Category: онцлох-нийтлэл

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Цэц “Ерөнхийлөгчийг зөвхөн нэг удаа сонгоно” гэснийг янзлах улстөржсөн захиалга авсан уу DNN.mn

Хууль зүйн сайд О.Алтангэрэл өнгөрсөн баасан гаригийн чуулган дээр “Цэцтэй холбоотой нэг асуудал байгаа. Цэцэд гомдол мэдээлэл гаргасан хүний өргөдлийг шийдвэрлэлгүй нэг жил, хоёр жил болдог. Зарим улстөржсөн өргөдөл гомдлуудыг аваад хурдан шийддэг. Сүүлдээ бүр Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, өөрөөр хэлэх юм бол Үндсэн хуулийнхаа бүрэлдэхүүн хэсгийг ч тайлбарлах эрхтэй юм шиг. Зарим нэг улстөржсөн үйл ажиллагаан дээр хязгааргүй том эрхтэй юм шиг, захиалга аваад байгаа юм шиг, тэгсэн мөртлөө иргэдийнхээ гаргасан өргөдөл гомдлыг шийдвэрлэх тэр процесс нь тодорхойгүй. Үндсэн хууль тойрсон асуудал улам бүдгэрсээр өдийг хүрлээ. Тэгэхээр бид Үндсэн хуулийн цэц буюу Үндсэн хуулийн шүүхийнхээ эрх хэмжээг хаана хүрч дуусахыг, ямар шийдвэр гаргаж болохгүй юм бэ, бүрэн эрхийнх нь хүрээ хязгаарыг тогтооё гэж байгаа юм” гэв. Сайдын энэ үг санаандгүй биш байх. Тийм магадлал өндөр.

Улс төрийн хүрээнд Үндсэн хууль тойрсон нэг зүйл зунжин яригдсан. Тэр нь Үндсэн хуулийн Гучдугаар зүйлийн 2-т “Ерөнхийлөгчөөр тавин нас хүрсэн, сүүлийн таваас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан, Монгол Улсын уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно” гэж 2019 онд нэмэлт өөрчлөлт оруулсныг өөрчлөх тухай юм. Энэ дотроос “Ерөнхийлөгчөөр …зөвхөн нэг удаа сонгоно” гэсэнтэй холбоотой бөгөөд Ерөнхийлөгчийг нэг удаа бус, хоёр түүнээс дээш сонгогдох эрхийг сунгахтай холбоотой асуудал.

Энэ зун ийм сэдэвтэй олон ч үйл явдал болж өнгөрсөн. Үндсэн хуулийн Гучдугаар зүйлийн 2 дахь заалтын “Зөвхөн нэг удаа”-г өөрчлөх иймэрхүү явдал нэлээд болсон.

Тухайлбал Экс Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд нарын уулзалт наймдугаар сарын 10-нд Их Тэнгэрт болж, тэр уулзалт дээр П.Очирбат, Д.Дэмбэрэл, Д.Бямбасүрэн нар “Үндсэн хуульд Ерөнхийлөгчийг зөвхөн нэг удаа сонгоно гэж өөрчлөлт хийсэн нь буруу юм биш үү, үүнийг янзалбал яасан юм бэ” гэжээ.

Лав л бидний ярьдгаар улс төрийн хүрээнд ил болжээ. Олны хэлдгээр тамхины цэгийн гол яриа ч энэ болж эхэллээ. Үүнийг УИХ хэрэгжүүлэх, Үндсэн хуулийн цэц гүйцэтгэх үү гэдэг ойлгомжгүй яваад байсан юм. Харин УИХ-ын чуулган дээр Хууль зүйн сайдын Үндсэн хуулийн Цэцийн талаар хэлсэн үг уг асуудлыг зангилааг тайлчих шиг болов.

Сайд “Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, өөрөөр хэлэх юм бол Үндсэн хуулийнхаа бүрэлдэхүүн хэсгийг ч тайлбарлах эрхтэй юм шиг, зарим нэг улстөржсөн үйл ажиллагаан дээр хязгааргүй том эрхтэй юм шиг, захиалга аваад байгаа юм шиг, Үндсэн хууль тойрсон асуудал улам бүдгэрсээр өдийг хүрлээ. Тэгэхээр бид Үндсэн хуулийн цэц буюу Үндсэн хуулийн шүүхийнхээ эрх хэмжээг хаана хүрч дуусахыг, ямар шийдвэр гаргаж болохгүй юм бэ, бүрэн эрхийнх нь хүрээ хязгаарыг тогтооё” гэж, экс Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд нар “Үндсэн хуульд Ерөнхийлөгчийг зөвхөн нэг удаа сонгоно гэж өөрчлөлт хийсэн нь буруу юм биш үү, үүнийг янзалбал яасан юм бэ” гэсэн. Ингэж нэг зүйлийн хоёр талаас яриад байгаа бололтой.

Эндээс Ерөнхийлөгчийн сонгогдох эрхийг УИХ биш Үндсэн хуулийн цэц сунгах нь гэж ойлгогдож байна. Мөн “Үндсэн хуулийн цэц Ерөнхийлөгчийн зөвхөн нэг удаа сонгоно гэснийг экс дарга нарын хэлсэнчлэн янзлах улс төрийн захиалга авсан байх магадлалтай” гэсэн логик ажиглагдаж байна.

Гэхдээ Үндсэн хуулийн цэц Үндсэн хуулиа хянахгүй, өөрөөр хэлбэл засаж өөрчлөхгүй байх хуультай. Хоёр ч хуулиар хориглосон.

Нэгт: Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай 1997 оны тавдугаар сарын 1-нд батлагдсан хуулийн “Маргааны харьяалал” хэмээх 13 дугаар зүйлийн 13.1-т “Цэц Үндсэн хуулийг зөрчсөн эсэх тухай дор дурдсан маргааныг хянаж дүгнэлт гаргах бөгөөд шаардлагатай бол дахин хянаж, эцэслэн шийдвэрлэнэ”, 13 дугаар зүйлийн 1-ийн нэг дэх хэсэгт “Монгол Улсын Үндсэн хууль, түүнд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөс бусад хууль, УИХ-ын бусад шийдвэр” гэсэн байдаг.

Хоёрт: Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн тухай 1992 оны тавдугаар сарын 8-нд батлагдсан хуулийн “Үндсэн хуулийн биелэлтэд тавих дээд хяналт” хэмээх 8 дугаар зүйлийн 8.2-т “Цэц Үндсэн хуулийг зөрчсөн тухай дараах маргаантай асуудлыг хянан үзэж, дүгнэлт гарган УИХ-д оруулах бөгөөд хэрэв дүгнэлтийг нь Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрөөгүй бол Цэц дахин хянан үзэж Үндсэн хуулийн Жаран зургадугаар зүйлийн З дахь хэсэгт заасныг баримтлан эцсийн шийдвэр гаргана”, 8 дугаар зүйлийн нэг дэх хэсэгт “Монгол Улсын Үндсэн хууль, түүнд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөс бусад хууль, УИХ-ын бусад шийдвэр Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх” гэж заасан.

Эдгээр хуульд “Үндсэн хуулийн цэц нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, түүнд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөс бусад хууль, УИХ-ын бусад шийдвэрийг л хянана” гэсэн тодорхой нэг л агуулга багтсан. Энэ нь Үндсэн хуулийн цэц Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг хянахыг хориглосон. Тэгэхээр Үндсэн хуулийн цэц үнэхээр Үндсэн хуулийн Гучдугаар зүйлийн хоёр дахь заалтын “Зөвхөн нэг удаа”-г өөрчлөхдөө хүрвэл эхлээд дээрх хоёр хуулиар тогтоосон хоригийг арилгаж, түгжээг мултах ёстой болно. Харин яаж?

 

Ажиглагч А.БАТБОЛД

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

УИХ-ын гишүүд, туслахуудад сонин уншуулж сургая DNN.mn

Он гарсаар Монгол Улс дахь сошиал медиа хэрэглэгчдийн тоо 2.5 саяд хүрч, өмнөх оныхоос 200 мянгаар буюу 8.7 хувиар өссөн гэж Datareportal.com цахим хуудас мэдээлжээ. Товчхондоо хүн амын 84 орчим хувь нь интернэт, сошиал хэрэглээний хараат байдалд байна гэсэн тооцоолол байна. Энэ хэрээр манайд тогтож буй нэг хандлага бол сошиалаар ажлаа хийдэг, тэнд гарсан асуудлыг хөөдөг, шийдсэн бол ард түмнээс оноо авдаг улстөрчид, УИХ-ын гишүүд бий болсон. Бараг төр засаг нийтээрээ гэхэд ч болно доо. Олон нийтийн сүлжээнд нэг асуудал дэгдлээ, Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдаасаа эхлээд л хөдлөөд эхэлдэг болчихсон. Сонгодог жишээ гэмээр ч юм уу, ковидын үед дөнгөж нярайлсан ээж углааштай эмнэлгээс гарч буй бичлэг сошиалаар түгж, тухайн үеийн Ерөнхий сайд ажлаа өгч байв шүү дээ. Гэхдээ энэ зүгээр Ерөнхийлөгч болох гэсэн жүжиг байсан нь харамсалтай. Тэр үед бүгд л үнэмшээд түрхлэлдээд Ерөнхийлөгч болгож байсан нь үнэн.

Ингээд харахаар манай улстөрчид, УИХ-ын гишүүд ямар вэ гэдгийг монголчууд сайн мэднэ. Мэдээж дунд нь цөөн хэдэн чадварлаг улстөрч бий. Гэхдээ манай УИХ-ын гишүүд дунд өдөр тутмын сонин хэвлэл тогтмол захиалдаг, уншдаг, түүнээсээ сэдэл санаа болгож ярьдаг хүн байдаггүй. Бараг зарим нь сонин гэж юу байдаг тухай гадарладаг ч үгүй. Үүнийг сониныхон бид мэдэлгүй яах вэ. “Сошиал байхад сониноор яах вэ” гэж гэдийж суугаа улстөрч ч өнгөрсөн парламентад байсан.

Монголын улстөрчид ажлаа сошиалаар хийчихдэг болсон. Цахимаар юу шуугихыг анаж суудаг. Асуудал дэгдлээ, шүүрч аваад попордог. Гэвч нарийндаа хэзээ ч нийгмийн, ард түмний амьдралд хэрэгтэй зөв шийдэл байдаггүй.

Харин зөв шийдлийн жинхэнэ эх сурвалж бол өдөр тутмын сонин буюу тогтмол хэвлэл байдаг. Энд мэдээний хурд биш, сэдэв санаа, асуудал, нийгмийн ухамсрын эх сурвалж яригддаг. Үүнийг мэддэг нь маш цөөхөн. Нийгмийн амьдрал, салбарууд, тогтолцоо, системд юу болж, юу болохгүй байгааг шинжлэх ухаанчаар, мэргэжлийн түвшинд экспертүүд сонинд л шүгэл үлээж ярьж байдаг.

Тэр утгаараа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд дундаас хамгийн хүчтэй, нөлөөтэй нь тогтмол хэвлэл тодорсоор ирсэн. Үүнийг дэлхий нийтээрээ, ардчилал хэдэн зуун жилийн өмнөөс хөгжчихсөн, төр засаг улстөрчид нь төлөвшчихсөн улсуудын сэтгүүл зүйн түүх харуулдаг юм.

Монгол Улс шатахууны үйлдвэртэй болъё, өөрсдөө тог цахилгаанаа үйлдвэрлэе гэдэг сэдэв санаачилгыг өдөр тутмын сонин л хөндөж, хөдөлшгүй баримт, тоо судалгаануудаар бөмбөгдөж ирсэн. Үүнийг олж уншсан хүмүүс бид ядуу буурай орон юм байна, ямар ч улс биднийг дээрэлхэх юм байна, юм бодох цаг болсон байна гэж санаа аван шуугьдаг юм. Ингээд арга зам, шийдэл эрэлхийлж ярьж эхэлдэг. Ингэж л тогтмол хэвлэл өдөр тутмын сонин нийгмийг аажимдаа залуурддаг. Сошиал шиг өдөртөө попорч, нэг дарга сэтэртэн нь зөв буруу нь үл мэдэх шийд гаргадаггүйгээрээ сонин ялгаатай. Харин хөндсөн сэдэв, асуудлын үр дүн аажимдаа ёс заншил мэт, хэзээнээсээ ийм байсан мэтээр гардаг юм. Эффект нь хурдан гардаггүй учраас олон нийт сонинг үл тоох нь ч бий. Ялангуяа манай поп улстөрчид үүнийг сайн мэднэ.

Уг нь УИХ-ын гишүүд ард түмний төлөөлөл. Тэд энэ улс үндэстнийг зөв залуурдаж, хөгжүүлэх үүрэг авсан томилолттой хүмүүс. Тиймээс тэд соргог, нийгмийнхээ амьдралыг мэддэг, асуудлыг нь хардаг байх нь наад захын шаардлага. Ийм байхын тулд тэд сэдэв, асуудлыг системээр нь харж хөнддөг тогтмол хэвлэлээ байнга уншиж байх ёстой. Тиймээс УИХ-ын гишүүдийг өдөр тутмын сонин уншуулдаг болгоё. Сонинд бодлогоо яриулж сургая. УИХ-ын гишүүдээр тогтохгүй туслах, ажлын албаных нь хүмүүст ч тогтмол хэвлэлийг уншуулж хэвшүүлье. Нийгмээ, улсаа томоор нь харж зөв дүгнэж, болохгүй асуудлыг шударгаар ярьж шүүмжилж байх нь улстөрч хүний нэг чухал ажил байх ёстой болов уу. Харин манай зарим улстөрчид нийгмээ битгий хэл өөрийнхөө тухай хоёр өгүүлбэр холбоод ярьчихаж чадахгүй ээрч муураад түмний шившиг болдог тохиолдол байдаг. Энэ нь ерөөсөө сонин гарчигладаггүй, хэвлэлүүд ямар асуудал хөндөж байгааг үл тоодог, саарал ордны гадна ямар амьдрал байдгийг мэддэггүй. Сошиал дээр тавигдсан найруулга муутай гурван өгүүлбэрээр ард түмний амьдралыг төсөөлдөг, туслах зөвлөхүүд нь ч тэгээд сургачихсантай холбоотой.

УИХ-ын гишүүд, төр засаг тогтмол хэвлэлийг уншдаг соёлтой байхын гол ач холбогдол бол асуудлын үндсийг ойлгох л байдаг. Нөгөө талаар уламжлалт хэвлэл, тэр дундаа тогтмол хэвлэл нийгмийн амьдралын толь болж, үргэлж сэдэв санаа асуудлыг хөндөж шийдлийг нь улстөрчдөд хэлж байдгаараа онцлог. Барууны хөгжсөн орнуудад яг ийм соёл бий болоод тогтчихсон. ХБНГУ-д гэхэд тогтмол хэвлэл хамгийн хүчтэй. Мэдээллийн технологийн энэ эрин зуунд уламжлалт хэвлэлийн зах зээл хумигдаж байгаа ч хөгжсөн улс орнууд чухал энэ салбараа унагаахгүй дэмжих бодлого барьдаг. Тиймээс Германд улстөрчид нь, бүр иргэд нь өдөр тутмын сониноо байнга захиалдаг. Уншихгүй байсан ч захиалдаг. Энэ нь ард иргэдийнхээ мэдэх эрхийн төлөө, ялангуяа дайны хүнд цаг үед ард түмнийг соён гэгээрүүлж, оюун санааг нь чиглүүлж, хүчин мөхөсдөхөөс сэргийлжбайсан тогтмол хэвлэлээ дэмжих нь нийгмийн хариуцлага гэж ухамсарладаг тухай ХБНГУ-ын Бундестагийн гишүүн, Соёл хэвлэл мэдээллийн байнгын хорооны гишүүн Христиане Шендэрлэйн саяхан манай улсад айлчлахдаа онцлон тэмдэглэж байв. Тогтмол хэвлэл гэдэг ийм л хүчтэй эд.

Тийм ч учраас хөгжиж буй орны хувьд улстөрчид маань сонин уншдаг соёлтой болъё. Энэ нь тэдэнд өөрт нь ч, сэтгүүл зүйн хөгжилд ч, улс орны ирээдүйд ч хэрэгтэй. Сонин, сошиал хоёр тэнгэр газар шиг ялгаатай. Тиймээс Хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгож, УИХ-ын гишүүдийн сонин хэвлэл захиалах эрхийг нээлттэй болгох хэрэгтэй болчихоод байна.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл улс-төр

О.Алтангэрэл: Олон жил гацсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийг энэ намрын чуулганаар заавал батлуулна DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, Хууль зүй, дотоодын хэргийн сайд О.Алтангэрэлтэй ярилцлаа.

-Хамтарсан Засгийн газрын Хууль зүй, дотоодын хэргийн сайдаар томилогдсон. Ажлаа юунаас эхлүүлсэн бэ?

-Ардчилсан намыг төлөөлж, хамтарсан Засгийн газрын Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаар томилогдсон. Би өөрөө өмгөөллийн салбарт ажиллаж байсан. Яамандаа Газрын дарга, Шүүх, ёс зүйн хорооны дарга зэргээр энэ салбартаа 22 ажиллаж байгаа хүн. Тэгэхээр энэ олон жилийн турш бодож, шатаж, хэрхэн өөрчлөх вэ, ямар байх ёстой вэ гэж бодож байсан зүйлсээ хийнэ гэж төлөвлөж, ажлаа эхэлчихээд байж байна. Нэгдүгээрт, өдрөөс өдөрт анхаарал татаж байгаа хүний эрхийн асуудалд анхаарлаа хандуулна. Хүний эрх гэдэг өөрөө их өргөн ойлголт. Дээрээс нь олон хуулийн уулзвар дээр байдаг зүйл болохоор Хүний эрхийн багц хуулийг боловсруулах дээр ажиллаж байна. Мэдээж Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын хувьд нийгэмд үүсээд байгаа, манай яамны харьяа, тэр дундаа цагдаагийн байгууллагатай холбоотой асуудлууд нийгэмд өргөн хэмжээний хэлэлцүүлгийг бий болголоо. Тэгэхээр цагдаагийн байгууллагатай холбоотой хяналт, хариуцлагын тогтолцоог нь яаж боловсронгуй болгох вэ. Энэ чиглэлийн шинэчлэлийг яаж хийх вэ гээд анхаарал хандуулаад хийгээд явж байгаа ажлууд байна.

-Цагдаагийн алба хаагчдыг хүний эрхийн мэдрэмжгүй. Харилцаа, хандлага тааруу гэсэн шүүмжлэл байнга гардаг. Энэ тал дээр ямар ажлууд хийх вэ?

-Яг шулуухан хэлэхэд өнөөдөр сайн багш авч ирээд цагдаагийн алба хаагч нартаа хүний эрхийн хичээл заалгаад, сайд дарга нарын зүгээс хатуу үүрэг даалгавар өгөөд гэнэт сайжирдаг юм гэж байхгүй. Бодлогын түвшинд далайцтай хийгдэх ёстой ажил. Гэхдээ ямар ажил хийвэл өөрчлөлт хурдан гарах вэ. Ард иргэдэд хурдан мэдрэгдэх вэ гэсэн арга замыг л сонгох асуудал. Цаг хугацаа их шаардагддаг учраас цагдаагийн алба хаагчид, бие бүрэлдэхүүний сургалтын үйл ажиллагааг өнгөрсөн жилүүдэд орхигдуулж ирсэн юм уу гэж би өөрөө боддог.

Тийм болохоор нэн тэргүүнд цагдаагийн алба хаагчдыг бэлтгэж байгаа тогтолцоонд шинэчлэл хийе. Манай Дотоод хэргийн их сургуулийн хамт олон энэ чиглэлээр судалсан, хийж хэрэгжүүлье гэсэн зүйлүүд байсныг дэмжээд явж байна. Юуны түрүүнд сургалтын хөтөлбөр, хугацаан дээр дорвитой өөрчлөлт хийе. Яг маргааш мэдэгдэхгүй ч гэсэн системийн хэмжээнд 3-5 жилийн дараагаас мэдэгдээд ирнэ гэж бодсон. Өнөөдөр цагдаагийн алба хаагчдыг 45 хоногийн курсээр бэлддэг тогтолцоог халаад ахлагчийн курсийг хамгийн багадаа нэг жилийн хугацаатай болгоод энэ намраас хичээллэж эхлэх гэж байна. Дээрээс нь сургалтын хөтөлбөр дээр хүний эрх, иргэдийн эрх чөлөөтэй холбоотой заалтууд, хууль сахиулах үйл ажиллагааны талаар орчин үеийн дэлхийн чиг хандлагад нийцсэн программ оруулъя гэж зориод цагдаагийн алба хаагчийн дээд боловсрол олгох хугацааг таван жил болгох зорилт тавьж байгаа. Мөн дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудад цагдаагийн алба хаагчдыг сургах асуудал яригдаж байна. Ингэхдээ дэлхийн чиг хандлагад нийцсэн алба хаагчдыг бий болгох, аль болох олон хүнийг хамруулахаар ажиллаж байна. Энэ бүх зүйл дээр манай цагдаагийн байгууллагын бие бүрэлдэхүүн, алба хаагчид идэвх санаачилгатай оролцож байгааг хэлэх хэрэгтэй.

-Цагдаагийн алба хаагчид холбогдсон гэмт хэргүүд шийдэгдэхгүй уддаг байдал байгаа. Тэгэхээр цагдаагаа шалгадаг, гэм буруутай бол хариуцлагыг нь хүлээлгэдэг байдлыг яаж бий болгох вэ?

-Үүн дээр хоёр тусдаа ойлголт байгаа шүү. Гэмт хэрэгт сэжиглэгдсэн цагдаагийн алба хаагчдыг шалгах гэдэг нэг тусдаа. Цагдаагийн байгууллагын өдөр тутмын үйл ажиллагаа болон цагдаагийн шинэчлэл хийнэ гэдэг нь бас тусдаа асуудал. Өнөөдөр яагаад тусад нь ярих ёстой болчихсон бэ гэхээр цагдаагийн байгууллагын албан хаагчтай холбоотой гэмт хэргийн асуудлыг шалгах эрх хэмжээ нь цагдаад өөрт нь байхгүй. Мэдээж албан хаагчдын дотоод хняалт шалгалтын тогтолцоо байгаа. Үүнийг улам боловсронгуй болгоод Хяналт, шалгалтын даргаар нь саяхан хүний эрхийн чиглэлээр 20 гаруй жил ажилласан, төрийн албан хаагчдад хүлээлгэх хариуцлага сэдвээр доктор хамгаалсан эмэгтэйг томилсон. Гэхдээ нэг хүн томилоод асуудал боллоо гэж үзэхгүйгээр хяналт, шалгалтынхаа тогтолцоог агентлагуудын түвшинд хэрхэн яаж боловсронгуй болгох вэ гэдэг ажлууд хийгдээд явж байна. Харин гэмт хэрэгт холбогдсон, олон нийтийн дунд шуугиан болоод байгаа асуудлуудыг шалгадаг газар нь Авлигатай тэмцэх газар. Өнөөдөр цагдаагийн алба хаагчидтай холбоотой хэрэг, зөрчил хаана явааг АТГ-аас асуух ёстой. Гэхдээ дандаа ингэж явах юм уу. Манаачийг хэн манах вэ гэсэн асуудал бий. Өдөр тутам эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцдог. Хуулийн дагуу бусдын эрх, эрх чөлөөг хязгаарладаг цагдаа, тагнуул, АТГ зэрэг байгууллагуудын шалгуулж байгаа албан хаагчдыг бид тусгай суббект гээд нэрлээд хэвшчихсэн. Хуучин бол прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах алба байсан. Хүмүүс ер нь эрх бүхий этгээдүүдийн холбогдсон хэрэг, зөрчлийг хурдан шуурхай шалгаж шийдвэрлэх асуудлыг л хүсээд байгаа юм. Тэгэхээр бид манай эрх зүйн шинэтгэлийн хүрээнд хуучин нэрээр Тахар, одоо бол чиг үүргийг нь илүү өргөтгөөд гэрч, хохирогч, шүүх аюулгүй байдлыг хамгаалах алба шинээр байгуулахаар төлөвлөж байна. Энэ байгууллагын дэргэд алба хаагчдыг шуурхай шалгадаг бүтцийг бий болгоно гэсэн төсөөлөлтэйгөөр хуулийн төсөл дээрээ ажиллаж байгаа.

-Тахарын албыг өмнө нь хэрэггүй гэж үзээд татан буулгасан. Одоо дахин байгуулахын ашиг тус нь юу байх юм бэ?

-Өмнө нь Хууль зүйн сайдаар ажиллаж байсан Х.Тэмүүжингийн үед хийгдсэн ажил. Би тэр үед яамныхаа Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын даргаар ажиллаж, яг энэ байгууллагыг анх бий болголцож байлаа. Одоо энэ байгууллага байх хэрэгтэй юу, хэрэггүй юу гэсэн маргаан огт байхгүй. Яагаад гэвэл гэрч, хохирогчийг хамгаалж байгаа цагдаагийн байгууллага үүнийг байгуулмаар байна гэсэн хүсэл, зоригоо илэрхийлж байна. Нөгөө талаар шүүхийн аюулгүй байдлыг хамгаалах талаар шүүхийнхэн өөрсдөө хэлж байгаа. Мөн гэрч, хохирогчтой холбоотой асуудал нэлээд хүндэрч байгааг олон улсын байгууллагууд, хүний эрхийн байгууллагууд хэлж байгаа юм. Тэгэхээр тал талын хүсэл зориг, ард иргэдийн шаардлага байна.

-Сэтгүүлчидтэй холбоотой асуудлууд байна. Мэдээлэл олж авах, түүнийгээ олон нийтэд мэдээлсэн явдлыг Эрүүгийн хуулиар шийддэг гэсэн шүүмжлэл явж байгаа. Үүн дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-ХЗДХ-ийн сайдын хувьд эрүүгийн ял шийтгэлийн бодлогод нь өөрчлөлт оруулъя гэсэн бодолтой байгаа. Хорих ял байж болохгүй. Дээрээс нь зорчих эрхийг хязгаарлах буюу цахим гав зүүдэг ял байх ёсгүй. Мөн өндөр хэмжээний торгууль байх ёсгүй. Харин сэтгүүлчийн мэргэжлийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага буюу сэтгүүлчийн гэм буруутай эсэх, тухайн асуудал дээр алдаа дутагдал гаргасан эсэх дээр дүгнэлт гаргадаг. Энэ дүгнэлтийг нь үндэслэн хуулийн байгууллага шийдвэрээ гаргадаг байх гэсэн урьдчилсан төсөөллөөр олон жил гацсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийг заавал батлуулна. Ингэхдээ энэ намрын чуулганаар батлуулах зорилготойгоор ажиллаж байна. Энэ хууль батлагдахаар сэтгүүлчийн ажиллах эрх зүйн орчин сайжирна. Эрүүгийн хуулийн ял, шийтгэл эрс багасна. Гэхдээ нэг зүйл цаана нь байгааг мартаж болохгүй. Сэтгүүлчийн үйл ажиллагааны улмаас хохирол учирсан гэж байгаа этгээдүүд Иргэний шүүхээр өөрсдийн хохирлоо нэхэмжлэх, нэр төрөө сэргээлгэх эрхийг нь өргөн нээж өгөх ёстой гэсэн зарчмаар асуудалд хандаж байгаа. Сэтгүүлчийн ёс зүйн хариуцлага өндөр байх ёстой. Гэхдээ үүнийг төр зааж, тогтоож өгөх биш сэтгүүлчид өөрсдөө сонгож байгуулсан өөрөө удирдах ёсны байгууллага нь шийддэг байх ёстой гэсэн байр суурийг баримталж байгаа.

-Иргэдийн үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг хангаж, Сүхбаатарын талбайг нээлттэй болгоно гэсэн зүйлийг та хэлсэн байсан. Үүнийгээ тодруулахгүй юу?

-Ер нь Монгол Улсад Үндэсний аюулгүй байдалд харшлах, нийтийн дэг журамд илтэд заналхийлэх зэргээс бусад тохиолдолд иргэд чөлөөтэй жагсаж, цугладаг байх ёстой. Зөвшөөрөл авч биш, мэдэгдэх зарчмаар явах хэрэгтэй. Би өөрөө жагсаж байсан хүн. Тийм болохоор энэ асуудалд нэлээд ач холбогдол өгч байгаа. Ташрамд дурдахад, О.Алтангэрэл АН-аас сонгогдсон УИХ-ын гишүүн, ХЗДХ-ийн сайд болохоор хүний эрхийн чиглэлээр олон зүйл хийх болов уу гэсэн итгэл олон нийтийн дунд байгаа. Тэгэхээр хэдий хүнд ч гэсэн гацаанаас гаргаж, олон жил яриад шийдэж чадаагүй Жагсаал, цуглааны журмын тухай хуулийг шинэчилнэ. Ажлын хэсэг нь гарчихсан ажлаа хийж байна. Энэ хүрээнд асар олон ойлголтыг нарийвчилж авч үзэх шаардлагатай. Жагсаал, цуглаан, суулт гэж юу юм. Тэмцлийн хэлбэрүүд ямар байх юм. Олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангахын тулд ямар хязгаарлалт байх вэ. Харин хүн өөрйинхөө эрхийг эдлэхийн тулд ямар хязгаарлалт байх ёсгүй вэ гэдгийг тодорхой болгоно. Хуулийн төсөл өргөн баригдаад ирэхээр олон нийтийн дунд хэлэлцүүлэг өрнөх байх. Ингээд иргэний нийгмийн байгууллагууд, улс төрийн намууд гээд талуудын зөвшилцлийн үндсэн дээр Монгол хүн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлдэг. Ингэснийхээ төлөө ямар нэгэн хуулийн хариуцлага хүлээдэггүй байх нөхцлийг бүрдүүлэхийн төлөө л байгаа.

-Таны хувьд АН-аас сонгогдсон. Гэвч эрх барьж байгаа нам нь МАН. Хэдийгээр хамтарсан засаг байгуулсан ч гэсэн таны, та бүхний ярьж, бодож байгаа зүйлүүд хийгдэх үү?

-Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг УИХ-аар хэлэлцэж байна. Мөн намууд хоорондоо гэрээ байгуулсан. Энэ гэрээн дээр хүний эрх чөлөөтэй холбоотой, авлигатай тэмцэх, хууль сахиулах байгууллагуудын шинэчлэлийн асуудлууд туссан. Нэгэнт гэрээ байгуулаад, намууд хүлээн зөвшөөрч гарын үсэг зурсан учраас хэрэгжинэ гэсэн итгэлтэй байгаа. Нөгөө талаар яг одоо Монгол Улс байрнаасаа хөдлөхгүй бол олон жил ужгирсан асуудлууд байна. Эдийн засаг, эрчим хүчний леберальчлал, том төслүүдээ хөдөлгье гэж ярьж байна. Үүний хажуугаар хүний эрх, эрх чөлөө, хуулийн засаглалтай холбоотой асуудлууд мөн хөдлөх ёстой. Тэгэхээр энэ асуудлууд явахгүй л бол хамтрал үр дүнгүй байна гэсэн үг. Ийм байвал О.Алтангэрэл энд сууж байх шаардлагагүй. Үүнийгээ ч би илэрхийлж байгаа. АН-ын мөрийн хөтөлбөр, өөрийнхөө 22 жилийн туршид бодсон асуудлуудаа хэрэгжүүлэх, ард түмний хүлээлт хүслийг биелүүлэх нь л миний хувьд хамгийн чухал.

-Энэ намрын чуулганаар танай салбартай холбоотой ямар, ямар гол хуулиуд өргөн баригдах вэ?

-Хүний эрхийн багц хууль өргөн баригдана. Үүн дотор Хууль зүйн туслалцааны тухай, Жагсаал, цуглааны журмын тухай, Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай, өмгөөллийн тухай гээд маш олон хууль бий. Мөн Авлигын багц хууль орно. Миний өөрийн олон жил ярьсан хууль бус хөрөнгийг хураахтай холбоотой зэрэг хэд хэдэн хууль өргөн баригдана. Хүний хөрөнгийг хураах тухай ярьж байна гэж намайг нэр бүхий этгээдүүд шүүмжилдэг. Энэ бол ерөөсөө коммунистуудын бусдын эд хөрөнгийг хураадагтай ямар ч хамаагүй. Хавьтах ч үгүй. Би бол төрийн өндөр албан тушаал хашиж байсан нөхдийн тухай л ярьдаг. Төрийн өндөр албан тушаал хашиж байсан, төрийн өмчит компанийг удирдаж байсан этгээдүүд цалингаасаа давсан орлоготой. Хэдэн тэрбумаар тоологдох хөрөнгө, үнэтэй хаусуудтай байдаг асуудлыг л яриад байгаа юм. Тайлбарлаж чадахгүй байгаа энэ хөрөнгүүдийг хураая гэсэн зарчмын асуудлыг л дэвшүүлдэг. Энэ бол олон улсын эрүүгийн эрх зүй, тэр дундаа бидний нэгдэн орсон авлигын эсрэг конвенц, манай Эрүүгийн хуулийн суурь зарчимд угаасаа байсан зүйл. Хэрэгжихгүй олон жил болсон. Авлигатай тэмцэх чиглэлээр өнгөрсөн жилүүдэд Ерөнхий сайд улс төрийн эр зориг гаргаж ажилласан. Энэ үйл хэргийг үргэлжлүүлье. Хууль эрх зүйн хувьд боломжтой болгоё. Монголын ард түмний олон жил хүсэн хүлээсэн авлигчдын нурууг бөхийлгөж, ард түмнийхээ нурууг тэнийлгэх зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд л өргөн барьж байгаа хууль. Энэ намрын чуулганаар өргөн барих гол хуулиуд бол ийм байна. Үүнээс гадна манай дээр боловсруулагдаж байгаа олон хууль бий.

-Чухал хуулиуд УИХ-аар батлагддаг. Гэвч өнөөх нь амьдрал дээр тэр бүр хэрэгждэггүй гэсэн яриа бий. Хуулийн хэрэгжилтийг хангах тал дээр ямар ажил хийх вэ?

-Үнэхээр тийм асуудал байгаа. Тийм болохоор одоо дагаж мөрдөж байгаа хуулиуд хаана, яаж хэрэгжихгүй байна. Алдаа дутагдал нь хаана гараад байна гэдэг дээр хяналт, шинжилгээ хийдэг үйл ажиллагаагаа бид эрчимжүүлэх ёстой. Харин одоо миний ярьж байгаа өөрчлөлтүүд иргэдийн нүдэн дээр болох учраас хэрэгжилт дээр нь би санаа зовохгүй байгаа. Надаас нэхнэ. О.Алтангэрэл ээ, чи хэвлэлийн эрх чөлөөг сайн болгоно гэсэн яасан бэ. Жагсаал, цуглааны журмын хуулийг хийнэ гэсэн юу болов. Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцэх чинь яав гээд сэтгүүлчид, иргэний нийгмийн байгууллагууд, ард түмэн асууна. Тэгэхээр нэг хууль батлаад, УИХ-ын чуулганаар хэлэлцээд өнгөрөх асуудал биш. Бүгд хамтдаа, бүх нийгмээрээ хэрэгжүүлэх ёстой зүйлүүд учраас эрх зүйн орчныг нь зөв тавиад өгвөл хэрэгжилт дээр нь санаа зовох зүйл гарахгүй.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Төрийн хүний эрх ашгийн эрэмбэ энгийн биднээс тэнгэр газар шиг ялгаатай аж” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Монгол Улсаас Кувейт
улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд П.Сэргэлэн “Булангийн орнууд манай улсаас долоо хоногт 100 тонн мах авна” гэснийг “Улс төр нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

  • УИХ-ын гишүүн, Хууль зүй, дотоодын хэргийн сайд  О.Алтангэрэл “Олон жил гацсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийг энэ намрын чуулганаар заавал батлуулна” гэв.
  • Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Энэ удаагийн төсвийн тодотгол нь мега төслүүдийг хэрэгжүүлж, гацааг гаргах үндсэн суурийг тавьж байгаагаараа онцлогтой” хэмээн ярилаа.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Төрийн хүний эрх ашгийн эрэмбэ энгийн биднээс тэнгэр газар шиг ялгаатай аж” гэв.

  • Цэц “ерөнхийлөгчийг зөвхөн нэг удаа сонгоно” гэснийг янзлах улстөржсөн захиалга авсан уу
  • “Улаанбаатар хотын дуусдаггүй зам гүүр, нүхэн байгууламжууд”-ын тухай I болон VII нүүрээс уншаарай.

ГАДААД МЭДЭЭ:  Япон Улсын ерөнхий сайдын айлчлал яагаад цуцлагдав

  • Энэ удаагийн “Сав шив” нүүрээс “Бенгал үүлдрийн муур”-ын тухай уншаарай. 

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Д.Гэрэлтогтох: Нийслэлийн хэмжээнд 13 байршилд зам засварын ажил бүрэн хийгдэж дууссан DNN.mn

Нийслэлийн 78 байршилд зам засвар, арчлалтын ажлыг энэ онд багтаан хийхээр төлөвлөөд байгаа билээ. Энэ талаар Нийслэлийн замын хөгжлийн газрын Санхүү, захиргааны хэлтсийн олон нийттэй харилцах мэргэжилтэн Д.Гэрэлтогтохоос тодрууллаа.

-Нийслэлд одоогийн байдлаар нийт хэдэн байршилд зам засвар, арчлалтын ажил хийгдээд байна вэ?

-Зам засвар, арчлалтын ажил дөрөвдүгээр сарын 1-нээс эхэлсэн. Нөхөн сэргээлтийн ажлууд арваннэгдүгээр сарын 31 хүртэл үргэлжилнэ. Одоогоор нийт 13 байршилд зам засварын ажил бүрэн хийгдэж дууссан. Эвдрэл нөхөн засварлах ажлын хүрээнд 115 мянган м.квадрат замыг засварлаад байна. Намьяанжугийн гудамж, Амгалан, Орбитын буюу Цэргийн хотхоноос тахилтын уулзвар хүртэл, Бага тойруу, Нарны зам, УБЦТС-ын баруун талын авто зам, Хатанбаатар Магсаржавын гудамж, Богд уулын арын авто зам, Хилчний гудамж, Нийслэл хүрээ өргөн чөлөө, Нэгдсэн үндэсний гудамж гэсэн нийт 13 байршилд зам засвар, арчлалтын ажлыг хийж бүрэн дууссан. Энэ оны эхний хагаст 17.55 км авто замд засвар шинэчлэлт хийсэн байна. Мөн Мишээл экспогийн зүүн хойд хэсэгт байх Эрэлийн хажуугаас шууд говийн замтай холбогдох шинэ зам тавигдсан.

-Дүнжингаравын зам хэзээ ашиглалтад орох вэ?

-Яг одоо хийгдэж буй томоохон ажил бол яах аргагүй Дүнжингаравын урд талын зам. Дүнжингаравын уулзвараас 133 дугаар сургууль хүртэлх өргөтгөл шинэчлэлтийн ажил хийгдэнэ. Суурийн ухмалын ажил дууссан. Газар чөлөөлөлтийн асуудлаас болж түр зогссон. Газар чөлөөлөлтийн асуудал шийдэгдчихвэл ажил цааш хэвийн үргэлжилнэ. Мөн Дүнжингаравын зүүн талд зургаан эгнээтэй томоохон нүхэн гарцын ажил хийгдэж байна. Асфальт бетон хучилтын ажил хийгдэх гэж байгаа. Дүнжингаравын зүүн талаас Энхтайваны өргөн чөлөө буюу Баянзүрх дүүрэг хүртэл далан дагаж явсаар холбогдох зам юм. Тухайлбал, Дүнжингараваас Нарантуулын зам руу орж, цааш явсаар Баянзүрх дүүргийн баруун хэсгээр гарах зам гэсэн үг. Энэ нь түгжрэлийг бууруулахад эерэг нөлөөтэй байх болно.

-Яармагийн гүүрний зам хэзээ ашиглалтад орох вэ?

-Энэ тал дээр яг тодорхой хариу хэлэх боломжгүй. Аль болох шахаж, хурдан ашиглалтад оруулах үүрэг өгч байгаа. Гүүрнүүдийн хувьд бүрэн ашиглалтад оруулахад бэлэн байгаа.

-22-ын товчооны авто замын засвар бүрэн дууссан уу. Наадмын үеэр их ачаалалтай байсан?

-22-ын товчооны авто замд суурь асфальт, бетон хучилт, шугам сүлжээний ажил, бродур суурилуулах ажил хийгдэж дууссан. Одоо харин хэсэгчилсэн байдлаар өнгө асфалть, бетон хучилтын ажил хийгдэж байгаа.

-Төв цэнгэлдэх хүрээлэнг тойрч ус зайлуулах системтэй болсон. Өөр ямар замд ус зайлуулах систем хийгдэж байна вэ?

-Эрдэнэтолгой болон Хангай хотхоноос урагш чиглэлд ихээхэн хэмжээний ус тогтдог учир эвдрэл үүсдэг. Ус зайлуулах шугам

сүлжээний ажлыг хийхгүй бол хэчнээн засварласан ч дахиад л амархан эвдрэх юм. Тус газруудын нөхцөл байдалтай хотын дарга өөрийн биеэр очиж танилцсан. Тухайн асуудлыг шийдвэрлэхэд Геодези, Усны барилга байгууламжийн газартай хамтарч тухайн газрын авто замын засвар, арчлалтын ажил хийгдэж байгаа. Эрдэнэтолгой нь булагтай болохоор ус их тогтдог. Гурван байршилд булаг үүсч зам руугаа хальж урсдаг. Тухайн бүсэд борооны усыг замаасаа доош нь урсгаж ус зайлуулах гаргалгаа гаргах юм бол ойр тойрны айлууд үерт автах эрсдэлтэй. Учир нь айлууд зам руугаа шахаад хашаалчихсан. Тиймээс тухайн хэсэгт ус зайлуулах шугам сүлжээний ажлыг цогцоор нь хийж байж тухайн асуудлыг шийдвэрлэх юм. Мөн Зурагтын авто замын тендерийг дахин зарласан байгаа тул хэсэг хугацааны дараа зам засварын ажил эхэлнэ.

-Энэ онд нийт хэдэн байршилд зам засвар, арчлалтын ажил хийгдэх вэ?

-Нийт 78 байршилд авто зам засвар, арчлалтын ажил хийгдэхээр төвлөгдсөн. 13 нь бүрэн дууссан. Үлдсэн 65 ажилд ус зайлуулах шугам сүлжээний ажил цогцоороо хийгдэнэ. Тиймээс хотын ихэнх гудамж замуудын эвдрэл гэмтэл багасна.

-МУИС-ийн арын авто зам засварын ажил зургадугаар сард бараг ажлын тав хоногт хийгдсэн. Харин өөр замууд яагаад ийм удаашралтай байна вэ?

-Зам засварын ажил тухайн хэсгийн ус зайлуулах худгийн таг өндөрлүүлэхээс эхэлж байгаа юм. Бродур солих, замыг өргөсгөх гэх мэт ажлууд замыг хаахаас өмнө хийгдэж байдаг. Тухайн ажлууд хийгдэж дууссаны дараа буюу асфальт бетон хучилт авахад бэлэн болох үед замыг хаадаг. Аль болох түргэн шуурхай зохион байгуулалт төлөвлөгөөний дагуу бүх ажил явагддаг. Асфальт бетон хучилт авахдаа л замыг хаадаг. Мөн зарим хувийн байгууллага хотхон дундуур стандартын бус авто зам барьж улсын өмчид хүлээлгэж өгөөгүй асуудал байдаг. Тийм болохоор нийслэлийн зүгээс засвар, арчлалт хийх боломжгүй. Мөн иргэд буруу ташаа ойлголттой байдаг. Бродур солихын эсрэг байдаг. Авто замыг шинэчлэхтэй холбоотойгоор зайлшгүй бродур солих шаардлагатай. Хуучин авто зам дээр давхарлаж хучилт хийж байгаа болохоор замын өндөр нэмэгдэж байгаа юм. Бродур нь стандартынхаа дагуу замаасаа 15 см өндөр байх ёстой. Хуучин бродурыг дүүргүүд рүү хүргүүлж байна. Мөн санал хүсэлтээ ирүүлж байгаа аж ахуйн нэгжүүд рүү өгдөг. Шууд хаяхгүйгээр дахин ашигладаг гэсэн үг.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

О.Дашпагам: Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг товлолт вакцинд 11 настай охид, хөвгүүдийг үнэгүй хамруулна DNN.mn

Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцинжуулалтын талаар ХӨСҮТ-ийн Дархлаажуулалтын албаны дарга О.Дашпагамтай ярилцлаа.

-Хүний папиллома вирусийн халдвар нь хүнд ямар хор нөлөөтэй вэ?

-Хүний папиллома вирусийн халдварыг авснаар эмэгтэйчүүдэд умайн хүзүүний хавдар үүсэх шалтгаан болдог. Эрэгтэйчүүдийн хувьд энэ вирусийн халдварыг авснаар ерөнхийдөө умайн хүзүүний хавдартай харьцуулахад тооны хувьд бага ч гэсэн зарим төрлийн хавдруудыг үүсгэдэг. Үүнд нь анус, шодойн хавдруудыг нэрлэж болно. Зарим улс оронд хүзүү толгойн хавдар бүртгэгдсэн тохиолдол бий.

-Энэхүү вирусийн халдварын эсрэг вакцин манайд хэзээнээс хийгдэж эхэлсэн бэ?

-Энэ хавдрын эсрэг вакцин нь манай улсад өмнө нь өвчлөл өндөртэй аймаг, дүүргүүдэд хийгдэж байсан.

Сайн дурын дархлаажуулалт гэж Дархлаажуулалтын хуульд зааснаар иргэн өөрөө төлбөрөө төлөөд хийлгэх зохицуулалтаар 2020 оноос эхлэн хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакциныг хийж ирсэн. Үүнээс гадна манай улс 2023 онд Дархлаажуулалтын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, заавал хийх товлолт вакцинд хүний папиллома вирусийн эсрэг тарилгыг багтаасан. Тус хуулийн 10.1-т “Заавал хийх дархлаажуулалтад сүрьеэ, халдварт саа, В вируст гепатит, пневмококк, хүний папиллома вирусийн халдвар, гахайн хавдар, улаануудын эсрэг сэргийлэх тарилга орно” гэж заасан.

2024 оноос эхлэн 11 настай охид, хөвгүүдээ энэ вирусийн халдварын эсрэг вакцинаар дархлаажуулах Үндэсний товлолт батлагдаж, хэрэгжиж эхлэх гээд бэлтгэл ажил хангаад явж байна.

Хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг товлолт вакцин гэдэг утгаараа үнэ төлбөргүй болсон гэсэн үг үү?

-Тийм. Монгол Улс бие даасан Дархлаажуулалтын тухай хуультай. Заавал хийх Үндэсний товлолт вакцинаар хүүхдүүдийг вакцинжуулснаар ирээдүйд үүсч болох халдвар, хавдруудаас сэргийлж байгаа юм. Үндэсний товлолт гэж хүүхдийг хэдэн настайд нь ямар төрлийн халдварт өвчнөөс сэргийлэх вакциныг хэдэн удаагийн тунгаар хийх вэ гэдгийг хэлж байгаа бөгөөд Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолоор баталдаг. Уг тогтоолыг 2023 онд шинэчлэн баталсан. Энэ тогтоолын дагуу Үндэсний товлолтоор 11 настайд нь хүний папиллома вирусийн халдвараас сэргийлэх вакцинаар дархлаажуулснаар ирээдүйд хүүхдүүд маань хавдраар өвдөх эрсдлээс сэргийлж буй юм.

-Тус товлолтын вакцин хэзээнээс хаана хийгдэж эхлэх вэ?

-Бэлтгэл ажил хангагдаж байгаа гэж түрүүн хэлсэн. Вакцинжуулалтыг эхлэхийн өмнө мэргэжлийн сургалтууд зохион байгуулагдана. Энэ оны гурав, дөрөвдүгээр улиралд хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг товлолт вакцинжуулалтын ажлыг зохион байгуулна. Дархлаажуулалтын нэгж болох сум, өрхийн Эрүүл мэндийн төвүүд дээр түшиглэж товлолт дархлаажуулалт маань явагддаг. Товлолт дархлаажуулалтыг харьяалал харгалзахгүйгээр сум, өрхийн эрүүл мэндийн төвүүд дээрээ хүүхдүүдээ дагуулж очоод үнэ төлбөргүй хийлгэдэгтэй яг адилхан зохион байгуулагдана. Үндэсний товлолтын хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцин нэг удаагийн тунгаар хийгдэнэ.

Мөн энэ онд Дархлаажуулалтын зөвлөх хорооноос олон улсад өгсөн зөвлөмжид энэ вакциныг нэг, хоёр тунгаар хийх нь тухайн улс орнуудын шийдвэрээс хамаарна. Нэг, хоёр тунгийн хооронд нэг их ялгаа байхгүй гэж тусгасан байдаг.

-Үндэсний товлолтод заасан 11-ээс дээш насны хүүхдүүд уг вакцинд хамрагдах боломжтой юу?

-Вакцин үйлдвэрлэгчийн заавар бол их чухал байдаг. Энэ вакциныг есөн настайгаас хийж болно гэсэн үйлдвэрлэгчийн заавартай. Гэхдээ улс орон бүр өөрсдийн Үндэсний товлолтоор аль насныхнаа уг вакцинд хамруулах вэ гэдгээ шийддэг. 11-ээс дээш насны хүүхдүүд ХӨСҮТ-ийн Сайн дурын дархлаажуулалтын кабинетад төлбөрөө төлөөд вакцинд хамрагдах боломжтой.

-Насанд хүрэгчдийн хувьд хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцинд хэрхэн хамрагдах вэ?

-Үндсэн товлолтод хамрагдахаас бусад 18 хүртэлх насны хүүхдүүдийг насны ангиллаас нь хамааруулан хоёроос гурван тунгаар үйлдвэрлэгчийн зааврын дагуу ямар нэг шинжилгээ шаардахгүйгээр сайн дурын дархлаажуулалтад хамруулж байгаа.

18-аас дээш насныхны хувьд хүний папиллома вирусийн халдвар авсан эсэхээ шинжлүүлэх шаардлагатай. Шинжилгээгээр уг вирусийн халдваргүй тохиолдолд сайн дурын вакцинжуулалтад хамрагдана. Ихэвчлэн 26 хүртэлх насанд энэхүү вакциныг хийлгэхийг зөвлөдөг.

-Вакциныг биеийн аль хэсэгт тарих вэ. Вакцин хийлгэсний дараа ямар шинж тэмдэг, зовуурь илрэх вэ?

-Вакцины дараахь ерөнхий хариу урвалууд гэж бий. Вакцин хийсний дараа тарьсан хэсэгт хавдах, халуурах шинж тэмдгүүд илэрдэг. Энэ нь хариу урвал багатай гарын булчинд тарьдаг вакцин юм.

Тухайн үед хүүхэд маань халдварт өвчнөөр өвдсөн, архаг хууч өвчин нь сэдэрсэн, халуурч байвал уг вакциныг хойшлуулах заалттай. Вакциныг өмнө нь хийлгээд өндөр хариу урвал буюу хүндрэл өгч байсан бол мөн вакцины эсрэг заалттай гэсэн үг.

Олон улсын судалгаанаас харахад урт хугацааны дархлаа тогтоно гэж үздэг. Гэхдээ тухайн хүний дархлааны системээс шалтгаалж дархлаа тогтох хугацаа нь харилцан адилгүй байдаг.

-Иргэд хүний папиллома вирусийн халдварын эсрэг вакцины тал дээр хэр ойлголттой байна вэ?

-Энэ вакциныг хүлээсэн, хийлгэх хүсэлтэй хүмүүс их бий. Иргэд мэдээлэл сайтай байна. Нэг ч гэсэн хүн хавдраас сэргийлэгдэх нь их ач холбогдолтой шүү дээ. Хүний папиллома вирусийн эсрэг вакцин нь хавдраас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хийж байгаа хоёр дахь тарилга юм. Нэгдүгээрт, В вируст гепатитын эсрэг вакцинд ордог.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Я.Самбууням: Улаанбаатар төмөр зам ХНН-ийн аудитын шалгалт 12 дугаар сард дуусна DNN.mn

Үндэсний аудитын газраас Монгол-Оросын хамтарсан Улаанбаатар төмөр замын ХНН-ийн 2021-2023 оны үйл ажиллагаанд хийх гүйцэтгэлийн аудитыг эхлүүлж байгаа талаар өчигдөр олон нийтэд мэдээлэл хийлээ. Тус арга хэмжээнд Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам ХНН-ийн удирдах албан тушаалтнууд оролцов. Мэдээллийн эхэнд Ерөнхий аудитор Д.Загджав “Монгол улсын төрийн хяналтын дээд байгууллагууд хамтын ажиллагааны хэлэлцээр байгуулж хоёр улсын хөрөнгө оруулалттай байгууллагууд хамтарсан аудит хийж байсан туршлагатай. Аудитад хамрагдсан байгууллагын үйл ажиллагаануудыг сайжруулах үр нөлөөг нь дээшлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Орос Монголын төмөр замд оруулсан хувь нэмэр тэр дундаа Монгол орны эдийн засгийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулсан түүхтэй.

БНМАУ, ЗХУ-ын засгийн газар хоорондын 1949 оны зургадугаар сард байгуулсан хэлэлцээрийн эрэлт, хэрэгжилтийн үйл явцыг үзэх, хуулийн хүрээнд хоёр орны ажлыг явуулах шаардлагатай чиглэлүүд байна. Аудитад хамрагдаж байгаа Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам, Монгол улсын үндэсний аудитын газар болон Оросын холбооны улсын тооцооны танхимын хамтарсан шалгалтын багийн гишүүдэд аудитыг гүйцэтгэхэд шаардлагатай бүх талын туслалцаа үзүүлж, дайчлах нөхцөлөөр хангаж холбогдох мэдээллийг цаг тухайд нь саадгүй гарган өгч ажиллахыг хүсье” гэв

Үндэсний аудитын газраас Монгол-Оросын хамтарсан Улаанбаатар төмөр замын ХНН-ийн 2021-2023 оны үйл ажиллагаанд хийх гүйцэтгэлийн аудитыг эхлүүлж байгаа талаар өчигдөр олон нийтэд мэдээлэл хийлээ. Тус арга хэмжээнд Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам ХНН-ийн удирдах албан тушаалтнууд оролцов. Мэдээллийн эхэнд Ерөнхий аудитор Д.Загджав “Монгол улсын төрийн хяналтын дээд байгууллагууд хамтын ажиллагааны хэлэлцээр байгуулж хоёр улсын хөрөнгө оруулалттай байгууллагууд хамтарсан аудит хийж байсан туршлагатай. Аудитад хамрагдсан байгууллагын үйл ажиллагаануудыг сайжруулах үр нөлөөг нь дээшлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Орос Монголын төмөр замд оруулсан хувь нэмэр тэр дундаа Монгол орны эдийн засгийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулсан түүхтэй.

БНМАУ, ЗХУ-ын засгийн газар хоорондын 1949 оны зургадугаар сард байгуулсан хэлэлцээрийн эрэлт, хэрэгжилтийн үйл явцыг үзэх, хуулийн хүрээнд хоёр орны ажлыг явуулах шаардлагатай чиглэлүүд байна. Аудитад хамрагдаж байгаа Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр зам, Монгол улсын үндэсний аудитын газар болон Оросын холбооны улсын тооцооны танхимын хамтарсан шалгалтын багийн гишүүдэд аудитыг гүйцэтгэхэд шаардлагатай бүх талын туслалцаа үзүүлж, дайчлах нөхцөлөөр хангаж холбогдох мэдээллийг цаг тухайд нь саадгүй гарган өгч ажиллахыг хүсье” гэв

Шалгалтын талаар тодруулж ажлын хэсгийн ахлагч орлогч аудитор Я.Самбуунямтай цөөн хором ярилцлаа.

-Шалгалтын талаар тодруулж өгөөч?

-Үндэсний Аудитын газар, Оросын Тооцооны танхим хамтарч “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН 2021-2023 оны үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийн аудитыг эхлүүлж байна. ОХУ-ын Тооцооны танхимын аудитын багийн гишүүд хүрэлцэн ирж оролцож байна. Энэ удаагийн аудитын сэдвийг УИХ-ын 2022 оны есдүгээр тогтоолоор баталсан. ОХУ-тай хамтарч хэрэгжүүлэх гэж буйтай холбогдуулан цаг хугацааны хувьд хойшилсон. Аудитын эцсийн үр дүн энэ оны арванхоёрдугаар сард эцэслэгдэхээр төлөвлөгдөж байгаа. “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийг анх байгуулагдахад буюу ЗХУ, БНМАУ-ын засгийн газрын хооронд 1949 оны зургадугаар сард байгуулсан хэлэлцээр түүний өөрчлөлтийн хэрэгжилтийг, үйлдвэрлэлийн болон эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн сайжруулах хүрээнд авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний үр дүнгийн талаар, коронавирус цар тахлын үед ачаалалтай ажиллаж байсан үеийг ч хамруулан үзнэ.

-Улаанбаатар төмөр замын санхүүжилтийн шалгалт давхар хийгдэх үү?

-Гүйцэтгэлийн аудитын хүрээнд санхүүжилт буюу орлого төвлөрүүлж буй байдал, зарцуулалтын байдлууд үйл ажиллагааны үр ашигтай байдлууд, удирдлага зохион байгуулалтын асуудлуудыг бүгдийг хамруулахаар төлөвлөж байна.

-Энэ байгууллагыг өмнө шалгаж байсан уу?

-Энэ байгууллага нь Монгол Улсын хамтарсан хувь нийлүүлсэн байгууллага. Аудитын ажлыг хоёр орны аудитын дээд байгууллагууд харилцан зөвшилцсөний үндсэн дээр ямар хугацааг хамруулж хийх вэ гэдгийг төлөвлөж хийдэг. Аль нэг улс нь дангаараа аудит хийх зохицуулалтгүй. Хамгийн сүүлд 2015 онд аудит орсон байдаг. Үүнээс хойш зургаан жилийн хугацаанд аудитад хамрагдаагүй. Тэгэхээр бид 2021-2023 оныг хамруулж гүйцэтгэнэ.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл утга-зоxиол

Дэндэвийн Амгаа: “Маргалдаж байж ганц давснаас зүгээр сайхан тахимаа өгчихсөн нь дээр” гэж Д.Мягмар заан хэлдэг байсан DNN.mn

Холоос харахад жанжин асар

Хондлой зоо нь уулын цар

Хэзээ ч гүндүүгүй монгол эр

Хэрж зогссон орооны буур хэмээн Тангадын Галсан нэгэнтээ Монгол Улсын заан, Самбо, жүдо бөхийн олон улсын хэмжээний мастер, Монгол Улсын гавьяат тамирчин, дасгалжуулагч Өрлүүд овгийн Дэндэвийн Амгаад зориулж шүлэглэсэн байдаг. Дэндэвийн Амгаа нь Булган аймгийн Дашинчилэн сумын уугуул бөгөөд 1980 оны Москвагийн олимпод жүдо бөхийн төрлөөр эх орноо төлөөлөн өрсөлдөж явсан юм. Улсын Цогт-Идэр, хичээнгүй нягт, үнэн хүчит, өрнөн дэлгэрэх, өсөн нэмэх, улам нэмэх, үлэмж бадрах, бат нягт заан Дэндэвийн Амгаатай ярилцсанаа хүргэе.

-Таны төрсөн нутаг Булган аймгийн Дашинчилэн сумын түүхт 100 жилийн ой саяхан тохиолоо. Та сайхан наадсан уу?

-Сайхаан, сайхан наадлаа. Энэ жил манай сумын түүхт 100 жилийн ой боллоо. Нар хур тэгширсэн, газрын гарц сайтай цагт наадам их сайхан болж, ард түмний сэтгэл их өндөр байна.

-Их ойн наадамдаа хэчнээн хурдан хүлгээ сойсон бэ. Та хэд дэх жилдээ морь уяж байна вэ?

-Хоёр насны морь уясан. Азарга найм, есөөр давхилаа. Сумаасаа уралдсан азарганууд дотроо эхний гуравт нь орсон. Хязаалан үрээ нь дундуур давхилаа. Миний хувьд багадаа хурдан морь унаж байсан. Сүүлдээ сургуульд сурах болон хот руу барилдах гэж яваад морь уялгүй хэсэг завсарласан. Би 2000 оноос хойш морь уяж байна. Нэлээд хэдэн бүсийн болон янз янзын том, жижиг наадмуудаас олон айраг түрүү авч байсан. Би аймгийн алдарт уяач цолтой.

-Та ажлынхаа гарааг тээврийн жолоочоор эхэлжээ. Бөхийн спортод хөл тавьсан түүхээсээ хуваалцахгүй юу?

-Хүний амьдрал дэндүү богинохон юм. Би одоо 70 гаруй настай болж байна. Амьдралынхаа чамгүй хугацааг буюу 60-аад жилийг хөдөлмөрлөж өнгөрүүлжээ гэж боддог. Би арваа төгсөөд анх тээврийн жолооч болсон. 18 насандаа цэрэгт явах ёстой байсан ч намайг нэгдэлд жолоочоор үлдээж байсан л даа. Хэрэв би 18 насандаа цэрэгт яваад “Алдар” нийгэмлэгт очсон бол нэгдэлд тэрэг барихын оронд арай эрт бөхийн бэлтгэлээ хийж эхлэх байсан байх. Би таван жил нэгдлийн жолооч хийсэн. Тиймдээ ч би үеийнхнээсээ арай хожуу бөхийн спортоор хичээллэж эхэлсэн. Ид юм сурдаг насаа тээврийн жолооч хийж өнгөрөөсөндөө жаахан харамсдаг. Энэ хугацаанд спортоо хөөсөн бол илүү амжилт гаргах байсан болов уу гэж бодогддог.

Намайг бөхийн спортод оруулсан хүн тухайн үед Соёлын яамны орлогчоор ажиллаж байсан П.Даваасамбуу гэж бөхөд их элэгтэй хүн байлаа. Намайг аймаг дээр барилдаж байхад дуудаж уулзаж байсан. “Чи хотод очиж бэлтгэл сургууль хийсэн нь дээр байх аа” гэж надад зөвлөсөн. Мөн “Үнэн” сонинд “Булган аймгийн Дашинчилэн суманд бөх болох сайн хүү байна”, Улсын шигшээ багт хот руу татъя гэдэг санаагаар П.Даваасамбуу гуай миний тухай бичсэн байдаг. Тэр үеийн “Үнэн” сонинд бичигдэнэ гэдэг ховор зүйл төдийгүй нэр хүндийн хэрэг байлаа. Манай сумын Намын дарга тэр үед н.Лувсанчоймбол гуай байсан. “Улсын шигшээ багийн тамирчнаар чамайг хот руу явуулах боллоо” гээд миний бичиг баримтыг бүрдүүлж өгснөөр би хотод ирж, энэ их бөхийн спортоор хичээллэх зам мөр маань нээгдсэн.

-Та Улсын баяр наадамд хоёрхон удаа зодоглоод начин цол хүртсэн бөх. Монгол улсын заан цолыг хүртэж байсан үеэ дурсвал?

-Би 1972, 1973 онд сумандаа хоёр түрүүлсэн юм. Дараа жил нь Улсын наадамд барилдаж, гурав давснаар том цолтой бөхчүүдтэй барилдаж болох юм гэсэн урам орсон л доо. Би 1975 онд улсын баяр наадамд 23 настайдаа улсын арслан У.Мижиддоржоор тав давж, начин цолны болзол хангасан. Миний хувьд хоёр жил улсад барилдаад улсын цолонд хүрсэн бөхчүүдийн нэг. 1981 онд Улсын аварга шалгаруулах барилдаан гэж болсон. Тэр барилдаанд би түрүүлж, улсын заан цол авсан. Тэр жил нь Ардын хувьсгалын 60 жилийн ой тохиож байв. Зун нь Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин, дархан аварга Х.Баянмөнх нарын олон бөхтэй бэлтгэлд гарсан юм. Бэлтгэл ч сайн хангагдсан. УАШТ-ээс заан цол хүртсэн болохоор улсын баяр наадмаар амжилтаа ахиулах, цолоо ядаж батлах зорилготой байлаа. Гэвч Ч.Гочоосүрэн намайг зургаагийн даваанд өвдөг шороодуулж, улсын заан цол хүртсэн. Би дараа жил нь улсын наадамд шөвгийн дөрөвт үлдэж, заан цолоо баталсан.

-Мөн тань шиг улсын баяр наадамд 10 удаа шөвгөрсөн бөх хэр олон бэ?

-Би самбо, жүдогийн улсын 10 удаагийн аварга, үндэсний бөхөөр 10 удаа улсад шөвгөрсөн заан. Манай бөх дотор улсад 10 удаа шөвгөрсөн заан Д.Долгорсүрэн, Ц.Мягмарсүрэн, З.Дүвчин, би гээд дөрөв, тавхан хүн бий. Үндэсний бөхөөр барилдсан баярын бичгүүдээ харахад 60-аад түрүүлсэн, үзүүрлэсэн 50 гаруй гэхээр 120-иод шахуу улсын болоод том, жижиг наадамд үзүүр, түрүүнд барилджээ.

Би Улсын шигшээ багт байхдаа ХААИС-д эчнээгээр суралцсан. Дараа нь МУБИС-ийг дасгалжуулагч багшаар төгссөн. Улсын шигшээ багт 1975 оноос 1990 он хүртэл 15 жил тасралтгүй хичээллэсэн. Дараа нь ХААИС-даа дасгалжуулагч багшаар арваад жил ажилласан юм. Энэ бүхнийг минь төр засгаас үнэлж, гавьяат тамирчин гэх эрхэм цолыг надад өгсөнд баярладаг.

-Таны нутгаас улсын цолтой бөх хэр олон төрсөн байдаг вэ?

-Манай нутгаас төрсөн улсын цолтой бөх цөөхөн бий. Б.Товуу заан, Д.Раднаабазар, Д.Галдандагва, С.Ганхуяг гэсэн гурван начин гээд бид тав байна. Аймгийн цолтой бөх гэвэл Очиржав, Чөөдөг, Лхагвасүрэн арслан гээд зөндөө бий.

-Та 1980 оны олимпод улсаа төлөөлөн жүдо бөхөөр оролцож байсан түүхтэй. Энэ жилийн “Парис-2024” зуны XXXIII олимпод жүдо бөхөөр Б.Баасанхүү мөнгөн медаль хүртлээ. Тамирчин хүн бүр олимпод эх орноо төлөөлөн оролцох их хүсэл өвөртөлж явдаг болов уу?

-Ядаж олимпод оролцож үзэх юмсан гэж мөрөөдөлгүй яахав. Олимпийн медаль гэдэг маш том зүйл. Олимп бол дэлхийн том тэмцээн юм. Би олон улсын том тэмцээнд оролцож, түрүүлдэг л байсан. Одоогоос 24 жилийн өмнө Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, Монгол Улсын гавьяат тамирчин УГТ З.Ойдов, Монгол Улсын Ардын багш, дасгалжуулагч З.Дүвчин, Зууны манлай бөх, дархан аварга Х.Баянмөнх, Ц.Сэрээтэр, Д.Цэнд-Аюуш заан, МУГТ Цэндийн Дамдин, миний бие гээд бүрэн бүрэлдэхүүнтэй баг олимпод явж байлаа. Олимп ойрхон, Москвад болсон болоод ч тэр үү бокс, чөлөөт, хөнгөн гээд бүх л төрөлд нэлээд олуулаа оролцсон.Тухайн үедээ би олимпод өөдтэй барилдаж чадаагүй.Тус олимпоос чөлөөт болон жүдо бөхийн тамирчид болох Ж.Даваажав, Ц.Дамдин нар мөнгө, Д.Оюунболд, Р.Даваадалай хоёр хүрэл медаль хүртэж байсан.

Энэ жилийн Парист болж буй олимпоос Б.Баасанхүү гэж тэр жаахан годгор охин мөнгөн медаль аваад монголчуудыг хэчнээн их огшоож, баярлуулав. Б.Баасанхүүг хараад миний нүдний нулимс гарч байлаа. Эрэмгий байна. Олимпийн аварга болох дөхлөө.

-Сүүлийн үед бөхийн жудаг гэж хүмүүс их ярих боллоо. Энэ жилийн баяр наадмаар дархан аварга төрлөө. Иргэд дархан аваргадаа их шүүмжлэлтэй хандах шиг болсон. Таны М.Мөнгөн арслантай барилдаж байсан үетэй адил төстэй ч юм шиг.

-Би улсын наадамд 1982 онд шөвгийн дөрөвт үлдээд байсан юм. Х.Баянмөнх аварга Долгорсүрэн зааныг амлаад, би М.Мөнгөн арслантай тунасан юм. Бид хоёр өмнө нь их л барилддаг, гэмгүй л байсан. Тэр үед удаан ч барилдлаа. Баруун золгоод шуудагдаад, засуул барилд гээд яг би барьцаа аваад хаях гэсэн чинь М.Мөнгөн барьцаа тавьчихсан юм. Тэгэхээр нь би хүн барьцаа тавьж байхад дайралтай биш гэж бодоод мөн барьцаа задалсан. Намайг засч байсан н.Пүрэвсүрэн гэж хүн байлаа. “Намайг тэр чигтээ яваад хаяна биз дээ. Яах гэж барьцаа тавьж байгаа юм, хүний барьц тавих ямар хамаа байна. Бид барьцаа тавь гэж хэлээгүй байхад” гээд намайг загнаж байсан. Ахиж бид барилдаад би унасан юм. Би дараа нь М.Мөнгөнд хэлсэн л дээ. “Засуул барьцаа тавь гээгүй байхад яагаад барьцаа тавьсан юм. Би чамайг хаячихаад явчихвал яах юм” гэхэд М.Мөнгөн “Би хаашдаа унах юм байна. Барьцаа тавиад үзье гэж бодсон. Намайг барьцаа тавихад Д.Амгаа арай ч хаячихгүй байлгүй гээд хүн чанарт чинь найдсан юм. Эр хүний замын хүзүү урт, найздаа баярладаг шүү” гэж хэлж байсан.

Энэ жилийн улсын баяр наадмын үзүүр, түрүүний барилдаан арай өөр л дөө. Н.Батсуурь аваргын хувьд Б.Орхонбаяр арсланг барьцаа тавихад л хавирч байгаа юм. Эцсийн эцэст хүнд юу үлдэхэв гэхээр хэн байсан бэ, ямар чанартай хүн байв гэдэг л үлдэнэ. Бусад нь юу ч үлдэхгүй. Манай дээхнэ үеийн бөхчүүд чинь их сайхан чанартай. Хоёулаа зэрэг уналаа гэхэд чи давсан, чи дэв гэж бие биендээ хэлдэг байлаа. Одоо бол хоёулаа дэвж давхиад л байна. Хүн амжилт, нэр алдрын төлөө явж болно. Гэхдээ хүн чанарыг түүний дараа тавьж болохгүй гэж санадаг. Дархан аварга гэдэг үндэсний бөхийн хамгийн том цол. Үүнийг авахын тулд тэр хүн хамаг л юмаа гаргаж байгаа юм. Зуун хувь буруутгах аргагүй юм. Гэхдээ л жудаг гэдэг юмыг бодох л ёстой.

Монгол бөхийн хөгжил сайхан явагдаж байна. Бөхчүүд бие биенээ хүндэлж, хоорондоо маргадаггүй, үнэнч шударгаар барилддаг байх ёстой. Даваа, унаан дээр маргадаггүй сайхан бөхчүүд зөндөө бий. Манай И.Доржсамбуу гарьд мундаг сайхан жудагтай бөх. “Маргалдаж байж ганц давснаас зүгээр сайхан тахимаа өгчихсөн нь дээр” гэж Д.Мягмар заан ч хэлдэг байсан. Зориудаар юмыг яаж мэдэхэв гэж маргаан үүсгээд байгаа болохоос биш. Ер нь хүн унасан, хаяснаа мэддэг юм шүү дээ.

-“Гарьд магнай” кинонд та дүр бүтээхээс гадна өөр кинонд ч тоглосон байдаг. Кинонд дүр бүтээх болсон түүхээсээ сонирхуулахгүй юу?

-Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ж.Бунтар агсан л “Чи энэ дүрд тогловол тохирох хүн” гээд намайг сонгосон. “Гарьд магнай” киноны Дэлэг зааны дүрд тоглосон. Туслах дүр л дээ. Мөн үзэгчид гайгүй мэдэх нь Түшээт хан аймгийн Дайчин вангийн хошууны бөх, олон түмэндээ “хулгар” хэмээн алдаршсан Нацагийн дүр юм. Түүнчлэн“Морин хуурын домог” киноны Хөхөө намжилын дүр байна. Тэр үед “Хөхөө Намжил”-д тоглох нэг хүн хэрэгтэй байна гээд л бөхчүүдийг жагсааж байгаад л энэ хүнийг тоглуулъя гэж намайг сонгож байсан. Би 20 гаруй настай ч байсан. Энэ гурван дүрээс хамгийн хэцүү нь “хулгар” Нацагийн дүр. Тус кинонд “хулгар” Нацаг нь гол дүр бөгөөд бяр чадал ихтэй бөх байсан.

-Ээж тань таныг бүх зүйлд сургасан гэдэг. Зодог, шуудгаа хүртэл өөрөө оёод өмсчихдөг байсан гэж сонссон?

-Жилдээ л нэг далбаа урагддаг тул би улсын наадмын бэлтгэлд гарахдаа нэг далбаа эсгээд гардаг байсан. Миний ээж яасан ч ухаантай хүн байсан юм бэ дээ гэж би одоо боддог. Ээж минь “Би хүүгээ миний отгон хүү гээд эрхлүүлээд байвал бололгүй яахав. Ээж нь дандаа цуг байх биш дээ. Сайн яваасай гэсэндээ жаахан чангахан хандаж ирсэн. Хайртай морио хазаартай нь усалж сурга гэдэг юм” гэж хэлж байсан. Намайг жаахан байхад өглөө эрт босгоно, үнээ ивэлгүүлж, саалгадаг байлаа. Ээжтэйгээ хоёулаа хөдөө байхад дээл оёулж, ширдэг ширүүлэх зэргээр юм бүхнийг хийлгэдэг. “Ажил хүнийг голно гэхээс хүн ажлыг голохгүй” гэж ээж минь их захидаг байсан.

“Мал ядрахаараа усаа, хүн ядрахаараа нутгаа” гэдэг шиг нутгаа бараадаж, гэхдээ зүгээр суусангүй. Нутагтаа ирээд “Үржил” станц гээд балгас болсон газрыг би өөд нь татаж, “Заан” цогцолбор гэж газар байгуулаад ажиллуулаад явж байна.

-Таны хүү А.Өнөболд сумод барилдаж байгаад зодог тайлсан. Таны ач, зээ нараас бөхийн спортоор хичээллэж байгаа хүн бий юу?

-Хүү маань сумодоо барилдаж байхдаа гэмтэл аваад барилдахаа больсон. Миний хүү 10 гаруй жил сумогоор барилдсан. Миний охин МУГЖ Д.Ширмэнтуяагийн нэг хүү мэргэжлийн сумод барилдахаар бэлтгэл хийж байгаа.

-Бөхийн спортоор хичээллэж буй залуустаа та юу гэж захих вэ?

-Дээхнэ үед самбо, жүдогоор барилддаг хүн үндэсний бөхөөрөө ч бэлтгэл хийдэг байлаа. Чөлөөт, жүдо хоёр л холилдож бэлтгэл хийж болдоггүй талтай. Чөлөөт нүцгэн, жүдо нь хувцастай барилддаг гээд барьцтай, барьцгүй барилдахад стиль нь өөр юм. Сургалт нь ч өөр болж ирнэ. Үндэсний бөх бусад барилдаануудын суурь нь болж өгдөг. Барилдах гэдэг залуу насных юм.

Тамирчин хүн нэг удаа бэлтгэл хийхэд доод тал нь хоёр килограмм хөлс гардаг. Тамирчдыг бэлтгэл хийхийн өмнө, хойно жинлэдэг. Олон жилийн хөлс хөдөлмөр хэдэн тонн болох бол доо гэж би боддог.

Бэлтгэлээ сайн хий. Бяр чадал гэдэг чинь хүний юмыг хэрэглэж байгаад өгсөн юм шиг гэнэт л алга болдог. Чадалтай байх үедээ хүнд бууж өгөлгүй, шударгаар цолоо авахын төлөө тууштай барилдаарай гэж захья.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Хуульч Л.Галбаатар: Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн шүүх хурал хаалттай болсон нь өөрөө асуудал дагуулж байна DNN.mn

Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгт Анхан шатны шүүхээс 4.9 жилийн хорих ял оногдуулсан. Тиймээс сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг өчигдөр Давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргаж, Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг эсэргүүцэж байгаагаа дурджээ. Тэрбээр өмнө нь Анхан шатны шүүх хурлыг нээлттэй явуулж өгөх талаар хүсэлт гаргаж байсан ч хүсэлтийг нь шүүх хүлээн авч байгаагүй юм. Давж заалдах шатны шүүх хурлыг нээлттэй явуулж өгөх хүсэлтийг тэрээр дахин гаргасан байна. Мөн шүүх хурлыг ил тод нээлттэй явуулахыг дэмжиж өгөхийг олон нийтээсээ хүсчээ. Түүнийг Эрүүгийн хуулийн 13.11 дүгээр зүйлд заасан “Хувь хүний нууцыг задруулах, 13.14 дүгээр зүйлд заасан “Худал мэдээлэл тараах” 18.3 дугаар зүйлд заасан “Татвар төлөхөөс зайлсхийх”, 18.6 дугаар зүйлд заасан “Мөнгө угаах”, 19.11 дүгээр зүйлд заасан “Төрийн нууцыг хууль бусаар олж авах” гэх таван зүйл ангиар буруутгасан юм. Н.Өнөрцэцэгийн зүгээс “Шүүх хурлыг өмгөөлөгчгүйгээр, хаалттай явуулж намайг хэлмэгдүүллээ” гэж үзэж байгаа аж.

Энэ талаар “Глоб интернэшнл” төвийн хуульч Л.Галбаатартай ярилцлаа.

-Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг Эрүүгийн хуулийн таван зүйл ангиар буруутгаж 4.9 жилийн ял оногдуулан 461 дүгээр хорих ангид хориод байгаа. Буруутгагдсан зүйл ангиуд нь хэр үндэслэлтэй вэ?

-Н.Өнөрцэцэг сэтгүүлчийн Анхан шатны шүүхийн шийдвэрт дүн шинжилгээ хийж, бүрэн дүгнэлт хийхэд төвөгтэй байгаа.

Хурал нь хаалттай явсан учраас зөвхөн Шүүхийн товч мэдээллээр баримжаа авах боломжгүй. Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн үүх хурал нь хаалттай болсон нь өөрөө асуудал болж байна. Буруутгаж байгаа зүйл заалтуудаас харахад хоёр нь асуудалтай гэж үзэж болно. “Төрийн нууцыг хууль бусаар олж авах” энэ нь Эрүүгийн хуульд байх ёсгүй заалт гэж олон улсын байгууллага болон манайхаас ч тайлан мэдээндээ дурдсан. Яагаад гэвэл албан ёсоор төрийн нууц хариуцдаггүй хүнийг нууцад хамаарах баримт бичиг олж авсан, задруулсан гэдэг байдлаар Эрүүгийн хуулийн зүйл заалтаар буруутгах нь буруу гэж хүний эрхийн олон улсын байгууллагаас зөвлөмж гаргасан байдаг. Дараагийнх нь Эрүүгийн хуулийн 13.14 дэх “Худал мэдээлэл тараах” зүйл заалтыг мөн байх ёсгүй гэж үзэж байгаа. НҮБ-ын хүний эрхийн зөвлөлөөс ч 2015, 2020 онд хоёр ч удаа “хүний нэр төрд хамаарсан өргөн хүрээтэй урвуулан ашиглах боломжтой ийм зүйл заалтыг эрүүгийн хуулиас халах ёстой” гэсэн зөвлөмжийг Монгол Улсад өгсөн байдаг. Зөвлөмжийг хэрэгжүүлээгүйтэй холбоотойгоор энэ нь сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг буруутгах нэг зүйл заалт болж хувираад байна. Энэхүү зүйл заалт нь Үндсэн хуульд нийцэхгүй учраас шүүх энэ хоёр заалтыг хэрэглэхгүйгээр, бүр түдгэлзүүлэх ёстой байсан. Хууль тогтоогчид энэ хоёр зүйл заалтыг хүчингүй болгох ёстой. Н.Өнөрцэцэгт хамааруулсан Эрүүгийн хуулийн зүйл заалтууд болон шүүхийн шийдвэр нь сэтгүүлчид өөрсдийгөө цензурдэх, чөлөөтэй зоригтойгоор мэдээлэл бэлтгэхээс айдаг болох сөрөг үр дагаврыг дагуулж байна.

-Н.Өнөрцэцэгийн өмгөөлөгчийнх нь гаргасан шүүх хурлыг хойшлуулах хүсэлтийг шүүх хүлээн аваагүй. Түүнийг хаалттай бөгөөд өмгөөлөгчгүйгээр шүүсэн асуудал хүний эрхийн ноцтой зөрчил гэж үзэх хүмүүс олон байна.

-Шүүхийн товч мэдээллийг харахад манай Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заавал өмгөөлөгчтэй оролцох хэргүүдийг жагсаасан байдаг. Н.Өнөрцэцэгийнх заавал өмгөөлөгчтэй оролцох хэргийн жагсаалтад байхгүй буюу өмгөөлөгчгүйгээр оролцож болох зүйл заалтуудаар зохицуулаад өгсөн. Үндсэн хуульд өмгөөлөгч авахаас гадна өөрийгөө өмгөөлөх эрхтэй гэж заасан байдаг. Хүний эрхийг хамгаалахад өмгөөлөгчид чухал үүрэгтэй. Өмгөөлөгчөөсөө татгалзчихаад огт өмгөөлөгчгүй болсон ч гэсэн шүүх хурал цааш үргэлжилж болохыг хуульд мөн заагаад өгчихсөн. Тэгэхээр хууль муу, дутуу байгаа нь өөрөө шүүхийг буруутгахад хэцүү болж байгаа юм. Энэ асуудал дээр хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох шаардлагатай.

Олон нийтийн мэдэх эрхийн төлөө ажилладаг сэтгүүлчийг хаалттай хуралдаанаар яллаж байгаа нь буруу жишиг. Шүүх хуралдааныг хэсэгчлэн нээлттэй явуулах боломжийг хуульчилсан байдаг. Төрийн нууцад хамаарахаас бусад хэсэг дээр хэсэгчлэн нээх боломж байсан.

-Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг Давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргасан. Шүүх хурлыг нь нээлттэй явуулах боломж хэр байгаа вэ?

-Түүнийг шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэнэ. Өмнөх шүүх хурал нь хаалттай болсон. Шийдвэр нь нууцын заалттай тэр хэсгийг судлах мэтгэлцэх учраас Давж заалдах шатны шүүх хурал нь нээлттэй болох боломж хязгаарлагдмал байгаа. Энэ удаа ялын хэмжээ хүндрэхгүй болов уу. Хууль зүйн хувьд ялын хэмжээ нь хүндэрч болно. Энэ тал дээр өмгөөлөгчид нь хэр сайн мэтгэлцэх, онцлогийг нь хэрхэн гаргаж чадах вэ гэдгээс хамаарна.

-Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг өмнө нь хэсэг хугацаанд цагдан хорьсны дараа гэрийн хорионд байлган, хэвлэн нийтлэх эрхийг нь хязгаарласан байдаг.

-Таслан сэргийлэх арга хэмжээ гэдэг зүйлийг лицензийн хуульд заасан байдаг. 2017 онд шинээр орсон зүйл заалтаар тодорхой үйлдэл хийхийг хязгаарлах гэж байгаа. Энэ нь агуулгын хувьд эмч, хуульчид хамаатай. Эдгээр нь тусгай зөвшөөрлийн дагуу явуулдаг мэргэжлийн үйл ажиллагааг хязгаарлах юм. Тиймээс олон хүнийг хохироох эрсдэлтэй гэж үзээд ажил үүргийг нь болиулах агуулгатай. Сэтгүүлчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд тусгай зөвшөөрөл гэж байдаггүй. Үндсэн хуулийн олон улсын гэрээнд зааснаар сэтгүүлчийн хувьд мэдээлэл хайх, түгээх, хүлээж авах нь мэргэжлийн ажлынх нь онцлог юм.

Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхийг хязгаарлаж болох тохиолдлууд байдаг. Гэхдээ “Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд саад учруулах” гэсэн заалт бол байхгүй. Манай эрүүгийн процесс олон улсын гэрээнд нийцэхгүй байгааг харуулж байна.

Шүүх Үндсэн хууль, олон улсын гэрээний хууль тогтоомждоо нийцүүлэх шаардлага байна. Гэмт хэрэгтэн болохоосоо өмнө буруутгагдаж байгаа гэмт хэргийн төрөл зүйлтэйгээ хамаарал багатайгаар эрх чөлөөгөө хязгаарлуулж байгаа нь олон улсын гэрээний ноцтой зөрчил юм.

-Хуульд ямар өөрчлөлтүүдийг зайлшгүй хийх шаардлагатай байна вэ?

-Шинээр бүрдсэн УИХ-ын гишүүдэд хийх ажил нь маш тодорхой байгаа. Ямар зүйл заалт ямар үр дагавартай байна, ямар хууль батлах вэ гэдгийг “Глоб интернэшнл” сүүлд гаргасан хэвлэлийн эрх чөлөөний тайландаа оруулсан байдаг.

Буруутгагдсан хэргээс нь хамаарч таслан сэргийлэх арга хэмжээг авдаг байх. Нөгөө талаар сургалтын хүрээнд ч гэсэн мөрдөгч, прокурор, шүүгчийг хууль тогтоомжийг хүний эрх талаас нь зөв оновчтой хэрэглэдэг болгох тал дээр хариуцсан байгууллагууд нь анхааралдаа авах шаардлагатай. Шүүх хурлыг хэсэгчлэн нээлттэй, хаалттай явуулахыг Шүүхийн удирдах зөвлөл, шүүгчдэд зориулсан сургалтандаа тусгаж, анхаарах нь зүйтэй.

Сэтгүүл зүйн хувьд мэргэжлийн үйл ажиллагааг нь хязгаарлах зэргээр хууль боловсронгуй биш байгаад тэр хуулийг хэрэглэж байгаа хүмүүсийг шууд буруутгахад хэцүү.

Сэтгүүл зүйн мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулсныхаа төлөө Эрүүгийн хуулийн зүйл заалтуудаар буруутгагдаж байна. Тиймд энэхүү хуульд яаралтай өөрчлөлт оруулахгүй бол энэ нь зөвхөн Н.Өнөрцэцэг сэтгүүлчийн асуудлаар дуусахгүй. Эрүүгийн хуульд яллагдагчаар татагдан шалгагдаж, Шүүхээс ял сонсоход ойрхон сэтгүүлчид олон бий. Энэ нь зөвхөн тоогоор хэмжигдэхгүй.

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Г.Батзориг: Монгол Улс худалдаанд суурилсан эдийн засагтай орон. Иймд худалдааны бие даасан хууль гаргах зайлшгүй шаардлагатай DNN.mn

Эдийн засагч Г.Батзоригтой ярилцлаа.

-Манай улс худалдааны хуультай болох шаардлагатай гэж эртнээс хөндөж, ярьсаар ирсэн. Гэвч өнөөг хүртэл энэ хууль гараагүй л байна. Худалдааны хуультай болвол эдийн засагт ямар, ямар боломжууд нээгдэх вэ?

-Худалдааны хууль нь тухайн улс орны бараа, үйлчилгээг авах зарахтай холбоотой үйл явц, стандарт, дэд бүтэц, дотоод болон гадаад худалдааг хэрхэн зохион байгуулах талаар ерөнхий харилцааг зохицуулдаг. Монгол орон маань худалдааны суурьтай эдийн засагтай орон. Тийм болохоор түүнийг зохицуулах эрх зүйн орчин үүнтэй холбоотой тодорхой стандарт мөрдөх хэрэгцээ шаардлага их байгаа. Тэгэхгүй бол чанаргүй вакцин, урдаас орж ирж байгаа гарал үүсэл нь тодорхойгүй бараа бүтээгдэхүүний асуудал байнга сөхөгддөг.

Иймэрхүү дүрэмгүй яваад байгааг цэгцлэх учраас Худалдааны тухай хууль зайлшгүй хэрэгтэй гэж харж байна.

Гол нь худалдаа хийхтэй холбоотой үүсч байгаа харилцаануудыг энэ хууль зохицуулна. Тэр утгаараа олон хуулиудыг нэгтгэж хамрах байх гэж бодож байна. Наад зах нь хүнсний аюулгүй байдал, гаалийн асуудал, зам дэд бүтэц, мэргэжлийн хяналт зэрэг асуудлууд сөхөгдөж гарч ирнэ. Хамарч байгаа хүрээний хувьд олон хуулиудтай холбогдох болохоор тэдгээрийг базах хууль болно байх.

-Ер нь Худалдааны хуультай болох нөхцөл суурь бүрдсэн гэж үзэж байна уу?

-Хүмүүс тодорхой давтамжтайгаар байнга эдийн засгийн харилцаанд ордог. Тэр нь ямар нэгэн хэмжээгээр эрсдэл үүсгэж, хор уршиг үзүүлэх зэрэг тодорхой бус байдлуудаас болж янз бүрийн ашиг хонжоо хайсан нөхцөл байдалд хүргэдэг. Иймэрхүү хууль эрх зүйн орчны тодохой бус байдлаас үүдэлтэй асуудал амьдрал дээр ургадаг. Тэр нь хууль гаргах гол эрх зүйн суурь болж байна гэсэн үг. Ялангуяа Монгол Улс шиг цэвэр худалдаан дээр тогтсон эдийн засагтай орчинд юу хамгийн чухал вэ гэхээр бараа бүтээгдэхүүнийг авчирч буй хүмүүс тусгай зөвшөөрөлтэй байх ёстой. Дээрээс нь бараа бүтээгдэхүүн болгоны гарал үүсэл нь тодорхой, эргээд тухайн хэрэгдэгчид хор хөнөөл багатай, эрүүл, аюулгүй байдлын чанар стандартыг мөрддөг байх ёстой л доо. Манайд хүнсний аюулгүй байдал ялангуяа хадгалалтын хувьд асуудалтай. Тэр ч байтугай бараа, бүтээгдэхүүний үнэ дэндүү өндөр байдаг. Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газар үнэ зохицуулдаг гэж ярьдаг. Гэвч бодит байдал дээр харъя л даа. Хичээлийн шинэ жил дөхөхөөр бараа бүтээгдэхүүний үнэ гурав дахин өсдөг. Иргэдийн эдийн засагт том хүндрэл учруулж байна. Ийм асуудлууд байнга гардаг учраас тодорхой дүрмийн дагуу Худалдааны тухай хуулиа мөрдөөд явчихвал хэрэглэгч талдаа хожоотой. Мөн тодорхой чанар, стандартын шаардлага хангаад дүрмийн дагуу бараа, бүтээгдэхүүн оруулж байгаа худалдаа эрхлэгч, аж ахуйн нэгжүүдэд ч ашигтай. Яагаад гэвэл, хариуцлагатай, албан ёсны тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжүүдийн хажуугаар үүргийн худалдаа гээд хяналтгүй бараа ороод ирдэг. Тэдгээртэй үнийн хувьд өрсөлдөх шаардлага үүсдэг. Энэ талаас нь бодох юм бол Худалдааны тухай хуулийн хэрэгцээ шаардлага аль, аль талдаа байгаа л даа.

-Худалдааны хуультай болсноор экспортод яаж нөлөөлөх вэ?

-Худалдааны тухай хууль экспортод тийм ч сүртэй нөлөөлнө гэж харахгүй байна. Яагаад гэвэл манай эдийн засгийн 90 хувь нь уул уурхайн бүтээгдэхүүн, тэр дундаа нүүрс байдаг. Нүүрс бол Худалдааны тухай хуультай хуульгүй Хятадын нөхцөл байдлаас хамаарч экспортлогддог. Дээрээс нь уул уурхайн бүтээгдэхүүн талдаа нүүрсийг хэдэн янзаар ангилаад сорьцыг нь тодорхойлуулж байгаад Хятад руу гаргаж байгаа. Энэ талаас нь харвал экспортын хувьд нөлөөлөх нөлөө өндөр биш. Гол нөлөөллийн хувьд импорт байна. Импортын бараа бүтээгдэхүүн стандарттай, тухайн бүтээгдэхүүн аюулгүй байдал хангасан, худалдаа эрхлэгч нь зөвшөөрөлтэй, тухайн бүтээгдэхүүний гарал үүсэл болон хугацаа нь асуудалгүй, аль боомтоор яаж орж ирсэн зэрэг нь тодорхой байх ёстой. Худалдааны хуультай болбол эдгээр асуудал цэгцэрнэ. Энэ агуулгаараа импортын бараа бүтээгдэхүүнд илүү нөлөө орж ирэх болов уу гэж харж байна.

-Дотоодын бүтээгдэхүүн дэлхийн зах зээлд гарах гол хөшүүрэг нь энэ хууль болж чадах уу?

-Дотоодын бүтээгдэхүүний хувьд боломжтой. Гадагшаа гарах боломжийг энэ хуулиар олгож өгөх түлхэц, нөхцөл болно. Яагаад гэвэл дотоодод үйлдвэрлэгдэж буй үндэсний үйлдвэрлэгчдийн бараа бүтээгдэхүүний стандарт нь нийтлэгээрээ олон улсын стандартаа дагаж явах ёстой. Тэгвэл энэ хуулийг бичихдээ олон улсын стандартуудаас тодорхой хэмжээгээр оруулах ёстой. Нэгэнт хууль батлагдвал мөрдөх шаардлага үүсэхээр дотоодын үйлдвэрлэгчид маань стандартыг баримтлаад, бараа бүтээгдэхүүнээ цаашид тодорхой хяналт дор хийх боломж нэг талдаа бүрдэнэ. Мэдээж богино хугацаанд аж ахуйн нэгжүүд дээр зардал үүсэх ч урт хугацаандаа олон улсын зах зээл дээр чадлынхаа хэрээр өрсөлдөх боломжийг энэ хуулиар олгох боломжтой. Гол логик нь ямар нэгэн бараа зарлаа гэхэд тэр бүтээгдэхүүн нь чанарын шаардлага, стандарт хангасан байхыг олон улсад нэхэж байгаа. Тэгэхээр энэ талдаа илүүтэйгээр хуулийн ач холбогдлыг харж байна.

-Ингэхэд худалдааны эдийн засаг суурьтай орон хэрнээ яагаад өнөөдрийг хүртэл бие даасан хуультай болохгүй байна вэ?

-Өдийг хүртэл тухайн чиглэл чиглэлийн хуулиудаараа илүүтэй зохицуулагдаад яваад байсан. Наад зах нь гааль, хүнсний аюулгүй байдал, зам дэд бүтэц, хүнс үйлдвэрлэгчийн тусгай зөвшөөрөлтэй холбоотой зэрэг асуудлууд салбар салбарынаа хуулиар зохицуулагдаад явж ирсэн. Тийм болохоор нэгтгээд нэг өргөн хүрээнд нь базаад стандартаа мөрдөөд явна гэдэг юм алга байсан. Одоо цаг нь болж хуулийн хэрэгцээ шаардлага үүссэн гэж ойлгож байна.

-Худалдааны хууль гаргахын тулд Засгийн газрын зүгээс юу хийх ёстой вэ?

-Хамгийн түрүүнд олон улсын Худалдааны хуулийн туршлага судлах асуудал байна. Ямархуу нөхцөл байдал байгааг нь тодорхойлох ёстой. Улс орон болгонд энэ хуулийг яаж мөрддөг зэргийг харьцуулах нь чухал . Өндөр хөгжилтэй орнууд олон зуун жил хэрэгжүүлчихсэн болохоор алдаа дутагдлыг түүхэн хугацаанд нөхөөд ирсэн байгаа. Энэ зүйлийг тодорхой хэмжээгээр судлах нь магадгүй эхний ажил юм болов уу. Олон улсад ямар, ямар нөхцөл байдалтай байна вэ гээд харахаар тухайн улс орны өөрийнх нь онцлогт тохирсон Худалдааны хууль гэж байна. Мөн бүс нутгийн худалдааны хууль илүү хүчтэй байдаг. Жишээлбэл, Европын холбоонд чөлөөт худалдааны хэлэлцээр дээр үндэслэгдсэн татварын болоод таксын үнийн хөнгөлөлттэй нэг стандартаар явдаг иймэрхүү зүйлсийг бүс нутгийн хэмжээнд маш сайн шийдсэн. Тэгэхээр зөвхөн Худалдааны хууль гэлтгүй үүнтэй холбоотой бүс нутгийн хэмжээнд стандарт, татварын асуудал, үнэ тогтоох процесс бодит байна уу зэрэг дээр бүс нутгийн хэмжээнд сайн ажилласан. Бид ихэвчлэн чөлөөт худалдааны хэлэлцээр гэж ярьж байгаа. Нэг хэсэг манайх Японтой чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулж, энэ хүрээнд тус улсын дэлгүүрүүд манайд нэлээд орж ирсэн. Тэгэхээр энэ хүрээний асуудлыг хамарч байгаа гэж харж байна. Засгийн газрын зүгээс нэгдүгээрт, суурь судалгаагаа сайн хийх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, тус тусдаа мөрдөж байгаа хуулиуддаа яаж Худалдааны хуулиа нийцүүлэх вэ гэдгийг маш сайн судалж байж гаргах ёстой. Тэгэхгүй бол Худалдааны хууль гээд ерөнхий биччихдэг. Эргээд дагаж мөрдөх хуулиудтай зөрчилдөх, эсвэл алийг нь дагахаа мэдэхгүй болох зэрэг хуулийн цоорхойнууд үүсээд эхлэх эрсдэлтэй. Яг одоо байгаа бизнесийнхэн, худалдаа эрхлэгчдийн нөхцөл байдлыг ойлгосон байдлаар бичээсэй гэж бодож байна. Бодит байдалд хуулиа мөрдөөд явах ёстой бизнес эрхлэгч хэрэглэгчдийг хараагүй гадны хуулийг хуулаад биччихдэг, нөгөөх нь буцаад манай хөрсөн дээр буухгүй байвал асуудал үүсгэх эрсдэлтэй. Ийм учраас тэр талын оролцоог хангаж өгөх ёстой юм болов уу гэж бодож байна.