Category: онцлох-нийтлэл

Ойрын өдрүүдэд эрчим хүчний шинэчлэл гээд нийгэм даяараа сүрхий бужигнаж байна. Эдийн засгаа тэтгэдэг байх ёстой энэ салбар уналтад орсон учраас зайлшгүй реформ хийх шаардлагатай гэж төр засгаас тайлбарлав. Эрчим хүчний шинэчлэл гэж ярьсан асуудлуудаас үнэ нэмэх нь л хамгийн түрүүнд биеллээ олж байх шиг. Уг нь систем бүхэлдээ дампуурах эрсдэлд орсон бол үр ашиг менежментийг нь сайжруулж, цогц шилжилт хийхээс өөр замгүй л дээ. Тэр утгаараа эрчим хүчний шинэчлэл гэсэн том малгай дор либералчлал, өмч хувьчлалын асуудлаас гадна хөрөнгийн зах зээлд гаргах, цахилгаанаа экспортлох, хөрөнгө оруулагчдыг татах гээд өчнөөн ажлууд төлөвлөжээ. Энэ тухай салбарын сайд, шийдвэр гаргагчид зогсоо зайгүй амаа цангатал ярьсан. Мэдээж эрчим хүчний шинэчлэлийн цаана тэр олон ажлыг ухаалгаар, зохион байгуулалттай, тасралтгүй үргэлжлүүлж явуулснаар салбар аяндаа сэргэнэ. Том зургаараа хараат бус, бие даасан эрчим хүчний системтэй болно. Ингэснээр улс орны эдийн засагт бодит хувь нэмрээ оруулдаг салбар болох юм. Гэтэл энэ реформын хүрээнд чаддагаараа цахилгаан, дулааны үнийг нэмэхээр болж байна. Үүнд ард түмэн их бухимдалтай байгаа. Яагаад гэвэл салбарын шинэчлэл нэрийн дор ард түмнийг молигодоод үнэ тарифаа нэмчихээр аргагүй шүү дээ.

Албаны эх сурвалжууд нь дуугарах тоолондоо хэдэн тоо холбож хэлдэг боллоо. Эрчим хүчний салбар 2024 онд 355 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласан, ийм янзаар удаан үргэлжилбэл алдагдлын хэмжээ их наяд давна гэсэн. Ядаж байхад хагас зуун жилийн түүхтэй цахилгаан, дулааны станцууд нь нэг өвлийн насгүй болчихож. Цахилгаан үйлдвэрлэдэг тоног төхөөрөмжүүд нь хуучирч муудаад хэзээ мөдгүй зад үсэрч, хот даяараа хөлдөхөд ойрхон байгаа нь ч бодит үнэн. Тэгээд цахилгаан, дулаанаа өртөг үнээсээ хамаагүй бага ханшаар зараад байхаар станцууд нь эргээд өрөнд ороод зогсохгүй ард түмний төлсөн татвараас татаас авагч болж хувирчээ. Үүгээр зогсохгүй эрчим хүчний нүүрс нийлүүлэгч компаниудын хормойноос зүүгдээстэй. Давхар, давхар өрийн сүлжээ үүсч чөтгөрийн тойрогт орчихож. За тэгээд энэ бүх зовлон бэрхшээлээс ангижрах цорын ганц амар шийдэл нь үнэ нэмэх байсан байх. Эрчим хүчээ хэрэглэгчдэд бодит өртгөөр нь нийлүүлж эхэлбэл станцуудын урт хугацааны өр зээлүүдээсээ салж чадах юм гэсэн. 2027 он гэхэд эрчим хүчний салбарын хуримтлагдсан өр төлбөр бүрэн барагдахын зэрэгцээ нүүрсний уурхай, төмөр замын үйл ажиллагааны алдагдалгүй болно. Тэр цагт эрчим хүчний салбар татаасгүй болно гэж үнэ нэмж буй учир шалтгааныг тайлаад байгаа юм билээ.

Яг үнэн хэрэгтээ эрчим хүчний реформыг жирийн малчин хүртэл дэмжинэ. Өдрөөс өдөрт бүтээн байгуулалт нэмэгдэж байгаа энэ цагт монголчуудын хувьд эрчим хүчний хараат байдлаас гарах нь амин чухал асуудал. Харин цахилгаан, дулааны үнийг нэмсний ар дээр инфляци гэж айхавтар “мангаа” айл болгоны хаалгыг тогшино. Ингээд өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн, үйлдвэр үйлчилгээ, лангуу, оффис түрээс гээд бүх юмны үнэ дагаад өсөх нь тодорхой. Томоос нь жижиг хүртэлх үйлдвэрүүдийн зардал нь асар их нэмэгдэнэ. Наад зах нь талхны жижиг цех хүртэл цахилгаан, дулааны нэмэгдлийг өртөг зардалдаа шингээчихээр бүтээгдэхүүнийх нь үнэ дагаад өснө. Цаашлаад ажилчдын цалин хөлс нэмэгдвэл аж ахуйн нэгжүүдийн улсад төлөх НДШ, татварууд нь дагаад л талийж өгнө. Эдийн засагчдын харж байгаагаар бараа бүтээгдэхүүнд хамгийн багадаа 5-10 хувийн өсөлт ирнэ гэж таамаг дэвшүүлж байсан.

Эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх асуудалд салбарынхан дуу нэгтэй дэмждэг. Нэгэнт сонгууль дууссан болохоор улс төрийн шийдвэр нь ч гарлаа. Төр засаг ч ард түмнээс айх айдсаа гээж. Одоо яаж харгис хандах вэ гэдгээ л бодно. Эрчим хүчний реформ хийхийн цаана үнэ тариф хэрхэн яаж нэмэгдэж байгааг өнөөдөр албан ёсоор танилцуулахаар болж байх шив. Урьдчилсан байдлаар өрхийн цахилгааны үнийг 29.6 хувиар, дулааны төлбөрийг одоо байгаагаас нь хоёр дахин нэмэгдүүлье гэдэг саналыг салбар яам гаргаад байгаа. Үнийн өсөлтийн дарамтад нийгэм тэр чигээрээ өртөнө. Нэгэнт төр засгаас цахилгаан, дулааны үнийг нэмэх шийдвэр гарвал дуугүй л дагаад төлөөд явах байх даа. Нөгөө “Та нар яаж амьдраад байна аа” гэж дуу алдуулан амьд байгаа ард түмэн л хэцүүднэ. Цахилгаан дулааны салбарынхан тэр чигтээ л тэрбумтнууд байдаг тухай амтай болгон нь ярьж байна. Дулааны салбараас тавь жаран байртай нэг нөхөр ч жишээ болон яригдаж байна. Хэрэв эдгээр хүмүүс үргэлжлүүлэн ажилласаар, хулгайгаа хийсээр байвал үнэ нэмээд ч хэрэг болохгүй гэдгийг УИХ-ын гишүүд маань мэдэж байгаа л гэж найдахаас. УИХ-ын залуу гишүүн С.Цэнгүүн 103 гишүүнээр дэмжүүлсэн гэж өөрөөрөө бахархан ярьсан байна лээ. Үнэ нэмэхээс өөр юм хийхгүй бол ард түмнээ хэдэн авлигачийг тэжээх гэж шулсан хэрэгт орно гэдгээ мэдэх үү. Ийм нэр хоч авахгүйн тулд өөрөө гарын үсэг зуруулдаг шигээ наад гишүүдээ манлайлан нөлөөлж ажиллаарай даа.

Тэгэхээр төр засгийн зүгээс эрчим хүчний реформоо тасралтгүй үргэлжлүүлж хийх хэрэгтэйг сануулмаар байна. Учир нь нийгэмд “Энэ шинэчлэл цааш явахгүй. Цахилгаан, дулааны үнийг нэмэх гэж ард түмнийг хуурч байгаа пиар дөө” гэсэн хардлага байгаа болохоор зориуд ингэж хэлээд байгаа юм. Юун төлөө УИХ-д суудалтай намууд эрчим хүчний шинэчлэл дээр санал нэгдээд байгаа билээ дээ. Зогсоо зайгүй явуулаад гүйцээнэ биз дээ. Ялангуяа С.Цэнгүүн гишүүн энэ талаар ард түмэндээ байнга тайлагнаж байх биз.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

“Өдрийн сонин”-ы даваа  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы Олон улсад өрнөж буй анхаарал татсан үйл явдлуудын талаар Хүмүүнлэгийн Их сургуулийн профессор, шинжлэх ухааны доктор Д.Уламбаяртай ярилцлаа. Тэрбээр “Олон улсын харилцаанд туйлшрах хандлага эрчимжиж, хуваагдмал байдал газар авч байна “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн

“Шинэ сэргэлтийн бодлогын Хурдасгуур төв” УТҮГ-ын Дэд бүтцийн хөгжлийн бодлогын газрын дарга Н.Батдоржтой ярилцлаа. Тэрбээр цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний төлбөр, өртөгтэй холбоотой суурь судалгаа хийсэн судлаачдын нэг юм.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Томхон жорлон дээр хүртэл туузхайчилдаг төр, засгийн томчууд нефтийн
цооног нээхэд яагаад очсонгүй вэ” хэмээн өгүүллээ.

“Батглостер” ХХК-ийн захирал, авто замын мэргэшсэн инженер, мэргэшсэн төсөвчин Э.Ганболд “Түгжрэлийг шийдэх ганц гарц бол давхар зам барих юм” гэлээ.

Д.Амарбаясгалан: УИХ-ын гишүүд чуулганы хуралдааны үеэр яагаад горимын санал гаргасан бэ гэдэг тайлбараа сонин,
хэвлэлд заавал өгч байгаарай

Хоморголсон баривчилгаа, их хэлмэгдүүлэлт, сэргээгдээгүй эрх

Арын нүүр: Зураг дурсамж өгүүлдэг

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Яруу найрагч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Арлааны Эрдэнэ-Очир ах маань өөрийгөө “Би гэгээ түүж яваа л хүн” хэмээн тодорхойлсон байдаг. Түүн лугаа энэ орчлонд бид бусад хүмүүсийн сэтгэлийн илчинд дулаацаж, үгийнх нь сайханд урамшиж явдаг ажээ. Өнөөдөр хүмүүс уур уцаартай, нэгнийгээ гэх сэтгэлгүй болсон гэх үгс өдөр тутам дуулдаж, цахим орчинд хөвөрч байдаг.

Яах вэ, амьдарч байгаа нийгмийн маань нүүр царай энэ юм чинь яалтай билээ. Түгжрэл, утаа униар, үнийн хөөрөгдөл гээд бидний бухимдлыг төрүүлэх зүйл захаас аваад үй түм байна. Гэвч муугаасаа сайн нь, муухайгаасаа сайхан нь илүү байдаг орчлон шүү дээ. Үргэлж ийм байсан. Хожим ч ийм л байх биз ээ. Хэн хэндээ хүндэтгэлтэй хандаад, урьдчилж уучлалт гуйчихад л бүх зүйл амархан болчихдог шүү дээ. Ажлаа тараад харьж явахад гал асуусан залуу баярлалаа гэх, ТҮЦ-ийн худалдагч эгч “Өдрийг сайхан өнгөрүүлээрэй” гэхэд л сэтгэл сайхан болж, өөрийн эрхгүй инээмсэглэдэг.

Дашчойлон хийдийн хашаанд өнөөдөр /өчигдөр/ өглөө нэг, хоёрдугаар л ангийн болов уу гэмээр хэдэн сөөсгөр охид нэгнийгээ хурдан яваач дээ, ямар удаан юм бэ, яг л эмгэн шиг гэх зэргээр дуудан инээлдэв. Эмэгтэй хүүхдүүдийн дуу цаанаасаа адтай байдгийг ч хэлэх үү, тэдний дуунаар хийдийн хашааны тагтаанууд дэрхийн ниснэ.

Гэтэл хүрд эргүүлж явсан хоёр эмээ тэднийг харснаа өөр хоорондоо жуумалзан “Мондинуудыг, эмгэн шиг гэнэ үү” гэв. Тэгэхэд нь охидоос илүү эмээ нарт хайр хүрсэн юм. Учир нь эмээ нар охидод уурласангүй. Харин ч өхөөрдөн инээж байна. Энэ чинь л бид нэг нэгнээсээ авч буй гэрэл гэгээ, сэтгэлийн гал шүү дээ.

ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын Гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Б.Өсөхбаяртай ярилцлаа.

-Сүүлийн үед олонд танигдсан сүлжээ дэлгүүрийн лого, нэрийг ашигласан ажлын байрны хуурамч зар цахимаар их түгсэн байна. Дэлгүүрээс гадна ямар байгууллагын нэр, логог ашиглан ажлын байрны хуурамч зар тавьж иргэдийг залилаад байна вэ?

-Иргэдийн цахим хэрэглээ жилээс жилд нэмэгдэж, үүнийг дагаад цахим орчинд үйлдэгдэх гэмт хэргийн гаралт нэмэгдэж, хохирлын хэмжээ ихэсч байна. Сүүлийн үед гэмт этгээдүүд Фэйсбүүк, Инстаграм, Телеграм зэрэг цахим платформуудыг ашиглан иргэдийг хуурч мэхлэх, залилах гэмт хэрэг эрс нэмэгдсэн.

Ялангуяа Монгол Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа нэр бүхий байгууллага, аж ахуйн нэгжийн нэр, лого зэргийг ашиглан иргэдийг ажлын байранд зуучилна, гэрээсээ гаралгүй өндөр цалинтай ажил цахимаар хийгээрэй гэх мэтээр хуурч мэхлэх, дансыг нь ашиглаж иргэдээс залилсан мөнгөн гуйвуулгыг хийлгэх гэх мэтээр залилах асуудал их гарч байна. Үүний нэг жишээ нь “Е-mart” сүлжээ дэлгүүрийн нэр, логог ашиглан ажлын байрны хуурамч зар түгээж байгаа явдал юм. Ер нь иргэдийг хуурч болох бүхий л аргыг залилагч нар ашиглаж байна. Хамгийн гол нь иргэд цахим орчинд цензуртэй хандаж, хэрэглээний соёл хандлагадаа заавал өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй байна.

-Он гарснаас хойш хэдэн гомдол, мэдээлэл ирээд байна вэ. Энэ төрлийн залилан нийт цахим залилангийн хэдэн хувийг эзэлж, хэр хэмжээний хохирол учраад байна вэ?

-Цагдаагийн байгууллагад энэ оны эхний есөн сарын байдлаар телеграм сүлжээнд үйлдэгдсэн залилах 277 гэмт хэрэг бүртгэгдэн шалгагдаж байна. Өнөөдрийн байдлаар нийт 277 хохирогчид 3.9 тэрбум төгрөгийн хохирол учраад байна. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд иргэдэд 297 тэрбум 717 сая төгрөгийн хохирол учирсан. Сэжигтэй этгээдүүдээр 108 тэрбум 476 сая төгрөг буюу 36.4 хувийг нөхөн төлүүлж, 1 тэрбум 788 сая төгрөгийн эд хөрөнгийг битүүмжилсэн. Иргэд цахим орчинд ажилд зуучлуулж байна гэх нэрийдлээр танихгүй хүний данс руу мөнгөө шилжүүлж, хохирогч болоод буй нь хамгийн гол асуудал болоод байна.

-Иргэдийг ямар аргаар залилж байна вэ?

-Залилагч этгээдүүд бичиг баримт тулгаж, шалгахгүй гар утасны дугаар олгодог гадаад, дотоодын үүрэн холбооны оператор компаниудаас дугаар авах эсвэл, бусдын нэр дээрх болон бүртгэлгүй дугаарыг ченж нарын гар дээрээс худалдаж аваад Вайбер, Телеграм, Gmail, Facebook зэрэг платформд хуурамч бүртгэл үүсгэж, гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашиглаж байна. Улмаар гэмт этгээдүүд хуурамч хаягаа ашиглан иргэдийг цахимаар залилах, хар тамхи худалдан борлуулах, насанд хүрээгүй хүүхдэд садар самуун сурталчлах, худал мэдээлэл тараах, тролл баг ажиллуулах зэргээр хувь хүн болоод нийгмийн сэтгэл зүйд сөргөөр нөлөөлөх гэмт хэргүүд үйлдэж байна.

–Хуурамч зар тавьж иргэдийг залилаад байгаа энэ хэргийн ард ямар хүн байдаг вэ. Тэдний сонирхол юу вэ?

-Ихэвчлэн амар хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн санаа зорилго бүхий бүлэг этгээдүүд байна. Саяхан гэхэд л 40 гаруй этгээд бүлэг зохион байгуулалтад орж цахим мөрийтэй тоглоом зохион байгуулж, иргэдийг хохироосон томоохон хэргийг илрүүлэн цагдаагийн байгууллагаас мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байна. Гэмт этгээдүүдийн дийлэнх нь залуучууд байгаад хувь хүний зүгээс сэтгэл эмзэглэдэг. Хүүхдийнхээ цахим орчин дахь хэрэглээнд багаас нь хяналт тавьж, ярилцаж байгаарай гэж эцэг эхчүүддээ энэ дашрамд зөвлөж байна.

-Ажлын байрны хуурамч зар тавьж иргэдээс урьдчилгаа авдаг гэж бодоход мөнгө нь ямар хүний данс руу шилждэг юм бол?

-Гэмт этгээдүүд хууль бус үйлдлээ далдлах, олсон мөнгөө бэлнээр гаргаж авах зорилгоор иргэдийн арилжааны банкны данс, интернэт банкны мэдээлэл, виртуал хөрөнгийн хэтэвч, зээлийн аппликэйшний мэдээллийг авч, олон тооны данс нээн төөрөгдөлд оруулах аргыг ихэвчлэн ашиглаж байна. Сүүлийн үед үйлдэгдэж байгаа нийт гэмт хэргийн 98 орчим хувьд арилжааны банкны данс, виртуал хөрөнгө, үүрэн холбооны утасны дугаар болон олон нийтийн сүлжээний хуурамч хаяг ашиглаж байна.

Ер нь бүхий л банкны дансыг ямар нэгэн байдлаар ашиглаж, бусдаар дамжуулах зэрэг аргаар иргэдийн мөнгийг авч байна. Өөрийн дансаараа бусдын мөнгийг гүйлгээнд оруулахгүй байхад анхаарч байгаарай гэж иргэддээ хэлмээр байна. Ийм тохиолдолд та ч гэмт хэргийн холбогдогч болж болохыг анхаарах хэрэгтэй. Хэдий таны банкин дахь хувийн данс боловч хууль бус мөнгөн гүйлгээ дамжуулж өгснөөрөө хэн нэгнийг хохироож, гэмт этгээдийн хууль бус үйлдэлд нь дэмжлэг үзүүлж байгаа шүү гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-Залилсан этгээдэд ямар хариуцлага хүлээлгэдэг вэ. Хууль журмыг чангатгах шаардлага байгаа юу?

-Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлд хуурч, эсхүл баримт бичиг, эд зүйл, цахим хэрэгсэл ашиглаж, эсхүл зохиомол байдлыг зориудаар бий болгох, сүсэг бишрэлийг далимдуулах, бодит байдлыг нуух замаар бусдыг төөрөгдөлд оруулж, эсхүл нэр хүнд, урьдын харилцааны явцад бий болсон итгэлийг урвуулан ашиглаж эзэмшигч, өмчлөгчийн эд хөрөнгө, эд хөрөнгийн эрхийг шилжүүлэн авсан бол 450 мянган төгрөгөөс дөрвөн сая хүртэлх төгрөгөөр торгох, эсхүл 240-720 цаг хүртэлх хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл зургаан сараас гурван жил хүртэлх хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, мөн хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ гэж заасан байдаг.

Харин энэ гэмт хэргийг үйлдэхдээ албан тушаалын байдлаа ашиглаж, бусдад ноцтой, эсхүл их хэмжээний хохирол учруулсан бол арваас дөчин сая төгрөгөөр торгох, эсхүл 2-8 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэдэг. Мөн энэ гэмт хэргийг байнга үйлдэж амьдралын эх үүсвэр болгосон, олон шатлалт маркетинг, пирамид тогтолцооны луйврын аргаар үйлдсэн, зохион байгуулалттай гэмт бүлэг үйлдсэн бол 5-12 жил хүртэлх хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ гэж хуульчилж өгсөн байдаг. Ял шийтгэлийн бодлогын хувьд одоогоор өөрчлөх талаар санал хэлэлцүүлэгдээгүй байна.

-Ажлын байрны хуурамч зарыг хэрхэн таних вэ. Энэ төрлийн залилангаас иргэд хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ?

-Ер нь хуурамч зах гэхээсээ илүү ямар цахим хаягнаас зар мэдээлэл орсон бэ, тухайн байгууллагын албан ёсны хаягнаас түгээгдэж байна уу гэдгийг иргэд, олон нийт маань сайн харж, тодруулах шаардлагатай. Хуурамч хаяг бол андашгүй дээ. Хуурамч хаягнууд нэг төрлийн зарыг олон удаа түгээсэн, цахимд найзгүй, хандалт муутай байдаг. Хамгийн чухал нь тухайн байгууллагын албан ёсны хаяг мөн эсэхийг л сайн тодруулж, холбоо барьж байх хэрэгтэй байгаа юм. Орчин үед цахимаар ажилд авчихдаг, анкет бөглүүлээд ажлын гэрээ хийдэггүй байгууллага гэж бараг байхгүй.

Гэтэл иргэд маань ажилд зуучлуулна гэдэгт итгээд мөнгө шилжүүлээд, хохироод байгаа нь харамсалтай. Цахим орчинд нэр бүхий аж ахуйн нэгж, байгууллагын нэр хаягийг ашиглан гэрээсээ ажиллаад амархан мөнгө олоорой, өдрийн цалин өндөр шүү, цахимаар ажиллаад мөнгөтэй болоорой гэх агуулга бүхий зар мэдээллийг сайн нягталж, шалгаж байхыг иргэд олон нийтэд уриалж байна. Залилагчдын амлаад байгаа шиг амархан мөнгө олох арга дэлхийн хаана ч байхгүй гэдгийг иргэд маань ойлгох хэрэгтэй. Та энэ төрлийн гэмт хэргийн хохирогч болсон бол цагдаагийн байгууллагын 102 дугаарын утсанд яаралтай хандахыг зөвлөе.

Ө.АНХЗАЯА

Боловсрол, сэтгэл судлалын академийн захирал, нийгмийн сэтгэл судлаач Н.Оюундалайтай ярилцлаа.

-Нийгмийн сэтгэл судлал гэж юуг хэлдэг вэ?

-Нийгмийн сэтгэл судлал бол сэтгэл судлалын шинжлэх ухаан, социологийн шинжлэх ухаанаас салбарлан бий болсон биеэ даасан шинжлэх ухаан юм. Улс орнуудын нийгмийн уур амьсгалын өөрчлөлт нь энэхүү шинжлэх ухааны үүслийн суурь болсон. Тухайлбал, Дэлхийн нэг болон хоёдугаар дайны жилүүд, АНУ-ын их хямралын жилийн, улс орон бүрд л бий болоод байсан хэлмэгдүүлэлт, өлсгөлөн, ядуурал, баялгийн тэгш бус хуваарилалт гэх мэт олон хүчин зүйлсийг дурдаж болно. Нийгмийн сэтгэл судлал бол хүмүүсийн бодол санаа ямар байгаа, тэд бие биедээ хэрхэн нөлөөлж буй байдал, мөн бие биедээ хэрхэн ханддагийг шинжлэх ухааны үүднээс судалдаг шинжлэх ухаан юм.

Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн сэтгэл судлал нь хувь хүмүүсийн ялгаатай байдал, хувь хүмүүсийн үнэлгээ, үнэлэмж, нийгэм ахуйн нөхцөл байдал эдгээр нь хүмүүсийн зан үйлд хэрхэн яаж нөлөөлж буйг олж илрүүлээд засаж сайжруулах арга ухааныг бий болгодог.

-Нийгэм их бухимдалтай байна гэж хүмүүс ярьдаг. Үүнийг хэрхэн тодорхойлдог юм бэ?

-Тийм ээ, нийгэм их бухимдалтай байна. Энэ бол их өргөн хүрээний асуудал юм. Яг одоо бид нийгмийн бухимдлын талаар яривал дуусашгүй их хугацаа орно. Нийгмийн бухимдлыг тодорхойлох, ил болгох олон арга аргачлал байна. Энэ нь ил тод шүү дээ. Нийгмийн стресс, байгууллагын стресс, гэр бүлийн стрессийн түвшинг тодорхойлоод байна л даа. Одоо бид манай нийгмийн стрессийн түвшин ямар байгааг бүхий л судлаач, хэн бүхэн ойлгож байгаа. Массын асуудалд онцгой анхаарах хэрэгтэй болжээ. Үүнийг л эерэг болгох үүднээс манай байгууллага 10 гаруй жил иргэдийн сэтгэл зүйн боловсролыг дээшлүүлэх чиглэлээр ажиллаж, олон нийгмийн сэтгэл судлаачийг мэргэшүүлэн сургаж байна. Иргэдийг соён гэгээрүүлэх ажил өнөөдөр их дутагдалтай байна. Хүмүүсийн танин мэдэхүйн хөгжил нэлээд хаалттай байна. Зарим нэгэн иргэд маань юм мэдэхгүйгээсээ болж амьдралдаа алдаа гаргах, боломжоо олж харахгүй байх, өөрийн үнэлэмж бага байх зэргээс л бухимдал үүсээд байгаа юм.

-Нийгмээс авсан бухимдлаа гэр бүлдээ гаргадаг асуудал бий. Тэгэхээр энэ нь эргээд гэр бүлийн уур амьсгал, харилцаанд нөлөөлдөг байх.

-Тэгэлгүй яахав. Байгууллага хамт олны сөрөг уур амьсгал, найз нөхдийн сөрөг харилцаа хандлага гээд олон зүйл хувь хүний зан чанарт хүчтэй нөлөөлж байдаг. Гаднаас орж ирээд л гэр бүлийн хэн нэгэндээ байж боломгүй, зохисгүй харилцаа үүсгэдэг. Гэр бүлийн харилцааны олон асуудалд нийгмийн сэтгэл зүйн уур амьсгал хүчтэй нөлөөлж байгаагийн илэрхийллийн нэг жишээ энэ. Улс орон, нийгмийн зорилго нь юу юм бэ. Ердөө л эрүүл нийгмийг байгуулахад оршиж байгаа. Гэтэл одоогоор эрүүл бус нийгмийг байгуулчихаад үүнээсээ гарч чадахгүй сандарч тэвдээд байгаа ажиглагддаг. Тэгвэл эрүүл нийгэм гэж юуг хэлдэг юм бэ. Эрүүл нийгэм бол эдийн засгийн хямралгүй, нийгмийн гаж үзэгдэлгүй, нийгэм, улс төрийн байдал нь тогтвортой, иргэдийн олонхынх нь сэтгэл санаа амар амгалан байх. Хамгийн гол нь хүн ам нь эрүүл энх байхыг л хэлээд байгаа.

-Иргэдийг нийтээр нь бухимдуулаад байгаа өнөөгийн гол хүчин зүйл юу вэ. Замын түгжрэл, утаа зэрэг мөн үү?

-Миний бодлоор бол замын түгжрэл, утааны асуудал үүнд орно. Гэхдээ иргэдийн массын хэрэгцээ дутмаг байна. Сэтгэлгээний хэт их доройтолд орсон байна. Энэ нь улс орны ядууралтай холбоотой. Материаллаг баялгийн ядуурлаас илүүтэй сэтгэлгээний ядууралд их оржээ гэж харж байна. Оюун ухаан болон сэтгэлгээний ядуурал хэрээс хэтэрсэн. Үүнийг л арилгах гэж бид нийгмийн хөгжилд нэмэр болох үүднээс хандаад байгаа юм. Улс орныг ядуурлаас гаргах нэг том алхам бол яах аргагүй боловсролын шинэчлэл юм шүү. Манай боловсролд олон ч шинэчлэл хийлээ. Олон ч төсөл хэрэгжүүлэх гэж оролдсон, оролдсоор л байх юм. Харамсалтай нь үүний үр дүн яагаад гарахгүй байна вэ гэдгийг л судлаачид маань анхаарах хэрэгтэй. Эрс өөрчлөлт, ялангуяа чанарын өөрчлөлт хийх цаг нь аль эрт болсон.

-Олон улсад нийгмийн сэтгэл зүйг хэрхэн яаж үнэлж дүгнэдэг вэ?

-Өнөөдөр олон улс яг үүн дээр анхаарлаа хандуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн дорвитой эерэг өөрчлөлт хувь хүний хөгжилд эерэгээр нөлөөлнө. Өнөөдөр олон улс орон нийгмийн хөгжлийн явц зогсонги байдалд орсон. Удаашралтай, буруу голдирол руу орсныг нэгэн дуугаар хүлээн зөвшөөрч байна. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн хөгжлийн гаж тогтолцооноос залхаж эхэлсэн. Одоо иргэдээ хөгжүүлж, боловсролд онцгойлон анхаармаар байна. Тэгэхээр нийгмийн сэтгэл зүйг судлаач бид үнэлбэл их л сул үнэлгээ тавина. Үүнийг өөрчлөх нэг гарц нь бидний хийгээд байгаа иргэдийг соён гэгээрүүлэх ажил юм шүү дээ.

-Тэгвэл нийгмийн стресс бухимдал эцсийн дүндээ ямар үр дүнд хүргэх вэ?

-Энэ чигээрээ төрийн нэгдсэн бодлогогүй, эмх цэгцгүй, зарчимгүй байгаад л байх юм бол дээр ярьсан эрүүл бус нийгмээ байгуулаад иргэд нь харанхуй бүдүүлэг, арчаагүй, сул дорой болж мөхөлд хүрнэ. Манайхан хэт ашгийн төлөө яваад байгаа нь энэ шүү дээ. Бидний өвөг дээдсийн эрхэм чанар алдагдаж, улс орноо тонон дээрэмдээд, ард иргэдээ үгүйрүүлэн хоосруулаад байгаа нь эмгэнэл. Энэ бүхнээс залхаж байгаа олон залуус минь сайн сайхан нийгмээ байгуулна гэдэг ойлголтоо умартаад харь орон руу боолын хөдөлмөр хийгээд ч хамаагүй амьдаръя гээд явж байна. Тэднийг буруутгах арга алга.

-Энэ байдлаас хэрхэн сэргийлэх вэ?

-Бид хувь хүний хөгжил, эрүүл мэндийн хөгжил, бие бялдрын хөгжил, нийгмийн хөгжил, улс төрийн хөгжил гээд маш олон хөгжил яриад л байгаа. Гэхдээ энэ бүхэнд өнөөдөр ухамсрын хөгжил яригдахгүй байгааг та бүхэн анзаарч байгаа байх. Ухамсрын хөгжил гэсэн сургалт байна уу. Алсын хараатай, нийгмийн сайн сайхныхаа төлөө ажиллаж байгаа олон залуус байна. Эдгээрийг дэмжих төрийн цэгцтэй бодлого үнэхээр үгүйлэгдэж байна. Хүний ухамсар сайжрах тусам алсын хараа сайжирч, цэгцтэй бодож тунгааж, өөрийгөө болон бусдыг үнэлж, хөгжинө, сэтгэнэ, төлөвлөнө. Ийм л иргэдийг бий болгох нь бидний зорилго. Энэ бүхнийг өөрчлөхийн төлөө манай Боловсрол сэтгэл судлалын академи төгсөгчдөөсөө бүрдсэн нийгмийн сэтгэл судлаачдын холбоог өнгөрсөн хавар байгуулсан. Мөн 21 аймагт салбар холбоогоо байгуулан ажиллаж байна. Иргэдийн ухамсар сэргэсэн цагт л амьдралын чанар өөрчлөгдөнө.

-Нийгмийг бухимдал, стресстэй байлгах нь улстөрчид, улс төрийн намд ашигтай байдаг уу?

-Энэ чинь бидний доройтлыг батлаад байна. Энэ олон намууд чинь хүмүүсийн хэрэгцээн дээр нь тоглолт хийгээд байгааг харж байгаа биз дээ. Тиймээс улстөрчид, намууд ч мөн улс орноо манлайлъя, удирдъя гэж л байгаа бол өөрсдөө нийгмийн сэтгэл судлаачаар мэргэшин суралцаж, сэтгэлгээний өөрчлөлт хийх хэрэгтэй. Манай академийн уриа болон биднийг урагш тэмүүлэхэд ташуур болж байдаг их эзэн Чингэс хааны хэлсэн үг байдаг. Тэр бол “Улсаа аваръя гэвэл үндсээ авар, Үндсээ аваръя гэвэл сэтгэлийг нь авар” гэсэн үг. Энэ үгийн мөн чанарыг төрд суусан түшээд минь ойлгон ухамсарлах хэрэгтэй. Манай нийгмийн ирээдүйг гэрэл гэгээтэй болгоход хүн бүрийн хичээл зүтгэл, шударга байх, хүндэтгэл, хайр, найдвартай байдал зэрэг олон зан чанар хэрэг болно гэж бодож байна.