Category: онцлох-нийтлэл

Хан-Уул дүүргийн Эрүүл мэндийн төвийн эмч, ажилчид ажиллах нөхцөл байдал хүнд, даргынхаа дарамтад ажиллаж буй талаараа үзэл бодлоо илэрхийлж, эсэргүүцээд байгаа билээ. Тодруулбал, илүү цагийн цалин өгдөггүй, сүүлийн зургаан сар нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгдөөгүй, даргын ёс зүй, эмнэлгийн хэрэгслийн хангамж муу орчинд ажиллаж байгаагаа илэрхийлээд буй юм. Ийнхүү тус эмнэлгийн эмэгтэйчүүдийн эмч Б.Мэндбаяртай үүсээд буй асуудлын талаар тодрууллаа.

---

-Эмнэлэг дээр үүсээд байгаа нөхцөл байдлын талаар тодруулаач?

-Манайд өмнө байсан дарга нарын үед иймэрхүү тохиолдлууд гарч байгаагүй. Өмнө нь эмэгтэйчүүдийн үзлэгт хэрэглэдэг бээлий, дэвсгэр, толь, мазок шинжилгээ авахад хэрэглэдэг багаж, хэрэгслүүд хангалттай ирдэг байсан. Есдүгээр сараас эхлээд энэ зүйлүүд доголдоод эхэлсэн. Миний хувьд эмэгтэйчүүдийн эмч учраас үзлэгээ л хийдэг. Харин манай эх баригч нар өглөө шинжилгээгээ авдаг. Нэг өглөө ортол эх баригч нар маань “Дэвсгэр байхгүй, нэг удаагийн халатаа хайчлаад дэвсгэр болгож ашигла гэсэн” гээд байж байсан. Тэгээд би бухимдаад эмнэлгийнхээ эм, хэрэгслийн хангамжийг хариуцдаг газартаа хэлэхэд тоосон шинжгүй, үдээс хойш оруулаад өгчихье гэсэн.

Тэгээд ирж байгаа нь 200-хан ширхэг. Мазокийн шинжилгээг өдөрт 3040 хүн дээр авч байгаа. Дээрээс нь эмэгтэйчүүдийн үзлэг, жирэмсний хяналтын үзлэг тус бүр дээр дэвсгэр хэрэглэдэг учраас өгсөн дэвсгэр нь хоёр гурав хоноод л дуусна. Гэтэл “Одоо байхгүй. 200-гаа ашиглаарай” гэж хэлсэн гэсэн.

Тэгээд бид манайд байж болох бүх нэг удаагийн халатаа хайчилж дуусаад, нэг өглөө үзлэг хийх гэтэл дэвсгэр байдаггүй. Хэдэн сарын өмнөөс цаг аваад, ажлаасаа чөлөө аваад ирж байгаа хүнийг дэвсгэрээс болж буцаана гэж байхгүй учраас би аргаа бараад эмнэлгийн хог хаягдал хаядаг хар, шар хоёр уутны хар уутаа хайчлаад дэвсэж байгаа юм. Үйлчлүүлж буй хүндээ “Яана аа, уучлаарай манай дэвсгэр дуусчихжээ” гээд тайлбарласан л даа.

-Эмнэлэгт үзлэг, шинжилгээнд орохоор ирж буй иргэд үүсээд буй асуудлыг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?

-Мазокийн шинжилгээг өглөө авч эхлээд, орой 9 цаг 30 минут хүртэл ажиллаад лаборатори ажилладаггүй. Маргааш өглөө нь зарим хүмүүс цаг аваад шинжилгээ өгөх гээд ирдэг. Тэгэхэд нь манай эмнэлгийн бээлий дуусчихсан гэж хэлэлтэй биш “Лаборатори цэрэг татлагатай холбоотой авахгүй, нэг дэх өдөр хүрээд ирэх үү” гээд тайлбарлаад явуулдаг. Зарим хүнд нь үнэхээр үнэнээ хэлэхээр “эмч ээ, би хэдэн сарын өмнөөс цаг аваад, оочерлож орж ирээд,ажлаасаа чөлөө аваад ирж байгаа юм. Би эмийн сангаас очоод бүгдийг нь аваад ирье” гэж байгаа юм. Би яахав тэр хүнийг явуулаад үзэж болно л доо. Гэхдээ ингээд байвал эрүүл мэндийн салбар хөгжихгүй шүү дээ. Бид болгоод байвал “өө эд нар болдог юм байна. Хувь хүнээс нь аваад үзчихдэг юм байна” гэсэн хандлага тогтоно.

-Өмнө нь энэ талаар эсэргүүцэж байсан уу. Ямар нэгэн дарамт шахалт ирж байвуу?

-Өмнө нь дөрөвдүгээр сард ажлаа аваад удаагүй байхад нь би групп дээр пост бичсэн чинь бас загнуулаад бөөн юм болж байсан.Одоогоор намайг дуудаад дарамталсан зүйл бол алга. Хүмүүсийн дам ярианаас сонсоход ер нь дарамталж байсан гэсэн. Өмнөх даргын үед ажиллаж байсан ажилчдаас 10-20 хүн бол халагдсан. Яаж халагдсаныг нь бол би сайн мэдэхгүй байна.

-Цалин хангамжийн тал дээр ямар асуудал үүсч байна вэ?

-Эмнэлэг чинь эмч, хүн хүчээ нэмээд, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ тасралтгүй, түргэн шуурхай явагдахад санхүүгээ тийшээ чиглүүлэх ёстой. Гэвч ашиггүй зардал гаргаад бидний цалинг нэмсэн үндэслэлээр “Та нарын нийгмийн даатгалыг төлж чадаагүй, эм эмнэлгийн хэрэгслийг авч чадахгүй байна” гэсэн тайлбар тавиад байгаа нь шал утгагүй санагдаж байна. Миний харж байгаагаар энэ дарга жаахан менежмент муутай юм байна л гэж харж байна. Цаанаа эдийн засгийн ямар нэгэн тооцоо, судалгаа хийдэг юм уу бүү мэд. Өмнөх даргын үед үндсэн цалин бага байсан ч давхар 20 хувь байсан. Гэтэл энэ даргын үед тэр 20 хувийг үндсэн цалин руу оруулчихсан учраас нэмсэн ялгаа байхгүй. Бидний эрүүл мэндийн даатгалыг төлөх боломжгүй, эм, эмнэлгийн хэрэгслээр хангах боломжгүй байдал үүсч байгаа бол яах гэж нэмсэн юм бол ойлгохгүй байгаа. “E-Mongolia”-аас харахад өнгөрсөн 5 сараас хойш нийгмийн даатгал төлөгдөөгүй байсан.

-Нийгмийн даатгалын төлөлт тасарснаас үүдэн ямар нэгэн бэрхшээл гарч байна уу?

-Манай ажилчид аппликэйшний зээл авах гэхээр “Боломжгүй байна, манай шаардлагыг хангасангүй” гээд буцаачихдаг. Дээрээс нь тэтгэвэрт гарахад тэтгэмжийн мөнгөө авч чадахгүй байна гэсэн яриа гарсан. Мөн гадаад руу визэнд орох боломжгүй байна гэсэн. Хөнгөлөлттэй эм авдаг хүмүүс эмээ авч чадахгүй байгаа асуудлууд үүсээд байна.

-Эмнэлгийн удирдлагын хувьд ёс зүйн ямар зөрчил гаргасан гэж үзэж байна вэ?

-Эмч нартай ямар ч харилцаа хандлага байхгүй. Орж ирээд загнаад, орилоод эхэлдэг. Жишээ нь, манай ургийн бичлэг хийдэг 3 хяналтын өрөө байдаг. Тэрнийхээ нэгийг сулла гэсэн. Яах гэж байгаа билээ дарга аа гэхэд “Орлогч даргыг суулгана” гэсэн. Жирэмсэн ээжүүд тав тухтай үзүүлэх ерөөсөө хамаагүй, даргыг оруулна гэж байгаа юм. Энэ чинь ганцхан зориулалтаар биш нэгдүгээрт, бид жирэмсэн ээжүүдэд сургалт оруулдаг, даралт ихсэхээр цохилтын тоо авдаг. Дээрээс нь зарим жирэмсэн ээжүүд өглөө шинжилгээ өгөх гэж өлөн гараад муужирч унадаг, энэхүү өрөө рүү оруулж хэвтүүлээд хүчилтөрөгч амьсгалуулдаг зэрэг олон зориулалтаар ашигладаг шүү дээ гэсэн чинь “Та нарын яаралтай тусламж авна гэж юу байдаг юм. Доошоо буулгаад яаралтай руу явуул” гэж байсан. Даралт нь 180 хүрсэн хүнийг босгох юм бол тархинд цус харвах, хүүхэд эндэх зэрэг зөндөө олон хүндрэл үүснэ. Тийм үед бид шууд хэвтүүлээд цохилтын тунгаа аваад, дараагийн тусламж руугаа нацистаар өргөөд шатаар буулгаад яаралтайд шилжүүлдэг. Лифт нь ч стандартын биш. Тэгээд бид тэр хүний хэлснээр даралтыг нь үзэж, цохилтын тунгаа авахгүй яаралтай руу доошоо буулгах юм шиг байна лээ. Замдаа тэр хүн явж байгаад ямар нэгэн хүндрэл өгвөл яах вэ гэдгийг бодохгүйгээр шууд ийм ёс зүйгүй үйлдлийг гаргаж байсан. Бид долоон сарын хугацаанд нөхцөл байдлыг хүлээцтэй харж, маш их тэвчсэн. Үнэхээр аргагүйн эрхэнд өнөөдөр тэсэрч байна.

Г.Балгармаа

Сүүлийн үед ил биш далд өрнөөд байгаа улс төрөөс нэг тийм эвгүй байдал ажиглагдаад байна. Тиймээс ажигласнаа хүргэх энэ бичвэрийг “Монголын нууц улс төр” гэчихмээр санагдаад салдаггүй. Учир нь энэ зүгээр нэг цагийн урсгал дагасан үйл явдал огт биш. Тэр бүр болоод байхгүй улс төр. Тийм явдал нууцаар болж байна. Олон таван оршилгүй шууд хэлэхэд, Үндсэн хуулийн 32 жил явж ирсэн тогтолцоо доргилт авчихжээ. Тэр доргилтын нөлөөгөөр төрийн институциүдийн дахин хуваарилалт явах гээд байна. Тэрийг дагаад тэдний хоорондын зөрчил хурцадлаа. Энэ бүхэн анхнаасаа 1992 оны Үндсэн хуульд төрийн эрх мэдлийг өөх ч биш, булчирхай ч биш тогтолцоотой хийсний гор.

Нэг. Анхдугаар Үндсэн хуулийн 100 жилийн ой баулс төр

Монгол Улс парламентын засаглалтай гэх атлаа УИХ нь юу ч шийдэж чаддаггүй. Дөнгөн данган Засгийн газрыг л байгуулахад оролцдог. Ерөнхийлөгч нь УИХ-тайгаа адилхан ард түмнээс сонгогддог. Тэгж сонгогдоод УИХ-аасаа илүү эрх мэдэл хэрэгжүүлдэг. Засгийн газар шиг гүйцэтгэх эрх мэдэл ч Монголын Ерөнхийлөгчид байна. Ийм дэлхийд ганцхан хэн нь ч илүүрхэхгүй, нэг талаас ардчилсан мэт харагдах тогтолцоог 1992 онд тэр үеийнхээ нөхцөлд тохируулаад хийчихсэн байдаг. Парламентын засаглал уу, Ерөнхийлөгчийн засаглал уу гэдэг дээр 1992 оны Үндсэн хуулийн баталсан АИХ маргаж, маргаж олонхын засаглалыг сонгосон. Тэгэхдээ УИХ-ын эрх мэдлийг бусад институцид хуваачихсан. Тэгж парламентын засаглал гэдэг маань хоосон тунхаг төдий зүйл болж үлдсэн. Уул нь УИХ л ард түмнээс сонгогдож гараад Ерөнхийлөгч болон Засгийн газрыг сонгож томилж байж парламентын засаглалтай бүгд найрамдах улсын хэлбэрээ зөв олох учиртай юм. Гэвч энэ нь гажуудал үүсгэж он цаг улирч, цаг үе өөрчлөгдөх тусам улам ташуурч байна. Угтаа Монгол Улс тогтолцооны хямралд хүрээд өнөөдөр тэсэрч дэлбэрэхдээ тулж ирэв. Үүнтэй холбоотой улс төрийн дахин хуваарилалт, төрийн институциүдийн зөрчил, урвалт шарвалт хүртэл явагдаж тэр нь хурц хэлбэрт шилжлээ. Ийм дүр зураг ажиглагдаж байна. Энэ бүхнийг иргэд мэдэх эрхтэй хэрэгтэй юм. Анхдугаар Үндсэн хуулийн 100 жилийн ой 11 дүгээр сарын 26-нд тохионо. Ой угтсан эвгүйдүү л үйл явдал болж байна. Иргэд хараахан мэдээгүй, улстөрчид аль хэдийнэ мэдчихээд байгаагаар Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан зарим өөрчлөлтийг эргэн харж, дахин өөрчлөх гэсэн үйл ажиллагаа явагдаад байна. Ингэж чадах хоёр субьект байгаа нь УИХ болон Үндсэн хуулийн Цэц юм. Гэтэл энэ нь УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хоёрын зөрчил биш. Ард нь улс төрийн, эсхүл баялгийн эрх мэдлийн төлөөх мацалт явагдаж байна.

Хоёр. Д.Амарбаясгалан ба126 ямар байр суурьтай байгаавэ?

Үндсэн хууль, УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд 2023 онд хийсэн өөрчлөлтөөр УИХ холимог тогтолцоо, 126 гишүүнтэй байхаар болсон. Анх удаа тэр дагуу УИХ бүрдсэн. Хэдийгээр иргэдэд 100 хувь таалагдаагүй ч парламентын засаглалын чадамжид хүчтэй дэм болох УИХ байгуулагдсан. Нийгмийн сегментүүдийг бөөндсөн анхны энэ УИХ-ын даргаар нам, хувийн секторт олон жил ажиллаад хоёр жилийн өмнө төрд буюу ЗГХЭГ-ын дарга болсон Д.Амарбаясгалан сонгогдсон. Шинэ дарга, шинэ УИХ гэсэн үг. Удахгүй Монголын парламентын засаглалыг авч үлдэж чадах уу гэдэг маш том сорилттой нүүр тулна. Үндсэн хуулийн хамгийн том тунхаг “УИХ бол төрийн эрх барих дээд байгууллага мөн бөгөөд хууль тогтоох эрх мэдлийг гагцхүү УИХ-д хадгална” гэдгийг Үндсэн хуулийн Цэц унагаж болзошгүй нь. Гэхдээ ингэж шийдэхэд УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан болон 126 гишүүний байр суурь чухал. Хүлцэнгүй байж, эс үйлдлээр тэд сунгахыг дэмжиж болно. Эсхүл Үндсэн хуулийн Цэцийн санаархлыг зогсоох боломжтой. Бүр Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг өөрчлөх эрх мэдэл ч өнөөдөр УИХ-д байгаа. Хүсвэл, нэгдвэл шууд хэлэлцээд хийж болно. УИХ сонголтын өмнө байна.

Гурав. Цэц шулуудсан уу?

Үндсэн хуулийн Цэцэд С.Номынбаясгалан, Э.Хишигжаргал нар “Үндсэн хуулийн Цэц Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хянах эрхтэй байх ёстой” гэсэн гол утгатай мэдээллийг гаргасан. Тэр талаар хэвлэлүүд мэдээлээд байгаа. Үндсэн хуулийн Цэц бол таг. Харин УИХ бол хууль тогтоогч болохоос Үндсэн хууль тогтоогч биш гэсэн утгатай хууль зүйн эрдэмтдийн нийтлэлүүд Үндсэн хуулийн Цэцийн вэбсайтад харагдах болсон. Мөн Г.Занданшатар даргатай УИХ-ыг бууж байх үед Үндсэн хуулийн Цэцээс тус Цэцийн гишүүд болон өөр бусад зарим өндөр дээр албан тушаалынхны томилгоог УИХ-ын сонсголоор оруулдгийг Үндсэн хууль зөрчсөн гэж дүгнэсэн. Энэ мэтчилэн УИХ-ын хууль тогтоох эрх мэдлийг УИХ бол Үндсэн хуулийг тогтоогч биш гэдэг утгаар хасах процесс нэгэнт эхэлсэн байна. Харин Үндсэн хуулийн Цэц С.Номынбаясгалан, Э.Хишигжаргал нарын мэдээллийг ёсоор болгож Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд гар хүрэх эрхээ олж авна. Үндсэн хуулийн Цэц ингэх нь зөв гэдэг дээр урьд нь дарга байсан Д.Одбаяр, одоогийн дарга Г.Баясгалан нарын хамт байр суурь нэг, хамт байгаа байж болзошгүйг эх сурвалжууд хэлсээр байна. Үнэхээр Үндсэн хуулийн Цэц Үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүдийг өөрчлөх дээр шулуудчихсан уу. Үүнийг тун удахгүй бид харна.

Дөрөв. Ерөнхийлөгч үү, стратегийн орд эзэмшигчид үү?

Үндсэн хуульд 2019 онд Ерөнхийлөгчийг зургаан жилээр зөвхөн нэг удаа сонгоно, Ерөнхий сайд танхимаа өөрөө бүрдүүлнэ, Баялгийг тэгш хуваарилж стратегийн ордуудад түшиглэсэн Үндэсний баялгийн сан байгуулна гэсэн гол өөрчлөлтүүд орсон. Эдгээрийн яг аль нь хэний эрх ашгийг зөрчөөд УИХ, эсвэл Үндсэн хуулийн Цэцээр хийлгэх байна вэ гэдэг тун оньсого шиг яригдаж байна. Аль нь вэ.

Олны ярихаас харвал одоогийн Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийг 2027 онд дахин сунгах процесс ингэж явагдаж байна гэж байгаа. УИХ-ын сонгуулийн дараахнаас МАН-аас сонгогдсон зарим гишүүн “Отгонбаяр уулзлаа, сунгах хэрэгтэй байна гэсэн, тусалж дэмжинэ гэсэн” гэж байгаа тухай яригдсан. Уржигдар АН-ын бүлгийн гишүүд Тэрэлжид уулзаж задгай ярих үед “Отгонбаяр ярьсан, дэмжээрэй, томилгоо ярьж өгч болно гэсэн” гэж ярьсан байна.

Стратегийн орд эзэмшигчдээс Үндэсний баялгийн санд ордынхоо 34 хувийг өгөх сонирхолтой компани бараг л гарахгүй. МАК, “Энержи ресурс” -аас эхлээд стратегийн ордтой компаниудад 126 биш 9 хүнтэй яриад шийдүүлэх нь амар. Тэгэхээр Үндсэн хуульд орсон өөрсдийнх нь эрх ашгийг хөндсөн заалтыг өөрчлүүлэх санаачилга тэднийх байх боломжтой.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ УИХ-ыг Үндсэн хуулийн Цэцийг лоббидоход оролцохгүй байх. 2019 оны өөрчлөлт Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмсэн. Хэрэв Үндсэн хуулийн Цэц, УИХ-ын аль нэг тэр өөрчлөлтийг өөрчлөх процесс явж амжилтад хүрвэл эрх ашиг нь хөндөгдөж эрх мэдлээ алдаж болох субьектийн нэг нь Ерөнхий сайд. Тэгэхээр тэр эсрэг байр суурь дээр зогсох магадлалтай.

Монголын улс төрд иймэрхүү нууц үйл явдлууд өрнөж байна. Энэ бүхний эцэст УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хоёрын нэг нь дийлнэ. Нэг ёсондоо УИХ-ын 126 гишүүн хууль тогтоох уу, Үндсэн хуулийн 9 гишүүн хууль тогтоох уу гэдэг дээр шийдэл гарна. Энэ талаарх чихээр орсон болгоноо энд бурсангүй. Тэгэх юм бол та нарт тун хэцүү сонсогдоно. Хямарна. Харин Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дахин өөрчлөх нь хэнд хэрэгтэй вэ. УИХ-ыг, Үндсэн хуулийн Цэцийг хэн түншээд байна вэ. УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хоёр ямар байр суурьтай байгаа вэ. Мөн энэ үйл явц ажил хэрэг болж биелэхэд гол үүрэг бүхий оролцогчид болох Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд, Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга, УИХ-ын гишүүд, Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүд яагаад таг чиг байна вэ. Хуульчид, эрх зүйчид, Үндсэн хууль судлаачид ямар учраас үг дуугарахгүй байгаа вэ. Эдгээрт хариулт авах юмсан, бүгдээрээ.

Ажиглагч А.Батболд

Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулах, гэр хорооллыг орон сууцжуулах тухай хуульд такси үйлчилгээ эрхлэхийн тулд тэмдэгтийн хураамжид 3-10 сая төгрөг төлөхөөр заасан нь сүүлийн үед маргаан дагуулж байна. Уг нь ч нэг их маргаад, иргэд олон нийт бухимдаад байх зүйл биш юм билээ л дээ. Холбогдох албаныхан, хариуцсан хүмүүс нь хуулиа олигтойхон сурталчлаад, таниулаад өгсөн бол ийм “хэрүүлийн алим” ургахгүй байлаа. Харин албаныхнаас өрсөөд хэн нэгэн нь энэхүү мэдээллийг буруу талаас нь түгээснээр үүссэн. Буруу мэдээллийг ойлголт дутуугаас уу, аль эсвэл албаар олон нийтэд тараасан уу гэдэг нь өөр зүйл. Гарсан хууль бүхэн эцсийн үнэн, зөв гэсэн үг биш.

Гэхдээ л тухайн хуулийг гаргах шалтгаан нөхцөл гэж бий. Нэмээд муу ч, сайн ч суурь судалгаануудыг хийж таарна. Нийслэлд сүүлийн таван жилд 2900 гаруй гэмт хэрэг гарсны 2116 нь таксины жолоочтой холбоотой байна гэсэн судалгаа бий. Үүнийг л зохицуулахын тулд хууль баталсан хэрэг. Үнэхээр ч улсын төв нийслэл юм бол үүнийгээ нэг цэгцлэх цаг нь болчихсон л доо. Яг үнэндээ таксинд явдаг хүмүүс амандаа орсон үнэ хэлдэг, үйлчлүүлэгчээ айлгадаг, сүрдүүлдэг, машин нь бохир гээд олон шүүмжлэл байдаг. Үүнийг л зохицуулах гээд буй ухаантай юм шиг байгаа юм, уг нь. Гэтэл аль болох л буруу талаас нь шүүмжлээд, цахим орчинд холбогдох албаныхныг нь дүүжилж дураа хангах нь дэндүү олон байх юм. Тэгээд ч манайхан сошиалын хандалт харж байж ажлаа хийдэг болохоор энэ хууль бараг эргүүлэн татагдах хэмжээнд хүрч байх шиг байна.

Тэгвэл та бүхэн ажлаасаа оройтож тарсан бүсгүй гар өргөөд таарсан таксиндаа суугаад алслагдсан гэр хорооллын харанхуй гудамжинд буух үеийг төсөөлж үзсэн үү. Улаанчулуутын хогийн цэг дээр мөчлүүлчихсэн эмэгтэйг санаж байна уу. Саяхан даа, Өмнөговь аймагт алуулсан бяцхан охины хэргийг мартаагүй биз дээ. Энэ мэт аймшигт хэрэг гарангуут улс даяараа хэдхэн өдөр гасалчихаад мартдаг. Дараагийн гэмт хэрэг гарахаар уйлан дуугардаг байдалтай дахиад хэдүүлээ хэдэн жил амьдрах юм. Албан ёсны бүртгэлтэй, хаягтай, цэвэр цэмцгэр, буцах эзэн буух хаягтай таксигаар үйлчлүүлдэг болох чинь наад захын шаардлага болчихсон. Гэтэл өнөөдөр зам дээрээс таксинд суухдаа арай овсгоотой нэг нь улсын дугаарыг нь дотны хэн нэгэн рүүгээ илгээхээс өөрөөр хэтрэхгүй л байгаа шүү дээ. Амьдрал дээр өнөөх серийн дугаарыг нь хуурамчаар хийж чадахаар болсон.

Хууль нь хэчнээн сайн байлаа ч дагалдах журмаар нь түүнийг завхруулдаг байдал энэ удаад ч давтагдсан. Бүр хорлож байгаа юм шиг байдалтай журам гаргачихсан гэж хэлж болно. Такси үйлчилгээнд бүртгүүлэхдээ таван сая төгрөг төлнө гэсэн ганц өгүүлбэр л энэ бүхнийг орвонгоор нь эргүүлж орхисон. Өнөөдөр таксинд явж нэмэлт орлого олж, ар гэрээ тэжээж байгаа нь хэд билээ. Угаасаа авч байгаа хэд нь амьдралд хүрэлцэхгүй байгаа юм чинь үүнээс өөрөөр яах билээ. Тийм болохоор хувиараа таксинд явдгууд нь явж байг л дээ. Гол нь хуульд заасан шаардлагуудыг нь ягштал биелүүлээд, албан ёсоор бүртгүүлчих хэрэгтэй. Бүр болохгүй бол шаардлагатай үед алсаас хаана явааг нь харж болдог чип, дохиолол суулгасан ч болохгүй юмгүй. Харин үүнийхээ төлөө 200 мянган төгрөгийн хураамж төл гэсэн бол ийм хэл ам огт гарахгүй. Дургүйцээд байгаа шалтгаан нь энэ таван сая төгрөг л юм шүү дээ. Нээрээ ч ийм хэмжээний мөнгөтэй байсан бол ТҮЦ, эсвэл лангуу түрээслээд суух нь биед нь амар байж таарна. Ядарсан ард түмнээ таван сая гэх тэнгэрийн тоогоор айлгаад энэ хуулийг үгүй хийж болно гэж мэддэг хүмүүс л ийм журам гаргаж байгаа.

Яг үүнтэй адилхан тун хэрэгтэй мөртлөө сошиалд балбуулж байгаа зүйл бол Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга. Үүнийг УИХ-аас өнгөрсөн зургадугаар сарын 5-ны өдөр баталсан бөгөөд энэ сарын 1-нээс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн. Бас л хуулийнхаа таниулгыг салбар яам нь огт хийгээгүй. Цахим орчинд хүмүүс шуугиад, эмийн сангууд эм олгохоо болиод ирсний дараа л алга дарам мэдэгдэл гаргаснаас өөр зүйл огт хийсэнгүй. Гэтэл эмийг чихэр шиг, хоол шиг хэрэглэдэг болчихсон байдлыг л таслан зогсоох, болиулах гэж энэ хуулийн шинэчилсэн найруулгыг хийсэн шиг билээ.

Ер нь манай улс ардчилсан зарчимд шилжих үедээ эмийн салбараа тэр чигээр нь зөнд нь орхисон. Ингэхдээ “Зөвхөн хямд эм” гэсэн уралдааныг зарлаж, тендерийн гол шалгуураа ч хямд болгосон. Үүнийх нь гор гарч өнөөдөр манай улсад үйлчилгээ сайтай, өвчнийг дарангуйлдаг эм бараг байхгүй болсон гэхэд болно. Тэрийгээ хямдаар бараг кг-аар нь зардаг. Тиймээс манайд шүдний эмнэлэг, эмийн сан хоёрыг гүйцэх өндөр ашигтай бизнес байхгүй. Тэгэхээр энэ будлианыг далимдуулаад эмийн сангууд нугалаа гаргаж байхыг ч үгүйсгэхгүй. Өвчин намдаах болон энгийн нэг эмийг хүртэл жороор олгоно гээд тас гүрийж буй нь ийм хардлага төрүүлж байгаа юм. Ингэж асуудлыг хүндрүүлж, сошиалаар балбуулж байгаад эмийн сангууд хуучин шигээ эм гэх хуурамч хороороо ард түмнээ шулж байхыг санаархаж ийм байдалд хүргэж байж ч магадгүй.

Гадаадад бол даралтны эмийг дуртай газраасаа очоод авчихна гэсэн ойлголт байхгүй. Эхлээд даралтаа үзүүлж байж, эмчийн бичигтэйгээр үйлчилдэг гэх юм билээ. Гадаадад өвдсөн л бол өнгөрөө болдгийг захын сурвалжлагч ч мэднэ. Гүйж гараад өвчин намдаах эм лав авч чаддаггүй. Нөгөө орны бүртгэл энээ тэрээ нь байхгүй учраас, эмчийн бичиг үгүй болохоор яг л хаягдсан амьтан шиг болдог. Эрхбиш албан ажлаар яваа тулдаа л албаны хүнээр нь дамжуулж эм тан олдог. Тийм учраас манайхан гадагшаа явахдаа эм авч явдаг юм. Үүнийг мэдэх нэг нь мэднэ. Харанхуйгаар муйхарласан энэ үед мэддэг зарим нь түүнийгээ бичихээр Эрүүл мэндийн яамны өнөөх мэдэгдэл шиг дарагдчихаад байна. Ер нь өндөр хөгжилтэй орнуудад эмийг ингэж хязгаарлах нь хүн ардынхаа эрүүл мэндийг хамгаалж байгаа чухал алхам болдог бололтой. Учир нь эмийн зохисгүй хэрэглээг болиулж, хэн ямар өвчинд юу ууж байгааг нь хянаад эхлэхээр иргэд нь эрүүл мэнддээ анхаарч ядахдаа л өглөөдөө алхаж, гүйж, спортоор хичээллэдэг болдог байна.

Бүр архи, тамхиныхаа хэрэглээг багасгаж, хужирссан мал шиг газтай ундаа уухаа больдог адил уншигдаад байгаа юм. Өнгөрсөн хавар баталсан Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга урт хугацаандаа монголчуудад яг л ийм дадал бий болгох учиртай байлаа. Даанч санаатай, санамсаргүй байдлаар мушгин гуйвуулагчид, худал мэдээллээр монголчуудыг талцуулахыг хүсэгчид, хэрэгтэй, зөв хууль, журмыг завхруулахыг хичээгчдийн балгаар зорилго нь хазайж байх шиг байна. Дээрээс нь сошиал хандалтаар өглөөний шийдвэрээ орой нь, өчигдрийн ажлаа өнөөдөр нураадаг дарга нартай болохоор яалтай ч билээ дээ.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

“Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

---

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Ардчилсан намын дэд дарга Ц.Уртнасантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. Тэрбээр “Төсвийн тогтвортой байдал, бодлогын нийцтэй байдлыг хангах бодлогоо Засгийн газар тууштай хэрэгжүүлэх ёстой” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Иргэдийн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхийн асуудлаарх хэлэлцүүлэгт төрийн сайд нар ирсэнгүй

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Малчдын эрлэг нь Ман юм биш үү” хэмээн өгүүллээ.

МҮХАҮТ-ын Гүйцэтгэх захирал Т.Дүүрэн “Танхимын ерөнхийлөгчийг улс төр дагуулж хүчээр сольж байгаа нь буруу”гэв.

Хан-Уул дүүргийн ЭМТ-ийн эмэгтэйчүүдийн эмч Б.Мэндбаяр” Бид болгоод л байвал эрүүл мэндийн салбар хөгжихгүй”хэмээв.

10 настай англи хэлний багш Д.Аргабилэг:
Англи хэлийг сурчихвал бусад зүйлийг сурахад амархан болчихдог

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ:  Орос ялагдсан томоохон дайн, тулаанууд

АРЫН НҮҮР: Бусдын итгэлийг хүлээх чадвар

---

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Хур тунадас: Ихэнх нутгаар үүлшинэ. Шөнөдөө баруун, төв, говийн аймгуудын ихэнх нутгаар, өдөртөө баруун аймгуудын нутгийн хойд болон зүүн хэсэг, төв, говь, зүүн аймгуудын ихэнх нутгаар бороо, нойтон цас, цас орно.

Салхи: Нутгийн зүүн хагаст баруун өмнөөс баруун хойш эргэж, бусад нутгаар баруун хойноос секундэд 5-10 метр, өдөртөө нутгийн зарим газраар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүсэж, цасан шуурга шуурна.

Агаарын температур: Шөнөдөө Алтай, Хангай, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Туул, Тэрэлж, Халх голын хөндийгөөр -6…-11 градус хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр +1…+6 градус дулаан, бусад нутгаар -1…-6 градус хүйтэн, өдөртөө хүйтэрч Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчмоор -2…-7 градус хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсэг, Дорнод-Дарьгангын тал нутгаар +7…+12 градус, бусад нутгаар -2…+3 градус дулаан байна.

УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Шөнөдөө ялимгүй хур тунадас, өдөртөө хур тунадас орно. Салхи шөнөдөө зүүн өмнөөс, өдөртөө зүүн өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр, зөөлөн цасан шуурга шуурна. Шөнөдөө -2…-4 градус, өдөртөө хүйтэрч 0…-2 градус хүйтэн байна.

БАГАНУУР ОРЧМООР: Үүлшинэ. Шөнөдөө хур тунадас орохгүй, өдөртөө хур тунадас орно. Салхи шөнөдөө зүүн өмнөөс, өдөртөө зүүн өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр, зөөлөн цасан шуурга шуурна. Шөнөдөө -6…-8 градус, өдөртөө хүйтэрч -2…-4 градус хүйтэн байна.

ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Шөнөдөө хур тунадас орохгүй, өдөртөө хур тунадас орно. Салхи шөнөдөө зүүн өмнөөс, өдөртөө зүүн өмнөөс баруун хойш эргэж секундэд 6-11 метр, зөөлөн цасан шуурга шуурна. Шөнөдөө -7…-9 градус, өдөртөө хүйтэрч 0…-2 градус хүйтэн байна.

Намрын сэрүүн өвлийн жавраар солигдох дөхлөө. Саяхан л айлчлан ирсэн усны шувууд гангар гунгар гээд л сүрэг сүргээрээ буцаж байна.

Нуур, цөөрмийн ус шөнөдөө зайрмагтан хонож, өдрийн нарнаар эргээд гэсэхдээ хахир хүйтэн өвөл айсуйг илтгэх шиг. Бугын урамдах чимээ өдрөөс өдөрт бүдгэрсээр намрын шаргал налгар өдрүүд шувтарч байна даа. Нэг л өглөө сэрэхэд шаргал орчлон цагаан өнгөөр солигдоно. Усны шувууд буцаж, улирал солигдох энэ агшинд

“Аялан дуулах чиний минь хоолойтой

Адилхан өнгөөр уянгалан ганганаад

Алаг нүдний сормуус шиг дэрвээд

Аглаг тал дээгүүр шувууд буцлаа

Амраг минь чи минь дуугаа дуулаач

Аяны шувуудыг эргэн иртэл дуугаа дуулаач” хэмээх нэгэн сайхан хуучны дуу сэтгэлд эгшиглэнэ. Гадаадын ямар ч уран бүтээлч анх монгол дуу сурахдаа “Аяны шувууд”-ыг сурдаг гэдэг. Хөгжмийн нэрт мастер, гоц авьяастан З.Хангал агсны дуу гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ байх аа.

Сайхан дуу сэтгэл баясгана гэдэг. Өвлийг утаа, түгжрэл, халтиргаа гулгаа, ханиад, хүйтэн гэж бухимдан хүлээж авахаас илүү сайхныг нь мэдэрч, сайхнаар угтаарай.

Э.МӨНХТҮВШИН

 

ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын Гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн ахмад Э.Гандуулгатай “Ногоон бүс” төслийн талаар ярилцлаа.

---

-Ногоон бүс төслийг хэзээнээс хэрэгжүүлж эхэлсэн бэ. Энэхүү төслийн зорилго, ач холбогдлын талаар ярихгүй юу?

-Цагдаагийн байгууллагын зүгээс “Ногоон бүс” төслийг 2022 оноос хэрэгжүүлж эхэлсэн. Төслийн хүрээнд нийслэл, аймаг, орон нутагт олон улсын стандартад нийцсэн камер байршуулах юм. Үүний гол зорилго нь ард иргэдийнхээ эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангах явдал.

-Уг төсөл нь хэдэн үе шаттай, ямар ажлууд хийгдэхээр байгаа вэ?

-Энэ төслийг гурван үе шаттайгаар хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Нэгдүгээр шатны хэрэгжилтийн үр дүнд Чингэлтэй дүүргийн нутаг дэвсгэрийг 2022 онд бүрэн камержуулсан. Ингэснээр гэмт хэргийн дуудлага мэдээлэл 48.6, гудамж, талбайд үйлдэгдсэн гэмт хэргийн тоо 37 хувиар буурч, гэмт хэргийн илрүүлэлт 41.9 хувиар өссөн гэсэн эерэг үзүүлэлт гарсан.

Хоёрдугаар шатны хэрэгжүүлэлтийн үр дүнд нийслэлийн гэмт хэрэг, зөрчил хамгийн их үйлдэгддэг 12 хороог сонгон авч, камержуулсан. Төсөл үргэлжлэх хугацаанд эдгээр хороодод шинээр 1714 камер суурилуулж,489 камерыг засварлаж, 476 камерын чиглэлийг өөрчилж, 800 анхааруулах тэмдэг нийтийн эзэмшлийн талбайд байршуулсан. Бид тухайн хороодын камер ашиглалтад нэгэн туршилт хийсэн юм. Уг туршилтаар нэг хүн нэг километр замыг туулахдаа. нийт 40 камерт бичигдсэн.

Хамгийн сүүлийн гуравдугаар үе шатыг 2024 онд багтаан аймаг, нийслэлийн бүх баг, хороо, сум, дүүргийг камержуулах, теле камерын хяналтын дэд төвүүдийг улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар байгуулах зорилтыг тавин ажиллаж байна.

-Энэ ажил ямархуу явцтай байна?

-Өнөөдрийн байдлаар нийслэлд 32345, орон нутагт 23014, нийт улсын хэмжээнд 55329 камер байршуулсан нь зорилтот түвшний 73.2 хувьтай байна. Олон улсын туршлагаар 100 хүн тутамд 1-3 хяналтын камер ногдох ёстой гэсэн судалгаа бий. Тэгэхээр энэ жишгээр манай улсад 84344 камер шаардлагатай. Монгол Улс нийт 23 мянга гаруй барилга байгууламжтай гэдэг. Барилгын тухай хуулийн 46 дугаар зүйлд зааснаар тухайн барилга байгууламжийн эзэмшигч, өмчлөгч нь нийтийн эзэмшлийн гудамж талбайд хяналтын камер байршуулах, арчлах, хамгаалах үүрэгтэй. Нэг барилгын гадна дөрвөн хяналтын камер байршуулахад манай улс нийтийн эзэмшлийн талбайгаа 92804 ширхэг камертай болгох бүрэн боломж байгаа юм.

-Мэдээж камержуулснаар гэмт хэргийн гаралт буурч, илрүүлэлтэд ахиц гарах нь тодорхой байх. Одоогийн байдлаар камерын тусламжтайгаар хичнээн хэрэг илрүүлчихээд байна вэ?

-Камерын хяналтыг ашиглаад энэ онд 1652 гэмт хэрэг, 8398 зөрчил илрүүлж, 525 гэмт хэрэг, 878 зөрчлийг үйлдэл дээр нь таслан зогсоосон. Мөн оршин суугаа газраасаа алга болсон 200 гаруй хүүхдийг олж тогтоож, ар гэрт нь хүлээлгэн өгсөн. Тийм ч учраас хяналтын камер нь иргэдийн эрүүл аюулгүй орчныг бүрдүүлэх, тодорхой төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх технологийн чухал хэрэгсэл гэж ойлгох хэрэгтэй.

-“Ногоон бүс” төслийн хүрээнд буюу камержуулалтад энэ онд нийт хэдэн төгрөг зарцуулсан бол?

-Энэ онд улсын хэмжээнд камержуулах ажлыг явуулахад, Теле камерын хяналтын дэд төвийг байгуулахад нийт 117.6 тэрбум төгрөг зарцуулсан. Үүний 87.9 тэрбумыг нь нийслэлд, 29.6 тэрбумыг нь орон нутагт зарцуулаад байна.

-Хяналтын камерууд ямар стандарт шаардлагыг хангасан байх ёстой байдаг вэ?

-Монгол Улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хяналтын камерын стандарт (MNS 6423:2019) гэж байдаг. Энэ стандартаа барьж камержуулалтын ажил хийгдэж байгаа.

-Хяналтын камерын багтаамж ямар байдаг вэ. Байршуулсан камерыг эвдсэн тохиолдол бүртгэгдсэн үү?

-Хүчин чадлаасаа шалтгаалаад камерын үнэ өөр, өөр байдаг. Бид аль болох ААН, байгууллагуудаа чанартай, сүүлийн үеийн, багтаамжийн хувьд хамгийн багадаа нэг сарын бичлэгийг хадгалдаг камертай байхыг зөвлөдөг. Камертай байх нь ААН, байгууллагууддаа ч ашигтай. Гадна орчноо хянаж байна гэдэг өөрсдийн аюулгүй байдлыг хянаж байна гэсэн үг. Камержуулалт нь иргэдийн амь нас, эрүүл мэнд, аюулгүй орчны баталгаа болдог учраас камерыг эвдэх гаргадаггүй. Одоогоор камер санаатайгаар эвдэлсэн тохиолдол бүртгэгдээгүй байна.

-Аль дүүрэгт хамгийн их гэмт хэрэг, зөрчил бүртгэгддэг вэ. Тэдгээр дүүргүүдийн нутаг дэвсгэрийг бүрэн камержуулсан уу?

-Хүн амын нягтаршил ихтэй нутаг дэвсгэрт гэмт хэргийн гаралт их байдаг. Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргүүдэд хамгийн их гэмт хэрэг бүртгэгддэг. Одоогоор Баянзүрх дүүрэгт 8570 камер, Сонгинохайрхан дүүрэгт 5740 камер суурилуулаад байна. Уг төслийн хүрээнд камержуулалт нэмэгдэж байгаа.

Ө.АНХЗАЯА

Стандарт, хэмжил зүйн газрын Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний бодлогын газрын дарга Г.Тулгаатай ярилцлаа.

---

-Дэлхийн стандартын өдрийн мэнд хүргэе. Манай улсын хамгийн анхны стандартыг хэзээ баталж байсан бэ. Ямар стандарт байдаг юм бол?

-1929 онд Сайд нарын зөвлөлөөс Ардын засгийн газарт арьс ширийг судалж, стандартыг боловсруулах чиглэл өгсөн. Ингээд 1930 онд Ардын засгийн газар тухайн үеийн Худалдааны яаманд үүрэг өгсөн. Улмаар 1931 оны есдүгээр сарын 6-нд анхны стандарт болох тарваганы арьсны стандарт батлагдсан. Энэхүү стандартаар тарваганы арьсыг хэмжээ болон сор, чанар гэсэн хоёр үзүүлэлтээр нэгээс дөрөв хүртэл ангилсан байдаг.

-Өнөөгийн байдлаар Монгол Улсад нийт хэдэн стандарт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байна вэ?

-Өнөөдрийн байдлаар 6688 стандарт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байна. Нэг жилд 150-200 стандартыг Стандартчиллын техникийн болон дэд хороогоор хэлэлцүүлэн баталж, олон нийтийн хэрэглээнд гаргаж байна.

-Дэлхийн хэмжээнд нийт хэдэн стандарт байдаг юм бол?

-Олон улсын стандартыг боловсруулан баталдаг Олон улсын стандартчиллын байгууллага (ОУСБ) гэж бий

Энэ байгууллагын баталсан 25613 стандарт хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа. ОУСБ 172 гишүүн оронтой. Гишүүн орнууд нь тухайн стандартыг харах, 1х1-ээр үндэсний стандарт болгох боломж бололцоог бий болгож байна. Монгол Улс дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн орны хувьд холбогдох олон улсын стандартыг мөрдөх, үндэсний хэмжээний баримт бичигт ашиглах үүрэг хүлээдэг.

-Манай улс дээрх байгууллагад нэгдсэн үү. Нэгдсэн бол хэдэн онд вэ?

-Монгол Улс ОУСБ-д 1979 онд 86 дахь гишүүнээр элсэн орсон. Жил бүрийн аравдугаар сарын 14-ний өдрийг ОУСБ-ын ерөнхийлөгч Парук Сунтэр анх 1970 онд санаачлан тэмдэглэж эхэлсэн. Энэ жил тэмдэглэж эхэлсний 54 жилийн ой тохиож байна.Монгол Улс 1997 оноос эхлэн Дэлхийн стандартын өдрийг 27 дахь жилдээ тэмдэглэж байна.

-Стандарт амьдралд ямар хэрэгцээтэй байдаг вэ?

-Стандарт бол таны хоол гэсэн үг. Таны идэж байгаа хоол хүнс аюулгүй байдлын үзүүлэлтийн шаардлагуудыг хангасан эсэх, таны өмсөж байгаа хувцсыг биед тань харшил өгөхгүй материалаар хийсэн эсэх, ажил руугаа орохдоо баталгаатай цахилгаан шатанд сууж байгаа эсэх стандартын дагуу барьсан орон сууцанд ажиллаж амьдарч байгаа юу, таны алхаж байгаа явган хүний зам хоёр хүн зөрөх хэмжээний зай талбайтай юу гэх мэт бидний өдөр тутмын хэрэглээнд байгаа бүх зүйл стандарттай. Энэ стандартыг Монгол Улсын нийт иргэд ашигладаг. Бид амьд явах эрхтэй. Иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийн баталгаа бол стандарт. Энэ баталгаагаа хүмүүс мэддэг байх ёстой. Иргэд стандартыг төрөөс нэхдэг. Стандартыг сонирхогч талууд зөвшилцсөний үндсэн дээр боловсруулдаг юм. Иргэн, ААН стандартыг боловсруулж бид тэрхүү стандартыг техникийн хороогоор хэлэлцэж, батлах үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг. Тэгэхээр улс орондоо хэрэгтэй гэж үзсэн стандартыг боловсруулах, боловсруулагдсан стандартад санал өгөх, хэрэгжилтийг шүүмжлэх эрх хүн бүрд бий. Үүнийг бид хамтдаа л хийх ёстой. Тиймээс хэн нэгнээс хариуцлага нэхэх шаардлагагүй.

-Стандарт, хэмжил зүйн газрын чиг үүргийн тухайд та юуг хэлэх вэ?

-Стандарт, хэмжилзүйн газар 21 аймагт салбартай, нийт 700 гаруй албан хаагчтай байгууллага. Бид зөвхөн чанарыг түгээдэг, чанартай гэдгийг тодорхойлдог байгууллага биш, дараахь чиглэлийн үйл ажиллагааг эрхэлдэг байгууллага юм. Үүнд, нэгдүгээрт, стандартыг хэлэлцүүлэх, батлах, мэргэжлийн арга зүйгээр хангах, олон улсын стандартын байгууллагатай хамтран ажиллах чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг.

Хоёрдугаарт, хэмжил зүй буюу хэмжих зориулалттай нэг сая дөрвөн зуун хэмжих хэрэгслийг баталгаажуулах үйл ажиллагааг хийж байна. Гуравдугаарт, хүмүүсийн эдэлж хэрэглэдэг алт мөнгөн эдлэлийг шинжилж сорьцын тэмдэг тавьж баталгаажуулж байна. Дөрөвдүгээрт, тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нь стандартын шаардлага хангаж байгаа эсэхийг баталгаажуулах үйл ажиллагааг хийж ажиллаж байна. Тавдугаарт, дотоодын болон импортын хүнсний бүтээгдэхүүн стандартын шаардлага хангасан эсэхийг шинжлэх лабораторийн үйл ажиллагааг эрхэлж байна.

-Манай улсад олон улсын стандартыг нэвтрүүлсэн хэдэн байгууллага байдаг юм бол?

-Олон улсын стандартыг нэвтрүүлсэн байгууллага гэдэг асуулт нь өөрөө хоёрдмол утгатай. Дийлэнх олонхын ойлголтоор энэ нь менежментийн тогтолцооны стандартыг нэвтрүүлсэн аж ахуйн нэгжийн талаарх асуулт байдаг. Олон улсын менежментийн тогтолцооны стандартыг судалж өөрийн үйл ажиллагаанд нэвтрүүлсний дараа үнэлгээ хийлгэдэг. Тохирлын үнэлгээг зохион байгуулдаг төрийн болон төрийн бус байгууллага, ААН-ийн тохирлын үнэлгээний байгууллагууд хийдэг. Нэг жилд 100 гаруй ААН тохирлын гэрчилгээ авдаг гэсэн баримжаа тоо байдаг.

-ААН-үүд үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнээ экспортлоход тухайн бараа нь олон улсын стандартад нийцсэн байх ёстой юу?

-Олон улсын худалдаанд техникийн саад үүсгэхгүй байхын тулд стандарт техник зохицуулалт, тохирлын гэрчилгээ гэдэг зүйл зайлшгүй шаардлагатай. Дээр хэлсэнчлэн стандартыг баримталдаг аль болох олон улсын стандартыг мөрдөхийг зөвлөдөг. Аливаа бүтээгдэхүүн стандартын шаардлага хангаснаар тохирлын гэрчилгээ авдаг тухай ярьсан шүү дээ. Тохирлын гэрчилгээтэй бүтээгдэхүүнийг л хүлээн авагч улс орон худалдаж авдаг. Экспортолсон бүтээгдэхүүнийг худалдан авагч орон нь тухайн бүтээгдэхүүн ямар стандарт шаардлага хангасан, мөн үүнийг нь нотлох тохирлын гэрчилгээг шалгаж байж хүлээн авдаг.

-Стандартад нийцсэн эсэх талаар хяналт шалгалтыг ямар байгууллага хариуцдаг юм бол?

-2022 оноос өмнө Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар гэдэг байгууллага байлаа шүү дээ. Энэ байгууллага бүхий л салбарт хяналт тавин ажилладаг байсан. Одоо яамдууд салбарынхаа стандартын хяналтыг хийж ажилладаг болсон. Яамдад Салбарын хяналтын газар гэж бий. Тухайн газарт улсын байцаагч нар ажиллаж байгаа. Мөн Шадар сайдын эрхлэх асуудлын хүрээний агентлаг болох Монополийн эсрэг газар энэ тал дээр ажилладаг.

-Ямар стандартыг хамгийн сайн стандарт гэж үздэг вэ?

-Бүх стандарт сайн. Хүн бүдэрч унахаараа явж байсан замаа буруутгах хандлагатай байдаг. Гол нь иргэн, ААН-үүд стандартын талаар мэдлэг ойлголтоо сайжруулж хэрэглэдэг болох, хариуцлага нэхдэг болох хэрэгтэй.

-Стандартыг ямар тохиолдолд шинэчилдэг вэ?

-Стандарт бол нэг баталчихаад хэрэглээд л байдаг баримт бичиг биш. Стандарт, хэмжил зүйн газар, хоёроос дээш байгууллага санал гаргасан тохиолдолд стандартыг шинэчлэх ажлыг хийдэг. Мөн тухайн цаг үеийн нөхцөл байдлаас хамааран шинэчлэх шаардлагатай бол шинжлэх ухаан техникийн түвшний үзлэг (systematic review) хийдэг. Энэ үзлэгийг тогтмол хийж байх ёстой. Үзлэгийн дүнгээр салбарууд Стандарт, хэмжил зүйн газартай хамтраад шинэчлэх шаардлагатай стандартын тоог гаргадаг. Сүүлийн жилүүдэд Шадар сайдаас өгсөн үүрэг чиглэлийн дагуу уул уурхай, эрүүл мэнд, хүнс, зам тээвэр, барилгын салбарын нийт 2031 стандарт орчин үеийн шинжлэх ухаан техникийн түвшинд үзлэг зохион байгуулсан. 2031 стандарт гэдэг бол Монгол Улсын нийт стандартын гуравны нэг нь. Үзлэг хийгээд 150 орчим стандартыг хүчингүй болгож, дахин энэ тооны стандартыг шинээр болон шинэчлэн баталсан. Мөн шинэчлэх шаардлагатай стандартуудыг шинэчлээд тухайн жилийн төлөвлөгөөндөө тусгаад ажиллаж байгаа. Бид амьдралд нийцэхгүй стандарт гаргаад байгаа хэрэг огт биш. Гол нь хэрэглэж байгаа ААН-үүд маань ашиг тусыг нь ойлгохгүй, хэрэглэх аргаа олохгүй байна. Хэрэв аргаа олчихвол таны амьдралын баталгааг хангадаг баримт бичиг. Тиймээс стандартчиллын үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцохыг иргэдээсээ хүсмээр байна.

Ө.АНХЗАЯА

“Эмчийн жоргүйгээр эм олгохгүй” гэдэг мэдээлэл гэрлийн хурдаар тарж, өнөөдөр даралтны эмээ авч чадахгүй байдал бий болчихоод байна. Гэтэл энэ мэдээлэл нь худлаа болж таарсан. Эрүүл мэндийн яамнаас худлаа гэсэн мэдэгдэл гаргасан ч нэгэнт төөрөгдөлд орсон эмийн санч нар эмчийн жор нэхэж, хүмүүс эмч нараа шаналгаж байна. Аль алийг нь буруутгах аргагүй.

Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга энэ сарын 01-ний өдрөөс орон даяар хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн. Харин энэ хуулийг өнгөрсөн хаврын чуулганаар баталсан юм. хууль батлагдаад бараг хагас жилийн хугацаа өнгөрч байхад салбар яамныхан хуулиа сурталчлах, олон нийтэд таниулах ямар ажил хийсэн бэ. Лав л олигтой ажил хийгээгүй бололтой. Хэрэв хийсэн бол өнөөдөр улс даяараа худал мэдээлэлд автчихаад сандарч мэгдэхгүй байлаа. Одоо ч тус яамнаас “Жороор олгох эмийн талаар ямар нэгэн шинэ журам гараагүй” гэсэн алга дарам мэдэглээс өөр олигтойхон зүйл хийгээгүй байна.

Хуулийг таниулж сурталчлах нь яам, харьяа агентлагийн үүрэг. Тиймээс цахим хуудастаа хэдэн мөр мэдэгдэл гаргаж суухаар өргөн хүрээгээр мэдээллийн залруулга гаргаж, бухимдаж, стресстсэн ард олныгоо тайвшруулж аль.