Category: нүүр-хуудасны-онцлох

ЦЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын Гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Б.Өсөхбаяртай ярилцлаа.

-Сүүлийн үед олонд танигдсан сүлжээ дэлгүүрийн лого, нэрийг ашигласан ажлын байрны хуурамч зар цахимаар их түгсэн байна. Дэлгүүрээс гадна ямар байгууллагын нэр, логог ашиглан ажлын байрны хуурамч зар тавьж иргэдийг залилаад байна вэ?

-Иргэдийн цахим хэрэглээ жилээс жилд нэмэгдэж, үүнийг дагаад цахим орчинд үйлдэгдэх гэмт хэргийн гаралт нэмэгдэж, хохирлын хэмжээ ихэсч байна. Сүүлийн үед гэмт этгээдүүд Фэйсбүүк, Инстаграм, Телеграм зэрэг цахим платформуудыг ашиглан иргэдийг хуурч мэхлэх, залилах гэмт хэрэг эрс нэмэгдсэн.

Ялангуяа Монгол Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа нэр бүхий байгууллага, аж ахуйн нэгжийн нэр, лого зэргийг ашиглан иргэдийг ажлын байранд зуучилна, гэрээсээ гаралгүй өндөр цалинтай ажил цахимаар хийгээрэй гэх мэтээр хуурч мэхлэх, дансыг нь ашиглаж иргэдээс залилсан мөнгөн гуйвуулгыг хийлгэх гэх мэтээр залилах асуудал их гарч байна. Үүний нэг жишээ нь “Е-mart” сүлжээ дэлгүүрийн нэр, логог ашиглан ажлын байрны хуурамч зар түгээж байгаа явдал юм. Ер нь иргэдийг хуурч болох бүхий л аргыг залилагч нар ашиглаж байна. Хамгийн гол нь иргэд цахим орчинд цензуртэй хандаж, хэрэглээний соёл хандлагадаа заавал өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй байна.

-Он гарснаас хойш хэдэн гомдол, мэдээлэл ирээд байна вэ. Энэ төрлийн залилан нийт цахим залилангийн хэдэн хувийг эзэлж, хэр хэмжээний хохирол учраад байна вэ?

-Цагдаагийн байгууллагад энэ оны эхний есөн сарын байдлаар телеграм сүлжээнд үйлдэгдсэн залилах 277 гэмт хэрэг бүртгэгдэн шалгагдаж байна. Өнөөдрийн байдлаар нийт 277 хохирогчид 3.9 тэрбум төгрөгийн хохирол учраад байна. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд иргэдэд 297 тэрбум 717 сая төгрөгийн хохирол учирсан. Сэжигтэй этгээдүүдээр 108 тэрбум 476 сая төгрөг буюу 36.4 хувийг нөхөн төлүүлж, 1 тэрбум 788 сая төгрөгийн эд хөрөнгийг битүүмжилсэн. Иргэд цахим орчинд ажилд зуучлуулж байна гэх нэрийдлээр танихгүй хүний данс руу мөнгөө шилжүүлж, хохирогч болоод буй нь хамгийн гол асуудал болоод байна.

-Иргэдийг ямар аргаар залилж байна вэ?

-Залилагч этгээдүүд бичиг баримт тулгаж, шалгахгүй гар утасны дугаар олгодог гадаад, дотоодын үүрэн холбооны оператор компаниудаас дугаар авах эсвэл, бусдын нэр дээрх болон бүртгэлгүй дугаарыг ченж нарын гар дээрээс худалдаж аваад Вайбер, Телеграм, Gmail, Facebook зэрэг платформд хуурамч бүртгэл үүсгэж, гэмт хэрэг үйлдэхдээ ашиглаж байна. Улмаар гэмт этгээдүүд хуурамч хаягаа ашиглан иргэдийг цахимаар залилах, хар тамхи худалдан борлуулах, насанд хүрээгүй хүүхдэд садар самуун сурталчлах, худал мэдээлэл тараах, тролл баг ажиллуулах зэргээр хувь хүн болоод нийгмийн сэтгэл зүйд сөргөөр нөлөөлөх гэмт хэргүүд үйлдэж байна.

–Хуурамч зар тавьж иргэдийг залилаад байгаа энэ хэргийн ард ямар хүн байдаг вэ. Тэдний сонирхол юу вэ?

-Ихэвчлэн амар хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн санаа зорилго бүхий бүлэг этгээдүүд байна. Саяхан гэхэд л 40 гаруй этгээд бүлэг зохион байгуулалтад орж цахим мөрийтэй тоглоом зохион байгуулж, иргэдийг хохироосон томоохон хэргийг илрүүлэн цагдаагийн байгууллагаас мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байна. Гэмт этгээдүүдийн дийлэнх нь залуучууд байгаад хувь хүний зүгээс сэтгэл эмзэглэдэг. Хүүхдийнхээ цахим орчин дахь хэрэглээнд багаас нь хяналт тавьж, ярилцаж байгаарай гэж эцэг эхчүүддээ энэ дашрамд зөвлөж байна.

-Ажлын байрны хуурамч зар тавьж иргэдээс урьдчилгаа авдаг гэж бодоход мөнгө нь ямар хүний данс руу шилждэг юм бол?

-Гэмт этгээдүүд хууль бус үйлдлээ далдлах, олсон мөнгөө бэлнээр гаргаж авах зорилгоор иргэдийн арилжааны банкны данс, интернэт банкны мэдээлэл, виртуал хөрөнгийн хэтэвч, зээлийн аппликэйшний мэдээллийг авч, олон тооны данс нээн төөрөгдөлд оруулах аргыг ихэвчлэн ашиглаж байна. Сүүлийн үед үйлдэгдэж байгаа нийт гэмт хэргийн 98 орчим хувьд арилжааны банкны данс, виртуал хөрөнгө, үүрэн холбооны утасны дугаар болон олон нийтийн сүлжээний хуурамч хаяг ашиглаж байна.

Ер нь бүхий л банкны дансыг ямар нэгэн байдлаар ашиглаж, бусдаар дамжуулах зэрэг аргаар иргэдийн мөнгийг авч байна. Өөрийн дансаараа бусдын мөнгийг гүйлгээнд оруулахгүй байхад анхаарч байгаарай гэж иргэддээ хэлмээр байна. Ийм тохиолдолд та ч гэмт хэргийн холбогдогч болж болохыг анхаарах хэрэгтэй. Хэдий таны банкин дахь хувийн данс боловч хууль бус мөнгөн гүйлгээ дамжуулж өгснөөрөө хэн нэгнийг хохироож, гэмт этгээдийн хууль бус үйлдэлд нь дэмжлэг үзүүлж байгаа шүү гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-Залилсан этгээдэд ямар хариуцлага хүлээлгэдэг вэ. Хууль журмыг чангатгах шаардлага байгаа юу?

-Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 17.3 дугаар зүйлд хуурч, эсхүл баримт бичиг, эд зүйл, цахим хэрэгсэл ашиглаж, эсхүл зохиомол байдлыг зориудаар бий болгох, сүсэг бишрэлийг далимдуулах, бодит байдлыг нуух замаар бусдыг төөрөгдөлд оруулж, эсхүл нэр хүнд, урьдын харилцааны явцад бий болсон итгэлийг урвуулан ашиглаж эзэмшигч, өмчлөгчийн эд хөрөнгө, эд хөрөнгийн эрхийг шилжүүлэн авсан бол 450 мянган төгрөгөөс дөрвөн сая хүртэлх төгрөгөөр торгох, эсхүл 240-720 цаг хүртэлх хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл зургаан сараас гурван жил хүртэлх хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, мөн хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ гэж заасан байдаг.

Харин энэ гэмт хэргийг үйлдэхдээ албан тушаалын байдлаа ашиглаж, бусдад ноцтой, эсхүл их хэмжээний хохирол учруулсан бол арваас дөчин сая төгрөгөөр торгох, эсхүл 2-8 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэдэг. Мөн энэ гэмт хэргийг байнга үйлдэж амьдралын эх үүсвэр болгосон, олон шатлалт маркетинг, пирамид тогтолцооны луйврын аргаар үйлдсэн, зохион байгуулалттай гэмт бүлэг үйлдсэн бол 5-12 жил хүртэлх хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ гэж хуульчилж өгсөн байдаг. Ял шийтгэлийн бодлогын хувьд одоогоор өөрчлөх талаар санал хэлэлцүүлэгдээгүй байна.

-Ажлын байрны хуурамч зарыг хэрхэн таних вэ. Энэ төрлийн залилангаас иргэд хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ?

-Ер нь хуурамч зах гэхээсээ илүү ямар цахим хаягнаас зар мэдээлэл орсон бэ, тухайн байгууллагын албан ёсны хаягнаас түгээгдэж байна уу гэдгийг иргэд, олон нийт маань сайн харж, тодруулах шаардлагатай. Хуурамч хаяг бол андашгүй дээ. Хуурамч хаягнууд нэг төрлийн зарыг олон удаа түгээсэн, цахимд найзгүй, хандалт муутай байдаг. Хамгийн чухал нь тухайн байгууллагын албан ёсны хаяг мөн эсэхийг л сайн тодруулж, холбоо барьж байх хэрэгтэй байгаа юм. Орчин үед цахимаар ажилд авчихдаг, анкет бөглүүлээд ажлын гэрээ хийдэггүй байгууллага гэж бараг байхгүй.

Гэтэл иргэд маань ажилд зуучлуулна гэдэгт итгээд мөнгө шилжүүлээд, хохироод байгаа нь харамсалтай. Цахим орчинд нэр бүхий аж ахуйн нэгж, байгууллагын нэр хаягийг ашиглан гэрээсээ ажиллаад амархан мөнгө олоорой, өдрийн цалин өндөр шүү, цахимаар ажиллаад мөнгөтэй болоорой гэх агуулга бүхий зар мэдээллийг сайн нягталж, шалгаж байхыг иргэд олон нийтэд уриалж байна. Залилагчдын амлаад байгаа шиг амархан мөнгө олох арга дэлхийн хаана ч байхгүй гэдгийг иргэд маань ойлгох хэрэгтэй. Та энэ төрлийн гэмт хэргийн хохирогч болсон бол цагдаагийн байгууллагын 102 дугаарын утсанд яаралтай хандахыг зөвлөе.

Ө.АНХЗАЯА

Боловсрол, сэтгэл судлалын академийн захирал, нийгмийн сэтгэл судлаач Н.Оюундалайтай ярилцлаа.

-Нийгмийн сэтгэл судлал гэж юуг хэлдэг вэ?

-Нийгмийн сэтгэл судлал бол сэтгэл судлалын шинжлэх ухаан, социологийн шинжлэх ухаанаас салбарлан бий болсон биеэ даасан шинжлэх ухаан юм. Улс орнуудын нийгмийн уур амьсгалын өөрчлөлт нь энэхүү шинжлэх ухааны үүслийн суурь болсон. Тухайлбал, Дэлхийн нэг болон хоёдугаар дайны жилүүд, АНУ-ын их хямралын жилийн, улс орон бүрд л бий болоод байсан хэлмэгдүүлэлт, өлсгөлөн, ядуурал, баялгийн тэгш бус хуваарилалт гэх мэт олон хүчин зүйлсийг дурдаж болно. Нийгмийн сэтгэл судлал бол хүмүүсийн бодол санаа ямар байгаа, тэд бие биедээ хэрхэн нөлөөлж буй байдал, мөн бие биедээ хэрхэн ханддагийг шинжлэх ухааны үүднээс судалдаг шинжлэх ухаан юм.

Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн сэтгэл судлал нь хувь хүмүүсийн ялгаатай байдал, хувь хүмүүсийн үнэлгээ, үнэлэмж, нийгэм ахуйн нөхцөл байдал эдгээр нь хүмүүсийн зан үйлд хэрхэн яаж нөлөөлж буйг олж илрүүлээд засаж сайжруулах арга ухааныг бий болгодог.

-Нийгэм их бухимдалтай байна гэж хүмүүс ярьдаг. Үүнийг хэрхэн тодорхойлдог юм бэ?

-Тийм ээ, нийгэм их бухимдалтай байна. Энэ бол их өргөн хүрээний асуудал юм. Яг одоо бид нийгмийн бухимдлын талаар яривал дуусашгүй их хугацаа орно. Нийгмийн бухимдлыг тодорхойлох, ил болгох олон арга аргачлал байна. Энэ нь ил тод шүү дээ. Нийгмийн стресс, байгууллагын стресс, гэр бүлийн стрессийн түвшинг тодорхойлоод байна л даа. Одоо бид манай нийгмийн стрессийн түвшин ямар байгааг бүхий л судлаач, хэн бүхэн ойлгож байгаа. Массын асуудалд онцгой анхаарах хэрэгтэй болжээ. Үүнийг л эерэг болгох үүднээс манай байгууллага 10 гаруй жил иргэдийн сэтгэл зүйн боловсролыг дээшлүүлэх чиглэлээр ажиллаж, олон нийгмийн сэтгэл судлаачийг мэргэшүүлэн сургаж байна. Иргэдийг соён гэгээрүүлэх ажил өнөөдөр их дутагдалтай байна. Хүмүүсийн танин мэдэхүйн хөгжил нэлээд хаалттай байна. Зарим нэгэн иргэд маань юм мэдэхгүйгээсээ болж амьдралдаа алдаа гаргах, боломжоо олж харахгүй байх, өөрийн үнэлэмж бага байх зэргээс л бухимдал үүсээд байгаа юм.

-Нийгмээс авсан бухимдлаа гэр бүлдээ гаргадаг асуудал бий. Тэгэхээр энэ нь эргээд гэр бүлийн уур амьсгал, харилцаанд нөлөөлдөг байх.

-Тэгэлгүй яахав. Байгууллага хамт олны сөрөг уур амьсгал, найз нөхдийн сөрөг харилцаа хандлага гээд олон зүйл хувь хүний зан чанарт хүчтэй нөлөөлж байдаг. Гаднаас орж ирээд л гэр бүлийн хэн нэгэндээ байж боломгүй, зохисгүй харилцаа үүсгэдэг. Гэр бүлийн харилцааны олон асуудалд нийгмийн сэтгэл зүйн уур амьсгал хүчтэй нөлөөлж байгаагийн илэрхийллийн нэг жишээ энэ. Улс орон, нийгмийн зорилго нь юу юм бэ. Ердөө л эрүүл нийгмийг байгуулахад оршиж байгаа. Гэтэл одоогоор эрүүл бус нийгмийг байгуулчихаад үүнээсээ гарч чадахгүй сандарч тэвдээд байгаа ажиглагддаг. Тэгвэл эрүүл нийгэм гэж юуг хэлдэг юм бэ. Эрүүл нийгэм бол эдийн засгийн хямралгүй, нийгмийн гаж үзэгдэлгүй, нийгэм, улс төрийн байдал нь тогтвортой, иргэдийн олонхынх нь сэтгэл санаа амар амгалан байх. Хамгийн гол нь хүн ам нь эрүүл энх байхыг л хэлээд байгаа.

-Иргэдийг нийтээр нь бухимдуулаад байгаа өнөөгийн гол хүчин зүйл юу вэ. Замын түгжрэл, утаа зэрэг мөн үү?

-Миний бодлоор бол замын түгжрэл, утааны асуудал үүнд орно. Гэхдээ иргэдийн массын хэрэгцээ дутмаг байна. Сэтгэлгээний хэт их доройтолд орсон байна. Энэ нь улс орны ядууралтай холбоотой. Материаллаг баялгийн ядуурлаас илүүтэй сэтгэлгээний ядууралд их оржээ гэж харж байна. Оюун ухаан болон сэтгэлгээний ядуурал хэрээс хэтэрсэн. Үүнийг л арилгах гэж бид нийгмийн хөгжилд нэмэр болох үүднээс хандаад байгаа юм. Улс орныг ядуурлаас гаргах нэг том алхам бол яах аргагүй боловсролын шинэчлэл юм шүү. Манай боловсролд олон ч шинэчлэл хийлээ. Олон ч төсөл хэрэгжүүлэх гэж оролдсон, оролдсоор л байх юм. Харамсалтай нь үүний үр дүн яагаад гарахгүй байна вэ гэдгийг л судлаачид маань анхаарах хэрэгтэй. Эрс өөрчлөлт, ялангуяа чанарын өөрчлөлт хийх цаг нь аль эрт болсон.

-Олон улсад нийгмийн сэтгэл зүйг хэрхэн яаж үнэлж дүгнэдэг вэ?

-Өнөөдөр олон улс яг үүн дээр анхаарлаа хандуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн дорвитой эерэг өөрчлөлт хувь хүний хөгжилд эерэгээр нөлөөлнө. Өнөөдөр олон улс орон нийгмийн хөгжлийн явц зогсонги байдалд орсон. Удаашралтай, буруу голдирол руу орсныг нэгэн дуугаар хүлээн зөвшөөрч байна. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн хөгжлийн гаж тогтолцооноос залхаж эхэлсэн. Одоо иргэдээ хөгжүүлж, боловсролд онцгойлон анхаармаар байна. Тэгэхээр нийгмийн сэтгэл зүйг судлаач бид үнэлбэл их л сул үнэлгээ тавина. Үүнийг өөрчлөх нэг гарц нь бидний хийгээд байгаа иргэдийг соён гэгээрүүлэх ажил юм шүү дээ.

-Тэгвэл нийгмийн стресс бухимдал эцсийн дүндээ ямар үр дүнд хүргэх вэ?

-Энэ чигээрээ төрийн нэгдсэн бодлогогүй, эмх цэгцгүй, зарчимгүй байгаад л байх юм бол дээр ярьсан эрүүл бус нийгмээ байгуулаад иргэд нь харанхуй бүдүүлэг, арчаагүй, сул дорой болж мөхөлд хүрнэ. Манайхан хэт ашгийн төлөө яваад байгаа нь энэ шүү дээ. Бидний өвөг дээдсийн эрхэм чанар алдагдаж, улс орноо тонон дээрэмдээд, ард иргэдээ үгүйрүүлэн хоосруулаад байгаа нь эмгэнэл. Энэ бүхнээс залхаж байгаа олон залуус минь сайн сайхан нийгмээ байгуулна гэдэг ойлголтоо умартаад харь орон руу боолын хөдөлмөр хийгээд ч хамаагүй амьдаръя гээд явж байна. Тэднийг буруутгах арга алга.

-Энэ байдлаас хэрхэн сэргийлэх вэ?

-Бид хувь хүний хөгжил, эрүүл мэндийн хөгжил, бие бялдрын хөгжил, нийгмийн хөгжил, улс төрийн хөгжил гээд маш олон хөгжил яриад л байгаа. Гэхдээ энэ бүхэнд өнөөдөр ухамсрын хөгжил яригдахгүй байгааг та бүхэн анзаарч байгаа байх. Ухамсрын хөгжил гэсэн сургалт байна уу. Алсын хараатай, нийгмийн сайн сайхныхаа төлөө ажиллаж байгаа олон залуус байна. Эдгээрийг дэмжих төрийн цэгцтэй бодлого үнэхээр үгүйлэгдэж байна. Хүний ухамсар сайжрах тусам алсын хараа сайжирч, цэгцтэй бодож тунгааж, өөрийгөө болон бусдыг үнэлж, хөгжинө, сэтгэнэ, төлөвлөнө. Ийм л иргэдийг бий болгох нь бидний зорилго. Энэ бүхнийг өөрчлөхийн төлөө манай Боловсрол сэтгэл судлалын академи төгсөгчдөөсөө бүрдсэн нийгмийн сэтгэл судлаачдын холбоог өнгөрсөн хавар байгуулсан. Мөн 21 аймагт салбар холбоогоо байгуулан ажиллаж байна. Иргэдийн ухамсар сэргэсэн цагт л амьдралын чанар өөрчлөгдөнө.

-Нийгмийг бухимдал, стресстэй байлгах нь улстөрчид, улс төрийн намд ашигтай байдаг уу?

-Энэ чинь бидний доройтлыг батлаад байна. Энэ олон намууд чинь хүмүүсийн хэрэгцээн дээр нь тоглолт хийгээд байгааг харж байгаа биз дээ. Тиймээс улстөрчид, намууд ч мөн улс орноо манлайлъя, удирдъя гэж л байгаа бол өөрсдөө нийгмийн сэтгэл судлаачаар мэргэшин суралцаж, сэтгэлгээний өөрчлөлт хийх хэрэгтэй. Манай академийн уриа болон биднийг урагш тэмүүлэхэд ташуур болж байдаг их эзэн Чингэс хааны хэлсэн үг байдаг. Тэр бол “Улсаа аваръя гэвэл үндсээ авар, Үндсээ аваръя гэвэл сэтгэлийг нь авар” гэсэн үг. Энэ үгийн мөн чанарыг төрд суусан түшээд минь ойлгон ухамсарлах хэрэгтэй. Манай нийгмийн ирээдүйг гэрэл гэгээтэй болгоход хүн бүрийн хичээл зүтгэл, шударга байх, хүндэтгэл, хайр, найдвартай байдал зэрэг олон зан чанар хэрэг болно гэж бодож байна.

“Өдрийн сонин”-ы баасан  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт  УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын Шадар сайд Т.Доржхандтай эрчим хүчний шинэчлэлтэй холбоотой асуудлаар ярилцлаа. Тэрбээр “Популистуудын үгэнд итгэн, хоосон хайранд хууртаж 34 жил явсныхаа горыг өнөөдөр бид нийтээрээ амсаж байна”Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн

Нийгмийн сэтгэл судлаач Н.Оюундалай “Хүмүүс сэтгэлгээний хэт их доройтолд орсон учраас нийгэм бухимдалтай байна” гэв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Эрчим хүчний шинэчлэл хийнэ гэж ард түмнээ хуурчихалгүй цааш нь гүйцээнэ биз дээ” хэмээн өгүүллээ.

Цагдаагийн дэд хурандаа Б.Өсөхбаяр “Цахим залилагчдын
амлаад байгаа шиг амархан мөнгө олох арга хаана ч байхгүй” хэмээв.

Хэл шинжлэлийн ухааны доктор, профессор М.Саруул-Эрдэнэтэй ярилцлаа.Тэрээр Төрийн Департаментын Гадаад харилцааны дээд сургуулийн багш, Конгрессын номын сангийн Монгол номыг хариуцсан ажилтан, Монгол соёлын төвийн тэргүүн, “Өдрийн сонин”-ы Вашингтон дахь албан ёсны сурвалжлагч юм.

Зохиолч Ц.Ууганбаяр “Зохиолчийн гол ажил бол өрнөж байгаа үйл явцыг уншигчдад ойлгомжтой үгээр тайлбарлах эв дүй юм” гэв.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: “Хог” гэдэг үг дахиад шуугиан тарив

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: “Тунгалаг тамир”

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комисс (ХЭҮК)-ын гишүүн Б.Энхболдтой ярилцлаа.

-Монгол Улсад хүнлэг бус, хэрцгий хандах, эрүүдэн шүүлтийн нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Манай улсад эрүүдэн шүүлтийн нөхцөл байдал төдийлөн сайн биш байна. Өөрөөр хэлбэл, эрүүдэн шүүлт гарсаар байна. Үүнийг хууль, хяналтын байгууллагууд шалгаж, шүүхээр шийдэж байна. Жилд дунджаар эрүү шүүлттэй холбоотой 100 орчим гомдол мэдээлэл бүртгэгдэж, шалгагддаг. Үүнээс хоёр гомдол нь шүүхээр шийдвэрлэгдсэн тохиолдол бий. ХЭҮК эрүүдэн шүүлттэй холбоотой асуудлыг байнга анхаарлын төвдөө байлгаж, шүүхээр ямар хэргүүд шийдвэрлэгддэгийг тусгайлан судалж, тогтолцооны хувьд дүн шинжилгээ хийсэн. 2016-2023 оны хооронд шүүхээр энэ төрлийн 14 гэмт хэрэг шийдвэрлэгдсэн байна. Эдгээр хэргүүдийг гурван шатны шүүхээр хэлэлцсэний үндсэн дээр хэрэг маргаан нь эцэслэгдсэн. Хэрэгт холбогдсон хүмүүс хууль зүйн өндөр мэдлэгтэй төрийн алба хаагч нар байдаг учраас эрүү шүүлтийн хэрэг, маргаан удаан шалгагддаг. Нөгөөтэйгүүр хохирогчид нь дандаа эмзэг, ямар нэгэн байдлаар гэмт хэрэгт холбогдсон, сэрдэгдсэн, эсвэл огт гэмт хэрэг үйлдээгүй хүн байх тохиолдол ч бий.

-Та эрүүдэн шүүлттэй холбоотой хоёр тохиолдол шүүхээр шийдвэрлэгдсэн гэж ярилаа. Эрүүдэн шүүлтийг илрүүлэхэд ямар хүчин зүйлүүд саад болж байна вэ?

-Зарим гомдол, мэдээлэл үндэслэлгүй, тийм үйл явдал огт болоогүй учраас хэрэгсдэггүй. Дийлэнх нь эрүүдэн шүүлт мөн гэж нотлогддоггүй учраас л хэрэгсэхгүй болдог. Эрүү шүүлт тулгах гэмт хэргийг мөрдөн шалгах тогтолцоо яаж ажиллах, нотлох баримтыг хэр цуглуулах, үүрэг хүлээсэн байгууллагуудын камерын хяналт, иргэд өөрсдийгөө хамгаалах, өмгөөлөгч авах боломж нөхцөлийг бүрдүүлснээр нотлоход нэмэр болно.

-Эрүү шүүлт ямар шинж байдлаар, хаана үйлдэгдэж байна вэ?

-Хүний эрх чөлөөнд халдах, зодох, хууль бусаар мөрдөн мөшгөх гэх мэт бие махбодод халдсан эрүү шүүлтийн хэлбэр байна. Тухайлбал, бидний хийсэн дүн шинжилгээнээс харахад эрүү шүүлтийн улмаас нэг хэрэг дээр хүнд гэмтэл, гурван хэрэг дээр хүндэвтэр гэмтэл, зургаан хэрэг дээр хөнгөн гэмтэл учирсан. Эрх чөлөөнд нь халдаж, зодсон боловч гэмтлийн зэрэг гараагүй долоон тохиолдол байна. Сүүлийн үеийн нэг хандлага бол бие махбодод халдахаас илүүтэйгээр сэтгэл санааг нь шаналган зовоох хэлбэрээр үйлдэгдэж байна. Энэ нь дарамтлах, хорих, мөрдөн мөшгөх, гэр бүлд нь дарамт учруулах, өөр хэргийг нь илчилнэ гэж сүрдүүлэх гэх мэт янз бүрийн хэлбэрээр илэрч байна.

-Өөрөөр хэлбэл, эрүүдэн шүүлт бие махбодын шинжтэй байдгаас гадна хүний сэтгэл зүйд нөлөө үзүүлж, албадах шинжтэй болсон гэсэн үг үү?

-Тийм ээ. Иймд энэ төрлийн эрүү шүүлтийг нотлох, мөрдөн шалгахад хүндрэл үүсч байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдэгдэж байгаа газруудыг авч үзвэл цагдаагийн газар, хэлтсүүд, гудамж, талбай, олон нийтийн газар, гэмт хэрэгтний байгаа газар байх нь түгээмэл байна. Хорих анги, цагдан хорих төвд үйлдэгдсэн хоёр тохиолдол байгаа нь илүү ноцтой. Яагаад гэвэл нэгдүгээрт, харуул хамгаалалттай, иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах объект дотор үйлдэгдэж байна. Хоёрдугаарт, энэ газар луу хүссэн болгон нь нэвтрэн орж, эрүүдэн шүүх ажиллагаа явуулах боломжгүй. Энэ хэрэг дээр олон байгууллага нэгдсэн, прокурорын хяналт алдагдсан, нууц мөрдөн шалгах ажиллагаа болон гүйцэтгэх ажил явагдсан учраас цаашид цагдан хорих байруудад гүйцэтгэх ажил явуулах хүрээ хязгаарыг боловсронгуй болгох шаардлагатай. Ингэснээр хүний эрхийн зөрчил арилах, эрүүдэн шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой гэж үзэж байна.

-Эрүү шүүлт тулгах гэмт хэрэгт ихэвчлэн ямар хүмүүс холбогдож байна вэ?

-Эрүүдэн шүүлт тулгасан хэргээр хариуцлага хүлээсэн албан тушаалтнуудын дунд цагдаагийн байгууллагын хамгийн олон хүн буюу 21 алба хаагч байна. Үүнээс гадна тагнуулын байгууллага, Авлигатай тэмцэх газар, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллага, прокурор гэсэн байгууллагуудын алба хаагчид хариуцлага хүлээсэн.

-Хохирогчийн асуудал мэдээж яригдана. Хохирлыг хэрхэн барагдуулж байгаа талаар ярихгүй юу?

-Хохирогчид нэг талаараа гэмт хэрэгт холбогдсон, сэрдэгдсэн хүн байдаг учраас гэмт хэрэг үйлдсэн хүн гэдэг утгаар дэмжлэг үзүүлэх хандлага сул байдаг. Эрүү шүүлтийн хохирогчийн бие махбодын болон сэтгэл санааны шаналал зовуурийг тэр хүнээс өөр хэн ч мэдэхгүй, тэр хүн л бүх зовлон бэрхшээлийг давж туулсан даван туулагч байдаг. Нийт 14 гэмт хэрэгт 15 хүн хохирсон байна. Хохирогчдын 13 нь эрэгтэй, хоёр нь эмэгтэй хүн бол хоёр эмэгтэй хохирогчийн нэг нь хүүхэд. Хохирогч нарт хуульд заасны дагуу нөхөн олговор олгодог. Тэдэнд шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрх бий. Гэсэн хэдий ч эрүүдэн шүүгдэж хохирсныхоо дараа эрүүдэн шүүгдсэн гэдгээ батлах нотлох баримтуудыг олохын тулд дахиад хууль хяналтын байгууллагуудын олон шаталсан, хүнд системтэй нүүр тулах хэрэгтэй болдог. Үүний улмаас хохирогчид хохирлоо барагдуулж чадахгүй, сэтгэл санааны шаналал зовуурьт орж, сэтгэлээр унаж байгаа тохиолдлууд байна. Цаашдаа хохирогчийг хамгаалах, хохирогчид нөхөн төлбөр олгох хууль эрх зүйн орчныг шийдвэрлэх ёстой. Энэ хүмүүст нөхөн төлбөр олгох асуудлыг тэдгээрийн гэр бүлийн гишүүдтэй хамт шийдвэрлэх хэрэгцээ шаардлага үүссэнийг ХЭҮК-т ирсэн гомдол мэдээллээс харж болно.

-Цагдан хорих байгууллага дахь эрүү шүүлтийг илрүүлэхэд камер маш чухал. Камержуулалтын талаар танай комиссоос хийсэн ажиглалт, судалгаа байдаг уу?

-Манай байгууллага хорих ангиудад үзлэг шалгалтыг тогтмол хийдэг. Тэнд камерын хяналт харьцангуй сайн байна. Хорих ангиуд огт камергүй, харанхуй өрөө тасалгаатай, хүнийг эрүүдэн шүүхэд зориулсан булан тохой байдаг гэсэн явган ярианууд ХЭҮК-ын хяналт шалгалтын үр дүнгээр болон ял эдэлж байгаа иргэдтэй хийсэн ярилцлагаар худлаа болох нь тогтоогдсон. Хоригдол байгаа өрөө бүхэн 100 хувь камержсан. Нийтийн эзэмшлийн бие засах газраас бусад өдөр тутмын ажил хөдөлмөр эрхэлдэг хэсгүүд бүрэн камертай болсон. Өөрөөр хэлбэл, хүнийг эрүүдэн шүүж, хүнтэй хүнлэг бус харьцаж болзошгүй бүх газрыг зохих хэмжээгээр камертай болгосон. Гэсэн хэдий ч булан тохой, ил задгай газрыг бүрэн камержуулж хараахан амжаагүй байна. Тиймээс камерын хяналтыг илүү өргөжүүлэх, камерын чанарын шаардлагыг хангах, бичлэг хадгалах хугацааг урт болгох тал дээр анхаарч, төсөв санхүүг нь шийдэх шаардлагатай. Мөн хорих ангийн алба хаагч нарт энгэрийн камер нэвтрүүлсэн. Хоригдож байгаа иргэдтэй харьцахад энгэрийн камер байнга ажиллаж байх бөгөөд дараа нь асуудал гарахад энгэрийн камерын тусламжтайгаар юу болсныг мэдэх боломжтой болсон. Камерын бичлэг хоригдогсдын эрхийг хамгаалахад, мөн алба хаагчдын аюулгүй байдлыг хангахад чухал нөлөөтэй байдаг. Тиймээс ХЭҮК-ын зүгээс хорих байруудад “Камерын системийг бүрэн нэвтрүүл” гэсэн шаардлага тавьж, үүнийг үе шаттайгаар шийдэж байгаа. Бүх хорих ангийн камерыг Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын төв дээр хянаж байдаг учраас тус байгууллагын удирдлагууд дурын хорих ангийнхаа нөхцөл байдлыг хянах боломжтой.

-Эрүүдэн шүүлт тулгаж, хүнлэг бус харьцсан хүнд ямар хариуцлага хүлээлгэх хуулийн зохицуулалттай байдаг вэ?

-Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 21.12 дугаар зүйлд зааснаар эрүүдэн шүүлт тулгах гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд таван жил хүртэлх хугацаагаар хорих ял шийтгэх, 5.400.000-27.000.000 төгрөгөөр торгох, зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэнэ. Хүндэвтэр болон хөнгөн гэмтэл учруулсан бол зохих хэмжээнд хүндрүүлж хорих, хүнд гэмтэл учруулсан бол 12 жил хүртэлх хугацаагаар хорих, эрүүдэн шүүлтийн улмаас хүний амь нас хохирсон бол бүх насаар нь хорих ялаар шийтгэхээр хуульд заасан.

-Эрүүдэн шүүлт нийгэмд байсаар байгаагийн цаад учир шалтгаан, уг үндэс юу вэ?

-Үүнд хэд хэдэн шалтгаан, нөхцөл байна. Нэгдүгээрт, мөрдөн шалгах ажиллагааны тогтсон практик, хандлага бага багаар өөрчлөгдөж байна. Гэхдээ хадгалагдаад л байна. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс мэдүүлэг, ярилцлагад суурилсан гэмт хэргийг өөрөөр нь нотлуулах гэсэн хандлагаар маш олон жил явж ирсэн. Энэ хандлага 1992 онд батлагдсан Монгол Улсын Үндсэн хууль, сүүлд батлагдсан хэд хэдэн Эрүүгийн хууль хянан шийдвэрлэх тухай хуультай холбоотойгоор үзэл баримтлал, хууль эрх зүйн орчны хувьд өөрчлөгдсөн. Гэтэл энэ хуулийг хэрэгжүүлэх явцад алба хаагчдын мэдлэг, хандлагатай холбоотой асуудал үүсч байна. Нөгөө талаас алба хаагчдын ажлын ачаалал их байна.

-“Төсөв санхүү, ажиллах орчин нөхцөл муу байна гээд хүний эрхийг зөрчиж болохгүй” гэсэн шаардлага тавьдаг юм байна. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Тийм. УИХ, Засгийн газар, яамнаас бодлогын түвшинд мөрдөн шалгах ажиллагааны орчин нөхцөлийг сайжруулах, хэргийг аль болох богино хугацаанд шалгаж, шийддэг болох, иргэдийн эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад эрхээ яаж хамгаалах талаар мэдлэг, ойлголтыг нэмэгдүүлэх гэх мэт олон хүчин зүйл нийлснээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад үүсдэг хүний эрхийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх боломжтой.

-Дэлхийн бүх улс оронд эрүү шүүлт тодорхой хэмжээгээр байдаг. Монгол Улс энэ чиглэлээр ямар түвшинд байгаа бол?

-Хүний эрхийн мэдлэг, хандлага, мөрдөн шалгах ажиллагааны арга барил, тухайн улс орны хөгжлөөс хамаараад эрүүдэн шүүлтэд хандах хандлага улс орон бүхэнд өөр байдаг. Хүнд хэлбэрийн улс орнууд ч байна. Бидний хүний эрхийн зөрчил гэж харахааргүй үйлдлийг ч эрүүдэн шүүлт гэж үздэг улс орон ч байна. Монгол Улсад бүртгэгдсэн эрүүдэн шүүлтийн тоон үзүүлэлт харьцангуй гайгүй. Тийм ч доройтсон зүйл байхгүй. Гэхдээ НҮБ-ын Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хороо, дэд хороодоос эрүүдэн шүүх үйл ажиллагаа явагдах эрсдэл танай улсад байна гэсэн зөвлөмжийг удаа дараа өгсөн. Удахгүй Женев дэхь Эрүү шүүлтийн хороон дээр манай улсын талаар авч хэлэлцэнэ. Энэ хэлэлцүүлгийн дараа Монгол Улсын Засгийн газарт зөвлөмж ирэх байх гэж бодож байна. Сонирхуулахад, арваннэгдүгээр сарын 20-нд УИХ-ын нэр бүхий гишүүдийн санаачилгаар “Монгол Улс дахь эрүүдэн шүүлт, хүнлэг бус харьцаанаас ангид байх эрхийн хэрэгжилт” гэсэн парламентын нээлттэй хяналтын сонсгол болно. Энэ сонсгол дээр эрүүдэн шүүлт ямар түвшинд байгааг ярилцаад өнгөрөхгүй. Хохирогчийг хамгаалах, хууль сахиулах, хүчний байгууллагуудынхаа ажиллах орчин нөхцөлийг сайжруулах, алба хаагчдын дунд сургалт явуулж, хүний эрхийн зөрчлийг таньж, мэдүүлэх чиглэлээр шийдвэрүүд гарна гэж бодож байна. Мөн эрүүдэн шүүлтийн хохирогчтой холбоотой хэд хэдэн тохиолдлыг УИХ бүрэн эрхийнхээ хүрээнд авч үзэж, тодорхой шийдвэр гаргаж, хохирогчдын зөрчигдсөн эрхийг сэргээх чиглэлээр арга хэмжээ аваасай гэж хүсч байна.

-Эрүү шүүлтийг таслан зогсооход хувь нэмрээ оруулж чадах хүмүүс болон төрийн болон төрийн бус байгууллагуудад хандаж юу хэлэх вэ?

-Эрүүдэн шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсооход төрийн бүх байгууллага үүрэг хүлээсэн байдаг. Энэ байгууллагууд хуулийн хэрэгжилтээ маш сайн хангах ёстой, хүний эрхийн мэдлэг, хандлагаа дээшлүүлэх, гарсан зөрчил дутагдлыг анхааралтай хэлэлцэж, дахин энэ төрлийн зөрчил гаргахгүй байхад анхаарч ажиллах ёстой. Үүний хажуугаар ажил явуулахад хүндрэлтэй, хүний эрхийг зөрчих нөхцөл байдал үүсч байгааг Засгийн газар, Хууль зүйн яам, УИХ-д бодитоор танилцуулах хэрэгтэй. Ингэснээр энэ асуудлуудыг шийдвэрлэхийн тулд тал талаас нь ярилцдаг, бодлогын хувьд бодитой шийдвэр гаргадаг болж, урьдчилан сэргийлнэ гэж хэлэх байна.

Ө.АНХЗАЯА