Category: онцлох-нийтлэл

“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт МУИС-ийн Философи, шашин судлалын тэнхимийн багш С.Бүжинлхамтай ярилцлаа. Тэрбээр “Амьдралын тухай хэвшмэл бодлуудыг чөлөөтэйгөөр задалж харах хэрэгтэй” хэмээв.

УИХ-ын гишүүн Н.Алтаншагай “Сайн, муу хэлэгдээд хувийн хэвшлийнхэн маань улс орныг үүрч яваа”  гэснийг II нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

СЭМҮТ-ийн дэд захирал, анагаах ухааны доктор Н.Алтанзул “өсвөр насны хүүхдүүд ганцхан хүчин зүйлээс болж сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудалд орж амиа хорлохгүй”  хэмээв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт нэрт нийтлэлч Баабарын “Оросоор дамжсан европ хэлний зээлдмэл нэрс” нийтлэл хэвлэгдлээ.

Чагнаагийн Пүрэвдорж “Би шүлгээ бичээд хэнд ч хэлдэггүй, хэнд ч уншдаггүй. Өөртөө л үлдээдэг” гэлээ.

НИТХ  д а х ь АН-ын бүлгийн дарга Б. Эрдэнэсүхтэй
ярилцлаа.

Арын нүүр: Өөрөө өөртөө хүндэтгэлтэй бай

---

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Цахим залилангийн гэмт хэргийн төрлүүд жил ирэх тусам олширч, хохирогчид ч нэмэгдсээр байна. Үүний нэг нь “Буцалтгүй тусламж олгоно” гэх цахим залилангийн гэмт хэрэг юм. Залилагчид фэйсбүүк сүлжээнд янз бүрийн нэршлээр хуурамч хаяг үүсгэдэг. Түүндээ буцалтгүй тусламжийн талаар мэдээлэл оруулна. Мөн тэрхүү мэдээллээ иргэд рүү хувь чаатаар илгээж, залилан үйлддэг юм байна. Жишээ нь, “Нийгмийн банк” гэх хаягнаас иргэд рүү 1-80 сая төгрөгийн буцалтгүй тусламж олгодог гэх хуурамч мэдээлэл ирүүлдэг. Тодруулбал, “BEI санхүүжүүлж, Монгол Улсын иргэн бүрд 1 саяас 80 сая төгрөгийн буцалтгүй тусламж олгодог. Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй буурай хөгжилтэй тэмцэх төсөлд дэмжлэг үзүүлэх хүрээнд уг төслийг эхлүүлсэн” гэж эхэлж танилцуулдаг. Үүнд итгэсэн иргэд лавшруулж мэдээлэл тодруулж эхэлснээр хохирогч болдог ажээ. “Нийгмийн банк”-д хохирсон иргэд эхнээсээ цагдаагийн байгууллагад хандаж эхэлжээ. Залилагчид иргэдийг хэрхэн хуурч мэхэлдэг болохыг тодруулахаар тус хаяг руу хандаж үзлээ. “Олон улсын буцаан олголтгүй санхүүжилт (SIFNR) нь Монголын бүх хүмүүст буцаан олгохгүй санхүүгийн тусламж үзүүлдэг. Буцаан олгогдохгүй санхүүгийн тусламж гэдэг нь бэлэг болгон олгодог мөнгөн дүн бөгөөд та 5,000,000 ₮ -аас 990,000,000 ₮ хүртэлх SIFNR-ийн дүнг хүлээн авмагц ямар ч тохиолдолд бидний санал болгож буй мөнгийг буцааж төлөх шаардлагагүй болно. Санхүүгийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг урамшуулж, дэмжих, нийтийн ашиг сонирхолд нийцүүлэн олон нийтийн (төр, олон нийт) эсвэл хувийн (сан, холбоо) төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулах зорилготой” гэж танилцуулж байна. Үргэлжлүүлэн гэр бүлийн хүүхдийн тоогоор хэдэн төгрөг авах эсэхийг шаталж асуудаг аж. Жишээ нь, нэг хүүхэдтэй бол 30 сая, хоёр нь 60 сая, гурав нь 90 сая гээд үргэлжилнэ. Ингээд овог нэр, оршин суух хаяг, мэргэжил, иргэний үнэмлэхийн зураг, банкны данс зэрэг хувийн мэдээллийг өгөхийг шаардаж байна. Энэ мэдээллээ авсны дараа “Баяр хүргэе, таны өргөдөл амжилттай боллоо Бид танд 60,000,000 төгрөгийн буцалтгүй тусламжийг хоёр цагийн дотор олгоно” гээд төлбөр төлөхийг шаарддаг аж. Ингэхдээ банкны данс нээлгэх: 70 мянга, файлын оршин суугаа газар 60 мянга, орлогын тэмдэг 200 мянга, хууль ёсны бичиг баримт 45 мянга, санхүүгийн бригадын түвшинд төлсөн өргөдлийн хураамж 55 мянга зэргээр 430 мянган төгрөг төлөх ёстой гэнэ.

Ийм маягаар сошиал дээр иргэдэд итгүүлж, залилдаг юм байна. Энэ төрлийн гэмт хэргийг цагдаагийн байгууллага шалгаж байгаа эсэх талаар ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн ахмад А.Итгэлтээс тодрууллаа.

-Цахим сүлжээнд “Буцалтгүй тусламж олгоно” гэх зар түгээж, иргэдийг залилдаг болсон байна. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Залилагч этгээдүүд нийгмийн эмзэг давхарга руу 150 сая хүртэлх төгрөгийг буцалтгүйгээр олгоно гэсэн зарыг хүргэж, тухайн иргэний овог нэр, банкны данс зэрэг хувийн мэдээллийг олж авдаг. Ингээд “Та манайхаас буцалтгүй тусламж авах болзол хангаж байна. Та тусламжаа авахын тулд 50 мянга, 80 мянган төгрөг тушаах хэрэгтэй гэдэг. Ингэж нэхэж байгаа мөнгөн дүн нь харилцан адилгүй. Хэрэв мөнгө байхгүй, хүрэхгүй байна гэвэл байгаагаа өгчих гэдэг, тэгээд дансыг нь баталгаажуулна гэдэг. Ийм маягаар иргэдийг хохироож байгаа үйлдэл юм.

-Ялангуяа ахмад настнуудыг залилдаг бололтой. Сүүлд 20 гаруй сая төгрөгөөр хохирсон ахмадууд ч байгаа гэх мэдээлэл байна?

-Нийгмийн эмзэг давхарга буюу амар хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн хүсэл дээр л дөрөөлөөд үйлдэгдээд байгаа юм. Хохирлын хэмжээ янз бүр байна. 20 сая битгий хэл 36, 52, 112 сая гээд өндөр хохиролтой хүмүүс ч бий. Шалгалтын ажил үргэлжилж байгаа.

-Иргэдэд юуг сэрэмжлүүлэх вэ?

-Шинээр олон яам байгуулагдаж, нэрс нь өөрчлөгдсөн. Залилагчид төрийн байгууллагын нэр, лого зэргийг ашиглаж иргэдийг хууран мэхэлж итгүүлж байгаа. Тиймээс төрийн байгууллагын нэрсийг иргэд мэддэг баймаар байна. Хамгийн гол нь хямд төсөр зүйл гэж огт байхгүй. Ялангуяа буцалтгүй тусламж, хүүгүй зээл гэж хаана ч байхгүй. Үүнийг анхаарах хэрэгтэй. Цахим орчинд тантай харилцаж энэ төрлийн мэдээлэл өгч байгаа агуулгыг сайн хараарай. Монголчуудын ярилцдаг ярианы агуулгаас өөр утга найруулга, үг хэллэгтэй байгаа. Өөрөөр хэлбэл, залилагчид хиймэл оюун ухаан ашиглаж иргэдэд мэдээлэл хүргэж байна. Эдгээр зүйлсийг анхаарч нягталж цахим залиланд өртөхөөс сэргийлээрэй. Хэрэв хохирсон гэдгээ мэдсэн тохиолдолд цагдаагийн байгууллагад хандаарай.

Б.ЗАЯА

 

“Монголын Алт” (МАК) ХХК-ийн ерөнхийлөгч Н.Цэлмүүнтэй ярилцлаа.

---

-Монгол Улс дотоодын цементийн хэрэгцээгээ 100 хувь хангах хүчин чадалтай болсон гэдгээ зарлаад удаж байна. Танаас “МАК Цемент” төсөл хэрхэн хэрэгжсэн үйл явц, хөрөнгө оруулалтын талаар эхлээд сонирхъё.

-Үндэсний хэмжээний томоохон төслийг хэрэгжүүлэхэд ямар процесс явагддагийг ер нь хэрэглэгчид тэр бүр мэддэггүй. Асар их саад бэрхшээл туулж үйлдвэрлэлээ эхлүүлдгийг бизнесийнхэн л гадарлах байх. Түүхий эд, эрчим хүч, зам харилцаа, ажиллах хүчин, техник технологийн сонголт, ТЭЗҮ, зураг төсөл боловсруулах үйл явц гээд өргөн далайцтай судалгааг, урт хугацаанд ихээхэн хөдөлмөр зүтгэл шаардан гүйцэтгэдэг. Тухайлбал, үндсэн түүхий эд болох шохойн чулууны эрэл хайгуулыг гэхэд л 2000-аад оны эхэн үеэс эхлүүлсэн. Хайгуулын шат дараалсан ажлуудыг гүйцэтгэх, энэ явцдаа дээжийг нь гадны лабораторид шинжлүүлэх, нөөцөө тогтоох, батлуулах зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэж байв. Технологийн хувьд гэхэд л инноваци шингэсэн, байгаль орчинд ээлтэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй, хөдөлмөрийн бүтээмж өндөртэй зэрэг шалгуурыг тавин дэлхийн зах зээл дээрх топ компаниудыг судалж байлаа.

Ингээд 140-өөд жилийн түүхтэй Данийн вант улсын “FLSmidth” компанийн технологи, тоног төхөөрөмжийг сонгож, нэг сая тонны хүчин чадалтай “МАК цемент” үйлдвэрийнхээ гэрээг 2012 онд үзэглэж байсан юм. Тухайн үед анхны хөрөнгө оруулалт нь 100 гаруй сая еврогийн өртөгтэй байсан. Гэхдээ хөрөнгө оруулалт ихээхэн нэмэгдсэн

Чойроос 110 кВ-ын 64 км урт цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, дэд станцыг барьж байгуулах, инженер-геологийн судалгаагаар илэрсэн хагарлын бүсийг бэхжүүлэхийн тулд үйлдвэрийн талбайд 30-аад мянган куб.метр масс-бетон буюу цул бетон цутгаж суурийг бэхжүүлэх, бүтээгдэхүүний болон түүхий эдийн силог өндөр маркийн хүчитгэсэн зуурмагаар тасралтгүй цутгах, 110 метрийн өндөртэй урьдчилан халаагчийн төмөр хийц, тоног төхөөрөмжийг тусгай зориулалт бүхий даацын кран гаднаас авчирч угсрах, аж үйлдвэрийн зориулалт бүхий барилгын ажил гүйцэтгэх компани, гадны мэргэжилтнүүдийг ажиллуулах зэрэг зардлуудаа тооцоод үзэхэд үйлдвэрийнхээ бүтээн байгуулалтад 330-аад сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн байгаа. Түүнчлэн түүхий эдийн олборлолт явуулах уулын техникүүдийг худалдан авах, ажиллагсдынхаа нийгэм ахуйн барилга, тосгон байгуулах гэх зэрэг үнэхээр олон ажлыг нарийн төлөвлөлттэй гүйцэтгэн төсөл бүрэн хэмжээгээр хэрэгжсэн. Дээр нь зарим шаардлага хангасан түүхий эд болох тухайлбал гөлтгөнө, нүүрс зэргийг 100-300 км цаанаас Дундговиос тээвэрлэн зөөдөг.

Манайх чинь үйлдвэрлэгч улс биш, хүн хүч хомс, дэд бүтэц сул учираас аливаа төслийн хөрөнгө оруулалтын зардал өндөр гардаг.

Ер нь “хонх нь дуугарахаар дамар нь таг” гэдэг шиг асуудал, бизнес болгонд тулгардаг гэхэд нэг их хилсдэхгүй болов уу. Бид 2017 оноос бүтээгдэхүүнээ хэрэглэгчдэдээ хүргэе гэтэл төмөр замын тээвэрлэлт дээр гацчихсан. УБТЗ-д нь цемент тээвэрлэх зориулалтын вагон тун цөөхөн байдаг. Тэгэхээр нь тухайн үед 182 ширхэг хоппер буюу задгай цемент тээвэрлэх зориулалттай тусгай вагон худалдаж авч байлаа. Уг нь тээвэр логистикийн үйлчилгээ үзүүлж буй аж ахуйн нэгжид боломж, хүчин чадал нь байдаг сан бол бид ингэж нэмэлт хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагагүй байв. Гэтэл вагонаа дагаад таталт, тавилт хийх сэлгээний зүтгүүр шаардлагатай болсон.

Нөгөөтэйгүүр Улаанбаатарт жилдээ нийт 500 мянган тонн задгай цемент хадгалан дамжуулах хүчин чадалтай хоёрхон компани л байдаг. Ийм учраас борлуулалтын сүлжээний төвүүдийг зайлшгүй байгуулах нэмэлт хөрөнгө оруулалтын шаардлага үүссэн.

-Цементээ нөөцлөх агуулах сав дутмаг болохоор үйлдвэрлэлийн хэмжээ буурч зах зээлд хомсдол үүсч үнэ нэмэгддэг гэсэн тайлбарыг Засгийн газраас өгч байсан. Нөөцийн агуулахыг яаж шийдэх ёстой вэ?

-Цементийн үнэ зөвхөн үйлдвэрлэгчдээс хамаардаггүй. Үйл ажиллагааны өртөг, зардалд нөлөөлдөг олон хүчин зүйл байдаг. 2022 оны хөдөлмөрийн хуулийн шинэчлэлтэй холбоотой цементийн өртөгт эзлэх цалингийн зардал сүүлийн хоёр жилд 56 хувь өссөн байна. Мөн геополитикийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан шатахуун тослох материал, сэлбэг, эд материалын зардал 85 хувь өсөөд байгаа юм. Харин үйлдвэрийн үнээс цаашаа бид үнийн хяналт хийх ямар ч бололцоогүй.

Бүтээгдэхүүнийхээ үнийг аль болох тогтвортой, хяналттай байлгах үүднээс Улаанбаатар, Дархан хотуудад өөрсдийн борлуулалтын төвүүдийг байгуулж байна. Анхныхаа борлуулалтын төв буюу “MAK WEST”-ээ 22-ын товчооны ойролцоо 2018 онд байгуулсан. Тэнд төмөр замаас шууд салаа замтай. Үүгээр хотын баруун бүсийнхний хэрэглээг хангаж байна.

Мөн зүүн бүсийг хангах зорилгоор “MAK EAST” төвийг Амгалан өртөөнд байгуулсан. Одоо Гурвалжингийн гүүрний ойролцоо “MAK CENTRAL” төвийн, мөн Дархан хотод борлуулалтын төв байгуулах бүтээн байгуулалтын ажлыг өрнүүлж байна. Энд задгай цемент түлхүү зарагдана гэж тооцож байгаа.

Цаашид Төв аймгийн Сэргэлэн, Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумдад борлуулалтын төвүүдийг байгуулахаар ажиллаж байгаа. Энэ бүх бүтээн байгуулалтад 100 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай ба ингэснээр үнэ тогтвортой байх боломжийг хангахаар зорьж байгаа юм. Гэхдээ биднээс шалтгаалахгүй тээвэрлэлт болон инфляцийн асуудал байна. Жишээ нь, цементээ вагоноор тээвэрлэхэд нэг тонн/км нь 20 мянган төгрөгийн үнэтэй бол авто замын тээвэр нь 83 орчим мянган төгрөг байдаг.

-Та сая яриандаа тээвэрлэлтийн асуудал хөндлөө. Өөр ямар хүндрэлүүд байна вэ?

-УБТЗ-ын зүтгүүрийн хүрэлцээний асуудлаас хамаарч байгаа хүндрэлүүд бий. Өөрөөр хэлбэл, манай 182 хоппер вагоныг ачаагаа тээвэрлээд сулрах үед нь таталт, тавилт хийх замаар цуглуулаад өртөөнд хүргэх зүтгүүр ямагт дутагдалтай байдаг. Ингэснээр эргэлт удааширдаг, гацдаг. Нөгөө талаар сэлгээний зүтгүүрээс гадна төв зам дээр явах зүтгүүр худалдан авах гэхээр хувийн зүтгүүрийг үндсэн магистрал замаар явуулах эрх өгдөггүй. Хэдийгээр хангалттай хоппер болон битүү вагон худалдаж авсан ч тэрийгээ зүтгүүрээс хамаараад эргэлтэд, ачаа тээврийн урсгалд оруулж чадахгүй байна гэсэн үг. Мөн ууттай цементийг зөвхөн битүү вагоноор тээвэрлэдэг. Харин энэ төрлийн вагон Монголд ердөө 153 ширхэг байгаа. Эдгээр нь зөвхөн цемент зөөхгүй, бүх төрлийн ачаа тээвэрт явдаг. Ковидын үед Замын-Үүдээс-Улаанбаатарын чиглэлд бүх ачаа тээвэрлэсэн. Одоо намар болохоор ургац тээвэрлэлтэд явна. Энэ мэтчилэн улсын хэмжээнд бүхий л тээвэрт ашиглагддаг. Мэдээж улсын ачаа тээвэр тэргүүн ээлжинд явдаг учраас үйлдвэрлэгч бидэнд олдоц багатай байдаг. Ийм учраас манай компани энэ жил 150 ширхэг битүү вагон, 20 ширхэг хагас вагон өөрсдийн хөрөнгөөр худалдаж авч байгаа. Гэвч худалдаж авсан вагонуудаа эргэлтэд оруулъя гэхээр УБТЗ-аас зөвшөөрсөн хариу ирүүлээгүй байна. Энэ бүхэн төмөр замын суурь бүтцийн даац, нэвтрүүлэх хүчин чадал хүрэхгүй байгаатай холбоотой.

-Импортын цементийн гаалийн татварыг таван хувь болгож бууруулсан нь дотоодын үйлдвэрлэгчдийн борлуулалтад яаж нөлөөлж байна вэ?

-Өнөөдөр дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа цементийн хүчин чадлаа тооцоод үзье. Үндэсний хэмжээнд долоон үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж байна. Томоохон нь “МАК”, “Монцемент”, “Хөтөл” гурав байна. Эдгээр компаниуд тус бүр нэг сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Мөн Хятадын хөрөнгө оруулалттай “Мөнхийн баян гал” жилдээ 1 сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. “Ховд эко цемент” 300 мянган тонн, “Эрэл цемент” 180 мянган тонн, “Налгар түшиг” 100 мянган тонн ингээд бодохоор нийтдээ 4.5 орчим сая тонны үйлдвэрлэлийн хүчин чадал байна. Монгол Улсын цементийн нийт хэрэглээ 2.3 сая орчим тонн байгаа.

Энэ жилийн хувьд үйлдвэрлэгчдийн нөөц бага болохоор импортын 20 хувийн татварыг таван хувь болгож бууруулсан гэж Засгийн газраас мэдэгдэж байсан. Үндэсний үйлдвэрлэгчид нөөцгүй болсон гэдгийг ташаа мэдээлэл гэж боддог. Учир нь манайх гэхэд л энэ жил 1.2 сая тн цемент борлуулах бизнес төлөвлөгөө баталсан. Миний ойлгосноор “Монцемент” бас хангалттай нөөцтэй байсан. Нэмээд Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэр орж ирлээ гэхэд гуравхан үйлдвэр дотоодын хэрэгцээгээ асуудалгүй хангах бүрэн боломжтой. Дээрээс нь бусад үйлдвэрүүд нэмэгдэхээр бүр ч хангалттай. Тэгэхээр цементийн импортын татварыг бууруулсан шийдвэр буруу байсан гэж дүгнэж байгаа.

-Яагаад. Харин ч хэрэглэгчид хямд цемент авах боломжийг бүрдүүлсэн юм биш үү?

-Дотоодын долоон үйлдвэрийн ард гурван мянга гаруй ажилтан бий. Ханган нийлүүлэгч, туслан гүйцэтгэгч компаниудын ажиллагсдыг оруулбал үүнээс ч өндөр тоо гарна. Гэтэл тэдгээр хүмүүсийнхээ тогтвортой ажлын байр, цалин хөлс, амьдрал ахуйг огт тооцоогүй. Үйлдвэрлэлийн хэмжээ багасахын хэрээр өртөг нь нэмэгддэг. Ахиу үйлдвэрлэх тусам өртөг буурдаг. Дээрээс нь энэ долоон үйлдвэр АМНАТ, ААНОАТ, НДШ, орон нутгийн татварууд, НӨАТ гэх мэт олон төрлийн татвар төлж байгаа.

Гэтэл дотоодынхоо үйлдвэрүүдийн зах зээлийн нийлүүлэлтийг багасгаад, импортын хятад цементийг тавхан хувийн тариф төлөөд орж ирэхээр “дэмжлэг” үзүүлсэн. Үндэсний үйлдвэрлэгчдэд олддоггүй нөгөө вагон, зүтгүүр хангамж, төмөр замаа мөн тэдэнтэй хуваалцахад хүрч байгаа.

Хамгийн гол нь хятад цемент чанар стандартын шаардлага, баталгааг хангаж байгаа эсэх нь бүрхэг. Цаанаа агуулахад хоёр, гурван жил хадгалсан чанарын үзүүлэлт нь унасан цемент орж ирж байгаа ч юм билүү. Гааль дээр үүнийг шинжилдэг лабораторийнх нь тоног төхөөрөмж байхгүй гэх юм билээ. Гэтэл дотоодын үйлдвэрлэгчид үнэ нэмчихэж байгаа юм чинь хятад цемент оруулах нь зөв гээд байдаг. Үнэн хэрэгтээ цемент чинь стратегийн бүтээгдэхүүн шүү дээ. тиймээс чанар, стандартын асуудал маш чухалд тооцогдох ёстой. Зам, гүүр, байшин барилга гээд бүтээн байгуулалт бүрд ашигладаг болохоор үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөтэй гэж үздэг.

-Хятадын цемент дотоодын цементтэй өрсөлдөх чадвар өндөр байгааг та яаж харж байна вэ?

-Импортын цементийг оруулж ирж болно. Гол нь стандартын шаардлагад бүрэн нийцсэн, итгэмжлэгдсэн лабораториор баталгаажсан цемент Монгол Улсад орж ирэх ёстой. Гэхдээ мэдээж дотоодын үйлдвэрлэгчдээ дэмжээд 20 хувийн гаалийн тариф байх нь зөв. Харамсалтай нь ид сезоны үед буулгасан тарифын татварыг буцаад аравдугаар сарын 1-нээс нэмэх нь үндсэндээ ач холбогдолгүй. Бүтээн байгуулалтын улирал нь дуусчихсан байна.

Өрсөлдөх чадварын хувьд гэвэл урд хөршид хүн хүч нь элбэг, үйлдвэрийн хүчин чадал нь 100 хувьдаа хүрч ажилладаг болохоор өртөг бага, дээр нь зах зээл томтой, эрчим хүчний үнэ хямд, тээвэр логистикийн сүлжээ сайтай гээд олон давуу хүчин зүйлүүд бий. Ийм нөхцөлд бид өрсөлдөх боломж туйлын бага. Дээрээс нь тэнд цементийн үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт, татвар ч хамаагүй бага байгаа.

Засгийн газраас гаалийн татварыг таван хувь болгосноор Хятадаас импортолж байгаа цементийн хэмжээ гурав дахин нэмэгдсэн ба наймдугаар сарын байдлаар 200 мянган тонн цемент орж ирсэн статистик мэдээ байна лээ.

Гэхдээ өндөр чанартай цемент нь татвараа төлөөд ямар үнэтэй орж ирэхийг тодорхойлох ёстой. Энэ тохиолдолд хараат бус гуравдагч, хөндлөнгийн үнэ тогтоогч болно гэсэн үг. Тэгвэл үйлдвэрлэгчдийг үнэ нэмээд байна гэдэг хардлага буурна. Магадгүй актлахад бэлэн болчихсон цемент орж ирээд манай өндөр чанарын цементтэй өрсөлдөөд байгааг ч үгүйсгэх аргагүй.

-Нөгөө талд Хятадаас хугацаа нь дууссан, чанаргүй цемент орж ирж байна гэх хэрэглэгчдийн гомдол бас нэлээд ажиглагдах боллоо. Хэрэв гарал үүсэл нь тодорхойгүй цемент импортлогдож байгаа бол үүсэх сөрөг үр дагавар нь юу вэ?

-Цементийн зуурмагийн бэхжилтийн хугацаа 28 хоног байдаг. Чанаргүй цементийн хувьд бэхжилтийн хугацаа нь уртасна. Үүнийг дагаад бүтээмж буурна. Дээрээс нь зуурмаг хийхэд бат, бэх чанарыг нь тодорхой цагт авдаг. МАК болон хятад цемент дээр бат бэх авах хугацааг тодорхойлохоор хөндлөнгийн харьцуулалт хийж үзсэн. Тэгэхэд хятад цементийн бэхжилтийн хугацаа хамаагүй урт байсан.

Дотоодын зуурмагийн компаниуд ч ийм хөндлөнгийн харьцуулалт хийсэн юм билээ. Зарцуулах хугацаа уртсах тусам барилгын бүтээцийн аюулгүй байдалд эрсдэл учруулдаг талтай. Мөн барилгын насжилт буурна, эвдрэл гэмтэл үүснэ. Монгол шиг эрс тэс цаг уурын нөхцөлтэй оронд ямар нэгэн физик, механикийн нөлөөнд орохгүй тогтвортой чанараа хадгалах бетоны цемент л байх ёстой юм.

-Эрчим хүчний үнийг чөлөөлөх асуудал сүүлийн үед яригдах боллоо. Хэрэв энэ хэрэгжвэл үйлдвэрийн өртөгт яаж нөлөөлөх бол?

-Үйлдвэрлэгчид аль болох ачаалал бага шөнийн цагт хөнгөлөлттэй тарифаар үндсэн үйлдвэрлэлээ явуулдаг. Гэтэл өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэглээнээс хамаараад эрчим хүчний хязгаарлалтад орох болсон. Энэ тохиолдолд хязгаарлалтгүй цаг үедээ буюу өндөр тарифын үед ч үйлдвэрлэлээ явуулах шаардлага үүсч байна. Тэгэхээр эрчим хүчний зардал өндөр байгаа. Манай үйлдвэр хэдийгээр эрчим хүчний хэмнэлттэй технологитой ч хязгаарлалт үүсээд ирэхээр эрчим хүчний зардал буурдаггүй. Эрчим хүч бол аливаа үйлдвэрлэлийн суурь үнэ. Энэ суурь тариф өөрчлөгдөхөөр нэг тонн цементийн өртөг нэмэгдэнэ.

-Цементийн үйлдвэрлэлд төрийн ямар бодлого үгүйлэгдэж байна вэ?

-Төрийн зүгээс тээврийн дэд бүтцээ сайжруулах, хөдөлмөрийн хууль тогтоомжийг эргэн харах, стандартаа мөрдүүлэх, дотоодын зах зээлээ импортын хараат байдлаас хамгаалах зэрэг олон асуудалд анхаарлаа хандуулаасай гэж боддог. Ганц жишээн дээр ярья. “МАК Цемент” компани 2017 онд үйл ажиллагаагаа эхлүүлж байхад Монгол улс цементийн зургаан стандарт мөрдөгддөг байсан. Үүнийг бид нэмэгдүүлээд 14 болгосон. Зургаан стандартын дөрвийг нь шинэчлэн нэвтрүүлсэн. Энэ тохиолдолд хуучин дөрвөн стандарт нь хүчингүй болох ёстой. Гэтэл манайд мөрдөгдөж байгаа хуульд стандартыг сонгож хэрэглэх зохицуулалттай. Ингэхээр инноваци шингэсэн, эрчим хүчний хэмнэлттэй, тэргүүний технологи нэвтрүүлж бүтээн байгуулалт хийж сайн стандартад шилжинэ гэсэн асуудал үндсэндээ байхгүй болж байгаа юм. Харин ч дэвшилтэт бус эрчим хүчний хэмнэлтгүй, хямдхан технологи орж ирэх нөхцөл л бүрдэж байна. Уг нь инноваци гэдэг чинь өмнөх хуучнаа халаад сайжруулах асуудал. Нэгэнт стандарт сайжрахаар хэрэглэгч өндөр стандартын бүтээгдэхүүн хэрэглэх боломжтой. Тэргүүний дэвшилтэт технологи бүхий аж үйлдвэр хөгжихгүй байгаа нэг шалтгаан нь стандартыг дуртайгаараа сонгож хэрэглэдэгт оршиж байгаа гэж хэлж болно.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

 

УИХ-ын гишүүн асан Т.Аюурсайхан, Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ийн захирал асан Б.Ганхуяг нарын 11 хүнд холбогдох эрүүгийн хэргийг Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүх өнгөрсөн долоо хоногт хэлэлцсэн. Ингэхдээ шүүгдэгч нарын ялыг бууруулснаас гадна уг хэрэг нь нүүрсний гэгдэх хэрэгтэй хамааралгүй гэсэн агуулгыг тайлбарласан байлаа. Энэ талаар өмгөөллийн “Цогц өмгөөлөл” хууль зүйн фирмийн хуульч О.Билгүүнтэй ярилцлаа.

---

-Т.Аюурсайхан, Б.ганхуяг нарын 11 хүнд холбогдох хэргийн давж заалдах шатны шүүх хурал болсон. Шүүхийн шийдвэрийг энгийнээр тайлбарлаж болох уу?

-эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрийг харахад Уих-ын гишүүн асан т.аюурсайханыг Эрүүгийн хуулийн 22.10 дугаар зүйлийн хоёр дахь хэсэгт зааснаар үндэслэлгүй хөрөнгөжих гэмт хэрэгт нь ял шийтгэл оногдуулсан.

“Эрдэнэс тавантолгой” ХК-ийн захирал асан Б.ганхуягт анхан шатны шүүхээс үндэслэлгүй хөрөнгөжих, мөнгө угаах гэмт буруутайд тооцож, ял оногдуулсан. Энэ нь мөрдөн байцаалтаар шалгаж тогтоогдсон гэж үзсэн байна. харин нийслэлийн давж заалдах шатны шүүхээс түүнд үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн гэж ял оноосныг үндэслэлгүй ял шийтгэл оногдуулсан гээд хэрэгсэхгүй болгожээ. ингэснээр хахууль авах гэмт хэрэг үйлдсэн нь тогтоогдсон, улмаар уг гэмт хэрэг үйлдэж олсон эд хөрөнгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж мөнгө угаасан гэмт хэрэг үйлдсэн нь нотлогдож тогтоогдсон гэж давж заалдах шатны шүүх үзсэн байна.

Давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрт “… Тус хэрэгт нүүрстэй холбоотой хэргийн үйл баримт авагдаагүй, тэр талаар прокуророос яллах дүгнэлт үйлдэж шүүхэд шилжүүлээгүй, анхан шатны шүүхийн хэлэлцүүлэг явагдаагүй болохыг тэмдэглэж байна…”гэсэн агуулга байгаа. Т.Аюурсайхан, Б.Ганхуяг нарыг нүүрсний хэрэгт шүүсэн гэж олон нийт харж байгаа. Юу болчихов?

-Энэ хэрэгт иргэд олон нийт нүүрстэй холбоотойгоор ял шийтгүүлж байна гэж харсан боловч анхнаасаа нүүрсний хэрэгтэй холбогдолтой яллах дүгнэлт үйлдээгүй, анхан шатны шүүх дээр нүүрстэй холбоотой асуудал яригдаагүй гэсэн үг. Товчхондоо, иргэд олон нийт Т.Аюурсайхан нарыг нүүрстэй холбоотой буруутгагдсан гэж үзэж байсан боловч давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрээр үгүй гэдэг нь тодорхой байна.

-Нүүрсний хэргийн тухай яригдаж, бүр улсын төсөвт 40 их наяд төгрөгийн хохирол учирсан тухай улс төр, эдийн засаг гээд бүх шатанд яригдаж ирсэн. Энэ хүмүүс бол 40 их наядын нүүрсний хэргийн холбогдогчид гэж улстөрчдөөсөө эхлээд зарласан шүү дээ?

-Нэгд, миний хувьд энэ хэргийн талаар мэдээлэл өгөх нь хуулиар хориотой. Мөрдөн шалгах ажиллагаа, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны нууц гэж бий. Тиймээс нарийн ширийнийг дэлгэрэнгүй ярих боломжгүй. Дээрээс нь илэрхий байгаа үйл баримтаас харахад нүүрсний хэрэг гэдэг бол Т.Аюурсайхан, Б.Ганхуяг нарыг шалгаж байгаад шал өөр үндэслэлээр буюу үндэслэлгүй хөрөнгөжих, мөнгө угааж тухайн гэмт хэргийг үйлдсэн байна. Гэхдээ энэ нь нүүрстэй холбоогүй. Нөгөө талаар цагдаа болон эрх бүхий байгууллагууд тодорхой гэмт хэрэг зөрчил илэрсэн тохиолдолд мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулах үүрэгтэй. Үүн дээр хууль хүчний байгууллагаас нүүрстэй холбоотой асуудлыг дараад байгаа гэж ойлгож болохгүй. Нүүрстэй холбоотой асуудлаар ял шийтгээгүй гэдгийг шууд дүгнэх ч боломжгүй. Мөнгө угаасан нь нүүрстэй холбоотой эсэхийг шууд хараад хэлчих боломжгүй. Ямартаа ч давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэр дээр нүүрстэй холбоотой хэлэлцээгүй гэдгийг тайлбарласан байна.

-Тэгвэл нүүрсний хэрэг юу болов, холбогдсон хүмүүс хаачив. Та хуульч хүн, нүүрсний хэргийн сонсголоос эхлээд бүхий л нөхцөл байдлыг харж, дүгнэлт хийж байсан байх?

-Мэдээж хуульд заасан үндэслэлээр гэмт буруутай этгээд гэмээ хүртэх нь зайлшгүй. Тухайн хэргийн талаар бид хөндлөнгөөс, иргэд олон нийтийн үзэл бодлоор дүгнэлт хийж буруу зөвийг шүүх нь буруу. Энэ бол өнөөдрийн монголчуудын дунд, нийгмийн сүлжээнд дэлгэрч байгаа буруу ойлголт, хандлага гэдгийг онцолмоор байна. Дээр хэлснээр хэргийн мөрдөн шалгах ажиллагааны нууц гэж байдаг. Нууцтай холбоотой асуудлыг хэн нэгэн хуульч, тэр хэрэг дээр ажиллаж байгаа өмгөөлөгч дүгнэлт хийгээд иргэд олон нийтэд, сошиалаар, хэвлэл мэдээллээр ярих нь хориотой. Гэхдээ энэ нь гэмт хэргийг нуун дарагдуулаад байгаа гэсэн ойлголт биш. Хоёрт, энэ хэргийн нөхцөл байдлыг бүрэн мэдэхгүй байхад дүгнэлт хийх нь хуульчийн ёс зүйд нийцэхгүй гэж үзэж байна.

 

 

 

Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар гарсан шийдвэрийг танилцуулах үеэрээ өнгөрсөн долоо хоногийн лхагва гарагт ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учрал “Хот хөдөөгийн сэргэлтийн хүрээнд Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам /ХХААХҮЯ/-ыг Дархан-Уул аймаг буюу тариалангийн бүс рүү нүүлгэх шийдвэр гарсан” хэмээн мэдэгдсэн. Тэгвэл энэхүү шийдвэр нь Үндсэн хууль зөрчиж байна гэх байр суурийг зарим хуульчид, тус салбарын мэргэжилтнүүд цахим орчин илэрхийлсэн юм. Бид энэ асуудлаар УИХ-ын гишүүн асан О.Баасанхүүгээс тодрууллаа.

---

-ХХААХҮЯ-ыг Дархан-Уул аймаг руу шилжүүлэх Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Үүнийг та хэрхэн харж байна вэ?

-Улсынхаа нийслэлийн энэ хэт их түгжрэлийг бууруулахын тулд яамдыг хотын төвөөсөө шилжүүлье гэдэг нь нэг талаасаа зөв л дөө. Гэхдээ нөгөө талаасаа шууд төрийн яамаа хөдөө орон нутаг руу шилжүүлж байгааг би гайхаж байна. Учир нь олон жилийн өмнөөс л их сургуулиудыг хотоос гаргая. түгжрэл хэцүү байна гээд асар олон тэрбум төгрөгийг судалгаа, тЭЗү хийх нэрийдлээр зарсан. Гэвч ямар ч олигтой шийдвэр одоог хүртэл гараагүй л байна. Мөн яагаад тэр их мөнгийг ямар нэгэн үр дүнгүй зарцуулсан юм. Яагаад одоог болтол тайлан, тайлбар тавихгүй байгааг би гайхаж байгаа. Ер нь төрийн мэдлийнхээ таван сургуулийг хотоос гаргаад кемп байдлаар зохицуулаад явах юм бол тодорхой хэмжээнд түгжрэлийг бодитойгоор бууруулна. Үүнээс гадна оюутнуудыг дагаад маш их айл өрх хот руу шилжиж ирдэг урсгал ч багасна. Бусад улс оронд ч гэсэн их сургуулиуд нь хотын төвөөсөө зайдуу байдаг. Гэтэл үүнийхээ оронд ийм поп шийдвэр гаргаж байгаад би гайхаж байна. хоёрдугаарт, ххаахүЯ төдийгүй аливаа яамыг 200 гаруй километр хол нүүлгэх нь Засгийн газрын кабинетын зарчмаар явах, нэгдмэл байх гэдэгт сөрөг нөлөө үзүүлнэ. долоо хоног бүрийн лхагва гарагт ээлжит хуралдаандаа суух хэрэг болно.

Ганцхан сайд Засгийн газрын хуралдаанд суудаг юм биш шүү дээ. Дээрээс нь ээлжит бусаар хуралдах хэрэг гарна. Шуурхай шийдвэрүүд гаргах хэрэгтэй болно. Мөн иргэд ч гэсэн тухайн яаман дээр очиж өөрсдийн асуудлаа шийдүүлэхэд нэн хүндрэлтэй болж эхэлнэ. Хэрвээ үнэхээр энэ яам хотын төвд байрлаад, түгжрэлд нөлөөлөөд байна гэж үзвэл хотынхоо зах руу гаргаж болно. Налайх, Багануур гээд нийслэлийн дүүргүүд байна. Энэ хоёр дүүргийг ер нь санаатайгаар орхигдуулаад байдаг нь гайхалтай. Ямар ч хөгжил дэвшил алга, ажлын байр байхгүй л байна. Майдар, Зуунмод, Хархорин хот гээд хэт алсын зүйл ярихаасаа өмнө ойрын боломжит, ухаалаг шийдвэрүүдээ гаргаад урагшлуулах нь ард түмэнд илүү хэрэгтэй. Тэр шийдвэртээ тариалангийн бүсийг нь түшиглэж нүүлгэж байгаа гэсэн утгагүй зүйл яриад байна лээ. Тэгвэл үнэхээр тариалангаа дэмжих гээд байсан юм бол Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангаа тийш нь нүүлгэхгүй яасан юм. Гэтэл бүтэн яамаар нь зөөх гээд байгаа нь арай л өрөөсгөл шийдвэр. Одоо тэгээд Батлан хамгаалах яамаа Дорнод, Уул уурхайн яамаа Өмнөговь руу явуулах юм уу. Ямар ч судалгаа шийдвэргүй попорсон шийдвэр л боллоо гэж харж байна.

-Яамыг орон нутаг руу нүүлгэх нь Үндсэн хууль зөрчиж байгаа асуудал гээд байх юм. Үнэхээр тийм заалт байдаг юм уу?

-Нийслэл гэдгийг юу гэж ойлгох вэ гэж байгаа шүү дээ. Төрийн байгууллагуудын төвлөрсөн газрыг нийслэл гэнэ. Монгол Улсын нийслэлийг Улаанбаатар гэнэ гэсэн Үндсэн хуулийн заалт байгаа. Тэгэхээр энэ нь ямар ч судалгаа тооцоогүй, Монгол Улсын нэгдмэл байх зарчмыг хагалсан гэж л харагдаад байгаа юм. Манай улс чинь холбооны улс биш шүү дээ.

-Тухайн яаманд ажиллаж байгаа хүмүүс бүгдээрээ нүүх, тэндээ орон байртай болох гээд эдийн засаг талаасаа маш хүнд нөхцөл байдлыг бий болгоно биз дээ?

-Энэ чинь коммунистуудыг төрдөө гаргасны л гай шүү дээ. Илгээлтийн эздээр хот байгуулна гэдэг хөөсөрсөн байдлаараа л хандаж байна. Мэдлэггүй, сэтгэлгүй хүмүүсээр төрөө удирдуулж байгаагийн зовлон маань энэ. Даанч манай ард түмэн ийм хүмүүсээр удирдуулахыг хүсээд байгаа.

-Ж.Энхбаяр сайдыг өөрийнхөө аж ахуй руу яамаа дөхүүлж байна гэсэн наргиа ч гарсан байсан. Үүн дээр та юу хэлэх вэ?

-Ганцхан Ж.Энхбаяр гэж хүнтэй холбож ярьж болохгүй л дээ. Яагаад гэхээр Засгийн газрын шийдвэр чинь хуралдаанаараа баталгааждаг. АН, МАН, ХҮН-ын шийдвэр гээд л ойлгочих хэрэгтэй. Ер нь энэ асуудлаар Үндсэн хуулийн 13 дугаар зүйлд маш тодорхой заачихсан байгаа. Монгол Улсын төрийн дээд байгууллагууд байнга оршдог хотыг улсын нийслэл гэнэ гээд заачихсан. Тэгэхээр хоёр дахь нийслэл байгуулах гээд байгаа юм уу гэдэг нь ч ойлгомжгүй л байна.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

УИХ-ын найм дахь удаагийн сонгуулиар бүрдсэн шинэ парламентад улс төрийн таван намын төлөөлөл сууж байна. Эндээс МАН олонх болж АН, ХҮН намтай эвсэн Засгийн газраа байгуулсан. Нэгэнт Засагт орсон намууд тус тусын мөрийн хөтөлбөрөөсөө ажил хэрэг болгох, ард түмэнд өгсөн амлалтаа биелүүлэх сонирхолтой. Аль нам ямар амлалтаа хөтөлбөрт оруулах “марафон” саяхан болж УИХ-аар батлуулж амжлаа.

Хамтарсан Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрөөс анхаарал татсан нэг асуудал яах аргагүй татварын тухай юм. Учир нь татварын асуудал бол нийт монголчуудын асуудал. Иргэн хүн цалингийнхаа 40 хувийг нийгмийн даатгалын шимтгэл, хүн амын орлогын албан татвар, эрүүл мэндийн даатгалд суутгуулдаг. Нэг сая төгрөгийн цалинтай ажлын байранд татвар шимтгэлээ суутгаад иргэний гар дээр 600 мянган төгрөг ирдэг. Аж ахуйн нэгжийн татвар бүр ч өндөр. Хил гаалиар бараа бүтээгдэхүүн оруулж ирэх, худалдаа арилжаа явуулах, үйлдвэрлэл эрхлэх бүгд л тус тусын татвар, төлбөрүүдтэй. Өнөөдрийн байдлаар манай улсад 30 гаруй төрлийн татвар, төлбөр хүчин төгөлдөр үйлчилж байдаг. Хамгийн гол нь татварын хувь хэмжээ маш өндөр явж ирсэн нь олон нийтийн хатуу шүүмжлэлийг дагуулдаг.

Тиймдээ ч энэ удаагийн сонгуулиар намуудын мөрийн хөтөлбөрт татварын тухай амлалтууд олон нийтийн анхаарлыг татаж байлаа. Өмнө нь бол намын мөрийн хөтөлбөр гэж хэн ч тоож уншдаггүй, хий хоосон жагсаалтууд байсан гэхэд буруудахгүй. Харин энэ удаа бол өөр. Тиймээс хамтарсан Засгийн газарт орж ирсэн намууд татварыг бууруулах тухайд ямар амлалт өгч байсныг эргэн саная.

МАН-ын хувьд мөрийн хөтөлбөртөө “…Орон нутаг болон нийслэлийн гэр хороолол, дэд төв, дагуул хотуудад орон сууц барьж, борлуулсан ААН-д татварын хөнгөлөлт үзүүлэх эрхзүйн орчныг бүрдүүлнэ” гэсэн бол АН “Ажлын байр, хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлдэг тодорхой салбаруудад татварын хувь хэмжээг бууруулах бодлого хэрэгжүүлнэ” гэжээ. ХҮН “Уул уурхайн салбарт үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа ААН-үүдэд тогтвортой ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэхэд татварын бодит бус ачааллыг бууруулж, санхүү үйл ажиллагааны чадавхийг нь бэхжүүлнэ” гэсэн байдаг.

Татвар бууруулахаас гадна шаталсан бодлого хэрэгжүүлэх тухай ч намууд амлаж байлаа. МАН “Гарааны бизнесийг татварын бодлогоор дэмжих, гурван жилийн хугацаанд татварын хөнгөлөлт эдлэх, шаталсан татвар тогтоох боломжийг бүрдүүлнэ. Бага орлоготой иргэдийн амьжиргааг дэмжих зорилгоор тансаг хэрэглээнд өндөр, энгийн хэрэглээнд бага татвар ногдуулах татварын тогтолцоог бүрдүүлнэ. Мөн бүсчилсэн хөгжлийн хүрээнд бүсийн ялгаатай болон шаталсан татварын эрхзүйн орчныг бүрдүүлнэ” гэхэд ХҮН “ААНОАТ-ын шатлалын босго дүнг зургаан тэрбумаас 10 тэрбум болгох замаар бизнесийн үйл ажиллагааг тэлэх боломжийг дэмжих бодлого баримтлана” гэсэн билээ.

Харин НДШ бууруулах тухайд МАН “НДШ-ийн хоёр хувийг иргэн бүрийн нэрийн дансанд мөнгөжүүлэх ажлыг үргэлжлүүлж, цаашид хуримтлалын санд үүсгэх хувь хэмжээг үе шаттай нэмэгдүүлнэ” гэхэд АН “Гадаадад хөдөлмөр эрхэлдэг иргэдийн НДШ-ийн тасалдлыг нөхөн төлөх эрхзүйн орчныг бүрдүүлнэ. НДШ-ийг ажил, хөдөлмөрийн бүх төрлийн гэрээт ажлын хөлснөөс суутгах тооцохыг зогсоож, зайнаас болон цагаар ажиллах боломжийг нэмэгдүүлнэ. Ажил гүйцэтгэх хөлсөөр ажиллах гэрээнд НДШ ногдуулахгүй. Малчдын татвар төлөлт, нийгмийн даатгалын асуудлыг хуулийн зохицуулалтаар санхүүжүүлж татварын системд тайлан илгээх аргачлалыг хялбарчлах нэгдсэн систем бий болгоно” гэчихсэн. ХҮН-ын хувьд “НДШ-ийг тооцох аргачлалыг эргэн харж, иргэдийн ажил эрхлэх идэвх сонирхлыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр шаардлагатай өөрчлөлтийг оруулна” гэсэн нь мөрийн хөтөлбөрт нь бий.

Тэгвэл УИХ-аар батлуулсан Засгийн газрын ирэх дөрвөн жилийн мөрийн хөтөлбөрт татварын тухай дээрх амлалтууд хэрхэн туссан нь сонирхолтой. Бүгд биш юм аа гэхэд аль нэгийнх нь гол амлалт ажил хэрэг болчихвол татвараар дарамтлуулж байгаа иргэн, ААН-д маш дэмтэй. Бүр сайнаар бодож, нэг бус нэлээд хэдэн бодлого хэрэгжиж чадвал ААН-үүд өндийгөөд л ирнэ. Иргэд халаасандаа илүү хэдэн төгрөгтэй үлдэж, амьдралын чанартаа анхаарах боломж гарна. Өөдрөгөөр бодоход нийгмийн дундаж давхарга өндийх гарц татварын ээлтэй бодлого, ажлын байр гэдгийг эдийн засагчид хэлдэг.

Харамсалтай нь ирэх дөрвөн жил Монгол Улсад татварын ээлтэй бодлого хэрэгжихгүй нь. АН, ХҮН-ых биш юм аа гэхэд олонх болсон МАН-ын татвар бууруулах амлалтууд Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт тодорхой тусгагдаагүй байна. Сангийн сайд Б.Жавхлан саяхан нэг ярихдаа “…боловсруулах чиглэлийн дотоодын үйлдвэрүүдийг дэмжинэ. Өнөөдрийг хүртэл аль нэг салбараар нь ялгаж авч үзэж, тоног төхөөрөмж болон татварын дэмжлэгүүдийг үзүүлдэг байсан бол ирэх жилээс салбар хамаарахгүйгээр боловсруулах чиглэлийн дараагийн шатны үйлдвэрүүдийн тоног төхөөрөмжийн гаалийн татварыг тэглэнэ. Зөөлөн дэд бүтцийн салбарт хувийн хэвшлийнхэн хөрөнгө оруулалт хийхийг бодлогоор дэмжинэ. Өөрөөр хэлбэл, байгаль орчныг сэргээх, ногоон байгууламж, соёл, спортын барилга байгууламж барьж, төрийн ачааллыг бууруулах бол гаргасан зардлыг нь татвараас бүрэн чөлөөлнө. Нийт борлуулалтынх нь нэг хувиар хязгаарлахаар болсон” гэснээс харвал ирэх жилүүдэд татварын бодлого нэрээр ганц нэг салбарыг сугалан авч дэмжлэг үзүүлсэн төдий өнгөрөх бололтой. Гэтэл татварын ачаалал, дарамт ганц нэг салбарт биш нийтээрээ байгаа. Ерөөсөө ажлын байр бий болгож, хэн нэгэнд бараа үйлчилгээ үзүүлж байгаа хүн бүр, ААН бүрт татвар хамаатай. Үүнийг эрх баригчид, Засгийн газарт орж ирсэн намууд хэнээс ч илүү мэднэ. Бусад ндш, нөат-ын буцаалт, эмд- төлөлт, ААНОАТ, ХХОАТ огт яригдаж, мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсангүй. Нийт татварын хэмжээ 40 хувь байгааг бууруулах талаар ямар ч бодлого байхгүй байна.

Ард түмэн татварын дарамтнаас гарах гэж л АН, ХҮН санал өгсөн. Яагаад энэ тухай ярихгүй байна вэ, эдгээр намын удирдлага. 40 хувийн татварыг ядахдаа 30 хувь болох байх гэсэндээ л АН-д санал өгсөн гэдгийг Лу.Гантөмөр дарга сайн мэдэж байгаа.

Төрд орсны дараа мартаж орхидог, зарим нь ганц нэг ажилласан болоод л төсвийн мөнгийг тарамдаж, дараагийн сонгуультайгаа золгодог. Ийм л жишиг манайд байж ирсэн. Нэг ёсондоо улс төрийн соёлгүй, ёс зүй, ёс суртахуунгүй байдлын хамгийн том жишээ бол намуудын мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт байдаг. Гэхдээ энэ удаагийн сонгуулиар олон нийт татвартай холбоотойгоор мөрийн хөтөлбөрүүдэд нэлээн сайн анхаарсан, хэрсүүжсэн, нэхдэг болсон. Тиймээс татварыг бууруулах бодлого нийтээр нь хэрэгжиж байж л сонгогчид эргэнэ. Хамтарсан Засгийн газар татварыг яаж бууруулах талаараа сонгогч олондоо даруйхан тайлбар тайлангаа тавихыг ард түмэн шаардах ёстой. Татварын дарамтыг хэвээр нь байлгахыг хүссэн бол МАН-ыг л сонгоод гаргаад ирэх байсан биз. Үүнийг бууруулах гэж л сөрөг хүчнүүдийг гаргаж ирсэн билээ.

Б.ЭНХЗАЯА

“Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна. 

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт  УИХ-ын гишүүн асан О.Баасанхүү “Одоо тэгээд Батлан хамгаалах яамаа Дорнод, Уул уурхайн яамаа Өмнөговь руу явуулах юм уу ”  гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Энэ хурлын үеэр ХСҮТ-ийн Нийгмийн эрүүл мэнд сургалт, эрдэм шинжилгээний албаны дарга, анагаах ухааны доктор Ц.Бадамсүрэнгээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Намууд сонгуульд албан тушаалын төлөө л оролцдог” хэмээн өгүүллээ.

Зуун настай Шастиныхан гэж хэн хэн бэ?

Хуульч О.Билгүүн “Т.Аюурсайхан, Б.Ганхуяг нарыг анхнаасаа нүүрсний хэрэгт буруутгаагүй” гэлээ.

Төв аймгийн Заамар суман дахь алтны ордыг хулгайлах гэж байна гэсэн хардлага сүүлийн өдрүүдэд гарч ирж байна. Энэ талаар Төв аймгийн Засаг даргын орлогч Г.Сурмаагаас тодрууллаа.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Кир Стармер: НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулган дээр энэ асуудал яригдана

АРЫН НҮҮР: Хүүхдүүддээ ном унших дадлыг багаас нь
суулгацгаая

 

---

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

УИХ-ын гишүүн Ж.Батжаргалтай ярилцлаа.

---

-Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг баталж, төсвийн тодотголыг УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар хийлээ. Эдгээрт хөдөө аж ахуйн салбараас ямар томоохон ажлууд багтсан бэ?

-УИХ-ын ээлжит сонгуулийн дүн гарч, Засгийн газраа шинээр эмхлэн байгуулсан. Дараа нь ээлжит бус чуулган хуралдаж, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг баталж, 2024 оны улсын төсөвтөө тодотгол хийлээ. Мөн эдгээрийг дагасан холбогдох хуулиудыг баталсан. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг “Хурдтай хөгжлийн төлөөх зориг” гэж нэрлээд, дөрвөн чиглэл, дөрвөн бодлогоор 500 гаруй зорилт, арга хэмжээг тусгасан байна лээ. Үүнээс гадна энэ удаагийн бүрэн эрхийн хүрээнд 14 мега төслийг эхлүүлье гэж байна. Өмнө нь олон жил яригдсан төмөр замын хил холболтууд, ачаа шилжүүлэн ачих терминалуудынхаа асуудлыг шийдье гээд Ханги-Мандал, Шивээхүрэн-Сэхэ, Гашуунсухайт-Ганцмод зэрэг боомтод бүтээн байгуулалтыг дуусгах ажлыг тусгаж орууллаа. Хоёрдугаарт, Үндэсний аюулгүй байдлаа хангах, эдийн засгийг идэвхжүүлэх суурь дэд бүтэц болсон эрчим хүчнийхээ үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай болчихоод байгаа юм.

Тийм ч болохоор эрчим хүчний суурилагдсан хүчин чадлаа хоёр дахин нэмэгдүүлье гэсэн зорилт манай намын мөрийн хөтөлбөр дотор ч байсан. Харин Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт Тавантолгойн болон Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станц, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцын ажлуудыг эрчимжүүлэхээр тусгасан. Эгийн голын усан цахилгаан станцын хувьд гэвэл саяын хойд хөршийн ерөнхийлөгчийн айлчлалын үеэр бас яригдсан. Говийн бүсийн аж үйлдвэрийн хөгжлийг хангахын тулд усны эх үүсвэрийг зайлшгүй шийдэх хэрэгтэй. Тиймээс Хэрлэн-Тоонот, Орхон-Онги гэсэн цогцолборуудын асуудлыг тусгаж оруулсан. Алт, зэс угаах, газрын тос боловсруулах үйлдвэр гээд томоохон төслүүд бий. Эдгээрийг эхлүүлж, ажил болгосноор улс орны эдийн засаг эрчимтэй хөгжинө гэж харж байгаа.

Бүсчилсэн хөгжлөө дэмжих тал дээр анхаарч, бүсүүдийнхээ хөгжлийн зорилтыг их тодорхой болгосон. Төвийн бүсийг хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэржилт байхаар тусгаж өгсөн. Төвийн бүсийн гурван аймаг бол эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариалан, хүнсний үйлдвэрлэлийн манай улсын хамгийн том бүс нутаг. Тиймээс хөдөө аж ахуйн салбарынхаа хөгжлийг хангая. Үүнийг дагуулж боловсруулах салбарынхаа үйлдвэрлэлүүдийг бий болгох асуудал байна

Улс орны хэмжээнд одоо хоёр том хөтөлбөр, явж байгаа. Нийтдээ 19 нэр төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэж, хэрэгцээгээ хангана гэсэн том зорилттой. Ирэх оны төгсгөл гэхэд бүрэн хангах зорилт тавьж байгаа. Энэ хүрээнд хүнсий ногоо, стартегийн хүнсүүд, мах, сүүний ханган нийлүүлэлтийн асуудлууд эрчимтэй явж байна.

Тийм учраас энэ удаагийн бүрэн эрхийн хугацаанд “Хүнсний хувьсгал”-аа дорвитойхон явуулах, ингэж байж хүнсний аюулгүй байдлаа бүрэн хангах юм байна гэж харж байгаа. Хоёрдугаарт, мал аж ахуйн гаралтай түүхий эдүүдээ боловсруулж, хөнгөн үйлдвэрүүдийнхээ хөгжлийг хангах асуудал бий. Өмнөх парламентын төгсгөлд “Цагаан алт” хөтөлбөрийг баталсан. Үүгээр дамжуулж ноос ноолуур, арьс ширээ дотооддоо боловсруулна. Тийм ч учраас Дарханд Хөнгөн үйлдвэр технологийн парк барьж байгуулахаар яригдаж байгаа. Мөн “Шинэ хоршоо-Чинээлэг малчин” үндэсний хөдөлгөөн байна. Ингэж байж уламжлалт мал аж ахуйн салбар маань уур амьсгалын өөрчлөлт, байгаль цаг уурынхаа нөхцөлд дасан зохицсон, чанартай, бүтээмж өндөртэй болж хөгжих ёстой юм. Үүлдэр угсааг нь сайжруулах, малаа эрүүлжүүлэх, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүнийхээ боловсруулалтыг нэмэгдүүлэх хүрээнд 500 орчим тэрбум төгрөгийн зээлийг хоршоодод өгсөн байна. Үүнийг цааш нь эрчимтэй явуулж байж хөдөөгийн болоод мал аж ахуйн салбарынхаа хөгжлийг өндөрт гаргана.

-“Шинэ хоршоо-Чинээлэг малчин” хөтөлбөрийн хүрээнд олгогдсон зээлүүд үр дүнгүй байна гэх шүүмжлэл гараад байгаа. Тэгвэл таны сонгогдсон төвийн бүс нутгаар энэ асуудал ямар байна вэ. Үнэхээр олны хэлээд байгаа шиг машин, мотоцикл болчихоод байна уу?

-Яг боловсруулж баталсан бодлого, чиглэл маань бол яах аргагүй мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн үр өгөөжийг дээшлүүлэх, цаг уурын эрсдлээс хамгаалах материаллаг баазыг нь нэмэгдүүлэх, бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрлэл дээр хөрөнгө оруулалтын зээл хэлбэрээр олгохоор тусгасан. Миний хувьд энэ дагуу л хэрэгжиж яваа гэж ойлгодог. Манай төвийн бүсийн хувьд хоршоо гэдэг шинэ тутам зүйл биш. Үндсэндээ 2017, 2018 оноос эхлээд хоршоолох үйл явц яригдсан. Хоршооллын хууль шинэчилж батлагдсантай холбогдуулан тодорхой арга хэмжээнүүдийг авсан. Төв аймаг гэхэд 2020-2024 оны хооронд Засаг дарга, ИТХ маань үүнд анхаарал хандуулж, анхан шатны, дундын хоршоодыг 300 гаруйг байгуулсан. Үүгээрээ дамжуулан том үйлдвэрүүдийнхээ бэлтгэн нийлүүлэлтийг хангах, төв суурин газрынхаа хүнсний хангамжийг шийдэх гэсэн том зорилтуудыг хэрэгжүүлсэн. Сая Төв аймагт л гэхэд дахиад 300 гаруй хоршоо байгуулагдсан байна. Гэхдээ бид энэ асуудлыг тал бүрээс нь нягталж үзэх ёстой. Энд гаргасан бодлого тэндээ очоод жаахан гажуудсан байхыг үгүйсгэхгүй. Ер нь бол цаашаа хэрэгжүүлээд явах зайлшгүй шаардлагатай үндэсний хэмжээний хөтөлбөр байгаа юм. Ингэж байж мал аж ахуйн салбараа хөгжүүлэх учиртай

 

Мал аж ахуйн салбар ярихаар бид хоёр л зүйлийг бодох ёстой. Нэгдүгээрт, уламжлалт бэлчээрийн мал аж ахуй байна. Нутгийнхаа цаг агаар, онцлогт тохирсон шилмэл омог гэж байна. Түүгээр нь малынхаа үүлдэр, угсааг сайжруулах хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, бид малаа эрүүлжүүлэх явдал. Шинэ Засгийн газрын хөтөлбөрт орсон нэг чухал зүйл бол малын эм тарилга, вакцин үйлдвэрлэл явуулдаг Биокомбинатынхаа хүчин чадлыг сайжруулахаар болсон. Мөн эрүүл бүс нутаг, хамгаалагдсан аж ахуйн тухай асуудлыг ч тодорхой тусгаж өгсөн. Харин нөгөө талд нь эрчимжсэн мал аж ахуй байна. Яах аргагүй газар тариалангийн бүс нутагтайгаа давхцаж явах ёстой зүйл. Тэжээл хангалт, орчны бүрдүүлэлт чухал. Тийм болохоор Атрын IV аяныг хэрэгжүүлье, усалгаатай тариалангийн талбайг нэмэгдүүлье гэж байгаа. Ер нь газар тариалангийн эргэлтийн талбайг 200 орчим мянган га талбайгаар нэмэгдүүлэх хэрэгтэй байгаа юм. Энэ мэтчилэн олон асуудлыг тусгаж өгсөн.

-Гэтэл нөгөө талдаа өмнөх парламентын сүүлийн өдрүүдэд гурилын импортын татварыг тэглэсэн. Ингэснээр энэ жилийн улаанбуудайн тариалалтын хэмжээг тодорхой хувиар багасахад нөлөөлсөн гээд байгаа. Энэ тал дээр юу хэлэх

вэ?

-Гурил, гурилан бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт их өндөр байна гэсэн тооцоо судалгаанууд гарсан. Мөн бүс нутгуудийн онцлог гэж бий. Газар тариалан бага, төвөөс хол, тээврийн зардал өндөр гардаг. Тийм болохоор Засгийн газраас асуудлыг оруулж ирээд УИХ дээр яриад хугацаагүй, тоо хэмжээгүйгээр малын тэжээл, гурилын импортын гаалийн татварыг тэглэсэн. Баруун бүс нутагтаа бол зохих үр дүнгээ өгсөн юм билээ. Гурил, гурилан бүтээгдэхүүний үнэ үндсэндээ бараг хоёр дахин буурсан. Гэтэл төвийн бүсэд нэг их өөрчлөлт гараагүй. Мөн энэ шийдвэрийг дагалдуулан Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн талаар авах арга хэмжээний тухай УИХ-ын тогтоол баталсан. Энэ тогтоолоор тухайн жилд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээс улс өөрийнхөө аюулгүй буюу стратегийн нөөцөө бүрдүүлж, 100 мянган тонн улаанбуудай нөөцөлж байхаар тусгасан. Бид чинь жилдээ 300 гаруй мянган тонн улаанбуудай тээрэмдэж, гурил, гурилан бүтээгдэхүүнийхээ хэрэгцээг хангадаг юм шүү дээ. Харин ямар нэгэн асуудал гарахад дотоодын хэрэгцээнийхээ гуравны нэгийг улсын хэрэгцээнд байлгаж, шинэчилдэг зарчмынхаа дагуу шинэчилж байхаар болсон гэсэн үг. Энэ нь үндэсний аюулгүй байдал, хүнсний хангамж талдаа зохих үүргээ гүйцэтгэнэ. Хоёрдугаарт, дотоодын хэрэгцээнээс давсан тохиолдолд экспортод гаргах боломжийг бий болгоё гэсэн. Харин сая яамнаас асуудал боловсруулж, Байгаль орчин, хүнс, хөдөө ахуйн байнгын хорооны гишүүдтэйгээ санал солилцоод баруун бүс нутгаар тодорхой хэмжээний гурил, малын тэжээлийг татваргүйгээр оруулж ирдэг болгохоор өөрчилсөн. Хүнсний хангамжийн аюулгүйн зөвлөл дээр энэ асуудлыг ярьж, ийм шийдэл гаргасныг би дэмжсэн. Угаасаа би хавар шийдвэр гарах үед нь газар тариалангийн салбарт хатуу тусна гэсэн байр суурийг илэрхийлж байсан юм.

-ХХААХҮЯ-ыг Дархан-Уул аймаг руу шилжүүлэх тухай асуудал яригдсан. Үүнийг та юу гэж харж байна вэ?

-Төрийн байгууллагууд, тэр дундаа гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллагуудыг тодорхой бүс нутгууд руу гаргах, ингэж байж Улаанбаатар хотын төвлөрлийг задална гэдэг бодлого яригдаж, тодорхой дэмжлэг аваад явж байгаа. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт Шинэ Зуунмод хот руу Засгийн газраа нүүлгэх асуудал тусчихсан. ХХААХҮЯ харин хөдөө аж ахуйн гол бүс нутагт нь оччихвол яасан юм гэдэг асуудал яригдаж байгаа бололтой. Үүнийг миний хувьд нэг их буруудаад байх юм байхгүй болов уу гэж харж байгаа. Манай мэдээлэл харилцаа, цахим талдаа ер нь гайгүй болсон. Тийм болохоор төрийн байгууллагуудын ажлын уялдаа холбоо, мэдээлэл солилцох зэрэг нь хаана байхаасаа үл хамаараад шуурхай явж болно байх. Тэгэхээр гол бүс нутаг, үйлдвэрлэлийнхээ орчинд мэргэжлийн удирдлага нь байхад буруудах юу байх билээ. Бодвол тодорхой тооцоо судалгаа, шинжилгээн дээр үндэслэж энэ асуудал яригдаж байгаа болов уу гэж ойлгож байгаа.