Category: онцлох-нийтлэл

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Дашпүрэв: П.Трампын ялалт Орос Украины дайны дэлхийг хамрах хүрээг багасгана DNN.mn

Олон улс судлаач, философийн шинжлэх ухааны доктор Д.Дашпүрэвтэй ярилцлаа.

-АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль сая болж дууслаа. Сонгуулийн үр дүнг судлаач хүний хувьд хэрхэн харж байна вэ?

-Америкийн ерөнхийлөгчийн сонгууль бол дэлхийн цаг үеийн амьдрал, уур амьсгалд маш их нөлөөтэй. Тэр утгаараа энэ сонгуулийг анхаарахгүй байх аргагүй. Үр дүнг нь дэлхий нийтээрээ чих тавин хүлээж суулаа. Америкийн ерөнхийлөгчөөр Д.Трамп тодорсон нь маш чухал үйл явдал боллоо.

Энэ хүний үзэл бодол цаашдаа практик дээр тодорхой болно л доо. АНУ бол дэлхийн ардчиллын үлгэр жишээ орон учраас Америкийн улс төрийн том бие хүн тодорч гарч байгаа нь тун нарийн үйл явц юм. Тэр тодорч байгаа хүн нь ч өөрөө олон саад бэрхшээлийг туулахдаа сүрхий ухаан зарж амжилттай даван гардаг юм байна гэж харагдлаа. Дональд Трамп дэлхийн улс төрийн амьдралд их нөлөөтэй. Цаашдаа практик үйл ажиллагаа явагдах нь тодорхой. Тиймээс их өөдрөгөөр харж байгаа. Монгол бол АНУ-тай ямагт сайн харилцаатай байдаг. Америкийн улс төрийн амьдралд дандаа сайн сайхныг хүсэж, өөдрөг үзэл бодлоор хандсаар ирсэн.

-Дональд Трамп “Би ялбал Орос, Украины дайныг нэг өдрийн дотор дуусгана” гэж мэдэгдэж байсан. Энэ амлалт хэдий хугацаанд хэрэгжих боломжтой юм бол. Эсвэл улс төрийн шоу байв уу?

-П.Трампын ялалт Орос, Украины дайны дэлхийг хамрах хүрээг багасгах байх гэж бодож байна. АНУ бол ардчилал, шинэчлэл, шинэ улс төрийн бодлогыг дэмждэг улс. Тийм болохоор мэдээж Украиныг дэмжиж байгаа гэж бид бодож байна. Монголчуудын ихэнх нь ч тэгж боддог байх. В.Путины бодлого орчин цагт арай зохицохгүй. Хуучин ЗХУ-ын гегемоны бодлогыг бариад байгаа улс төрийн бүлэг. Цаашдын ирээдүй нь саруул сайхан байна гэж бодохгүй байна. Энэ бол маш аюултай бодлого юм.

Д.Трампын геополитикийн нөлөөлөл дэлхий дахинд ямар бол?

-Сайн талаас нь харж байна. Дональд Трамп бол энэ байр сууриндаа хүрэх гэж олон янзын улс төрийн үйл ажиллагаа явуулсан л даа. Тэр бүхнээр нь дүгнэх аргагүй. Одоо ирэх хугацаанд түүний жинхэнэ нүүр царай тов тодорхой харагдана гэж улс төр, олон улсын харилцааг сонирхдог хүний хувьд бодож байна.

Улс төрийн амьдрал бол тэр чигтээ хүчний харьцаа. Хүчтэний дэргэд хүчгүй нь буруутай гэдэг шиг л харагддаг. Тэгэхээр Америкийн тал бол шинэчлэлт, өөрчлөлт, нийгмийн дэвшлийн төлөө байдаг. Тиймээс бид энэ талд байх нь зөв гэж судлаачийн хувьд үзэж байна. Орос, Хятад хоёр манай мөнхийн хөрш учраас мэдээж хүндэтгэж харьцана. Гэхдээ тэдний бодлогын алдааг давтаж болохгүй. Үүнд нарийн дипломат ухаан хэрэгтэй.

-Д.Трамп Америк орныг цаашид хэрхэн удирдах бол. Дэлхийн эдийн засагт ямар өөрчлөлт гарах вэ?

-Тэр бол Америкийн улс төрийн уламжлалт бодлогыг эрс өөрчлөн, хэтэрхий зүүн рүү хазайх хүн биш. Тиймээс Америкийг сайн удирдана гэсэн төсөөлөлтэй байна. Долларын ханш бол цаг үеийн улс төрийн бодлогоос гадна эдийн засгийн харилцаанаас хамаардаг болохоор өөрчлөгдөх нь гайгүй. Долларын үнэ цэнэ унана гэж байхгүй. Тийм учраас түр зуурын ханшны өөрчлөлт байж болно. Тухайн орон Америктай ямар харилцаатай байхаас хамаарна. Ер нь өөдрөг үзэлтэй байгаа.

М.МӨНХ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Р.Булгамаа: Хэзээ нэгэн цагт энэ асуудал нууцаас гарч Н.Өнөрцэцэг үнэнийг хэлэх өдөр ирнэ DNN.mn

Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгт холбогдох хэргийн Давж заалдах шатны шүүх хурлыг өчигдөр хаалттай хэлэлцэж, 4.9 жилийн хорих ялыг хэвээр үлдээлээ. Давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрийг сонссоны дараа сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн өмгөөлөгч нар шийдвэрийн талаар байр сууриа илэрхийллээ.

Өмгөөлөгч Д.Оросоо: -Өмгөөлөгч нар шүүхийн шийдвэртэй санал нийлэхгүй байна. Холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд сайн ажилласан гэж үзэж байгаа. Гэтэл Монгол Улсад шүүхийн байгууллага цаашид хүний эрхийг хэрхэн дээдлэх вэ гэдэг асуудал тавигдлаа. Өмгөөлөгч нар хүний эрхийг дээдэлсэн төрт ёсонд итгэж буй. Бидэнд одоо хяналтын зарчмаар гомдол гаргах нэг эрх бий. Н.Өнөрцэцэг сэтгэл санаа тайван байгаа. Найман өмгөөлөгч оролцож, мэтгэлцэхэд Н.Өнөрцэцэг өөрөө хэргийн талаар тодорхой ойлголттой боллоо. Өөрөө ч өмгөөлөгч нартаа тодорхой талархал илэрхийлсэн. Хуулийн хүрээнд боломжит бүх арга хэмжээг шат шатанд нь аваад явна гэдгийг хэлье.

Өмгөөлөгч Р.Булгамаа: -Энэ шүүхийн шийдвэрийг ард түмэн чих тавин хүлээж байлаа. УИХ-аас батлан гарсан, хүний эрхийг хамгаалах хууль амьдралд хэрхэн бууж байна гэдгийг илэрхийлэх түүхэн шийдвэр юм.

Гэтэл анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээнэ гэлээ. Хуульч хүний хувьд, үүнийг хууль зүйн шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарлаж чадахгүй юм байна. Хүний эрх зөрчсөн маш олон үйл ажиллагаа явагдсаныг бас өнөөдөр олж мэдлээ. Хүн тодорхой гэмт хэрэгт шалгагдсан ч хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах үйл ажиллагаанд эрхийг нь эдлүүлэхгүй байгаа асуудлууд байна. Хоёр улсын яллагчаас тодруулж асуухад бодитой хариулт өгч чадахгүй байсан. Иймд нааштай шийдвэр гарна гэж итгэсэн. Олон улсын гэрээ конвенц Монгол Улсын хууль тогтоомжийн нэгэн адил үйлчилдэг. Олон үндэслэл гаргаж тавьсан. Харамсалтай нь ийм шийдвэр гарлаа. Дахин хэлэхэд, хэзээ нэгэн цагт энэ асуудал нууцаас гарч Н.Өнөрцэцэг үнэнийг хэлэх өдөр ирнэ.

Өмгөөлөгч З.Хүрэлсүх: -Нээлттэй явуулах боломж байсан. Нууц задруулах хэсгээ хаалттай, үлдсэн хэсгийг нээлттэй хэлэлцье гэсэн. Гэтэл бүхэлд нь хаалттай явуулна гэж шийдсэн. Дараа нь, Давж заалдах шатны шүүх өөрөө онцлогтой, хялбаршуулсан байдлаар явагддаг. Бидний хувьд байж болох, одоо мөрдөгдөж буй хуулийн хүрээнд зөрчигдсөн, хүний эрхийг дордуулсан асуудлыг гаргаж тавьсан. Эдгээр нь яагаад ч анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээх боломжгүй үндэслэлүүд. Хэрвээ Монгол Улс шүүхтэй бол Дээд шүүх энэ хэргийг заавал хэлэлцэх ёстой. Түүнчлэн төрийн нууцтай холбоотой ийм төрлийн хэргийг цаашид яаж хэлэлцэх вэ гэдэг кейс бол энэ байсан. Нууц гээд хаалттай шалгадаг ийм хэм хэмжээ манай хуульд байхгүй. Бусад яамдаас санал авч байгаа, Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл ч хангалтгүй санагдаж байна. Шүүхийн шийдвэр өөрөө учир битүүлэг. Олон жилийн өмнөөс л шүүхийн шинэтгэл гэж ярьсан, урагшаа ахиагүй байна гэж харж байна. Олон өмгөөлөгч мөр зэрэгцэн зургаан цаг ажилласны хувьд үүнийг хэлж буй юм. Шүүхийн шийдвэрийн тогтоох хэсгийг нийтэд сонсгох ёстой. Өөрсдөө сая шууд дамжуулсан. Хаалттай хэлэлцсэн учраас үндэслэлээ дурдсангүй. Бид баталгаа гаргаж, хэргийн нууц гэх бүх баримттай танилцсан. Танилцсан учраас ийм үндэслэлүүдийг итгэл төгс гаргаж тавилаа шүү дээ.

Хэрэв Улсын Дээд шүүх хэргийг хэлэлцэхгүй гэвэл процесс ингээд дуусна. Хэлэлцвэл эцсийн байдлаар нэг талд нь гаргана гэсэн үг. Процессын хэм хэмжээний дутагдалд л ихээхэн нөлөөллөө. Шүүхийн тогтоолыг гар дээр өгөхгүй гэлээ. Н.Өнөрцэцэгийг гэрийн хорионд оруулсан. Хоёрдугаарт, долдугаар сарын 1-нээс долдугаар сарын 18-ны хооронд хорооноосоо гарахыг хязгаарласан. Иргэний халдашгүй байдалд халдсан энэ нөхцөл байдлыг бид цаашид ярих ёстой. ХЭҮК очиж уулзаад өнгөрөх асуудал биш. Н.Өнөрцэцэгээс гадна олон хүн зорчих эрхээ хязгаарлуулдаг. Үндэслэл нь ойлгомжгүй. Яагаад Н.Өнөрцэцэгийн 161 хоног эрх хязгаарлуулсныг шүүхийн шийдвэрт оруулж болохгүй юм бэ гэж маргасан.

Г.Балгармаа

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

М.Чимэддорж: Хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгохоос ирэх жилийн төсвийн зарцуулалт эхэлнэ DNN.mn

Ардчилсан намын улс төрийн зөвлөлийн гишүүн, УИХ дахь АН-ын бүлгийн ахлах зөвлөх М.Чимэддоржтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-УИХ 2025 оны төсөв хэлэлцээд дуусах шатандаа явж байна. Нэлээд хэл ам дагуулж буй ирэх жилийн төсвийн онцлог юу байв?

-Ирэх жилийн төсвийн онцлог нь зорилгогүй. Төсөв батлах бол санхүүгийн нөөцийг хуваарилах төдий зүйл биш. Төсөв бол улс орны хөгжлийн тодорхой бодлогыг хэрэгжүүлэхийн тулд хязгаарлагдмал санхүүгийн нөөцийг үр ашигтайгаар хуваарилах үйл явц юм. Дэлхий тэгж ойлгодог, улс орнууд тэгж төсвөө баталдаг. Энэ жилийн төсвийн тухайд хэлбэл, эхлээд мөнгөө юунд зарцуулахаа УИХ-д өргөн барьчихаад дараа нь 2025 оны хөгжлийн төлөвлөгөөгөө танилцууллаа. Мөнгөө хувааж авчихаад дараа нь зөвтгөх юмаа ярья гэж байгаатай агаар нэг. Тийм учраас онцлог нь зорилгогүй төсөв гэж байгаа юм. Шуудхан хэлэхэд, татвар төлөгчдийн мөнгийг хувааж авчихаад дараа нь ард түмэндээ юу гэж тайлбарлах вэ гэцгээж байна. Цаашдаа ийм байх юм бол нам байгуулж, улс төр гэж тоглосон бүлэг хүмүүс татварын мөнгийг хувааж аваад ард түмэндээ нэг юм тайлбарладаг болно.

-Маш өндөр зардалтай, алдагдалтай төсөв орж ирж байна гэсэн шүүмжлэл байна. Зарим гишүүд төсөв буцаахаар гарын үсэг цуглуулаад эхэллээ. Хэрэв төсөв задарвал дахиад шинээр хэлэлцэж амжих болов уу. Ер нь төсөв баталж чадахгүй хойшилбол УИХ тарах уу?

-Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан тусгай шаардлагууд бий. Тэр нь энгийнээр хэлбэл, хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жий л гэдэг агуулгатай юм. Эрх баригч МАН энэ шаардлагыг тойрох, бултах аргаа олон жил хэрэглэж бүр дадчихсан. Улс орны эдийн засаг хөгжөөд байгаа юм алга, нүүрс ухдаг эксковаторын шанага томорч, нүүрс зөөдөг машины тоо нэмэгдсэнээс өөр гавьсан юмгүй. Нүүрс, зэсийн үнэ өндөр байгаа үед орж ирсэн орлогоо үрэн таран хийж байна, орж ирээгүй орлогыг өндрөөр төсөөлж өр тавьж байна.

 

Энэ талаар төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл, Дэлхийн банкнаас эхлээд дотоод гадаадын олон байгууллага, эдийн засагчид олон тайлан, зөвлөмж өгсөн. Нэгэнт байгаа хугацаагаа ашиглаад цемент цутгаад, юм хийсэн болж харагдаад өнгөрье гэсэн харь элэгтэй хүмүүст бол ёстой нөгөө илжигний чихэнд ус хийсэн ч сэгсэрнэ, алт хийсэн ч сэгсэрнэ гэдэг болдог гэдгийг харцгааж байна. Гишүүд гарын үсэг цугуулж эхлээд явж байна. Гэсэн ч хүч түрээд батлаад явах биз. Ер нь эрх баригчид УИХ-ын бүрэн эрхэд удаа дараа халдаж, зарим талаар бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй нөхцөл үүсгэж дураараа авирлацгааж байгаа. Яваандаа нийгмийн эсэргүүцлийг нэмж, улс төрийн тогтворгүй байдал үүсгэнэ.

-Төсвийн бодлогын алдааны үр дагавар юу байж болох вэ?

-Төсөвт бодлого байхгүй гэдгийг дээрх хоёр жишээ харуулж байгаа биш үү. Зорилго алга, хязгаар алга. Тэгэхээр бодлого байгаа бол улс орноо сүйрүүлэх л бодлого байгаа юм байна гэж хэлэх ёстой байх. Үр дагавар нь тодорхой шүү дээ. Улстөрчид төсвийн зардал, төрийн өмчийн компаниудаар дамжуулж нийт эдийн засгийг удирддаг боллоо. Дарга нарын ойр тойрныхны компаниуд хамгийн шилдэг үйлдвэрлэгчид, ЖДҮ эрхлэгчид болж төрөөс татаас дэмжлэг авна. Зарим салбарт төртэй хамтардаггүй, цэвэр бизнесийнхнээ шахна. Төр хүмүүсийн эрх чөлөөг, тусгаар тогтнолоо хамгаалдаг институци байхаа больж нүд нь улаан хүмүүсийн очихыг мөрөөддөг газар болж хувирна. Улс орныхоо хөгжил дэвшлийг олон жилээр хойш татаж, чөлөөт нийгмийг устгаж байгаа л үйл явцын нэг хэсэг.

-Эрчим хүчний реформ хийж байна, цахилгааны үнэ нэмэх нь зайлшгүй гэсэн зүйл их яригдах боллоо. Энэ асуудалд АН-ын бүлгийн зөвлөхийн хувьд та байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-Дэлхийн эрчим хүчний шилжилтийн эрин үе ид дундаа явж байна. Эрчим хүчний шилжилт гэдэг нь нэгдүгээрт цахилгааны хэрэглээ рүү явж байна. Уул уурхай, тээвэр, барилгын хүчирхэг техникүүд цахилгаанаар ажилладаг болж байна. Өгөгдөл хадгалдаг, боловсруулдаг аварга байгууламжууд, гега үйлдвэрүүдийн роботууд бүгд цахилгаан хэрэглэж байна. Аж үйлдвэрийн салбар, түүний нийлүүлэлтийн хэлхээ тэр чигээрээ цахилгаан дээр суурилж байна. Айл өрхийн ахуй орчинд цахилгаанаар тэжээгддэг юмс улам олон болж байна. Хоёрдугаарт, цахилгаанаа цэвэр сурвалжаас үйлдвэрлэдэг болж байна. Нар, салхи, ус, ногоон устөрөгч гээд сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн нөөцийн ашиглалт нэмэгдэж байна. Гуравдугаарт, цахилгаан хангамж хил хязгааргүй болж байна. Эрчим хүчний нөөц, хэрэглээ хоёрыг холбодог шугамны технологи сайжирсан. Үүнийг эрчим хүчний шилжилт гээд байгаа юм. Гэтэл манайд нүүрсний станц нэмж бариад, сэргээгдэх эрчим хүчний салбараа орхиж байна. Хэлж байгаа тунхагаас нь үзвэл дотоодын хэрэгцээгээ нүүрсний станцаар хангахын тулд цахилгааны үнэ нэмэхийг эрчим хүчний реформ гэж нэрлэж байгаа юм байна. Би нэг тоо хэлье 770 МВт чадалтай “ДЦС-IV” нэг КВт/ц цахилгааныг хоёр центээр төвийн эрчим хүчний системд нийлүүлдэг. Шинээр баригдаж буй 600 МВт-ын Бөөрөлжүүтийн станцын гэрээ нь бараг есөн цент, саяхан шав тавиад байгаа Баян суман дахь 600 МВт -ын нүүрсний станц мөн есөн цент гэнэ. Энэ хоёр станцын цахилгаан нийлүүлэх гэрээ нь 25 жилээс урт. Дээр нь ашиглалтад орсон нар салхины станцууд бий. Үнэ нь нүүрснээсээ үнэтэй. Арван жилийн дараахь эрчим хүчний хувьд тусгаар тогтносон Монгол Улсыг төсөөлцгөөе. 1КВт/ц цахилгааны бөөнөөр нийлүүлэх үнэ нь найман центээс буухгүй нь. Энэ үнэ өнөөдөр Хятадад дөрвөн цент, АНУ-д дунджаар таван цент. Цахилгаан бол үйлдвэрлэл, үйлчилгээ гээд ер нь амьдралд хэрэгтэй бүхний өртөгт ордог, аж үйлдвэрийн салбарын суурь зардал болдог бүтээгдэхүүн. Бид ийм үнэтэй цахилгаантайгаар ямар ч бүтээгдэхүүнээр өрсөлдөж чадахгүй. Аж үйлдвэрийн салбар хөгжихгүй. Тиймээс би хөгжил дэвшлээ цахилгааны үнээр боомилох лоббиг эрчим хүчний реформ гэж нэрлэж болохгүй гээд байгаа юм.

-Тэгвэл эрчим хүчний салбартаа бид юу хийх ёстой вэ?

-Бид аварга том зах зээлийн дэргэд байгаа эрчим хүчний далай шиг нөөц дээр сууж байгаа ядуу ард түмэн. Өнөөдөр зарж байгаа нүүрснийхээ орлого дээр овоорч, улс төр болж тоглож, хоорондоо хэмлэлдэж, хуйвалдах бол бодлого биш. Ядуу ч гэсэн ухаантай байх хэрэгтэй. Эрчим хүчний салбарын технологи хөгжиж, үнээрээ нүүрстэй өрсөлдөх түвшинд ирлээ. Дэргэд нь зах зээл, ашгийг нь олоод харчихсан бизнес, хөрөнгө оруулагчид байна. Эрчим хүчний шинэ эрин рүү дэлхий нүүж байна. Улс орныхоо аюулгүй байдал, урт хугацааны тогтвортой хөгжлөө бодоод эрчим хүчний салбарын өсч, хөгжих нөхцөлийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Сэргээгдэх эрчим хүчний салбарын бүтээн байгуулалт нүүрсний станц шиг урт хугацаа шаарддаггүй. Орчин нөхцөл нь тодорхой, Засгийн газар нь амласнаа биелүүлэх итгэл үнэмшил төрүүлж байвал 2-3 жилийн дотор бүтээн байгуулалтаа хийчихнэ. Бид дотроо хэмлэлдэх биш, гадагшаа гарах хэрэгтэй байна. Алсын зорилгогүй бол ойрын бэрхшээлдээ түүртэхээс цааш гарахгүй.

-Улс төрийн намын тухай хууль ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс бүрэн мөрдөгдөх ёстой. Танай нам бэлтгэл ажлаа хэр хангаж байна вэ?

-Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаар намын дүрэм, хөтөлбөр, зохион байгуулалтыг хуульд нийцүүлэхээр заасан. Энэ хуулийг батлагдах үед нь сонгуулийн дараа хэрэгжүүлэх нь зөв гэж үзээд дагаж мөрдөх журмын тухай хууль гаргасан. Хуулийн хугацаандаа багтаж шинэчлэл өөрчлөлтөө хийх ёстой. Одоо хоёрхон сарын хугацаа үлдээд байна. Улс төрийн намууд хөрөнгө мөнгөний нөлөөнөөс ангид, дотоод ардчилалтай институци болох энэ чухал өөрчлөлтөө яаралтай хийх ёстой. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ жилийн өмнө улс төрийн намын тухай хууль бол авлигаас ангижрах, төр цэвэрших чухал өөрлөлтийг цаг алдалгүй хийлээ гэж мэдэгдэж байсан. Үүнээсээ ухрахгүй гэж найдаж байна.

-Ковидын үеэр түр хугацаатай батлагдсан Төрийн хэмнэлтийн хууль яагаад өнөөдрийг хүртэл мөрдөгдөж байна вэ. Ингэхэд энэ хуулийг цуцлах болоогүй юу. Хэрэв цуцлахгүй бол дэд сайдуудаа тавьж чадахгүй биз дээ. Тэгээд ч төсөв тэлж байгаа нь хэмнэлтийн хуулиа зөрчиж байгаа юм биш үү?

-Өмнө нь батлагдсан төрийн хэмнэлтийн хууль гэдэг нь ч өөрөө утга агуулга муутай. Засгийн газар ерөөсөө л аль болох хэмнэж байх ёстой. Нийслэл таван дэд даргатай, төрийн өмчийн компаниуд таван дэд захиралтай, агентлагуудын дарга нар орлогчтой, хоёр жил тутамд төмөр хүлгээ сольж, таван жил тутамд оффисстоо засвар хийгээд байж болохгүй. Энэ бол Засгийн газрын үйл ажиллагааны суурь зарчим. Ингэж чадахгүй, албан тушаалтнууд нь дураараа дургиад байгаа учраас түр хууль гаргаж хязгаарласан санаатай. Төрийн үрэлгэн байдлаа засч залруулаагүй, төсвийн төлөвлөлтөө сайжруулаагүй байж Төрийн хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгоё гэж байгаа бол одоо тарган төсөвтэй, гар татах шаардлагагүй боллоо гэж үзэж байгаа хэрэг. Хэлэлцэж буй төсвөөс үзвэл эрх баригчид хэмнэх талаар огт бодохгүй байгаа нь илэрхий. Харин ч үрэн таран хийе гэсэн төсөв баталж байгаа улс хэмнэлтийн хуулиа цуцалъя гэх биз. Цаана нь дэд сайд, төрийн өмчийн компаниудын дэд даргыг томилох, томилогдсон дарга нарын өрөө тасалгааг тохижуулж, унаа машинтай болгох их хэрэгцээ ундарч байгаа нь тодорхой. УИХ-ын зарим гишүүний шогшроод байгаа урсгал зардлын өсөлтөөс харахад хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгохоос ирэх жилийн төсвийн зарцуулалт эхэлнэ.

-Хэмнэлтийн хууль сонин хэвлэлд хамгийн их нөлөөлж байгаа. Энэ хууль батлагдсанаас хойш төрийн түшээд сонин захиалж уншихаа байсан. Сонин уншихгүй улс яаж хууль гаргах юм бэ?

-Сонин захиалах мөнгө хэмнээд хэмнэлт болно гэж үү. Ёстой тэрэг ноосонд нэг хялгас гэдэг шиг сонсогдож байна. Хэмнэлтийн хууль хэрэгжиж байхад 1.7 тэрбум төгрөгөөр хоршоолох хөдөлгөөнийг сурталчилна гээд хэдхэн телевиз, сайтад хуваагаад өгчихсөн байна билээ. Энэ чинь бүтэн телевиз байгуулах мөнгө биз дээ. Өнөөгийн эрх баригчид чөлөөт хэвлэлд халтай, өөрийгөө магтдаг хэдэн хэвлэлтэй болохыг л мөрөөддөг, тэрнийгээ л санхүүжүүлдэг болчихсон. Харин өдөр тутам бодит мэдээллийг хүргэж байдаг, төр засгаас ил тод байдлыг нь нэхэж байдаг, алдаа дутагдлыг нь шүүмжилсэн дуу хоолойг дамжуулж байдаг чөлөөт хэвлэл, хүчирхэг редакц бол ардчиллын, чөлөөт нийгмийн бат тулгуур. Тийм учраас өдөр тутмын хэвлэлээ захиалж уншдаг, болж буй үйл явдлын талаар мэдээлэл авдаг байх хэрэгтэй. Төр, хувь гэлгүй нийтийн сүлжээний сенсаци дагаж хуйларцгаагаад байвал цаг ороо бусгаа, тогтсон шийдвэргүй, олсон гарцгүй дороо мунгинасаар л байх болно. Унших хэрэгтэй, ялангуяа “Өдрийн сонин” шиг хэвлэлийг захиалж уншиж байх хэрэгтэй.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Хандгай агнахаар явсан “анчид” туулай хөөгөөд төөрчих юм даа” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы баасан  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт  УИХ-ын дэд дарга, УИХ-ын гишүүн Х.Булгантуяатай ярилцлаа. Тэрбээр “Анх удаа 32 эмэгтэй гишүүнтэй парламент бүрдлээ” Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн

Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгт холбогдох хэргийн Давж заалдах шатны шүүх хурлыг өчигдөр хаалттай хэлэлцэж, 4.9 жилийн хорих ялыг хэвээр үлдээлээ. Давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрийг сонссоны дараа сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн өмгөөлөгч нар шийдвэрийн талаар байр сууриа илэрхийллээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Хандгай агнахаар явсан “анчид” туулай хөөгөөд төөрчих юм даа” хэмээн өгүүллээ.

Олон улс судлаач, философийн шинжлэх ухааны доктор Д.Дашпүрэв “П.Трампын ялалт Орос, Украины дайны дэлхийг хамрах хүрээг багасгана” хэмээв.

ӨДРИЙН СУРВАЛЖИЛГА: Хотын дугаар шинээр олгохгүй болсонтой холбогдуулан “Да хүрээ” захаас сурвалжиллаа

Байгаль орчны гавьяат ажилтан Д.Нэргүй “Ойн салбарт 50 гаруй жил зүтгэхдээ 60 сая мод тарьж ургуулаад байна” гэлээ.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Эрдэмтдийн хийсэн бас нэгэн
шинэ нээлт

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Фрэнк Херберт “Манханы хүүхдүүд”

 

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

 

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

 

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

 

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

 

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

 

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

 

 

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Айганым: Сошиал орчинд өдөрт хэр удаан идэвхтэй байх вэ гэдгээ шийдэх нь чухал DNN.mn

Нийгмийн сэтгэл судлаач Ж.Айганымтай ярилцлаа.

–Сайн байна уу. Эхлээд өөрийгөө товч танилцуулаач?

-Сайн байна уу, намайг Ж.Айганым гэдэг. МУИС-ийг 2013 онд сэтгэл судлаач мэргэжлээр төгссөн. Одоо МУИС-даа сэтгэл судлалын докторын түвшинд суралцдаг. Улс төр болон нийгмийн сэтгэл судлалаар мэргэшсэн. Итали улсад нийгмийн сэтгэл судлалаар мэргэжил дээшлүүлсэн. Мөн итали хэлний орчуулагчаар суралцаж төгссөн. Одоо сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгөхөөс гадна сэтгэл судлалын багшаар ажиллаж байна.

–Нийгмийн сэтгэл зүй гэж юу вэ?

-Хүн нийгмээс ангид гадуур орших боломжгүй. Хувь хүн нийгмийн харилцаанд орж хөгжиж бие хүн болон төлөвшдөг. Тэгэхээр тухайн нийгмийн орчин хувь хүний сэтгэл зүйд нөлөөтэй байхаас гадна эргээд хүн, бүлэг, хамт олны зан үйл нь нийгмээ нөхцөлдүүлж, бүрэлдүүлж байдаг. Өөрөөр хэлбэл, нэг зоосны хоёр тал юм.

–Өнөөгийн Монголын нийгмийн сэтгэл зүй залуучуудад хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Өнөөгийн Монголын нийгэм хөгжил шинэчлэлийн явц дундаа ардчилсан засаглалтай улс орон болсноос хойш нийгмийн бүлгүүдэд маш их өөрчлөлтийг авчирсан

Тэр нь сайн болон сөрөг талтай байгаа. Нийгмийн бүлэг гэхээр их, бага, бичил бүлгүүд гээд яригдаад явна. Их бүлэг нь угсаатны бүлэг, шашны бүлэг гэх мэт байдаг. Бага бүлэгт байгууллага, хамт олон гэх зэрэг орно. Ардчилсан нийгэм, эдийн засгийн хүчин зүйлсээс хамаарч ард түмний амьдралын хэв маяг, гэр бүлийн хүмүүжил, үнэт зүйл гээд олон зүйлсэд маш олон өөрчлөлтүүд гарч ирсэн. Том зургаар нь аваад үзвэл шашин шүтэх эрх чөлөөтэй холбогдож өмнөх үетэй харьцуулахад Христийн шашин, тэнгэр шүтлэг, мэдээж Монголын нийт иргэдийн дийлэнх хувь нь Буддын шашинтай байгаа. Ингээд нийт үндэстний итгэл үнэмшилд нэг талаас өөрчлөлт орж ирсэн. Нөгөө талаас эдийн засаг, санхүүгийн хэрэгцээнд тулгуурлаж 90-ээд оны үед дийлэнх гэр бүлүүд хүүхдүүддээ анхаарах халамж тавих нь суларсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл тухайн үед эцэг эхийн хүмүүжлийн хэв маяг хатуу чанга байсан. Бид хатуу гараар, зөнгөөрөө өсөж хүмүүжсэн гэж үзэж тайлбарлаж байгаа ид залуу насныхан буюу 28-45 насныхан одоогийн нийгмийн сэтгэл зүйн ерөнхий дүр зургийг гаргаж ирж байгаа юм. Гэхдээ зөвхөн ид залуу насныхан Монголын нийгмийн сэтгэл зүйг бүрдүүлнэ гэж хэлбэл учир дутагдалтай болно. Нас, насны үеийнхний өсөж хүмүүжсэн гэр бүлийн хүмүүжил, амьдралыг үзэх үзэл, мэдэрч туулсан туршлага өөр байдаг учир бид нийгмийн харилцаанд орох явцад зөрчилдөөн үүсэх шалтгаан болдог. Өнөөдөр 45-аас дээш насныхан одоогийн залуус нялцгай, үг дааж сураагүй, ачаалал даадаггүй гэж ярих хандлага их байгаад байна. Нөгөө талаас 1995-2010 онд төрсөн Z үеийнхэн гэж нэрлэгдээд байгаа залуус маань үзэл бодлоо чөлөөтэй нээлттэй илэрхийлдэг, болохгүй бол болохгүй, чадахгүй бол чадахгүй гээд хэлчихдэг. Өөрийн орон зай, хил хязгаараа хамгаалаад сурчихсан байгаа нь ажил, нийгмийн харилцаанд орж ирээд асуудал болоод байгаа мэт болчихоод байна. Уг нь бол бид орчин үеийн хөгжил дэвшил, шинжлэх ухаан, техник технологийн хөгжил дэвшлээ дагаад шинийг суралцах хүсэл тэмүүлэлтэй, хувь хүний болоод нийгмийн тодорхой бүлгүүдийн ялгаатай байдлыг ойлгож таньж мэддэг болоод байгаа. Улс төрийн талаар яримааргүй байвч одоогийн залуу үе ялангуяа оюутан, залуучууд, гэр бүл болоод удаагүй байгаа хосууд гадагшаа гарч амьдармаар байна гэх үзэл хандлага их байгаа шалтгаан нь бид дан ганц Монгол Улсынхаа хүрээнд л харж сэтгэж, суралцаж хөгжих биш Ази, Америк гээд тив улсынхаа хэмжээний хөгжил, дэвшил, нийгмийн боломжийг хардаг, мэдэрдэг болсонтой холбоотой. Одоо хэлд орж байгаа хүүхдүүд хүртэл хоёр хэлээр ярьдаг болсон цаг үе. Тэгэхээр хэл ярианы чадвар бол өөрөө хүний оюун ухаан, ухамсар, сэтгэлгээний хэв маягийг илэрхийлэх үндсэн хүчин зүйл болдог учир өнөөгийн залуус Монголын одоогийн нийгмийн хөгжил, дийлэнх олонхын массын сэтгэл зүйд сэтгэл хангалуун бус байгаа. Хувь хүний талаас эерэг, аз жаргалтай байгаа хэдий ч, нийгмийн нөхцөл байдлаа харахаар сөрөг мэдрэмжтэй байгаад байна.

–Залуучууд нийгмийн асуудлуудад яаж хандаж байна вэ?

-Улс төр болон нийгмийн асуудалд хандаж байгаа хандлагаар нь залуу үеийн дийлэнх олонх нь сул идэвхгүй хэв шинжтэй байгаа. Өөрөөр хэлбэл, идэвхгүй буюу хувь тавиландаа итгэх байдалтай байна. Ийм хэв шинжийн хүмүүс нийгэмд болж байгаа үйл явдалд оролцох сонирхол багатай байдаг. Яагаад сул идэвхгүй гэж тодорхойлж байна гэхээр саяхан болж өнгөрсөн нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн сонгуулийн ирцээс харж болно. 18-29 насны сонгогчдын ирц 30 гаруй хувьтай, 45-аас дээш насныхны 50 хувь, 65-аас дээш насныхны 70 хувь нь саналаа өгсөн байсан.

–Монголын хувь заяаг одоогийн залуучууд 10 жилийн дараа гэхэд салбар бүрд авч явна. Тэдний сэтгэл зүйн чадамж ямар байх ёстой гэж харж байна. Одоо ер нь хэр төлөвшиж байна вэ?

-Одоо цагт залуучуудын ихэнх нь өөрсдийн эзэмшсэн мэргэжлээс гадна хувь хүний хөгжил талдаа сурах, хөгжих, сонирхох, идэвх сайтай болсон. Сэтгэл судлалын шинжлэх ухааныг ч ихээхэн сонирхож подкаст, ном зэргийг их хардаг, уншдаг болсон байна. Залуучуудын сэтгэл зүйн чадамж талаас EQ буюу сэтгэл хөдлөлийн чадамж хамгийн чухал. Өөрийнхөө сэтгэл зүйн онцлогийг сайн мэддэг буюу би ямар үед бухимдаж тавгүйтдэг вэ гэдгээ мэддэг байх хэрэгтэй. Яавал сэтгэл зүйгээ тогтвортой байлгах вэ. Цаашлаад бусадтай харилцах харилцаанд ч өөр хэн нэгнийг сайн ойлгож харилцах нь чухал юм.

–Залуучуудын өдөр тутмын амьдралын хэв маягт сошиал орчинд өнгөрүүлэх цаг хугацаа тодорхой хувийг эзлэх боллоо. Энэ нь залуучуудын нийгмийн сэтгэл зүй бүрэлдэн тогтоход ямар нөлөө үзүүлж байна вэ?

-Бид сошиал орчинд их цаг хугацаа өнгөрүүлж байгаа нь бидний сэтгэл зүйн тогтвортой байдалд нөлөөлөх шалтгаан болж байгаа. Нойргүйдэл, биеийн эрүүл мэндэд хамгийн түрүүнд сошиал хэрэглээ сөрөг нөлөөтэй байна. Дээрээс нь амьд бодит харилцааг багасгаж байна. Гэртээ ирсэн хойноо эцэг эх нь ч, хүүхдүүд нь ч утаснаасаа зүүгдээтэй байгаа нь том аюул. Бид энэ асуудлыг сайн мэддэг ч бодит арга хэмжээ авдаггүй. Яг л тамхи татдаг хүмүүс тамхины хор хөнөөлийг сайн мэддэг ч үл тоодогтой ижил юм.

-Эерэг болон сөрөг нөлөө нь юу вэ?

-Эерэг нөлөөний хувьд байнга уулзаад холбогдоод байж чадахгүй байгаа хүмүүс хялбар байдлаар бие биетэйгээ харилцаж байна. Сошиал хэрэглээ өөрөө орчин цагт мэдээлэл х арилцааны үндсэн хэрэглүүр болсон. Сөрөг талаас цензургүйгээр аливаа мэдээллийг үнэн мэт шууд хүлээж авах, нийгэмд таагүй сөрөг мессэжүүдийг хүргэх шалтгаан болсон. Гэр бүл, эцэг эхчүүд насанд хүрээгүй ялангуяа бага болон дунд ангийн хүүхдүүдийн гар утасны хэрэглээг сайтар хянах шаардлагатай гэж харж байна.

–Сошиал орчныг ашиглахдаа сэтгэл зүйгээ яаж авч явбал зохилтой вэ?

-Тухайн хувь хүн өөрөө цагийн менежменттэй байх буюу өдөрт хэр удаан сошиал орчинд идэвхтэй байх вэ гэдгээ шийдэх нь чухал.

-Сошиал орчин инфлүүнсэр гэх шинэ ажлын байрыг бий болголоо. Тэдгээр хүмүүсийн зарим нь зорилготойгоор сошиал орчинд хэт нэг талыг барьсан, эсхүл сөрөг мэдээллүүдийг тарааж байгаа нь харагдах болсон. Үүнд залуу үеийнхэн яаж хандвал зохилтой вэ?

 

-Инфлүүнсэр хүмүүсийн хувьд тэдний нөлөөлөх нөлөөлөлд автахгүй байхад тухайн хувь хүн өөрөө цензуртэй, аливаа хүлээж авч байгаа мэдээллээ эргээд хянадаг, судалдаг байх нь чухал. Гэхдээ залуучуудын инфлүүнсэр гэж үнэлж харж байгаа хүмүүст тавих ерөнхий шаардлага өндөрссөн. Яагаад гэхээр өмнө нь хөөрхөн, сайхан гэх мэт гадаад байдалд татагдаж олон дагагчтай байдаг байсан бол сүүлийн жилүүдэд тухайн хүний үзэл бодол, амьдралын хэв маяг нь үнэхээр амьдралтай ойр байна уу гэдэг талаас сэтгэл хөдлөлөөр биш илүү логик, рациональ талаас харж дагадаг болсон байна.

–Нийгмийн сэтгэл зүйд сэтгүүл зүйн салбар хамгийн их нөлөө үзүүлдэг байх. Энэхүү салбар сошиал орчинд хэрхэн ажиллавал зохилтой вэ?

-Хамгийн зөв сэдвийг хөндлөө гэж бодож байна. Сэтгүүл зүй өөрөө ёс зүйн зарчмаа баримталдаг байх нь чухал. Бусдыг гүтгэх, гутаахгүй байх, бичсэн мэдээ мэдээллийнхээ хариуцлагыг хүлээдэг. Буруу ташаа мэдээлэл хүргэсэн бол эргээд засаж залруулдаг байх нь чухал. Хүний ухамсар сэтгэл зүй өөрөө эерэг гэхээс илүү сөрөг зүйлд амархан автдаг. Жишээ нь, дөрвөн хүн чамайг магтаад сайхан үг хэлээд ганцхан хүн чамд сөрөг зүйл хэлбэл тухайн хүн эерэг мэдээлэлд нь биш, сөрөг шүүмжид илүү анхаарч тухайн асуудлыг илүү удаан бодох хандлагатай байдаг. Тэгэхээр нийгэмд хүргэж байгаа эерэг сайн, сайхан мэдээллээс илүү сөрөг утга агуулгатай мэдээллүүд яагаад олон хүнд илүү амархан хүрдэг шалтгаан энэ юм. Тиймээс болохгүй бүтэхгүй байгаа зүйлсээ дурдах хэдий ч нийгмийн сайн сайхан, гэрэлтэй гэгээтэй тал руу ард түмний сэтгэл зүйг хөтөлж чиглүүлэх нь сэтгүүл зүйн салбарын нэг үүрэг юм.

 

Б.Баярмаа

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

Америкийн ардчиллын хүч чадлыг тод харууллаа DNN.mn

АНУ-ын Элчин сайдын яамнаас өчигдөр (2024.11.06) “Новотел” зочид буудлын хурлын танхимд сонгууль ажиглах өдөрлөг зохион байгууллаа. АНУ-ын “CNN”, “Fox news” телевизүүд сонгуулийн үйл явцын мэдээлллийг хэрхэн түгээж буйг танхимын дэлгэцээр шууд дамжуулан үзүүлэв.

АНУ-ын Элчин сайдын яамны Дэд тэргүүн Мэйтью Фэрэнс хүндэт зочдоо угтан авсан юм. Өдөрлөгийн турш жишил санал хураалт явагдаж, зочид төлөөлөгчдөд АНУ-ын сонгуулийн санал хураалтын үйл явцыг өөрийн биеэр мэдрэх боломж олгож, америк дипломатчид танилцуулга хийсэн нь ихэд сонирхолтой байв.

АНУ-ын сонгуулийн талаар мэдээлэл өгөх ширээнүүд ажиллаж, зочид төлөөлөгчид сонгуулийн үйл явц, гол сэдвүүдийн талаар америкчуудтай ганцаарчлан ярилцсан юм. Эхний ширээ сонгуулийн коллеж, санал өгөх үйл явц, хэн нэр дэвших боломжтой, санал авах санаачилгууд болон мөрийн хөтөлбөрт голчлон төвлөрсөн бол удаах нь сонгуулийн коллеж, эрх мэдлийн хуваарилалтын талаарх мэдээллийг хүргэж байлаа. Гурав дахь ширээн дээр үндэсний болон муж, орон нутгийн асуудал өрнөсөн бол дөрөв дэх ширээний зочид эдийн засгийн асуудлаар мэдээлэл сонсов.

Энэ үеэр АНУ-ын сонгуулийн талаарх монголчуудын үзэл бодол хэлэлцүүлэг болж, монгол мэргэжилтнүүд тус сонгуулийн талаар үзэл бодлоо илэрхийллээ. Дараа нь монгол сэтгүүлч АНУ-ын сонгуулийг бодит цаг хугацаанд сурвалжилж буй үйл явцыг толилуулав.

Өдөрлөгийн үеэр зохион байгуулагдсан хоёр дахь хэлэлцүүлэг “АНУ-ын сонгуулийн талаарх монголчуудын үзэл бодол” сэдвээр өрнөж, монгол мэргэжилтнүүд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлсэн юм

ХАМГИЙН ОЛОН САНАЛ АВСАН НЭР ДЭВШИГЧ
БҮХ ТӨЛӨӨЛӨГЧИЙН САНАЛЫГ АВДАГ

АНУ-д бүх нийтийн сонгуулийн санал хураах өдөр үргэлж арваннэгдүгээр сарын 1-нээс хойшхи эхний Мягмар гаригт тохиож, иргэд санал өгөх байранд өөрийн биеэр, эсвэл урьдчилан шуудангаар саналаа өгдөг. Энэ өдөр АНУ-ын 18-аас дээш насны, сонгууль өгөх бүртгэлтэй иргэд саналаа өгнө. Мужууд нь өөр өөрийн сонгуулийн хуультай.

АНУ-ын иргэд ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчдийн төлөө саналаа өгснөөр Сонгогчдын коллеж хэмээх үйл явцад өөрсдийн мужийг төлөөлөх төлөөлөгчдийг сонгож буй юм. Муж бүрт хүн амын тооноос хамаарч тодорхой тооны төлөөлөгч хуваарилдаг бөгөөд Монтана, Аляск зэрэг мужууд 54 төлөөлөгчтэй аж. Бараг бүх мужийн хувьд хамгийн олон санал авсан нэр дэвшигч тухайн мужийн бүх төлөөлөгчийн санал авдаг байна.

Сонгогчдын коллеж нь нийт 538 төлөөлөгчтэй. Нэр дэвшигч нийт төлөөлөгчийн олонхийн саналыг авахын тулд хангалттай тооны мужид ялалт байгуулах, эсвэл хамгийн багадаа 270 төлөөлөгчийн санал авах шаардлагатай.

Мужийн төлөөлөгчдийн тоо тус мужаас Конгресст суугаа төлөөлөгчдийн тоотой тэнцэнэ. Конгресс дахь Төлөөлөгчдийн танхим 435 гишүүнтэй бол Сенатын танхим 100 сенатчтай. Нийлээд 535 бөгөөд АНУ-ын нийслэл Вашингтон Ди Си нь муж биш ч гурван төлөөлөгч нь нэмэгдээд 538 болдог байна.

Америкчууд энэ онд АНУ-ын Төлөөлөгчдийн танхимын 435 гишүүн, АНУ-ын Сенатын 1/3-ийг сонгоно. Мөн энэ жил мужийн төлөөлөгчдийн, нийтийн сургуулийн удирдах зөвлөл болон орон нутгийн бусад албан тушаалтнуудын сонгууль болж буй юм.

 Өдөрлөгийн үеэр зочид, төлөөлөгчид АНУ-ын сонгуулийн санал хураалтын үйл явцын талаар ямар мэдээлэл, санал бодолтой байгаа талаар сонирхлоо.

“АНУ АЗИЙН БҮС ДЭХ АРДЧИЛЛЫН ТҮНШ МОНГОЛ УЛСТАЙ ТУУШТАЙ ХАРИЛЦААТАЙ ХЭВЭЭР БАЙХ БОЛНО”

АНУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Ричард Л.Буанган:

-Юуны өмнө АНУ-ын 47 дахь ерөнхийлөгчийн сонгуулийн санал хураалтын өдрийн мэнд хүргэе. Энэ удаагийн сонгуулийн онцлог юунд байна вэ?

-Баярлалаа. Өнөөдөр АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгууль төдийгүй Сенат, Конгрессийн гишүүдийг, зарим муж, хотууд захирагчаа сонгож байна гээд бүх шатны эрх баригчдыг сонгох сонгууль болж байгаа учраас бид ерөнхий сонгууль гэж нэрлэдэг. Дөрвөн жилд нэг удаа болдог. Өнөөдөр Америкийн ардчиллын хүч чадлыг тод харууллаа. Бид АНУ-ын бүх нийтийн сонгуулийн мөчүүдээс Монголын болон олон улсын нөхөдтэйгөө хуваалцсандаа маш их баяртай байна. Бидэнтэй нэгдэж, ардчиллын үйл явцыг тэмдэглэсэн бүх хүмүүст баярлалаа.

-Хоёр орны харилцаанд та чухал үүрэг гүйцэтгэж байгаа хүний нэг. АНУ-ын 47 дахь удаагийн ерөнхийлөгчийн сонгууль Монгол, Америк хоёр орны харилцаанд ямар нааштай үр дүн авчрах бол. Та энэ талаарх бодлоосоо хуваалцахгүй юу?

-Баярлалаа. Түүхийн хувьд манай хоёр орны харилцаа маш бат бөх байсаар ирсэн. Бидний хувьд өндөр түвшний харилцан айлчлалууд байнга давтамжтайгаар явагдаж байсан. Иргэд хоорондын харилцаанаас эхлээд бүх салбарт харилцаа, хамтын ажиллагаа тасралтгүй үргэлжилсээр ирсэн. Энэ нь дипломат харилцаа тогтоосноос хойш тогтоосон 35 жилийн хугацаанд Бүгд найрамдахчууд төр барьсан ч бай, Ардчилсан намынхан төр барьсан ч адилхан явж ирсэн. Тийм учраас Монгол Улстай харилцах харилцаанд аливаа нэгэн намын нөлөө, харъяалал гэсэн зүйл огт байхгүй. Бидний бодлого Азид тууштай хэвээрээ байна. Түүнээс гадна Азийн бүс дэх ардчилсан түншүүд, түүний дотор Монгол Улстай бид тууштай харилцаатай хэвээр байх болно.

“БИД ЕРӨНХИЙЛӨГЧ, КОНГРЕССЫН ГИШҮҮД, МУЖ БОЛОН ХОТУУДЫН ГОЛ ТӨЛӨӨЛЛҮҮДЭЭ СОНГОЖ БАЙНА”

АНУ-ын ЭСЯ-ны Олон нийттэй харилцах албаны дарга Молик Д.Бэркана:

-АНУ-ын 47 дахь ерөнхиийлөгчийг сонгох сонгуулийн санал хураалтын явцын талаар мэдээлэл өгөхгүй юү? 

-“Өдрийн сонин”-ы хамт олонд манай сонгуулийн өдөрлөгийн арга хэмжээнд оролцож байгаад маш их баярлалаа. Бидний энэхүү арга хэмжээнд залуучууд түлхүү оролцож байгаад их баяртай байна. Санал хураалтын үр дүнгийн талаар хэлэхэд эрт байна. Энд байгаа дэлгэц дээр Сонгогчийн коллежийн үйл явцын яг одоогийн мэдээллийг харуулж байна. Одоогийн байдлаар санал хураалтын дүн тал хувь нь гараад байна.

-Америкчуудын хувьд сонгуульд оролцох идэвх нь өндөр байна уу?

-Гэр бүл, ойр дотныхны мэдээлж буйгаар, иргэд энэ жилийн сонгуулийг маш их сонирхож, урд урдынхаасаа илүү их идэвхтэйгээр саналаа өгч байгаа юм байна.

-Ерөнхийлөгчийн сонгуульд эмэгтэй нэр дэвшигч оролцож байгаа нь дэлхийн анхаарлыг татаж байна. Та энэ удаагийн сонгуулийн онцлогийн талаар юу хэлэх вэ?

-Миний хувьд энэ сонгууль дөрвөн жилд болдог л үйл явц, болдгоороо болж байна л гэж бодож байна. Бид Ерөнхийлөгчөө сонгоод зогсохгүй, Конгрессын гишүүд, мөн муж болон хотууд гол төлөөллүүдээ сонгож байгаа юм.

-Та энэ чухал мөчид Монгол Улсад ажиллаж байна. Ерөнхий сонгуульдаа урьдчилж саналаа өгсөн үү?

-Би Вашингтон мужид харъяалагддаг. Манайд мужид нэлээн эрт сонгуульд оролцож, саналаа өгөх эрх нэлээн эрт нээгдсэн. Би саналаа гурван долоо хоногийн өмнө и-мэйл захидлаар хүргүүлсэн.

-Тэгэхээр сонгуульд саналаа өгөх олон эрх байх нь, тийм ээ?

-Ямар ч байсан 2-3 янзаар саналаа өгөх боломжтой. Миний өсөж төрсөн Ориган мужид бүх сонгогчийн саналыг шуудангаар авдаг. Зарим газар и-мэйлээр саналаа өгч болж байхад зарим нь өөрийн биеэ очиж сонгуульдаа оролцох бүрэн боломжтой.

-Монгол Улсад товчхон хэлбэл, илүү олон санал авсан нь ялдаг. АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгуулийн ялагч бүх мужийн сонгуулийн үр дүн гарсны дараа тодрох бил үү?

-Америкийн сонгуулийн процесс багагүй ярвигтай. Зарим америкчуудад ч энэ процессыг ойлгох хэцүү байдаг. АНУ-ын хувьд муж бүр сонгуулийн хуулийнхаа дагуу саналаа тоолж, дүнгээ нэгтгээд зарладаг тогтолцоотой. Түүний дараа Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялалт байгуулсан нэр дэвшигч тодорно.

“ХОЁР ДАХЬ УДААГАА ЕРӨНХИЙЛӨГЧӨӨР СОНГОГДСОН ТҮҮХ ДАВТАГДАХ МАГАДЛАЛТАЙ БАЙНА”

УИХ-ын гишүүн Д.Цогтбаатар:

-АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн санал хураалтын үйл явцыг ажиглахад танд ямар бодол төрж байна вэ, түүнээсээ хуваалцахгүй юу?

-Мэдээллээс хараад, Трамп ялах юм болов уу гэж бодоод зогсож байна. Америкийн түүхэнд 1800 онд Ерөнхийлөгчөөр нэг хүн хоёронтаа сонгогдож байсан юм билээ. Хоёр дахь удаагаа ерөнхийлөгч болсон түүх давтагдах магадлалтай байна.

-Трамп ялбал ам.долларын ханш чангарч, Азийн валютууд суларна гэсэн мэдээлэл бий. Америкийн энэ удаагийн сонгууль Монгол Улсад ямар байдлаар нөлөөлөх бол? 

-Зөвхөн Монгол талаасаа гэж харвал, Трамп гарвал манай урд талын хөрштэй асуудал өрнөж магадгүй. Урд нь өрнөж байсан түүхтэй шүү дээ. Дам нөлөө нь бидэнд жаахан сөргөөр нөлөөлж болзошгүй. Одоо байгаа цэнхэр бодлого энэ чигээрээ явбал хойд хөршид өрнөөд байгаа үйл явдал дамаараа нөлөөлнө. Бид том тоглогч биш шүү дээ. Хэн ч сонгуульд ялсан бай цаашдын үйл ажиллагаа бидэнд тус дэмтэй байгаасай гэж залбирч байна. Тэрнээс аль нэг нь гараад, манайд байдал сайжраад, зээлжих зэрэглэлийг сайжруулаад, зээл тусламж өгөх асуудал мэдээж хэрэг тусдаа. Засгийн газар хамтарч ажиллана. Одоо манай дээр хэрэгжих хамгийн том, усны төсөл Мянганы сорилтын сан дээр явж байна. Хувь хүний талаасаа энэ төсөл батлагдаад хэрэгжээд явбал зөв гэж бодож байна.

“МОНГОЛЧУУДЫН ХУВЬД АНУ РУУ ЯВЖ СОНГУУЛЬ
АЖИГЛАХ БОЛОМЖ ТЭР БҮР БАЙДАГГҮЙ”

Иргэдийн оролцооны нэгдэл намын дарга Ц.Оюунгэрэл

-Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үйл явцыг ажиглаад, танд ямар бодол төрөв?

-Миний хувьд хоёр нэр дэвшигчийн аль нь ч гарсан Монгол Улстай харилцаа сайн хэвээрээ байна гэж итгэж байна. Энэ жилийн сонгууль ширүүн өрсөлдөөнтэй байгаагаараа үзүүштэй болж байна. Монгол Америкийн хооронд 1989 онд дипломат харилцаа тогтсон. Манайд 1990 онд Ардчилсан хувьсгал ялсан. 1989 оноос хойш хоёр улс сонгуулийн явцыг харилцан ажиглах гэж үзсэн. Манай сонгууль бүрийг АНУ-ын ажиглагчид ирж ажигладаг. Манай монголчуудын хувьд Америк руу явж ажиглах боломж тэр бүр байдаггүй. Одоо сонгуулийн санал хураалтын үйл явцыг дэлгэцээр шууд дамжуулж, хөндлөнгөөс ажиглах боломжтой болж байгаа нь надад сонирхолтой санагдаж байна.

-Бидэнд энэ сонгуулиас сурах зүйл юу байна вэ?

-Трамп, Харрис хоёр өнөөдөр сонгуулиа өгч байна. Тэгэхэд өчигдөр оройны 24 цаг хүртэл сурталчилгаагаа хийлээ. Манайд 24 цаг боллоо, сурталчилгаа дууслаа гээд амыг нь үдчихдэг шүү дээ. Тийм юм байхгүй байна. Эд нар өнөөдөр ч бараг сурталчилгаагаа хийгээд л байх шиг харагдаад байна. Тэгэхээр үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, өөрөө өөрийгөө сурталчлах, дэмжигчид нь хоорондоо чөлөөтэй мэдээллээ сонгох асуудал ямар ч хорио саадгүй байх шиг байна. Дээр нь CNN, Fox news гээд хоёр мэдээллийн эх сурвалжийг бид харж байна. Хоёр өөр байр суурьтай телевизийн мэдээг харахад урьдчилсан санал хураалтын дүнг эхнээсээ санал асуулгаар аваад, мужийн хорооны баталгаажсан мэдээлэл, иргэдээс авсан санал асуулгыг зэрэгцүүлж тавиад, шууд танилцуулаад байна. Энэ нь манайд бас байхгүй эрх чөлөө байна.

“АНУ-ЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН СОНГУУЛЬ ДЭЛХИЙН УЛС ТӨР, ЭДИЙН ЗАСАГ, ОЛОН УЛСЫН ХАРИЛЦААНД ӨНДӨР НӨЛӨӨТЭЙ”

Төслийн Удирдлагын Институт (PMI)-ын ерөнхийлөгч Б.Түмэнцогт:

-Сонгуулийн үйл явцын талаар та юу хэлэх вэ?

-АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль зөвхөн АНУ-ын сонгууль биш, дэлхийн улс төр, эдийн засаг, олон улсын харилцаанд өндөр нөлөөтэй сонгууль. Эдийн засгийн бодлого, ажил олголт, үнийн өсөлт, инфляци гэсэн хэдэн асуудалд төвлөрч байх шиг байна. Хоёрдугаарт, цагаачлалын бодлого. Нэлээн хатуу байр суурьтай байх шиг байна. Мөн эмэгтэйчүүдийн үр хөндөлтийн асуудал яригдаж байна. Муж болгон хууль тогтоомжоор шийдэх үү, эсвэл тухайн хүн өөрийн эрхээр шийдэх үү гэдэг асуудал байна. Мөн гадаад бодлого. Бүс нутгийн аюулгүй байдал, жишээлбэл, Орос, Украины дайны санхүүжилт, НАТО-гийн асуудал байна. Зарчмын байр сууриуд арай өөр боловч ерөнхийдөө бүгд орвонгоороо эргэх асуудал байхгүй. Нэр дэвшигчдийн саналын зөрүү ойролцоо л гарах юм шиг байна.

-Энэ сонгуулийн үр дүн манай улсын эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөх бол?

-Нэг үе глобальчлал гээд бүх юм нээлттэй байх ёстой гэсэн бодлого явсан. Трамп “Make America again great” гэж гарч ирсэн. Тиймээс үндэснийхээ үйлдвэрлэгчдийг дэмжсэн бодлого явах чиг хандлагатай байна. Хятадтай худалдааны дайнтай холбоотойгоор Хятадаас орж ирж байгаа импортын бараанд өндөр татвар тавих ч юм уу. Ингэснээр бусад орнуудын импорт, тухайлбал Монгол Улсын эдийн засагт дам нөлөөлөх боломжтой.

“АНУ-Д ЕРӨНХИЙЛӨГЧ 11 ДҮГЭЭР САРД СОНГОГДСОН Ч ИРЭХ ОНЫ НЭГДҮГЭЭР САРД АЖИЛДАА ОРДОГ”

Фулбрайт хөтөлбөрийн англи хэлний багш Майя Алболд:

-Төрийн тэргүүнээ сонгох энэ чухал өдөр та саналаа хэрхэн өгсөн бэ?

-Би бүр есөн сард сонгуульд оролцохоор бүртгүүлээд, саналын хуудас ирэнгүүт ЭСЯ дээр ирээд саналаа өгч, шуудангаар илгээсэн.

-Энэ сонгуулийн үр дүн ямар байгаасай гэж хүсэж байна вэ?

-Нэр дэвшигчдийн санал маш ойрхон гарах байх гэж бодож байна. Төлөөлөгчдийн танхим, Конгресс маань БНН руу илүү чиглэх болов уу.

-Монгол Улсад хоёр ч сонгууль болсон. Та сонирхож үзэв үү? Ямар бодол төрсөн бэ?

-Сонгуулийн дараа Монголд ирсэн. Гэхдээ миний ажигласнаар Монголд сонгууль маш хурдан явагддаг юм билээ. Үр дүн нь орой гэхэд бараг шууд гардаг. Мөн шинээр сонгогдсон Засгийн газар, УИХ, гишүүд нь маш хурдан ажилдаа орчихдог юм байна. Америкт бол Ерөнхийлөгч сонгогдсон ч нэгдүгээр сард ажилдаа ордог. Миний харснаар ХҮН нам гэж нам гарч ирээд, залуучуудаа дэмжих уриатай байгаа нь маш их таалагдаж байна.

-Та хоёр нэр дэвшигчээс хэнийг Ерөнхийлөгч болоосой гэж бодож байна вэ?

-Камала Харрисыг дэмжиж байгаа. Тэрбээр гэр бүл төлөвлөлтийн асуудал, үр хөндөлтийн асуудлыг гарган тавьж байгаа Би Флорида мужаас ирсэн. Тэнд энэ асуудал хурцаар тавигддаг.

ДОНАЛД ТРАМП СОНГУУЛЬД ЯЛСНАА ЗАРЛАЛАА

Дугаар шилжих мөчид АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгуульд Бүгд Найрамдах намаас нэр дэвшигч Дональд Трамп Флорида муж улсад баярлаж хөөрсөн дэмжигчдэдээ хандаж үг хэлж, сонгуульд ялснаа зарлав. Тэрбээр сонгуулийн дүн хаашаа ч эргэх магадлалтай Пенсильвани, Хойд Каролина, Жоржиа муж улсуудад илүүрхсэнээр Камала Харрисын ялах магадлал эрс багассан байна.

Д.Трамп 2020 оны сонгуульд Жо Байденд ялагдсаны дараа Цагаан ордны тэргүүнээр дахин сонгогдож буй нь ер бусын үйл явдал болох юм.

Сонгуульд ялалт байгуулсан нэр дэвшигч 2025 оны нэгдүгээр сараас эхлэн дөрвөн жилийн хугацаанд Цагаан ордонд сууж, АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг хашна. Америкийн Ерөнхийлөгч хууль сааначилж, батлах эрхтэй ч ихэнх тохиолдолд Конгрессын дэмжлэг авах шаардлагатай болдог. Тэрбээр дэлхий дахинд АНУ-ыг бүрэн төлөөлж, гадаад бодлогыг бие даан хэрэгжүүлэх эрх үүрэгтэй юм.

 

Д.ЭРДЭНЭТУЯА

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Жавхлан: Хувийн хэвшлээ эрчим хүч, дэд бүтэц, татварын бодлого, хүүгийн татаас зэргээр дэмжиж өгөх ёстой DNN.mn

Сангийн сайд Б.Жавхлантай ярилцлаа.

-УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэн, Д.Энхтүвшин, Ж.Баярмаа, Б.Түвшин нар ирэх оны төсвийн төслийг эргүүлэн татах шаардлагыг хүргүүлсэн. Тэгэхээр цаг хугацааны хувьд ийм боломж бий юу. Үүн дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Энэ жил цоо шинэ цагалбараар есдүгээр сарын 1-нд Засгийн газар 2025 оны төсвөө өргөн барьсан. Үүнээс хойш ажлын хэсэг байгуулагдаж байнгын хороод, УИХ дээр нийтдээ 65 хоног хэлэлцэгдсэн. Өөрөөр хэлбэл, УИХ дээр ийм хугацаанд байсан гэсэн үг. Тэгэхээр ийм асуудлаа өмнө ярьж болох өчнөөн хоног байсан. Ирэх оны төсөвтэй холбоотой бид олон ч хэлэлцүүлэг хийсэн. Гэтэл аравдугаар сарын 1-нд байгуулагдсан ажлын хэсэг дэгийн дагуу ажилласан, ингээд хоёрдугаар хэлэлцүүлэг болсны дараа хуулиа хамгийн сайн мэддэг, дэгээ хамгийн сайн барьж байх ёстой хүмүүс, нэр бүхий гишүүд маань ийм зүйл гаргаж байгаад харамсаж байна. Өмнөх парламентуудын үед гишүүдээс ийм санал гаргадаг л байсан. Гэхдээ хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн дараа гаргаж байгаагүй. Бараг анхны тохиолдол нь энэ болж байгаа байх.

-Соёлын яамны төсөв дээр байгаа 18 тэрбум төгрөг нэлээд асуудал дагуулж байна?

-Тийм, тоог ярихаасаа өмнө агуулгыг нь ярих ёстой. Өөрөөр хэлбэл, хуулиа ярих ёстой юм. Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хууль гэж сая хавар батлагдсан. Энэ хуулийн наймдугаар бүлэгт дөрвөн заалт бий. Эдгээр заалт дээр 16-18 насны өсвөр үеийнхэнд зориулсан ваучерыг төрөөс даана гэчихсэн байгаа. Хэрвээ уг хуулийн үзэл баримтлал нь буруу гэж үзэж байгаа бол гишүүд хууль санаачлах эрхтэй. Энэ удаад ингээд тоотой нь ноцолдоод өнгөрлөө гэхэд хойтон энэ хуулиараа дахиад л орно шүү дээ. Харин агуулгаараа буруу гэж байгаа бол тухай хуулийг хүчингүй болгох, шинэчилсэн найруулга хийх зэргээр ажил хэрэгч хандах ёстой.

-Эдгээр гишүүд ирэх оны төсвийн урсгал зардлаас 3.6 их наяд төгрөгийг танах боломжтой гээд байгаа шүү дээ?

-Би дахиад хэлье. Тоотой биш агуулгатайгаа ноцолдох 65 хоногийн хугацаа тэдэнд байсан. Өнгөрсөн хугацаанд энэ талаар ерөөсөө яриагүй. Ажлын хэсэг дээр 3.6 их наяд төгрөг гэсэн тоог огт гаргаж тавиагүй. Яагаад хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн ард энэ бүхнийг яриад байгаа вэ гэдэг л өөрөө асуудал. Буруу зөрүү зүйл байгаа бол тэр талаар нь илэн далангүйгээр хуулийнх нь хугацаанд ярилцах ёстой. Тэгэхгүйгээр гуравдугаар хэлэлцүүлэгт тулгаж ирээд, төсвөө батлах ёстой арваннэгдүгээр сарын 15-ны өдөр гэсэн хуулийн заалттайг мэдсээр байж ингэж байгаад би гайхаж л байна.

-Төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр хоёр болон түүнээс дээш сонгогдсон гишүүдийн зүгээс таван тэрбум төгрөгийн асуудал ярилаа гэсэн. Үнэхээр ийм зүйл болсон юм уу. Ноднин жил гурван тэрбум байсан нь өсөөд таван тэрбум болчихсон байна гээд шуугиад байсан шүү дээ?

-Тийм санал гаргасан гишүүдээ би буруутгамааргүй байна. Өмнө нь 76 тойрог байхад жил бүр л ийм хандлага гардаг байсан. Гишүүд чинь өөрөө үүрэгтэй шүү дээ. Тойрогтоо бүтээн байгуулалт хийх, хөрөнгө оруулалт татахын тулд бараг уралдаан болдог байсан. Харин 126 гишүүнтэй болсноор гишүүдийн хандлага их зөв байна гэж би харж байгаа. Засгийн газраас оруулж ирсэн бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал дээр суурилсан хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалт дээр их зөв хандлага гарсан. Гишүүдийн дийлэнх олонх нь дэмжсэн байгаа. Тийм болохоор ирэх дөрвөн жилд бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал амжилттай явах юм байна гэсэн бүрэн итгэлийг авсан.

-Засгийн газрын 14 мега төслөөр халхавчилсан үр ашиггүй зардлууд их байна гэж яриад байгаа. Гадаад томилолт, зочин хүлээж авах зардал дөрөв дахин өссөн гэсэн. Яагаад ингэж их өсөөд байгаа юм бэ?

-Зардал өсч байгаа асууд лыг бодит байдалтай нь задалж авч харах хэрэгтэй. Гадаад томилолтын зардал 2021, 2022 онтой харьцуулахад нэмэгдэхээс аргагүй. Тэр үед чинь хил хаагдчихсан, бүгдийг нь цахимаар хийдэг байсан. Тэр бүү хэл дотоод томилолтуудаа ч зогсоож байсан үе шүү дээ. Үнэ өртөг ч нэмэгдлээ. Манай улсын гадаад харилцаа эрс өргөжин тэлж байна. Үүнтэй холбоотой өсөлтүүд байна. Мөн урсгал зардал өссөн гурван шалтгаан л байгаа. Хамгийн том шалтгаан буюу 60 хувийг эзэлж байгаа нь тариф, хүн амын өсөлт, цалин байна. Мөн хууль дагасан зардлын өсөлт 20 хувь байгаа. Түрүүн дурдсан Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хууль дээр гарч байгаа өөрчлөлт бол нэг жишээ нь. Үүнээс гадна маш олон хууль бий. Нийгмийн даатгалын тухай хууль дээр долоон жилийг таван жил болголоо. Маш их ачаалал авч байна. Он гараад хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдэнэ. Нийгмийн даатгал дээр бид чинь хуримтлалын тогтолцоо руугаа шилжиж хоёр хувийг шууд хадгалдаг болж байгаа. Энэ л гэхэд шууд 300 тэрбум төгрөг болж байх жишээтэй. Мөн Цагаан алт, Шинэ хоршоо, Хүнсний хувьсгал гэсэн үндэсний томоохон хөтөлбөрүүд жил ирэх тусам маш их өргөжиж, тэлж байна. Ингэхээс ч өөр арга байхгүй. Үүнээс гадна хөрөнгө оруулалтууд жил ирэх тусам нэмэгдэнэ.Өнөөдөр хувийн хэвшил нэг томоохон бүтээн байгуулалт хийх, хороолол барих гэхээр бид эрчим хүчийг нь өгч чадахгүй болж ирж байна. Тийм болохоор эрчим хүчнийхээ бүтээн байгуулалтуудыг хийе. Хувийн хэвшлийнхэн хөрөнгө оруулалт хийхэд өртгийг нь хамгийн их бууруулж өгдөг, хөгжлийн хурдыг нь нэмдэг зүйл бол зам, тээвэр ложистик. Тийм учраас энэ хоёрыг хамгийн түрүүнд хийх ёстой. Энэ шинэ хандлагыг ч гишүүд маань хүлээж авч дэмжсэн. Цаашдаа ч дэмжээд явах байх гэж бодож байгаа.

-Ирэх оны төсөв дээр хувийн хэвшлээ дэмжсэн зүйл хэр их байна вэ гэдгийг хүмүүс их асууж, сонирхож байгаа. Энэ тал дээр юу хэлэх вэ?

-Хувийн хэвшлийг дэмжинэ гэхээр их хэмжээний татаас өгдөг халамжийн байдалтай байж болохгүй. Хүмүүс энэ тал руу нь гуйвуулж асуугаад байдаг. Харин бид хувийн хэвшлээ эрчим хүч, дэд бүтэц, татварын бодлого, зээлийн хүүгээр нь хангаж, дэмжиж өгөх ёстой. Энэ бүх зүйл бүгдээрээ энэ удаагийн төсөв дээр орж ирсэн байгаа. Боловсруулах үйлдвэр дээр салбар харгалзахгүйгээр татварын бодлогоор дэмжье гэж байна. Бүсчилсэн хөгжил дээр ялгаатай татварын бодлогуудаа явуулна. Энэ бүхэн чинь хувийн хэвшлүүдээ дэмжиж байгаа маш том бодлогын шилжилт байхгүй юу. Түүнээс биш хувийн хэвшлээ дэмжиж байна гээд халамжийн бодлого явуулж болохгүй.

-Ирэх онд инфляцийн түвшинг ямар байхаар төсөөлж байна вэ?

-Өнгөрсөн дөрвөн жил ковид болон ковидын дараахь эдийн засгаа сэргээх, тогтворжуулах хүнд сорилтын жилүүд байлаа. Харин ирэх дөрвөн жил бол хөгжлийн жилүүд байна гэж харж байгаа. Гэхдээ аливаа хөгжил тэлэлтийн эрсдлийг дагуулдаг. Бид тэлэхгүйгээр бүх зүйлээ хумиад боломжуудаа алдаад суух уу. Эсвэл тэлэлтийн эрсдлээ шингээгээд, түүндээ таарсан төсөв, мөнгөний бодлогоо гаргаад явах уу гэдэг нь сонголтын л асуудал. Бид амаргүй замыг нь сонгосон, бид хөгжлийн төлөө зорино. Харин хөгжил нь хүртээмжтэй, ил тод, иргэн бүрд хүрсэн байх учиртай.

-Сүүлийн хэдэн өдөр валютын ханш чангарч байх шиг байна. Үүнийг юутай холбож тайлбарлах вэ?

-Би үүнийг улирлын эффект гэж харж байгаа. Манайх чинь бүтээн байгуулалтын улирал багатай улс. Тийм болохоор гурав, дөрөвдүгээр улиралд гүйцэтгэл шахагдаж гардаг. Үүнтэй холбоотой л гэж харж байгаа.

-Манай улсын эдийн засаг уул уурхайгаас хэт хамааралтай. Харин эдийн засгаа солонгоруулна гээд олон жил ярьж байна. Ирэх оны төсвийн орлого дээр ингэж солонгоруулах талын ямар зүйл байна вэ?

-Уул уурхайгаас хамааралтай орлого эмзэг байгааг бид бүгдээрээ хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Харин үүний эсрэг юу хийх вэ гэвэл хувийн сектороо л дэмжих ёстой. Тийм болохоор одоо эцсийн бүтээгдэхүүн гаргадаг болох тал дээр л анхаарах хэрэгтэй. Одоо бидэнд эрчим хүчний түүхий нүүрс экспортлох 10 жилийн л хугацаа байна. Энэ хугацааны дараагаар бид тултал боловсруулаад эцсийн коксжих нүүрс гаргадаг л болох хэрэгтэй юм.

-Энэ 10 жилийн хугацаанд бид яриад байгаа том төслүүдээ гараанаас гаргаж, хөдөлгөж чадах болов уу?

-Яриад байгаа энэ 14 мега төсөл гэдэг чинь үүнийг л дэмжиж байгаа дэд бүтцийн төслүүд шүү дээ. Хилийн нэвтрэн өнгөрөх чадвар, эрчим хүчний эх үүсвэрүүдээ нэмэгдүүлэх, зам харилцаагаа нэмэх төслүүд юм. Тийм учраас би чадна гэж харж байгаа. Энэ төсөв маань ч ийшээ зориглож байгаа юм. Гэтэл төсөв дээр янз бүрийн нэр зүүж байгаад дэгээдэж унагаах юм бол энэ 14 төсөл маань ёстой жинхэнэ цаасан дээрээ л үлдэнэ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

А.Итгэлт: Хүмүүс хөдөлмөрлөөд олсон мөнгөө амар хялбар аргаар өсгөх сонирхолтой байгаа учраас цахим залилангийн хохирогч болж байна DNN.mn

Манай улсад сүүлийн зургаан сарын байдлаар телеграм залилантай холбоотой нийт 619 гэмт хэрэг бүртгэгдэж, иргэдэд 10.3 тэрбум төгрөгийн мөнгөн хохирол учирсан байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиглэлээр Цагдаагийн ерөнхий газар холбогдох байгууллагуудтай хамтран, шат дараалсан ажил, арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Үүнтэй холбогдуулан ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын ахлах мэргэжилтэн, Цагдаагийн ахмад А.Итгэлттэй ярилцлаа.

-Сүүлийн үед иргэд яагаад телеграм платформыг их ашиглан, цахим залиланд өртөх нь нэмэгдэж байна вэ?

-Энэ оны долдугаар сараас эхлэн Цагдаагийн байгууллагад гар утасны телеграм аппликэйшнийг ашиглан “цагийн ажил буюу даалгавар биелүүлэх, мөнгө өсгөж өгнө” гэсэн зарын дагуу мөнгө байршуулж, залилуулсан гэх гомдол, мэдээлэл нэмэгдэж байна.

Сүүлийн дөрвөн сарын хугацаанд 619 гэмт хэрэг бүртгэгдэн, шалгагдаж байна. Эдгээр иргэдэд нийт 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хохирол учраад байгаа юм. Бусад платформуудаас яагаад онцлоод ашиглаад байна вэ гэвэл, нууцлалын хувьд дэлхий нийтэд хамгийн өндөр агууламжтай платформуудын нэг.

Монголчууд яагаад идэвхтэй ашиглаад байна вэ гэвэл, цахим орчинд залилан мэхлэх гэмт хэрэг үйлдэж байгаа хүмүүсийн гол хийж байгаа зүйл нь “ажил сонирхож байна уу, цагийн ажил байна, мөнгийг тань өсгөөд өгье” гэх мэт холбоосоор дараад ороход телеграм платформ руу нэвтэрч орох зааврыг нь явуулдаг. Тэгэхээр ухаалаг утас барьж байгаа хүн тэр зааврыг нь дагахад л уг платформ автоматаар утсан дээр сууна гэсэн үг. Телеграм нь бусад харилцааны системүүдтэй “messenger, we chat, viber гэх мэт” адилхан учраас иргэд их ашиглаад байгаа юм.

-Цахимаар даалгавар биелүүлээд мөнгөө өсгөх залилан нь хэрхэн явагддаг юм бол?

-Телеграм руу нэвтрээд, мөнгийг нь өсгөж өгч байгаа зүйл нь хиймэл оюун ухаан юм. Телеграм даалгаврыг үе шатаар биелүүлээд дараа, дараагийн даалгаврыг биелүүлснээр мөнгөө нэмэгдүүлж авах боломжтой гэж төөрөгдүүлдэг. Хэрэв даалгаврыг биелүүлээгүй, эсвэл дундаас нь зогсоовол систем таны цэнэглэсэн баримтыг шалгах боломжгүй болж төлбөр тооцоо, бонус мөнгө, буцаан олголт зэргийг танд өгөх боломжгүй гэх зэргээр шахалтад оруулдаг. Жишээ нь, 80 мянгаас эхэлж ороод, тэр нь 160 мянга болоод өсчихвөл мөнгөө авч болно.

Мөн авахгүйгээр 320 мянга болгож өсгөх боломжтой. Гэхдээ өмнөхөөс хоёр, гурван даалгавар илүү биелүүлэх ёстой гэх мэтээр залилдаг. Монголчуудын интернэтээр худалдан авалт хийдэг онлайн шопууд бараагаа сурталчилдаг системтэй. Түүнийг нь ашиглаад мөн залилдаг. Ингэж явсаар байгаад их хэмжээний хохирол бий болдог. Иргэд мөнгө олох гэж орсон байж, яагаад мөнгө өгөөд байна гэдгийг бодох ёстой. Мөн албан ёсны ажил хийлгээд байгаа хэрнээ яагаад хувь хүний дансаар аваад байна гэдгийг сайтар нягтлах хэрэгтэй. Залилуулаад хохирсон иргэд “монгол хүний данс байсан, цагдаад хэлээд мөнгөө олоод авчихна” гэж бодоод байдаг. Үгүй юм аа. Монгол хүний нэртэй данс байсан хэдий ч тэр хүн тантай адилхан ажилд ороод, давхар залилуулаад байгаа гэсэн үг. Тэр хүн нь таны явуулсан мөнгийг орж ирэхэд нь нэгээс хоёр минутын дотор цааш өөр данс руу гаргаж байх ёстой. Тэгснийхээ хүчинд мөн урамшуулал авч байгаа.

-Иргэд цахим орчинд танихгүй хүнд хувийн мэдээллээ тарааснаар өөрсдөө гэмт хэргийн хохирогч болоод үлдэх тохиолдол их гардаг байх?

-Ямар нэгэн байдлаар регистрийн дугаар, интернэт банкны нэвтрэх нэр, нууц үг гэх мэт хувийн мэдээллээ бусдад битгий өгөөч ээ гэж хэлмээр байна. Эдгээр хувийн мэдээлэл чинь таны аюулгүй байдал, нууцыг чинь хадгалах ёстой болохоос биш хэн нэгэнд тараах зүйл биш юм. Жишээ нь, хувийн мэдээллээ өгснөөр интернэт банкаа ашиглах боломжгүй болно. Улмаар данстай холбоотой утасны дугаар, бүх мэдээллийг нь өөрчлөөд нэр дээр чинь зээл авчихна. Өөрөө ч мэдээгүй байж байтал банкны найдваргүй зээлдэгч болчихсон байдаг. Ямар нэгэн байдлаар өөрийнхөө хувийн мэдээллийг бусдад дамжуулбал, тэр хүнийг санхүүжүүлж байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Тийм учраас хувийн мэдээллээ хэн нэгэнд битгий өгөөч ээ гэж хэлмээр байна.

-Иргэд цахим ажил хайж байх үедээ хуурамч хаягийг хэрхэн таньж болох вэ?

-Иргэд цахим ажил хайхдаа тухайн зарыг байршуулсан хаягийг ямар хаяг байна гэдгийг сайтар нягтлах хэрэгтэй. Хуурамч хаяг руу ороод харахад арваас хорин найзтай, зураг нь өөрийнх нь биш байдаг. Хэзээнээс эхэлж ашиглаж эхэлсэн байна гэдгийг нягталж харах ёстой. Мөн гэртээ сууж байгаа ээж нар маань мөнгийг нь өсгөж өгье гэсэн заруудад итгээд залилуулах тохиолдол гардаг. Өөрийнхөө хуримтлуулсан мөнгөө үр хүүхэд, гэр бүлдээ зарцуулах байтал цахим залилангийн хохирогч болоод үлддэг. Тийм учраас хуурамч хаягийг маш сайн нягтлах хэрэгтэй байна.

-Сүүлийн дөрвөн сард цахимаар залилуулж байгаа иргэдийн дийлэнх нь дээд боловсролтой, төрийн болон хувийн байгууллагад ажилладаг иргэд байсан?

-Өмнө нь Монгол Улсад гарч байсан цахим гэмт хэргийн хохирогчид ихэнх нь боловсролын түвшин доогуур, бүрэн дунд боловсролтой иргэд байсан. Гэтэл сүүлийн үед эсрэгээрээ дээд боловсролтой, ажил мэргэжилтэй, 35-44 насны ажил төрөл хийдэг, өөрөөр хэлбэл санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрсэн хүмүүс байна. Яагаад гэвэл эдгээр хүмүүс хөдөлмөрлөөд олсон мөнгөө амар хялбар аргаар өсгөх сонирхолтой байгаа учраас цахим залилангийн хохирогч болж байна.

-Иргэдэд нийт арав гаруй тэрбум төгрөгийн хохирол учирсан. Хохирлыг барагдуулах тал дээр ямар хүндрэл учирч байна?

-Цагдаагийн байгууллагаас мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулж байна. Хохирсон иргэд маань цаг хугацаа алдаж байна. Бүртгэгдсэн залилах гэмт хэрэгт 976 дансаар мөнгөн гүйлгээ хийгдсэн нь тогтоогдсон. Тухайн хүний шилжүүлсэн мөнгө нөгөө данснаасаа гараад олон улсын крипто бирж, бооцоот болон мөрийтэй тоглоомын сайтуудаар дамжин гадаад улсын хяналтгүй бүс рүү шилжиж байгаа нь илэрсэн. Цаг хугацаа алдаагүй мэдээлэл өгсөн иргэдийн хувьд монгол данснаас гарч амжаагүй мөнгийг арилжааны банктай хамтарч ажиллаад битүүмжилсэн байна. Шалгалтын ажиллагааны явцад 1.8 тэрбум төгрөгийг одоогоор хохирогч нарт өгсөн байна. Иймд иргэд үл мэдэгдэх телеграм группүүдэд элсэж, ямар ч тохиолдолд мөнгө шилжүүлэхгүй байх, хэрэв мөнгө шилжүүлсэн бол дахин давтаж шилжүүлэхгүй байх, хохирсон тохиолдолд цагдаагийн байгууллагад нэн даруй мэдэгдэхийг зөвлөж байна.

Г.Балгармаа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: Нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Мянга нэгэн амлалтын үлгэр” нийтлэл хэвлэгдлээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт М.Чимэддорж “Хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгохоос ирэх жилийн төсвийн зарцуулалт эхэлнэ” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн өдрийн в тэмдэглэл нийтлэгдлээ.

  • Америкийн ардчиллын хүч чадлыг тод харууллаа
  • Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн талаар хэн, юу хэлэв. Энэ тухай I болон III нүүрээс уншаарай.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Мянга нэгэн амлалтын үлгэр” нийтлэл хэвлэгдлээ.

  • “Төв, Сэлэнгэ, Дорнод аймгийн Засаг дарга нарыг Ерөнхий сайд батламжлаагүй байна” хэмээн өгүүллээ.

Нийгмийн сэтгэл судлаач Ж.Айганым ”Сошиал орчинд өдөрт хэр удаан идэвхтэй байх вэ гэдгээ шийдэх нь чухал” гэлээ.

ГАДААД МЭДЭЭ: Израильчууд эсэргүүцлээ илэрхийлж эхэллээ

АРЫН НҮҮР: Цэрэнтогтох аваргын чин зүрхнээсээ хэлснийг бодож л явна

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  пүрэв гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Н.Энхбаяр: Эрчим хүчний өртөг, үнийн зөрүү хэд байж болох вэ гэдэг зохистой хязгаарыг тогтоох ёстой DNN.mn

Эдийн засагч Н.Энхбаяртай ярилцлаа.

-УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар 2025 оны төсвийн тухай хуулиудын төслийг гурав дахь хэлэлцүүлэгт шилжүүллээ. Байнгын хорооны зарчмын зөрүүтэй саналууд ташраараа унаснаас харахад, ирэх оны төсөв ер нь анх өргөн барьснаараа батлагдах бололтой. Асуудлын гол нь юунд байна вэ гэдэг чухал. Бид төсвөө төлөвлөж чадахгүй байна уу?

-Манай эдийн засагт төсөв чухал. Сүүлийн жилүүдэд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 37-38 хувийг эзэлж байна. Зарлага өмнө нь 27 их наяд байсан бол ирэх онд 35 их наяд хүрэх гэж байна. Нэг талаараа эзэлж буй дүнгээрээ, нөгөө талдаа орж буй орлого нь уул уурхайн салбараас хамааралтай учир манайх шиг улсын хувьд их түвэгтэй. Ерээд онд зах зээлийн харилцаанд адилхан шилжсэн Зүүн Европын орнууд, Зүүн Өмнөд Азийн Вьетнам, Лаос, Камбож улсуудыг харахаар түүхий эдийн орлого багатай. Үйлчилгээ, аялал жуулчлал, хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбар хөгжсөн байдаг учраас эдийн засаг нь харьцангуй тогтвортой. Тал бүрийн орлоготой байна. Вьетнам улсын эдийн засаг гэхэд сүүлийн 20 жилийн турш 5-6 хувийн өсөлттэй байна. Хэлбэлзлээ гэхэд нэг л хувь.

Монгол Улсын хувьд төсвөө төлөвлөнө гэдэг маш түвэгтэй асуудал хэвээрээ байгаагийн гол шалтгааныг нэрлэхгүй юү?

-2008, 2009 он хүртэл дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн үнэ ханш бага байхад манайд арай хялбар байсан. 1990-ээд оны сүүлээр би татварын хэлтэст ажиллаж байсан. Яг орлого төлөвлөхөд дараа жилийн гүйцэтгэл нь түүнээс 2-3-хан хувийн зөрүүтэй гардаг, маш оновчтой төлөвлөдөг байсан. 2008, 2009 онд дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн үнэ ханш өсч, Монгол Улсын нүүрсний экспорт 4, 5 саяд хүрсэн юм уу даа. Бид уул уурхайгаас хамааралтай эдийн засагтай болоод 20 дахь жилийнхээ нүүрийг үзэх гэж байна. Тэр үеэс манай төсвийн төлөвлөлт амаргүй, савлагаа ихтэй болсон. 2008 оноос хойш гээд тооцоод үзвэл, 2008, 2009 оны эдийн засгийн хямрал, 2012 оноос хойш түүхий эдийн уналт, ковид гээд гурван ч удаа манай эдийн засаг гадаад зах зээлийн хүчин зүйлээс хамаараад савлаж байна. Ийм савлагаатай байдаг учраас бид төсвийг туйлын анхаарал болгоомжтой, эрсдэлийг бодож төлөвлөх шаардлагатай юм.

-Салбарын мэргэжилтнүүд одоогийн төсвийн хууль, эрх зүйн орчин өнөөдрийн шаардлагад төдийлөн нийцэхгүй байна гэж шүүмжилж байна. Санал нийлэх үү, та?

-Тийм ээ. 1993 онд шинэ Үндсэн хуульд нийцүүлээд, Монгол Улсын Төсвийн тухай хуулийг гаргаж байсан. Батлуулахад нь би оролцож байсан. Бид түүнээс хойш татварын тогтолцоогоо нэлээн өөрчилсөн. Татварын багц хууль, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар гэх мэт. Гэтэл төсвийн зарлага талын төлөвлөлт төдийлөн өөрчлөгдөөгүй. Яг л өнгөрсөн оны суурин дээр үндэслэдэг хэвээрээ. Бүтээмжтэй нь огт хамааралгүй. Төсвийн зарлага талд ийм алдаа байна. Харамсалтай нь, төсвөөр дамжиж зарж байгаа мөнгө нь өсөөд байдаг, төлөвлөлтийн арга зүй, түүнийг зарцуулж буй, хяналт тавьж буй байдал төдийлөн өөрчлөгдөхгүй байгаад л их санаа зовж байна.

-Эрсдэл нь юунд байх вэ?

-Зун Засгийн газраас өмнөх жилийн төсвийн гүйцэтгэлээ гаргаад, санхүүгийн нэгдсэн тайланг хэлэлцээд, есөн сард бараг гүйцэж хэлэлцэж дууслаа шүү дээ. Гүйцэтгэлийг хэлэлцэх явцад өнгөрсөн онд зарцуулсан мөнгөөр бид ямар үр дүнд хүрсэн бэ гэдгээ хэлэлцэж байгаа юм. Тэр үед гишүүд “Барьсан нь байгаа оносонгүй, халамж эзнээ олсонгүй, олон жижиг тойрогт хуваагаад, үр дүнтэй том бүтээн байгуулалт хийсэнгүй” гэх мэтээр маш их шүүмжилдэг. Гэтэл энэ шүүмжлэлээ засах арга замаа бид одоо болтол олохгүй байна. Арай нэг бодитой өөрчлөлт гэвэл сонгуулийн тогтолцоогоо холимог тогтолцоогоор өөрчилж үзлээ. Тодорхой хэдэн гишүүд тойргоос биш, нэрсийн жагсаалтаар гарч байгаа учраас тойргийн төлөө санаа зовохгүй. Улс орны том төслүүдийн төлөө санаа тавьдаг болсон нь нэг ахиц юм. Гэхдээ яг төсөвтэй холбоотой, төсвийн зарцуулалт талдаа хууль эрх зүйн орчноо сайжруулаагүйгээс болоод төсвийн үрэлгэн зарцуулалт маш их байна.

-Төсвийн байгууллагуудын хувьд маш олон хүн, маш их мөнгөөр ажил хийж буй ч ахиц дэвшил төдийлөн гардаггүй. Энд ямар зохицуулалт хэрэгтэй гэж та бодож байна вэ?

-Өнгөрсөн жил 50 сая төгрөгийн төсөвтэй байсан байгууллагынх өнөөдөр 150, 200 сая болж өссөн байна. Байгууллагуудын бүтээмж төдийлөн өсөөгүй. Зүгээр урсгал ажлаа л хийдэг. Нэг өрхийн эмнэлэг 50, 60 хүнд үйлчилгээ үзүүлдэг байсан нь хэвээрээ. Цагдаагийн хэлтэс жилдээ 1000 гэмт хэрэг бүртгэдэг нь хэвээрээ. Нийгмийн чиглэлээр ажиллаж, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлье гэж өчнөөн жил мөнгө зарсан. Гэтэл ажилгүйдлийн түвшин нь хэвээрээ. Бидний гаргаж байгаа үр дүн хаана байна вэ гэдэг асуудал байнга гарсаар байна. Бид эдгээрийг өөрчлөхгүй бол төсвийн орлогоо хэчнээн нэмээд, байшин барилгыг нь шинэчлээд үр дүн авчрахгүй. Олон улсын байгууллагууд үүнийг л анхааруулж байна. Түүхий эдээс хамааралтай орны бэрхшээл гэвэл орлого орсон үедээ их баярладаг, юм юмандаа мөнгө цацаж эхэлдэг. Түүхий эд унасан үед бүх зарцуулсан юмаа хамж, танаж эхэлдэг. Энэ мөчлөгөөсөө гараач ээ гэдгийг олон улсын байгууллагууд байнга хэлж байна. Өнөөдөр бидэнд хоёр зовлон байна. Нэг нь, түүхий эдээс хамааралтай, нөгөөх нь уламжлалт 1990-ээд оны социализмын үед төлөвлөдөг тогтолцоо. Үүнийг сууриар нь өөрчлөхгүй бол болохгүй. Энийг шийддэг арга тусдаа.

-Ямар ямар арга байна вэ?

-Зөв зохион байгуулалт, зөв бүтэцтэй зөв удирдлага менежмент, зөв технологи. Цахим технологи олон хүний хийх ажлыг маш өндөр бүтээмжтэйгээр бага хугацаанд хийдэг боллоо. Үүний үр дүн их байна. Энэ рүү чиглэж, төсвийн байгууллагуудын зардлын төлөвлөлт, зарцуулалтыг өөрчлөхгүй бол болохгүй. Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлөөс өгсөн дүгнэлт дотор бий. Төсвийн тухай хуульд нэг заалт байгаа юм. Төсвийн байгууллагад төсвийн ерөнхийлөн захирагчид 4-5 жил тутам нэг удаа харьяа төсвийн байгууллагад иж бүрэн дүн шинжилгээ хийнэ гэж. Түүнийг хийж байж асуудал хаана байна вэ гэдэг шалтгаанаа олж харах ёстой. Хүн, мөнгө нэмээд үр дүнд хүрэхгүй байна. Өнгөрсөн онд 50 бичиг үйлдвэрлэж байсан нь одоо ч хэвээрээ. Тэгэхээр энэ дээрээ дүн шинжилгээ хийгээч ээ. Хуулийн заалт байгаа боловч үүнийг одоо болтол хэрэгжүүлэхгүй байна. Хамгийн гол нь энэ судалгааг өөрөө хийж болохгүй. Жишээлбэл, ЭМЯ харьяа эмнэлгийнхээ судалгааг өөрөө хийж болохгүй. Цагдаагийн байгууллага харьяа хэлтсийнхээ судалгааг хийж болохгүй. Тэгэхээр асуудлаа олж харахгүй байна. Энийг хараат бус хөндлөнгийн, судалгааны байгууллагууд, төрийн бус байгууллагууд, Их, дээд сургуулиудын судлаачид оролцсон баг гаргаж байж, энэ байгууллага дээр ийм бүтээмжийн өртөг хийх, бүтцийн өөрчлөлт хийх боломж байна гэдгийг гаргаж ирнэ.

Компаниуд зах зээлийн нөхцөлд уялдуулж, байнга бүтцийн өөрчлөлт хийдэг, гэтэл төсвийн байгууллагууд хийхгүй байна. Бүх шатандаа улам л олон газар, хэлтэстэй болъё гэсэн ойлголттой байна. Үүнийг өөрчлөхгүй бол бидний жил болгон төсвөө улам л тэлдэг, алдагдлаа нэмдэг тогтолцоо төдийлөн сайжрахгүй. УИХ дээр ирээд бөөн маргаан болдог, шат шатандаа асуудал нь хэвээрээ, ийм л байна.

-Иргэдийг бухимдуулж буй эрчим хүчний үнэ тарифын асуудлын талаар ярилцъя. Эрчим хүчний салбарт тулгамдаж буй асуудлын шалтгаан юутай холбоотой гэж та хэлэх вэ?

-Эрчим хүчний үнэ өсгөх шалтгаан системээс хамааралтай. Одоо 60-аад оны цахилгаан станц ажиллаж байна. Судалгаагаар II цахилгаан станцын тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын хугацаа дууссан гэж гарсан. ТЭЦ-III-ын зарим тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын хугацаа дууссан байна. Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл хорогдлын зарчмаар анх байгуулсан өртгөөрөө аль хэдийнэ нөхөөд дууссан үйлдвэр. Хоёрдугаарт, инженерүүд нь металлынхаа хувьд дууссаныг хэлж байна. Жишээлбэл, хүнд даацын машин 10 жил явах ёстой гэхээр ашиглалтын хугацаа нь дууссан, тэрнээс илүү явбал эвдрэх эрсдэлтэй. Ийм түвшинд хүрсэн учраас үнэ өсгөх шалтгаан болж байна.

-Эрчим хүчний салбараа бүр орхиж, хөрөнгө оруулалт ч үгүй үлдээсний уршиг одоо нүүрлэж байх шиг?

-Бид эрчим хүчний салбарт хөрөнгө оруулалтыг байнга хийж явах ёстой байсан. Гэтэл тэгдэггүй, хөрөнгө оруулалт, мөнгөгүй гээд зогсоочихно. Улс төрийн шалтгаан, геополитик гээд зогсоочихно. Бид ТЭЦ-V дээр маш том алдаа гаргасан. 2017 онд Эрчим хүчний яам дээр тендер зарлагдаад, шалгаруулалт нь явагдаад, бараг ялагч нь тодорсон байхад цуцалчихсан. Ямар шалтгаан байсныг мэдэхгүй. Киловатт цагийн эрчим хүчний үнэ манайд одоогийн барьж байгаа үнээс өндөр байна гэдэг шалтгаанаар цуцалсан л гэж хэлдэг. Маш харамсалтай. Ийм байдлаар цаг хугацаанд нь хөрөнгө оруулалт хийхгүй явснаас болоод хуримтлагдсан асуудал одоо үүсч байна. Хоёрдугаарт, иргэддээ хайртайгаа зарлах гээд хайраа буруу илэрхийлээд байна. Иргэд бага мөнгө төлж байвал сайн гэж ойлгоод, эцэст нь хурааж хурааж байгаад нэг том “ачаа” буулгаж байна.

-Эрчим хүчний үнэ тарифыг индексжүүлэх зарчимд эрчим хүч үйлдвэрлэх, дамжуулах, түгээх, хангах зардалд нөлөөлөх хүчин зүйлд үндэслэн, эрчим хүчний үнэ тарифыг индексжүүлнэ гэж заасан. Энэ зарчим Монголд хэрэгжиж байна уу?

-Индексжүүлэх боломж бий. Гэвч индексжүүлэх ажлыг нь хийлгэхгүй байна. Эрчим хүчний зохицуулах зөвлөл өнгөрсөн 2022 онд журам гаргасан байсан. Ямар аргачлалаар бодож цахилгаан, дулааны үнийг индексжүүлэх вэ гээд. Тэр аргачлалаар бид жил болгон 3, эсвэл 5 хувийн индексжүүлэлт бодоод явах ёстой байсан ч тэрийг хийлгэсэнгүй. Ковидоор шалтгаалж, таван жил үнийг барьж байгаад нэгдүгээрт, ханшийн, инфляцийн өөрчлөлт, хоёрдугаарт, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлт, үнэ тарифын асуудлууд хуримтлагдаад, өнөөдөр гал алдах байдалд хүрч байна. Энэ алдаанаасаа сургамж аваад, цаашдаа бүх хууль эрх зүйн орчны зохицуулалтуудыг хийх ёстой.

-Эрчим хүний үнэ тарифын өөрчлөлт инфляцид нөлөөлнө биз?

-Монголбанкны судлаачдын гаргасан судалгаанаас харахад, эрчим хүчний үнэ 100 төгрөгөөр өсөхөд инфляцид нөлөөлөх нөлөө харьцангуй бага байсан. Ялгаатай тал нь юу вэ гэхээр дулааныг арай багаар тооцож, цахилгааны үнийг голчилсон байсан. Одоо цахилгаанаас гадна дулааны үнэ нэлээн өндөр өсөх гээд байна. Тэгэхээр инфляцид нөлөөлөх нөлөө нь арай өндөр гарах байх. Гэхдээ энэ ондоо үзүүлэх нөлөө нь бага. Гол нь ирэх хавар халаалтын улирлын төгсгөлд иргэд нөлөөг илүү мэдрэх болов уу. Монгол Улсын Зөвлөх инженер Цэцэгээ маш зөв санаанууд хэлж байна лээ. Хэрэглэгчид өөрөө дулаанаа зохицуулах боломжтой байх ёстой гэж. Тэр боломжийг олговол тарифын өсөлт учиртай байхгүй юу. Тэр боломж нь байхгүй учраас хэчнээн халаалтаа бууруулъя гэсэн ч чадахгүй, хэрэглээгүй дулааны төлөө алдагдалтай үнэ төлөөд л яваад байна.

-Эдийн засагчид үнийн өсөлт иргэдээс илүү жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд илүү хүнд тусна гэсэн байр суурь илэрхийлж байна. Та энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Жил болгон төсвийн хэлэлцүүлэгтэй холбогдуулан дараа жилийн инфляцитай уялдуулан цалин хөлсийг нэмээд яваад байна. Өнгөрсөн хавар нэлээн сайн нэмсэн. Ирэх хавар цалин хөлс нэмэх талаар төсвийн төсөлд тусгасан. Цалин авч байгаа хүмүүсийн хувьд гайгүй, хувиараа хөдөлмөр эрхэлж буй хүмүүсийн хувьд энэ нь амаргүй тусна. Ирэх хавар энэ оны эцсийн инфляцийн түвшинг харгалзаад, дахиад цалин тэтгэврийн индексжүүлэх асуудал үүсч магадгүй. Үнийн өсөлт иргэдээс илүү жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд илүү хүнд тусах байх гэж бодож байна. Үнэ нэмэгдлээ гэхэд эхний өвөлдөө гайгүй. Гарч байгаа үнийн зөрүүгээр алдагдлаа нөхөж чадах уу гэдэг асуудал байна.

-Эрчим хүчний систем өнгөрсөн оны байдлаар 200-гаад тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гэж байна. Энэ нь хэдий хугацаанд хуримтлагдсан алдагдал бол?

-Бараг сүүлийн гурван жилд үүссэн алдагдал байна лээ. Бага багаар л нэмээд явах байсан. Үнийн зөрүүгээр ТЭЦ-III-ын их засварыг хийхгүй, зөвхөн урсгал зардлын үнийг л нөхнө. Тэр үүсч байгаа, ТЭЦ-III дээр хуримтлагдсан зөрүүг улсын төсвийн татаасаар нөхөх хэрэг гарна. Эрчим хүчин дээр маш чухал хоёр зүйлийг бодох хэрэгтэй болж байгаа юм. Эрчим хүчний өртөг, үнийн зөрүү гэж яриад байна.

Энэ хэд байж болох вэ гэдэг зохистой хязгаарыг тогтоох ёстой. Жишээлбэл, айл өрхийн цахилгааны үнэ доогуур бол дулаан дээр маш өндөр байна. Хэд хүрч, хэдээс дээш хэтэрсэн нөхцөлд бид үнэ тарифаа нэмэгдүүлэх вэ гэдэг нэгдүгээр асуудал байна. Хоёрдугаарт, бид улсын төсөв хэдэн хувийн зөрүүг нөхөх вэ гэдэг дээр Эрим хүчний яам, Сангийн яам, Эдийн засгийн хөгжлийн яам бүгд ойлголцсон байх ёстой. Хэрэглэгч дээр очих кВт цагийн зөрүү ийм байна гэж хуулиндаа тусгаж өгөх ёстой. Төвийн эрчим хүчин дээр кВт цагийн зөрүү 20 хувь байлаа гэж бодъё. Энэ зөрүүг улсын төсвөөс өгнө гэж хуульчилж, баталгаажуулж тусгах ёстой. Одоо мөнгөний бололцооноосоо хамаараад, татаасаар шийдээд байна. Зөрүү байх нь угаасаа ойлгомжтой. Иргэдэд дарамт учруулахгүй гэж байгаа бол зөрүүг улсын төсвөөс татаасаар нөхнө гэж хуульчлах хэрэгтэй.