Матад сумын заан цолтой. Дунд эргэм насны эр. Том биетэй, нутгийнхны яриагаар бол сумын атаман аятай юм. Д.Ууганбаяр дөрвөн хүүхэдтэй. Том охин нь зодуулсан С хүүтэй чацуу. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдөр тэдний хүүхдүүд аймгийн төв рүү баяраа тэмдэглэхээр явсан байж. Хохирогч хүү цагдаагийн байгууллагад өгсөн өргөдөлдөө “Надтай адилхан хүүхэдтэй байж ингэж зодсонд гомдолтой байна” гэсэн байна лээ. Үнэхээр ч хүний хүүхдийг жилийн дөрвөн улиралд шахам морь унуулж, талхилчихаад баяр наадмаар үгээр байсангүй гэж зоддог, гарынхаа чилээг гаргадаг алдарт уяачдын нэг нь Д.Ууганбаяр гэдгийг нутгийнхан нь ярьсан. 

Д.Ууганбаяр зуны улиралд ихэвчлэн баруун аймгуудын наадам хэсдэг. Түүний Гоё саарал нь 2011 онд Дорнод аймгийн 80 жилийн ойд шүдлэн насандаа гуравт давхиж байжээ. Үүний дараа аймгийн Алдарт уяач цол хүртсэн байна. Өнгөрсөн жил Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан суманд болсон Хатагины хар сүлд цэнгүүлэх Их тахилгад түүний бор соёолон түрүүлж байсан юм. Дорнод аймгаар овоглодог Алдарт уяач Д.Ууганбаяр аймаг, сумынхаа уяачдын холбоонд бүртгэлгүй юм билээ. Уяачдын холбооны хуралд оролц гэсэн нутгийнхаа нэгнийг зодож тэр хавьдаа хэл ам болж байсныг нутгийнхан нь ярьсан. 

Хүүгийн ээж н.Ганчимэг: Ууганбаяр заанд гомдолтой байна

Хохирогч хүү аймгийн төвд гурав хоног эмчлүүлжээ. Түүний өвөө “Хүүхэд юм болохоороо тоглоод л гүйж явна. Хамар нь мурийчихсан байгаа. Дахиж морь унахгүй биз дээ. Томчууд чинь хүүхдээр зугаа цэнгэл хийхдээ гаршчихсан байдаг бололтой юм. Дутуу эргэлээ гээд бариад зодчихсон байна. Цагдаагийн байгууллага тэр нөхөрт хариуцлага тооцно биз дээ” гэлээ. 

Хүүгийн ээж н.Ганчимэгтэй утсаар холбогдож ярилцлаа.

-Хүүгийн тань бие гайгүй юу?

-Хамрынх нь яс цуурч, мурийсан байна лээ. Эмнэлгийн дүгнэлтийг цагдаагийн байгууллагад өгчихсөн байгаа. Гурав хоног хамрандаа чихээс хийлгээд эмнэлгээс гарсан. Одоо аймгийн төвд байгаа. 

-Олон жил хурдан морь унаж байгаа хүүхэд үү?

-Хүү минь долдугаар ангид орно. Долоон жил хурдан морь унаж байгаа юм. Жижиг биетэй болохоор энэ жил бас хурдан морь унана гэж байсан юм.

-Одоо бол хурдан морь унахгүй гэж байна уу?

-Тэгж ярихгүй байгаа. Хүүхэд юм болохоор гомдох нь гайгүй бололтой.

-Аймгийн алдарт уяач Д.Ууганбаярын морийг унадаг байсан юм уу?

-Тэдний морийг унаж үзээгүй. Өөрийнхөө морьдыг унадаг байсан юм. Тэр өдөр (Зургадугаар сарын 1-нд) саахалт айлын морийг унасан юм билээ. Тухайн үед бид дэргэд нь байгаагүй. Сунгаанаас дутуу эргэлээ гэж л зодсон гэсэн. 

-Унаач хүүхдийн эрх зөрчигдөж байгааг ярьдаг ч уяачид хүүхдээр зугаагаа гаргасаар байна. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдрөөр ч уяачид сунгаа хийж, хүүг тань зодлоо.

-Томчууд хүүхдээр зугаагаа гаргаж байгаа нь үнэн байх. Үнэндээ тэр өдөр хүүгийнхээ дэргэд байгаагүй болохоор сайн мэдэхгүй байна. Д.Ууганбаяр заанд гомдолтой байгаа. Тийм ч учраас цагдаагийн байгууллагад хандсан. Хуулийн байгууллага асуудлыг нэг талд шийдэх байх. Хүүг минь хөнгөвтөр гэмтсэн гэдэг дүгнэлт гарсан.  Гэхдээ сэтгэл санааны хохирол гэж бас бий байх. Өөрийнхөө хүүхэдтэй адилхан хүний үрийг барьж зодоод, өшиглөж тамлана гэдэг байж болшгүй авир баймаар юм. Гэтэл хүмүүсийн яриагаар бол хүүг минь айхавтар зодсон байна лээ. Азаар л хөнгөн гэмтсэн. Том биетэй, уур нь оволзчихсон хүн аминд нь хүрчихсэн бол яах билээ. Хот айлын сунгаа гэдэг чинь тийм том баяр наадам  уу. Сунгаанд дутуу эргэлээ гээд нялх амьтныг барьж зодно гэдэг санаанд багтахгүй юм гэлээ.

Ц.ӨРНӨХ

Эдийн засгийн хөгжлийн  сайд Н.Батбаярыг огцруулах тухай яригдаад удлаа. УИХ-аар огцруулах асуудал хэлэлцэгдэх байсан ч  хоёр ч удаа хойшлогдов. УИХ энэ удаа шийдэхэд амаргүй асуудалтай тулгарав бололтой. 

Хэвлэлийнхэн мань сайдыг бөө гэдэг. Бөөгийн зан үйл хийдэг энэ тэр  гээд багагүй шүүмжлээд авсан. Өөрөөс нь асуугаагүй болохоор үнэхээр бөө эсэхийг нь батлаж чадахгүй. Үнэхээр бөө бол УИХ-ын гишүүд айхгүй ч аягүй гэдгийн үлгэр болов. Хэрэв мань бөөг огцруулчихвал ард нь байгаа Монголын арван мянган бөө хэц хэнгэрэгээ шүүрээд, өдөр шөнөгүй буугаад, манай муу гишүүдийг хэцүүдүүлэх юм биш байгаа. 

Гишүүний зам мөр, дараагийн сонгуулиар дахин нэр дэвших энэ тэрд нь баахан бөө нар саад болчих вий. Ийм их далд хүчний эсрэг хөөрхий гишүүд зогсох хэрэгтэй болох нь.

Бөө хүчтэй эсэхийг УИХ-ын гишүүд ийнхүү биеэрээ мэдрэх болоод байна. Тийм ч учраас эдийн засгийн хямралын гол буруутнаар тодруулаад, баалж, муулаад байгаа хүнээ барьж авахаас халгаад байгаа бололтой. 

Б.Эгшиглэн