Category: нүүр-хуудасны-онцлох

УИХ-ын гишүүн, Эмийн үнийн өсөлт, чанарыг хянан шалгах үүрэг бүхий түр хорооны дарга Ж.Чинбүрэнгээс дараах тодруулгыг авлаа.

-Түр хорооноос өнөөдөр (өчигдөр) Эмийн хяналтын лабораторид шалгалт хийсэн. Нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Эмийн үнийн өсөлт, чанарыг хянан шалгах түр хорооноос Монгол Улсад борлуулагдаж байгаа эмийн чанарыг шалгадаг нэгдсэн лабораторид өнөөдөр/өчигдөр/ ажиллалаа. Манай хянан шалгагч, шинжээч нар өмнө ажиллаж байсан юм. Харин нөхцөл байдалтай очоод танилцахад музей шиг л болчихсон байна. Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр нэг сая гаруй ам.доллараар 2013 онд нарийн тоног төхөөрөмжүүд суурилуулсан. Гэвч үүнээс хойш тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл огт хийгдээгүй 11 жил болсон байна. Дээрээс нь урсгал зардал, хүчин чадал, хүний нөөц хангалттай биш. Мөн хуучин Хабул гээд хүнсний аюулгүй байдлын лавлагаа лабораторийн бараг хажуу өрөөнд нь байгаа мэт нөхцөл байдал үүссэн байна. Дэлхий даяар өнөөдөр эм, эмнэлгийн хэрэгслийн хөгжил дэвшил их хурдацтай болсон. Гэтэл тэр бүрийг нь үзэж, шалгах боломж хязгаарлагдмал байна. Маш чухал шинжилгээ хийдэг гурван аппаратын хоёр нь ажиллагаагүй болсон. Эмийн чанарыг шалгадаг лаборатори маань ийм байхад яах юм бэ.

-Тэгэхээр одоо манай улсад худалдаалж байгаа эмийн чанарт итгэж болох юм уу?

-Яах вэ, одоо бол ажиллаж л байна. Бүр зогсчихоогүй. Ер нь нэг эс үйлдлээр Монгол Улсын эмийн чанарыг сул байлгах, чанаргүй байлгаж гадагшаа эмчлүүлэх урсгалыг дэмжих далд бодлого байдаг юм биш биз дээ гэсэн хардлага надад төрөөд байгаа юм. Засгийн газрын албан мэдээнээс харахад жилдээ ойролцоогоор 450 сая ам.доллараар монголчууд гадагшаа эмчилгээнд явж байна гэсэн байсан. Үүнийг зогсоох гээд эрүүл мэндийн салбарынхан чамгүй л хичээж байгаа. Эндээс эмийг чанаргүй байлгах сонирхол хэнд байгаа юм гэсэн асуулт гарч ирнэ. Энэ лабораторийн ажилтнуудын ярьж байгаагаар жилдээ 1.2 тэрбум төгрөгийн урсгал зардлын санал төсөвт өгдөг. Гэтэл 200 сая төгрөг болоод орж ирдэг гэж байсан. Уг газар чинь 27 мянган дээжид шинжилгээ хийдэг. Ингээд урвалж бодисууд нь хүрэхгүй. Ийм байдалтай бид эмийн чанар ярина гэдэг үнэхээр харамсалтай. Тиймээс бид нийтийн сонсгол дээр энэ сэдвийг тусгайлан авч үзэж хийнэ. Нотлох баримтууд гаргаж ярина.

-Сонсгол хэзээ болох вэ. Тов нь гарсан уу?

-Бид ирэх сарын сүүлийн долоо хоног гэж төлөвлөж байгаа. Гэхдээ бид чинь зах зээл дээр өргөн хэрэглэгддэг 10 гаруй эмийн чанарыг шалгаж байгаа учраас үүний хариуг хүлээж байна.

-Дотооддоо чанарыг нь шалгаж байгаа юу. Эсвэл гадагшаа явуулсан уу?

-Дотооддоо шалгаж байгаа. Гадагшаа явуулахаар өртөг нь маш өндөр гарч байна. Нийтдээ 40-90 мянган ам.доллар болно. Манай УИХ-ын Тамгын газарт ийм хэмжээний төсөв байхгүй. Хоёрдугаарт, цаг хугацаа их орно. Тийм болохоор ямар ч байсан эх орондоо байгаа чанарыг шалгах лабораторийн хэмжээнд шалгая гэж байгаа юм. Одоо байгаа хэмжээнд эмийн доторх орц найрлага бүрэн байна уу. Үйлчилгээтэй эмийн агууламж нь хүрэлцээтэй байна уу гэдгийг шалгах хэмжээнд хийнэ.

-Түр хороо өнгөрсөн долоо хоногт эм, эмнэлгийн хэрэгслийн агуулахаар явсан. Гэтэл ковидын үед хэрэглэж байсан асар үнэтэй эм, тарианы хугацаа нь дуусчихсан байсан гэх мэдээлэл гарсан?

-Бид эм, эмнэлгийн хэрэгслийн нэгдсэн агуулахаар очсон. Уг нь энэ их зөв зүйл барьсан юм. Цар тахлын үед бид чинь амны хаалт, халад ч үгүй байлаа шүү дээ. Монгол Улсад ямар ч нөөц байгаагүй. Харин нөөц агуулахтай болсон нь их сайн хэрэг. Харамсалтай нь тус агуулах маань ухаалаг систем алга. Агуулж байгаа бүтээгдэхүүний аль нь, хэзээ хугацаа нь дуусч байгааг мэдээлдэг тогтолцоог яагаад хийгээгүй юм бэ. Нийтдээ гурван сая орчим ам.доллараар барьсан том төсөл дотроо ухаалаг системийг суулгачихаж болоогүй юм уу. Бид үүнийг шалгаж байна. Асууна, тодруулна.

Дээрээс нь нотлох баримт цуглуулна. Хоёрдугаарт, цар тахлыг бид гарз хохирол багатай давсан нэг том давуу тал нь вакцин, хэрэгцээт эм, тарианы хүрэлцээ хангалттай байсан. Тэр дотроо Тоцилизумаб гэдэг чухал тариаг үйлдвэрээс нь их боломжийн үнээр авч чадсан. Мөн Моноклонал антибоди гэдэг тариа байна. Энэ бол уушгины хатгалгаа хүндэрч байгаа хүмүүст хийхэд дархлаа дарангуйлж, үрэвслийн явцыг сааруулаад хүний амийг аврах боломжтой. Нэлээн өртөг өндөртэй тарианы хугацаа 2023 оны есдүгээр сард дуусчихсан тэр агуулахад байна. Гэтэл Засгийн газар цар тахал дууслаа гэдгийг 2022 оны хоёрдугаар сарын 14-нд зарласан. Жил таван сарын хугацаанд үүнийг өөр өвчтэй хүмүүст яагаад хэрэглэсэнгүй вэ. Дэндүү харамсалтай.

-Тухайлбал, өөр ямар өвчинд хэрэглэж болох вэ?

-Үе мөч хавагнах, улайх, үрэвсдэг хэрх гэж өвчин байдаг. Үүнд маш чухал, өргөн хэрэглэдэг. Харамсалтай нь үнэтэй. Тэгээд өвчиндөө шаналж байгаа хүмүүс энэ тариаг гадаад руу захиж авчирдаг.

-Гэтэл агуулахад хугацаа нь дуусчихсан хэвтэж байдаг?

-Харин тийм. сая теле-визээр Эрүүл мэндийн сайдын зөвлөхийн ярьж байгааг би сонслоо. Арай л доромжилсон маягтай зүйл ярьж байна. Цар тахлын үед буу зэвсгээ бид хэчнээнийг авахаа тоолж мэдэхгүй. Тэгээд сум нь хүрэхгүй бол дутуу авлаа гэж загнана. Харин илүү авчихаар илүү авлаа гээд байх юм гэсэн утгатай зүйл хэлнэ лээ. Асуудал үүндээ биш. Илүү авч болно. Өөр өвчинд хэрэглэж болдог юм бол илүү гарсныгаа тэр өвчтэй хүмүүст нь өг л дөө. Тэр өвчнийг эмчилдэг эмнэлгүүдэд тараагаад өгөх хэрэгтэй. Энэ бол үнэхээр сэтгэл дутсан хэрэг. Арай л увайгүй байна. Эмч хүний хувьд надад үнэхээр харамсалтай байгаа.

Т.ХӨВСГӨЛ

Нэгэн жаранд тохиогоогүй байгалийн гамшигт үзэгдэл Монгол Улсад ид болж байна. Нийт нутгийн 80 орчим хувь нь цастай, 21 аймгийн дийлэнх нь буюу 19 аймаг зудтай байгаа. Тэр дундаа нутгийн зүүн хэсгээр нэлэнхүйдээ төмөр зудтай байгаа нь хүн, мал амьдрах нөхцөлийг асар хүндрүүлсэн байдалтай байна. Төвийн болон хойд, баруун бүсээр ч зудын эрсдэл өндөр байгаа юм. Тиймээс Засгийн газар зудын эрсдэлийг бууруулах, хүндэрсэн аймаг, сум, багт хүрч, тулгамдсан асуудлыг газар дээр нь шийдвэрлэх, мал, малчдад туслах шуурхай багийн хуваарилалт гарган ажиллуулж байна. Энэ хүрээнд бид өнгөрсөн долоо хоногт Сангийн сайд Б.Жавхлангаар ахлуулсан шуурхай багт нэгдэн Төв аймгийн зургаан сумаар хоёр багт хуваагдан явлаа.

Ингэхдээ Төв аймгийн баруун болон баруун урд талын сумд болох Лүн, Алтанбулаг, Өндөрширээт, Эрдэнэсант, Бүрэн, Дэлгэрхаан гэсэн зургаан сумаар явж, нөхцөл байдал ямар байгааг газар дээр нь очиж сурвалжиллаа. Эхний очсон газар Төв аймгийн Эрдэнэсант сум байв. Тус сумын хувьд Төв аймгийн бусад сумаас нөхцөл байдал хамгийн их хүндэрчээ. Төв замаараа Эрдэнэсант руу саадгүй явсан ч сумын төвөөс холгүй орших айлын хот руу очно гэдэг жийп автомашины хувьд ямар ч боломжгүй болтол цас даржээ. Бартаат замын “хаан”, туулах чадвар сайтай, хурд хүчний гайхамшиг гэж яригддаг “V8” хөдөлгүүртэй ланд-200, 300, бүрэн тоногтой ниссан патрол, уаз-469-үүд энэ хөр цасанд зүтгэх нь хүүхдийн удирдлагатай машин гэлтэй. Алсаас хүчтэйхэн дайрсан ч автомашины хамартай зэрэгцэх цасанд тулж мөргөөд л зогсож байв. Ийнхүү ёстой хоёр алхам хойшилж гаргасан мөрөөрөө дахин дайрч, цасаа ухаж нэг алхам урагш чадан ядан явсаар эхний айлдаа очлоо. Том, хүчтэй жийп ингэж явж байхад малчдын унаа тэрэг, тэр дундаа портер бол энэ хатуу цасанд ёстой шонгүй юм байх. Магадгүй хөнгөхөн мотоцикль, жижиг автомашинууд хатуу цастай газраар нь цөмөрчихгүй бол явчихмаар санагдлаа.

Бидний эхний очсон айлын эзэд гэрийнхээ доохно талд хунгарласан цас малтаад зогсож байв. Цаана нь алга дарам газрын цасыг хүрздэж гаргаад тойруулан овоолжээ. Тэр багахан тойрог дотор зуднаар мэнд үлдсэн хэдэн богоо оруулчихсан харагдана. Сульдсан тамиргүй харагдах хэдэн мал нь хагдарсан хатуу дэрс, өвс зулгаах гэхээс илүү цас хунгарт шигдэхгүй хуурай хөрсөн дээр хөлөө амрааж, шороо үнэрлэн зогсоно. Энэхүү айлын өвөлжөө нь сумын төвөөс баруун хойд зүгт ердөө 16-хан километр зайтай. Гэвч зам харгуй хаагдаж төв зам руугаа орох битгий хэл өвөлжөө хавиараа явган алхахад ч хүнд хэцүү болжээ.

МАЛЧНЫ ХОТОНД МАЛЫНХ НЬ 10 ХУВИЙГ Л ҮЛДЭЭХ ЭРСДЭЛТЭЙ БАЙГАЛИЙН ДАВАГДАШГҮЙ ГАМШИГ ИД ЯВАГДАЖ БАЙНА

Ийм маягтай арав гаруй хоног болж байгаа гэдгийг гэрийн эзэн болох Эрдэнэсант сумын малчин Г.Галсандорж хэлж байлаа. Тэрээр “Манай энд цас зудын байдал эрт эхэлсэн. Өнгөрсөн жилийн намар оройхон буюу 11 дүгээр сарын эхээр орсон их цаснаас хойш өнөөдрийг хүртэл бараан газар харуулсангүй цас орж, заримдаа хүчтэй шуурч байна. Бид 40 дөнгөж гарч байгаа хүмүүс. Хоёр хүүхэдтэй. Хүүхдүүд маань сумын төвд хичээлдээ явж, сургуулийн дотуур байранд амьдардаг. Хоёр хүүхдээ эргэж очиж чадалгүй бараг сар орчим боллоо. Утсаар л холбогдож байна. Энэ жилийн өвөл маш хүнд байсан. Энэ хавар ч бүр илүү хүнд болж байна. Цагаан сарын баяр гэдгийг энэ жил л бид огт тоосонгүй өнгөрлөө. Одоо болтол аав, ээж ах дүүстэйгээ золгож чадаагүй л байна. Өөрсдөө хоосон хоночихгүй, үлдсэн хэдэн бага малаа үхүүлчихгүйхэн шиг л хаврын урт өдрийг өнгөрөөж байна даа” гэсээр нулимс дуслуулан зовлон бэрхшээлээ ярилаа. Үнэхээр зудын нөхцөл байдал гамшгийн хэмжээнд хүрчээ. Гамшигт үзэгдэл удаан үргэлжлэхийн хэрээр энэ бүсэд амьдарч байгаа хүн, мал ялгаагүй туйлдаж, ядарч, шантарч байгаа нь бодитой үнэн ажээ. Малчид нь ядарсандаа уйлж, мал нь өлдөж, даарч бээрсэндээ хотондоо үхэж байгаа энэ мэт дүр зураг хөдөөгийн ихэнх малчны хотонд тохиож байна. Айлын эзэгтэй “Хоёр хүүхэд ч яах вэ, дулаахан байранд хичээл номоо сайн үзээд сууж байхад удахгүй уулзчихаж болно биз. Хамгийн гол нь зам харгуй хаагдсанаас болж хэдэн малдаа өвс, тэжээл татаж авах боломжгүй болсон” гэдгийг хэллээ. Үнэхээр энэ айлд задлаад талдаа орчихсон ганц шуудай хивэг, тэжээл л үлдэж. Өвөлжөөн дээрээ хураасан өвсний үлдэгдлээ цуглуулан малдаа өгч байгаа нь өр эмтэрмээр ажээ.

Яг энэ хүнд цаг үед Засгийн газраас тусламж ирж, өвс, тэжээл, хүнс, эрүүл мэндийн багц олгосонд малчид баярлаж байв. Өвс, тэжээл, хоол хүнстэй болж баярласнаас илүүтэйгээр зам харгуй гаргаад өвөлжөөнд нь ирсэнд туйлын их баяртай байгаагаа илэрхийлж байсан юм. Малчдын хувьд хамгийн тулгамдсан асуудал бол өвс, тэжээл, хоол хүнс гэхээс илүү чөлөөтэй явах зам харгуй ажээ. Зам нээлттэй байвал өвс, тэжээлээ авчихна, хоол хүнсээ цуглуулчихна. Үр хүүхдээ эргэж тойроод байна гэдэг хамгийн чухал гэдгийг малчид хэлж байлаа.

САНГИЙН САЙД Б.ЖАВХЛАН: ХҮНДЭРСЭН ГАЗРУУДАД ХАМГИЙН ЧУХАЛ ЗҮЙЛ НЬ ЗАМ ХАРГУЙ ГАРГАХ АЖИЛ БАЙНА

Тиймээс Засгийн газрын зүгээс өвөлжилт, хаваржилт хүндэрсэн газруудад нэн тэргүүнд зам харгуй гаргахаар ажиллаж байна. Энэ талаар Сангийн сайд Б.Жавхлан “Бидний ирсэн эхний суманд нөхцөл байдал хүнд байна. Эрдэнэсант сум өнгөрсөн жилийн сүүлээр явагдсан мал тооллогын дүн мэдээгээр нийт 404 мянга орчим мал тоолуулж. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар 630 өрхийн 23 мянган мал хорогдсон мэдээ бий. Гэтэл цаашид цаг агаарын нөхцөл байдал сайжрах яагаа ч үгүй байна. Зарим малчдын хувьд нөөц боломжоо хэдийнэ шавхсан нь зудын эрсдэл улам нэмэгдэж, мал хорогдох нөхцөл байдлыг эрчимжүүлж байгаа юм. Тиймээс Засгийн газрын зүгээс нөхцөл байдал хүндэрсэн малчдад хүнс, эрүүл мэндийн багц болон өвс, тэжээлийн тусламж ийнхүү хүргүүлж байна. Мөн сумын төв орох зам гаргахад шаардагдах машин техник, шатахууны асуудлыг шийдвэрлэн ажиллалаа. Ер нь асуудалтай танилцах биш, газар дээр нь шийдвэрлэх зорилготойгоор явж байна. Асуудал тодорхой, тиймээс асуудлаа бид яаж шийдэх вэ гэдгээ шуурхай хэлэлцээд тодорхой шийдвэрүүдийг гарган ажиллах ёстой. Эрдэнэсант сумын нийт нутаг дэвсгэр хатуу цасан бүрхүүлтэй байгаа. Тиймээс нэн тэргүүнд зам харгуй гаргах ажлыг шуурхай хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Энэ хүрээнд нөхцөл байдал харьцангуй дээр байгаа Дархан-Уул аймгаас хоёр ковш ирүүлж, зам гаргахаар боллоо. Нэмэлтээр таван тонн түлш, 80 тонн хивэг, улаанбуудайг малчдад олгохоор шийдвэрлэлээ. Мөн зарим сумдын Засаг даргын тамгын газарт туулах чадвар сайтай автомашин олгох зэрэг ажлуудыг газар дээр нь шийдвэрлэж байна” гэв.

ШАТАХУУН ТҮГЭЭХ СТАНЦУУДАД ТАВЬСАН СУМДЫН ӨРИЙГ ШИЙДВЭРЛЭЛЭЭ

Ийнхүү зам харгуй хүндрэлтэй нөхцөл байдалд өдрийн тал шахуу хугацаанд явж ирсэн эхний айлын хаваржилт ямаршуу байгаатай танилцаж, Засгийн газрын тусламж, сэтгэлийн дэм өгснөөр дараагийн сум руу хөдөллөө. Эрдэнэсантаас наашилж Өндөрширээт суманд ирлээ. Төв аймгийн Өндөрширээт сумын нутаг дэвсгэр бүхэлдээ цасан бүрхүүлтэй, зарим газраараа мөсөн зудтай байна. Ерөнхий нөхцөл байдал Эрэдэнэсант сумтай адилхан аж. Цасны зузаан хээр тал газраараа 40-50 см, гуу жалгандаа 60-110см болж, гурван багийн 825 км зам цасанд боогдсон талаарх мэдээллийг аймаг, сумын онцгой комиссоос өглөө. Яг өнөөдрийн байдлаар тус сумын нийт малын гуч гаруй хувь нь хорогдсон гэв. Сумын 504 малчин өрх 2023 оны сүүлээр 218 мянган толгой мал тоолуулсан бол он гарсаар малын зүй бус хорогдол 11 мянгыг давжээ. Цаашид ч энэ тоо нэмэгдэх эрсдэл өндөр байгаа гэв. Тиймээс Сангийн сайдаар ахлуулсан шуурхай баг тус сумын нөхцөл байдлын мэдээллийг сонсож, асуудлыг нь шийдвэрлэлээ. Өндөрширээт сумын хэмжээнд туулах чадвар сайтай нэг автомашин байдаг тэр нь мотор нь цохиж, явах боломжгүй болжээ. Тиймээс ЗДТГ-т туулах чадвар сайтай автомашин олгох асуудлыг шийдвэрлэнэ гэдгийг Сангийн сайд хэллээ.

Мөн удаан үргэлжилж байгаа зуднаар сумын хэмжээнд зам харгуй гаргах, малчдын хотонд өвс тэжээл хүргэх зорилгоор шатахуун түгээх станцуудаас өр тавьж түлш, бензиний хэрэглээг зохицуулж ирсэн байна. Харин энэхүү өр нь нийтдээ 20 гаруй сая төгрөг болсон гэдгийг Өндөрширээт сумын Засаг дарга шуурхай багийн хүмүүст танилцуулсан юм. Сангийн сайд шатахуун түгээх газруудад тавьсан 20 сая төгрөгийн өрийг тэглэх, нэмж таван тонн түлш, бензин олгох, мөн хивэг, улаанбуудай нэмж 40 тонныг олгох, өвс тэжээлийн хоёр сарын нөөцийг хангах зэрэг асуудлыг шийдвэрлэлээ. Бидний явсан бусад сумдад ч нөхцөл байдал болон тулгамдсан асуудал адилхан байв.

Э.МӨНХТҮВШИН

Нийслэлийн Засаг даргын Эдийн засаг, дэд бүтцийн асуудал хариуцсан нэгдүгээр орлогч П.Сайнзоригтой ярилцлаа.

-Улаанбаатар хотод метро байгуулах төслийн зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх, ажлын даалгавар, техникийн тодорхойлолтыг боловсруулах компанийг сонгон шалгаруулах олон улсын нээлттэй тендерийг өнөөдөр/өчигдөр/ зарлалаа. Нийтдээ хэдэн төгрөгийн өртгөөр ямар ажлыг хэдий хэр хугацаанд хийж гүйцэтгэх юм бэ?

-Метроны асуудал олон жил яригдсан. Энэ хугацаанд хэд, хэдэн оролцогч тооцоо судалгааг хийсэн. Үүнээс хамгийн эцсийн байдлаар Японы ЖАЙКА байгууллага эдийн засгийн тооцоо судалгааг нь хийж өгсөн байдаг. Уг тооцоон дээр үндэслээд бид эхний ээлжинд 17.7 километр урт, 14 зогсоолтой, цагт 10-12 мянган хүн тээвэрлэх боломжтой, Амгалангаас Толгойт чиглэлд Энхтайвны өргөн чөлөөг дагасан шугамыг барьж байгуулах ажил эхэлж байна. ЖАЙКА-гийн судалгаагаар нээлттэй сонгон шалгаруулалтаар явбал энэ төсөл 1.3 их наяд ам.доллар, ЖАЙКА өөрөө хийвэл 1.7 их наяд, олон улсын компаниудтай хоршиж, өөрсдөө тоног төхөөрөмжөө аваад хийвэл 1.5 их наяд ам.долларын өртгөөр барина гэсэн. Тиймээс бид 1.3 их наяд ам.доллар буюу олон улсад нээлттэй тендер зарлах байдлаар хийе гэсэн. Бидэнд метро барьж байсан туршлага байхгүй учраас хяналт тавих, техникийн шийдэл дээр зөвлөлдөх, өртөг зардлыг өсгөхгүй байх дээр анхаарах, ажлууд технологийн дагуу хийгдэж байгаа эсэх дээр хяналт тавиулахын тулд зөвлөх үйлчилгээ авахаар болсон. Ер нь түлхүүр гардуулах нөхцөлтэй энэ мэт томоохон төслийн зөвлөх үйлчилгээ нь төслийн өртгийн 4-6 хувь байдаг юм байна. Тиймээс зөвлөх үйлчилгээ авах олон улсын тендерийг эхний ээлжинд зарлаж байгаа юм. Ингэсний дараа шалгарсан компанитайгаа зөвлөлдөөд барьж байгуулах компанийг шалгаруулах тендерийн бичиг баримтыг боловсруулж, тавдугаар сарын сүүлээр зарлана. Цаад талын хугацаа есдүгээр сар гэхэд метро барьж байгуулах компани шалгарчихна гэж үзэж байгаа

Тэгэхээр байршлын, геологи, гедрогеологийн судалгаанууд, газар чөлөөлөлт, тунель ухах машинаа суурилуулах, бараа материалаа татах зэрэг бэлтгэл ажлуудыг энэ жилдээ хийгээд барилгын ажлыг эхлүүлнэ. Дээр хэлсэн ЖАЙКА-гийн судалгаагаар 6.6 километр нь тунель, бусад нь гүүрэн байгууламжаар явна. Үүнийг 10 жилийн өмнө хийсэн. Харин бид зөвлөх үйлчилгээний багтайгаа ярьж байгаад шийдлийг нь эцэслэнэ. Метроны төсөл нийтдээ таван жил үргэлжилж, 2029 он гэхэд метротой болно гэсэн итгэл найдвартайгаар ажлаа эхлүүлж байна.

-Уг төслийн зардлын эх үүсвэрийг хэрхэн бүрдүүлэхээр тооцсон бэ?

-Өмнө нь шийдвэр гаргах түвшний хүмүүс метро барина л гээд байсан болохоос биш шийдвэр гаргаж өгөөгүй. Харин энэ удаад Засгийн газар уг асуудлыг дэмжиж, түүхэн шийдвэр гаргасан. Өөрөөр хэлбэл, Улаанбаатар хот метрогоо өөрөө барьж байгуулах, энэ хугацаанд нь улсын төсөвт нийслэлээс төвлөрүүлдэг орлогыг багасгана гэсэн амлалт өгсөн. Шаардлагатай тохиолдолд Засгийн газар баталгаа гаргаж өгнө. Ингээд өчигдөр/уржигдар/ НИТХ хуралдаж, энэ жилийн зөвлөх үйлчилгээний санхүүжилтэд 54.6, метроны барилга угсралтын ажилд 333 тэрбум төгрөгийг баталсан. Үүний адил цаашдаа жил жилд гүйцэтгэлээр нь орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлээд явна гэж үзэж байгаа. Мөн төр-хувийн хэвшлийн түншлэлээр олон асуудал шийдэгдэнэ гэж харж байна. Энхтайвны өргөн чөлөө дагасан барилга байгууламж өмчлөгч эзэдтэй хамтарч газар доогуур худалдааны төвүүдийг холбох, шинээр байгуулах, метро дагасан зар сурталчилгаа зэргээс 200-300 сая ам.долларын орлого олохоор төлөвлөж байгаа. Тэгэхээр метрог зөвхөн нийтийн тээвэр гэхээс илүү эдийн засгийн том боломжууд гарч ирнэ гэж харах хэрэгтэй. Улаанбаатар хотын иргэдийн амьдралын хэмнэлд ч зөв дадал бий болгоно.

-Боловсон хүчний асуудалд хэрхэн анхаарч байна вэ?

-Хамгийн чухал асуудал. Тиймээс одооноос эхлээд л боловсон хүчний асуудлыг зэрэгцүүлээд явах ёстой. Манай улсад метро байгуулахад ажиллаж байсан иргэд маш ховор, бусад оронд ажиллаж байгаа цөөн тооны залуус бий. Метроны чиглэлээр номын дуу сонссон 10-аад хүн байна. Зам тээврийн хөгжлийн яам, нийслэлээс эхнээсээ хүмүүсээ сургаад эхэлсэн. Энэ ажил цаашдаа ч хийгдэнэ. Улаанбаатар хотын зорчилт хөдөлгөөний стратегийг бид олон улсын байгууллагаар хийлгэж байгаа. Үүнд механикжсан тээврийн хэрэгслээс гадна унадаг дугуй, явганаар зорчих байдлыг яаж нэмэгдүүлэх вэ гэдгийг давхар шийдэх ёстой. Ингэж байж иргэд маань ая тухтай амьдрах нөхцөл бүрдэнэ. Энэ хүрээнд явган хүний зам талбайг сайжруулах асуудал ярьж байна. Мөн дүүжин тээврийн ажил зэрэгцээд эхэлсэн. Энэ 10 дугаар сард барилга угсралтын ажил дуусах тооцоотой. Гэхдээ жигдрүүлэх хугацаа нь зургаан сар байдаг. Тиймээс ирэх хавраас дүүжин тээвэр ашиглалтад орно. Энэ мэтчилэн нийслэлийн нийтийн тээврийн асуудлыг иж бүрнээр нь харж байна. Тиймээс төлөвлөлтөөс нь эхлээд боловсон хүчнээ бэлдэх хэрэгтэй. Цаашдаа метрог аль байгууллага бодлогын хувьд, аль нь хэрэгжүүлэлтийн хувьд авч явахыг шийдэх хэрэгтэй болно. Дээрээс нь хууль эрх зүйн орчныг нь бүрдүүлнэ.

-Метро, дүүжин тээврийн чиглэлийг хэрхэн сонгосон бэ. Зарим иргэд шүүмжлэлтэй хандаж байх шиг байсан?

-Амгалангаас Толгойт чиглэлийг сонгосон нь эдийн засгийн хамгийн үр өгөөжтэй. Учир нь Улаанбаатар хотын өөрийнх нь онцлогтой холбоотой. Өргөөшөө сунаж тогтсон хот учраас үүнийгээ дагаад суурьшлын бүс, хүн амын нягтаршил байдаг. Тиймээс Энхтайвны өргөн чөлөө дагуу зорчилт хөдөлгөөний эрэлт хэрэгцээ байгаа. Тэгэхээр энэ шугам өөрөө өөрийгөө аваад явах хамгийн боломжтой учраас сонгосон. Хоёрдугаарт, метроны шугам баригдсанаар тэр дагуух үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ цэнэ өснө. Харин дүүжин тээврийн хувьд өөр чиглэлд хийх гэхээр газар чөлөөлөлтөөс эхлээд асуудал их бий. Ингэх ёстой гэсэн бодлууд байж болно. Гэхдээ Яармагаас Хархорин чиглэлийн дөрвөн километр дүүжин тээвэр тавигдсанаар Энхтайвны өргөн чөлөөнд байгаа нийтийн тээвэр, метротойгоо холбогдоно. Тээврийн хэрэгслийн холбоосууд маш чухал. Бүх тээврийн хэрэгсэл зэрэгцээд яваад байж болохгүй.

-Метро барьснаар түгжрэлийг хэр хэмжээнд бууруулах вэ. Мөн метро ашгаа хэдий хэр хугацаанд нөхөх вэ?

-ЖАЙКА-гийн 2013 онд хийсэн судалгаагаар метро 600 төгрөгөөр үнээ тогтоовол ашигтай гэж байсан. Түүнээс хойш үнэд олон хүчин зүйлүүд нөлөөлөхөөр байгаа. Магадгүй эрчим хүчний бага зэрэг өсөлттэй байгаа нь ч нөлөөлнө. Тийм болохоор 600 төгрөгийг жаахан нэмэх үү гэдгийг бид тухайн үед нь шийднэ. Хэдэн буудал нь 600 төгрөг байх юм. Эсвэл Амгалангаас Толгойт хүртэл 1000 төгрөг байх уу гэдгийг тооцоо судалгаан дээр үндэслэн шийдэх учиртай. Ер нь метро яг энэ шугамаараа зардлаа нөхөх бүрэн боломжтой. Харин дараа дараагийн шугамуудыг хэрхэх талаар бид бодож байгаа. Хоёр дахь шугамыг босоо буюу Долоон буудлаас Яармаг, мөн нэг, хоёрдугаар шугамаа холбосон тойрог шугам хийнэ. Мөн Таван шараас Нисэх, цаашаа Хөшигийн хөндий хүртэл байна. Яагаад гэхээр Хөшигийн хөндийг дагасан хэд хэдэн бүтээн байгуулалт бий. Энэ хавраас Шинэ Зуунмод хотын бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлэх хууль эрх зүйн орчныг оруулж байгаатай ч холбоотой.

-Метро ашиглалтад ортол таван жилийн зай байгаа юм байна. Тэгэхээр нийтийн тээврийн салбар яг одоо ямар байдалтай байгаа вэ. Автобусны хүрэлцээ, жолооч нарыг нэмэгдүүлэх дээр нийслэлээс ямар ажлууд хийх вэ?

-Хувийн болон орон нутгийн өмчит автобус компаниудад ажиллаж байгаа нийт жолооч нарын цалин 3.5 сая төгрөг болох шийдвэр өчигдөр/уржигдар/ албан ёсоор эцэслэгдсэн. Биднээс шалтгаалах санхүүгийн болон хууль эрх зүйн бүхий л зүйлс батлагдсан. Харин үүнийхээ дагуу бид жолооч нартаа шаардлага тавина. Энэ сарын 15-наас Улаанбаатар хотын нийтийн тээвэрт тавьж байсан программ хангамжийг өөрчилнө. UB смарт картыг орлож, сайжруулсан хувилбарыг тавина. Өөрөөр хэлбэл, карт уншилт болон бодит зорчилт хоёрыг тулгадаг, хяналт тавих камер болон программ хангамжийн системийг суурилуулна. Төлбөрөө төлдөггүй, бэлэн мөнгөөр явдаг хүмүүс зорчилтын тоонд ордоггүй учраас нийтийн тээврийн төлөвлөлт хийж болохгүй байгаа юм. Тиймээс бодит тоогоо гаргаж байж автобуснуудын маршрут, тоог гаргана. Нийслэлд өдөртөө 1000 орчим автобусыг үйлчилгээнд гаргадаг. Жолоочийн хүрэлцээ тааруу байсан. Тиймээс дүүргүүдийн Хөдөлмөр, халамжийн хэлтсээр дамжуулан 161 иргэнийг сургаж, автобусны жолооч болгосон.

-Өдөрт 1000 төгрөгөөр зорчих асуудал эцэслэгдчихсэн үү?

-Энэ шийдвэр маань ХЗДХЯ-нд бүртгэгдээд Захиргааны хэмжээний актын улсын эмхтгэлд хэвлэгдээд хүчин төгөлдөр болно. Одоо бол 500 төгрөг боловч 30 минутын дотор дамжин суух ёстой байгаа. Харин үүнийг өдөрт дөрвөн удаа 1000 төгрөгөөр зорчих байдлаар шийдэж өгсөн. Мөн ирэх жилүүдээс оюутнуудын зорчилтыг ч бодолцож үзнэ. Орон нутгийн төсвөөс 100 хувь дааж байгааг хална. Дандаа үнэгүй байгаад байж болохгүй. Дээрээс нь ахмадуудын зорчилт дээр ч шийдэл гаргана. Яг бодит зорчилтыг нь харгалзана. Тухайн ахмад настны картыг 30 мянгаар цэнэглээд 10 мянгаар нь зорчсон байвал 20 мянган төгрөгийг нь буцаан татах байдлаар явахгүй бол тэр хүнийг зорчоогүй байхад нь 20 мянган төгрөгийг нь автобус компаниуд аваад байна.

-Энэ онд нийслэлд шинээр ямар, ямар зам тавигдах вэ?

-Автозам ашигласны төлбөрөөс орж ирдэг 77 тэрбум төгрөгөөр л зам засварын ажлыг хийх төлөвтэй байгаа. Нарны зам зэрэг замын өргөтгөлийн ажлыг хийнэ. Гэр хорооллын холбоос замууд шинээр тавигдана. Содон хорооллын арын замыг гүйцээх ажлууд бас байна. Энэ жилдээ хоёр нүхэн гарцын ажил дуусна. Таван шарын төмөр замын гарам дээр очиж гацаад түгжрэл үүсдэг байдлыг арилгахын тулд нүхэн гарцаар гардаг болгож байгаа. Лабораторийн уулзвараас урагшаа төмөр зам доогуур нүхэн гарц гаргаж, Яармагаас давж ирэх гүүртэй холбоно.

-Эрчим хүчний хэрэглээ жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байна. Цаашдаа нийслэл эрчим хүчний хэрэглээгээ хэрхэх вэ?

-Манай улс эрчим хүчний нийт хэрэглээнийхээ 81 хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж, 18 хувийг импортоор авдаг. БНХАУ-аас авч байгааг уул уурхайн компаниуд, Оюу толгой компани хэрэглэж байгаа. Харин ОХУ-аас зарим аймгууд болон нийслэлийн оргил ачааллыг дэмжих зорилгоор авч байна. Цаашдаа төвийн бүсийн эрчим хүчний хэрэглээ өсөх хандлага ч байна. Тиймээс эрчим хүчний асуудал дээр төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийг эхлүүлэх зайлшгүй шаардлага байна гэж үзэж байгаа. Бөөрөлжүүтийн усан цахилгаан станцын төсөл дээр Улаанбаатар хот хамтран ажиллахаар ярилцаж байна. Өөрөөр хэлбэл, тухайн төсөл хэрэгжүүлэгч компани 300 мВт-ын хүчин чадалтай төслийг хэрэгжүүлж байгаа. Харин бидний сонирхол бол 600, болбол нэмэгдүүлэх боломжоор нь нэмж 900 болгох сонирхол бий. Ингэж эрчим хүчний асуудлаа шийдэж байж бид нийслэлийн тэлэлт, дагуул хотуудын бүтээн байгуулалт, аж үйлдвэрийн паркууд, метроныхоо хэрэгцээ шаардлагыг хангах учиртай. Ер нь Бөөрөлжүүтийн төслийг хэрэгжүүлэгч компани 300-гаас дээш өргөтгөсөн тохиолдолд төрийн оролцоо шаардлагатай гэдгийг хэлж байгаа. Тиймээс бид яриа хэлэлцээрийг хийж байна. Бөөрөлжүүт Улаанбаатар хотоос 130 километрийн зайтай. Тэгэхээр төвийн эрчим хүчиндээ хоёр шугамаар холбоно. Нэг нь Багануурын дамжуулах станц, нөгөө нь Төв аймгийн Сэргэлэн суманд баригдаж байгаа дэд станцаар дамжуулан хэрэглээнд оруулна. Эдийн засаг нэмэгдэж, уул уурхайн экспорт өсөж байгаа боловч түүнийг нь шингээж авах инженерингийн дэд бүтэц Монгол Улсын хэмжээнд хомс. Тэгэхээр бодлогын түвшинд асуудлыг авч үзэж, энэ мэт томоохон төслүүд дээрээ монголчууд маань дуу нэгтэй байх ёстой. Мөн нийслэлийн хувьд дулаан хангамжийн асуудал ч дутагдалтай. Улаанбаатар хотыг тойрсон хэсэгчилсэн 23 дулааны станц барих ёстой гэсэн шийдлийг бид гаргасан. Үүний есийнх нь ТЭЗҮ хийгдсэн, Эрчим хүчний яам хамтран ажиллаж байна. Бусдыг нь төр-хувийн хэвшлийн түншлэлээр хийнэ гэсэн байр суурьтай байгаа. Холбогдох хуулийн төслийг боловсруулаад Засгийн газарт танилцуулахаар ажиллаж байна. Мөн Дамбадаржаагийн дулааны станц баригдаж байгаа. Ирэх жил Дэнжийн 1000 орчимд газан дулааны станц барихаар газар чөлөөлөлтийн ажлыг нь хийсэн.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

Хөгжлийн банкны хэрэг буюу тус банкийг байртай болгохдоо Худалдаа хөгжлийн банкинд давуу байдал олгосон хэрэгт буруутгагдсан ТУЗ-ийн гишүүд болох Б.Шинэбаатар, Ч.Отгочулуу, Н.Мөнхбат нарт холбогдох шүүх хурал өчигдөр Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд болов. Шүүх бүрэлдэхүүн Н.Мөнхбатад оноосон дөрвөн жилийн ялыг хоёр жил болгон бууруулж, харин Б.Шинэбаатар, Ч.Отгочулуу нарт торгуулийн ял оноон суллах шийдвэр гаргасан юм.

Шүүх хуралд ажиглагчаар АН-ын гишүүд Да.Ганболд, Н.Батбаяр, Г.Уянга, Д.Монголхүү, Ц.Чинбат нарын хүмүүс оролцжээ. АН-ын гишүүн Д.Монголхүүтэй ярилцлаа.

-Ч.Отгочулуу нарын шүүх хуралд ажиглагчаар оролцож байна. Өмгөөлөгчдийн зүгээс тэднийг улс төрийн хоригдол гэж тодотгож байгаа. Шүүх хурлын уур амьсгалаас дуулгахгүй юу?

-Өмгөөлөгчид харин ч зөөлрүүлж хэлээд байна. Шүүх хурлын явцад хоёр талын яллах болон өмгөөлөх байр суурь, нотлох баримтыг сонсож байхад нэг зүйлийг тодорхой ойлгож авлаа. Ч.Отгочулуу нарыг Худалдаа хөгжлийн банкинд давуу байдал олгосон гэж буруутгасан. Гэтэл нөгөө талд Худалдаа хөгжлийн банкнаас байр худалдаж аваагүй байсан бол төрийн өмчийн компанийн хэрэгцээ шаардлагыг хангаагүй гэж бас л яланд унах байж. Яг л хоёр иртэй хутга шиг нөхцөл байдал өрнөж байна. Тэгэхээр энэ бол цэвэр улс төрийн захиалгат, зохиомол гэмт хэрэг. Өмгөөлөгч нар үндэслэлүүдээ маш тодорхой тавьж ярьж байна. Харин прокурор, хохирсон гээд байгаа Хөгжлийн банкны зүгээс үндэслэлүүдээ тайлбарлаж чадахгүй байлаа. Тийм л дүр зургийг харлаа. Ерөөсөө л цэвэр улс төрийн хэрэг харагдаж байна. Ажлаа хийснийхээ төлөө ялтан болчихсон үзэгдэл юм байна.

-Хөгжлийн банкны ТУЗ-ийн гишүүд бүгд шийдвэр гаргахад оролцсон. Гэтэл нэр бүхий хүмүүс л буруутгагдаж байгааг хурлын үеэр ярих юм уу?

-Энэ чинь эрх баригчдын угсарсан технологи. Үүгээр өөрсдийнх нь эрх ашигт тээглэсэн, саад болсон хэн ч байсан машиндаж байдаг. Бидний шүүх хурал яаж явсан, яаж хэрэг зохиож ялтан болж байсан тэр хувилбар давтагдаж байлаа. Хурлын үеэр Н.Мөнхбат хэлж байсан. “Хамтын шийдвэрийг долоон хүн гаргасан. Гэтэл гурвыг нь сугалж авч яллаад нөгөө дөрвийг нь эрх чөлөөтэй явуулчихсан. Буруутай юм бол бүгд яагаад шалгагдахгүй байгаа юм бэ” гэж мөрдөн байцаагчаас асуухад “Та нар ялагдсан намын гишүүд шүү дээ” гэж хариулсныг хэлж байна лээ. Энэ бол маш ноцтой зүйл шүү дээ.

-Буруутгагдаж байгаа хүмүүсийн улс төрийн үзэл баримтлалыг харахад бүгд танай намынх байх аа?

-Тийм. Ч.Отгочулуу гэхэд АН-ын гишүүд дотроо эдийн засгийн мэдлэг боловсролоороо толгой цохих лидерүүдийн нэг. МАН яагаад айгаад байгааг таахад хэрэв Ч.Отгочулуу аль нэг тойрогт нэр дэвшиж гарч ирээд МАН толгой лидертэй өрсөлдөөд унагаачих вий гэсэн айдас байна гэж би харж байна. Өөр нэг зүйл гэвэл МАН-ынхныг хулгайч, луйварчид гэдгийг нийгмээрээ харж мэдэрчихсэн. Гэтэл тэдний энэ үйл явдал “АН-ынхан бас хулгайч байгаа биз дээ” гэж өөрөө унахдаа АН-ыг татаж унагааж байгаа үзэгдэл ч гэж тайлбарлаж болно. Аль ч хувилбарыг бодоход улс төрийн захиалгат хэрэг.

-Хэрэв тийм бол хувь хүнд ихээхэн хор хөнөөлтэй юм. Эрх чөлөөгөө хасуулахаас эхлээд тухайн хүний амьдралд хар толбо үлдэх нь?

-Адаглаад нийгэмд эзлэх байр суурь, нэр хүндийн хувьд хэцүү. Ялтан гэдэг нэр зүүнэ. Учир мэдэхгүй хүмүүс шууд л тэгж хүлээж авна. Сэтгэл санаа гэдэг бол биологийн эрүүл мэндэд маш хортой. Гэр бүлийн хэвийн амьдрал, баланс алдагдана. Гол нь хүний нэр төр гэдэг хэзээ ч сэвтэж болохгүй зүйл.

Тиймээс улс төрийн захиалгат хэргээр хүмүүсийг ялладаг байдлыг зогсоох цаг болсон. Эрх баригчдад хүнийг хэлмэгдүүлдэг “дэд бүтэц” байна. Энэ дэд бүтэц дээрээ суурилсан технологи бий болгочихсон. Өрсөлдөгч нараа намнадаг, хэрэг зохиодог, ялладаг бэлэн платформ тэд нарт байна. Шийдэл гэвэл энэ дэд бүтцийг эвдэж нураах ёстой. Үүний тулд хуулийн салбарын реформ хэрэгтэй. Эх нь булингартай бол адаг нь булингартай гэдэг. 1990-ээд оноос өмнөх нийгмийн сэтгэлгээ, хууль хэрэглээний үзэл санааг устгах ёстой. Хуульч нарыг бэлтгэдэг сургуулийн хөтөлбөрийг өөрчлөхөөс эхэлнэ. Тэгэхгүйгээр нэг шүүгч, прокурорыг ажлаас чөлөөлөөд энэ шинэчлэл урагшлахгүй.

Б.ЗАЯА

“Өдрийн сонин”-ы баасан гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Доктор Ж.Оюун “Хөл дээр нь босгохоор 20 гаруй жил зүтгэсэн Геохимийн лабораторийг нэг л
өдөр акталчихсан” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Нийслэлийн Засаг даргын Эдийн засаг, дэд бүтцийн асуудал хариуцсан нэгдүгээр орлогч П.Сайнзориг “Энэ жил метроны зөвлөх үйлчилгээний санхүүжилтэд 54.6, барилга угсралтын ажилд 333 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн” хэмээн ярилаа.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Сонгогчдын тал нь хэнийг сонгохоо шийдээгүй энэ үед намууд Ерөнхий сайдаа зарлаад, мэтгэлцээн явуулж юу хийхээ ард түмэндээ танилцуулах хэрэгтэй ” хэмээн өгүүллээ.

АН-ын гишүүн Д.Монголхүү “Хуулийнхан “Та нар ялагдсан намын гишүүд шүү дээ” гэж хэлээд Ч.Отгочулуу, Н.Мөнхбат нарыг буруутгасан байна. Энэ бол маш ноцтой зүйл” гэлээ.

АН-ын УТЗ-ийн гишүүн Ш.Түвдэндорж “Төрийн хүний үг, үйлдэл олон нийтэд үлгэр дуурайлал болох ёстой. Гэтэл зарим сайдын сэтгэц нь эрүүл үү гэдэгт эргэлзэхэд хүрч байна” хэмээв.

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТТОЙМ:

Уурхайчдын цалин хөлс буурч байгаа нь Хөдөлмөрийн тухай хуультай хамаатай эсэх асуудлаар хуульч О.Батхүүтэй ярилцлаа.

-Оюу толгой компани ажилчдынхаа цалинг 30 орчим хувь бууруулсан талаарх мэдээллийг ажилчид нь өгсөн. Таны хувьд энэ асуудлыг компани бус Хөдөлмөрийн хуультай холбоотой гэж жиргэсэн байсан. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Оюу толгой дээр юу болсныг би сайн мэдэхгүй. Харин миний санаж байгаагаар жил гаруйн өмнө Хөдөлмөрийн тухай хуульд өөрчлөлт орсон юм. Өөрчлөлт орохдоо ростер буюу цагийн хуваарийг өөрчилсөн. Хуучин 14 хоног ажиллаад долоо хоног амардаг хуваариар явдаг байлаа шүү дээ. Эсвэл 10/20 ч юм уу. Гэтэл шинэ Хөдөлмөрийн тухай хуулиар уг хуваарийг 14/14 болгочихсон байхгүй юу.

-Ажиллах, амрах өдрийг тэнцүү болгосон гэсэн үг үү. Ингэхээр ямар асуудал үүсч байгаа юм бэ?

-Нэгдүгээрт, хүн ажил хийсэн цагаараа цалингаа бодуулж авдаг. Ямар ч газар тийм. Хийснээрээ хөлсөө авах зарчимтай. Ажил хийгээгүй бол цалин бодогдохгүй шүү дээ. Тэгэхээр хуучин нэг хүн 21 хоног ажиллаад долоо хоног амардаг байсан бол одоо хуулиараа 14 хоног ажиллаад 14 хоног амарч байна. Тэгэхээр үүнээс юу харагдаж байна гэхээр ажиллаж байгаа өдөр нь бага учир түүнийг дагаад цалин нь бууж байгаа хэрэг. Өөрөөр хэлбэл, бага цаг ажилласан гэсэн үг шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр 14/14 болсноороо тухайн компани ээлжээ нөхөхийн тулд дахин нэг ээлж нэмж авах шаардлагатай болно. Хоёр ээлжтэй байсан компаниуд ээлжээ гурав болгоно. Гуравтай байсан нь дөрөв болгоно гэх мэт.

-Тухайн үед энэхүү асуудлыг компаниуд ярьдаг байсан биз дээ?

-Та санаж байгаа бол тухайн үед Монполиметийнхэн асуудал үүсгэж байсан. МАК ч ярьж байсан. Юу гэхээр хөдөө гадаа байдаг том уурхайнууд хүн хүчний асуудал хомсдож эхэлсэн. Ингээд хүнээ нэмж авахын тулд цалингаа өсгөхөөр жижиг уурхайнуудад ажиллаж байсан хүмүүс том уурхай руугаа орчихдог. Тэгэхээр Хөдөлмөрийн тухай хуульд энэхүү ростерыг 14/14 болгох ажлыг Монголын Үйлдвэрчний эвлэлийн холбоо маш идэвхтэй хийсэн. Тухайн үед уг хуульд өөрчлөлт оруулах ажлын хэсгийн ахлагч нь УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил байсан. Тэр үед ҮЭХ талбай дээр гарч жагсаал хийж, 14/14 болгохыг хүчтэй шаардаж байсан шүү дээ. Бүр ажлын хэсгийн гишүүд рүү мессэж бичиж, сүүлдээ орж уулзаж байсан.

Хөдөө орон нутагт олон цагаар ажиллаж байгаа хүмүүсийн ар гэр, нийгмийн хэрэгцээ хүнд байдалтай байна. Тиймээс 14/14 болгох шаардлагатай гэдгийг тухайн үед ҮЭХ хэлж байсан. Ингээд ажлын хэсгийн ахлагч гишүүн Ц.Мөнх-Оргил нарын хүмүүс тус шаардлагыг хүлээн авч болно гэдгээ хэлсэн. Гэхдээ нэг зүйлийг тухайн үед онцгой анхааруулж хэлж байсан. Тэр нь ростерыг 14/14 болгочихоор уурхайн ажилчдын цалин хөлс шууд багасна гэдгийг хэлсэн. Хариуд нь ҮЭХ уг асуудлыг маш сайн ойлгож байгаагаа хэлж байсан юм. Тэгээд л Хөдөлмөрийн тухай хуульд сүүлийн 20 гаруй жил орж байгаагүй том өөрчлөлт орсон санагдаж байна.

-Тэгэхээр Хөдөлмөрийн тухай хуулиас болж уурхайчдын цалин хөлс багассан гэсэн үг үү. Хуульд уг асуудлыг яаж тусгаж өгөх байсан юм бэ?

-Манай улсын хувьд уг асуудлыг угтаа нээлттэй орхичихсон бол зүгээр байх байлаа. Өөрөөр хэлбэл, 14/14-өөрөө ажиллуулах нь ажиллуулаад, бололцоогүй зарим нь 21/7-гоороо явна гээд нээлттэй заагаад өгчих ёстой байсан. Уурхайчдын цалин багасаад ирэхээр хэвлэлийн хурал хийж харагдсан. Тэгэхээр аль нэг компани цалингаа буулгалаа гэхээс илүү цалин буурах эрсдэлтэй гэдгийг нь мэдсээр байж хуульд ийм заалт оруулахыг хүчээр тулгасан газар бол Монголын үйлдвэрчний эвлэл. Үйлдвэрчний эвлэл бол цалин нэмэх асуудлаар л тэмцдэг болохоос биш буурах эрсдэлтэйг нь мэдсэн атлаа хуульд өөрчлөлт оруулахыг шаардсан.

-Тэгэхээр компанийн хувьд шинэ хуулиа л барьж ажилласан гэсэн үг үү?

-Миний хувьд аль нэг компанийн асуудлыг огт мэдэхгүй шүү. Ажилчдын хэвлэлийн хурлыг харж байхад цалин нь 25-30 хувь буурсан гэдгээ хэлж байсан. Мэдээж бага хугацаанд ажиллаж байгаа болохоор бага л цалин авна шүү дээ. Олон хоног ажиллавал төдий чинээ их цалин авна. Ингээд жилд 240 хоног ажилладаг байсан хүмүүс 180 хоног ажилладаг болно. Ажиллах хоног нь 1/3-ээр буурахаар авдаг цалин нь 30 хувиар буурч таарна. Гэхдээ манай үйлдвэр, уурхайд ажиллаж байгаа хүмүүс хоёр хуваагддаг юм билээ. Зарим нь 14/14 болгож хуульчилсан нь зөв гэдэг. Зарим нь зээлтэй болохоороо илүү цаг ажиллаад ахиу цалин авсан нь зүгээр. Гэтэл урт цагаар ажиллах боломжийг хуулиар хязгаарлачихлаа гэдэг.

-Хуульч хүнийхээ хувьд уг асуудлыг хэрхэн шийдэх нь зүйтэй гэж харж байна. Хуулийн заалтыг нь таны хэлснээр нээлттэй болгочих хэрэгтэй юү?

-Мэдээж хуулийн заалтаа эргэж харах ёстой. Учир нь аж ахуйн нэгж, иргэн хоёрт төр сонголтыг нь өгдөг байх хэрэгтэй. Жишээлбэл, манайх жижиг уурхайтай байлаа гэж бодоход 14/7 хоногийн ростероор хүнээ ажиллуулмаар байна. Учир нь цөөхөн хүн ажиллуулаад илүү цалин өгдөг болно. Гэтэл Оюу толгой, Эрдэнэт, Таван толгой гэх мэт санхүүгийн хувьд бие даачихсан энэ том компаниуд ажилчдадаа бодоод 14/14 хоногийн ростероор явна. Тэгэхээр энэ сонголтыг хуулиараа ажил олгогч болон ажилчдад нь өгчих ёстой байсан. Гэтэл ажилчид болон ажил олгогчид хүссэнээрээ ажиллах байсныг ийнхүү хуулиар хатуу заагаад өгчихөж байгаа юм. Тэгэхээр эцсийн бүлэгтээ хүмүүсийн цалин буурах зохицуулалт л болчихож байгаа хэрэг.

-Уг зохицуулалт их энгийн, ойлгомжтой санагдах юм. Яагаад цалин буурна гэсэн эрсдэлийг тооцохгүйгээр УИХ баталчихсан юм бол?

-Хөдөлмөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн төсөл явж байх үед Монголын үйлдвэрчний эвлэл хүчтэй тэмцэл хийсэн шүү дээ. Жагсаал, тэмцэл хийгээд байгаа болохоор УИХ-ын гишүүд шаардлагыг нь хүлээн аваад уг хуулийг өөрчилсөн. Угтаа манай улсын хувьд зарим ажил мэргэжил цаг улирлын шинжтэй байдаг. Барилга, уул уурхайн салбар тэр чигтээ улирлын чанартай явагддаг. Тэр утгаараа дулааны улиралд ахиу цаг ажиллаж байгаад овоо хэдэн төгрөг хураачихъя, тэгээд өвөл хүйтрэхээр сайхан амарчихна даа гэсэн бодолтой хүмүүс цөөнгүй байдаг. Гэтэл энэ боломжийг нь хуулиар хаачихаж байгаа юм. Илүү цаг ажиллаад ахиу цалин авах боломжийг нь Үйлдвэрчний эвлэл хуулиар хаасан. Одоо жилийн хагаст нь уурхай ажиллаж байна. Энэ хугацааных нь дахиад талд нь хүн ажиллаж байна шүү дээ. Тэгэхээр ямар л олигтой цалин авах билээ дээ. Цаашид энэхүү асуудлыг эрх зүйн хувьд өөрчлөх, иргэн, аж ахуйн нэгжид нь боломж, сонголтыг нь нээлттэй болгох шаардлагатай.

Э.МӨНХ