Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Хүрэлсүх, Оюун-Эрдэнэ хоёр хагарна, нэг нь сунгагдана нөгөө нь үгүй гээд байгаа” DNN.mn

“Хааны ордонд сонссон  бүхэн чиний дотор бөглөөтэй үлдвэл зохино” гэж Эртний Грекийн ёгт үлгэрийн зохиолч, философич Эзоп хэлжээ. Энийг дагавал чихээ бөглөөд амаа хамхиад дуугай л сууж баймаар. Гэвч болдоггүй ээ. Бөглөөтэй үлдээж болохгүй нь. Хэлэхээс аргагүй хоёр том шалтаг байна.

Нэгдүгээрт: Ордон ойрд хэрүүл уруул дуулиан шуугиан хөл хөдөлгөөн ихтэй байна. Ноцтой гэхээр олон олон огцом явдал боллоо. Одоо ч үргэлжилсээр.

Хоёрдугаарт: Элэг нэгтнүүд минь хэн нэгний хаа нэгтээгээс шидсэн чулууг хамхуул мэт даган хуйларчих юм. Салхи хаанаас үлээгээд байгааг биш, салхинд юу хийсээд байгааг л харах юм. Бид шинж тэмдгийг бус уг гарвалыг нь анзаардаг хэрсүү ард түмэн болох хараахан болоогүй нь бололтой.

Энэ хоёр шалтгийн улмаас Ордон хавиар ойрд болсон явдлуудыг жаал жуулхан ч болов ойлгуулахыг оролдъё.

Олон талын ашиг сонирхол оролцсон. Эвлэх аргагүй хүмүүс, үйл явдлууд энд нэгдсэн. Улс төрд учир утгагүй юм гэж байдаггүй.

УИХ-аар 2025 оны төсвийг, Нийслэлийн шүүхээр сэтгүүлч Өнөрөөгийн хэргийг хэлэлцэх хоёр давхцав. Өнгөн талаасаа огт хамааралгүй хоёр сэдэв.

Тэгтэл нэг талаас нэгээр нь шуугиулж нөгөөг нь сарниулах арга хэмжээг зохион байгуулав.

Сэтгүүлч Өнөрөөгийн асуудал дээр сэтгүүлчид нэгдэж олон нийт анхаарвал аюул болно. Дэлхийн шившиг болно. Арай гэж тал засаж намдаасан НҮБ-ын муухай зан хөдөлнө. Ер нь энэ сэтгүүлчийн асуудал бол улс төр. Яагаад шүүх дээр бүх дуулиант хэрэг гацаад ганцхан сэтгүүлч Өнөрөөгийн хэрэг маш шуурхай яваад байна вэ. Авлигын бүх том хэрэг шүүх дээр дарагдсан. Хуулийн хувьд шийдвэрлэх боломжгүй гэдэг тайлбартай. Гэтэл Өнөрөө дээр боломжтой болдог. Бусдыг нь бариад байна. Тэгэхээр шүүх байхгүй. Дарга бол шүүх. Ийм дүгнэлт гарна. Сэтгүүлч Өнөрөө нэгэн бүлэг найзуудын эвгүй сүлжээний үзүүрээс атгаад авчихсан байдаг. Төмөр зам, төрийн өмчүүд, ашигт малтмал, Эрдэнэтийн сүлжээ, БХЯ-ны мод тарих нэртэй нууц гэрээ рүү орчихжээ. Ингээд гаргаж тавихаар төлөвлөж, энэ ажиллагаагаа эхлүүлсэн өдрөө “Төрийн нууц задруулсан” үндэслэлээр баригдсан. Тэр үед нь Энхбаяртай ч муудалцуулж харагдуулахыг чадварлаг хийсэн. Баривчилгаа нүүрсний сонсголтой давхацсан. Дарга шүүгч нар руу утасддаг. Одоо ч утасдсаар байна. Ингэж хууль биш хувь хүн засаглаж байгаагаа улайран нотолсоор байна. Одоо сэтгүүлч Өнөрөөд хоёр гарц байна. Нэг бол өршөөл гуйх. Тэгээд бүх насаараа дуугүй явах. Эсхүл тэр “Би найзуудынх нь ийм схемийг илчилсэн. Намайг тэр, тэр, тэр гэдэг хүмүүсээр дуудуулж уулзсан. Өрөөнд нь орж уулзсан. Энэ асуудлыг ярьж болохгүй шүү дээ. Тэгвэл чамайг хийнэ шүү гэсэн. Хоригдож байхад энэ асуудлаар оролдохгүй бол түр гаргая даа гээд баярын өдөр гаргасан” гэдгээ яриад тэмцэх. Аль замаар явах нь Өнөрөөгийн шийдэх асуудал. Ард нь ийм л шалтгаан байгаа. Үүнийг улс төрийн хүрээнийхэн, мэдээлэлтэй хүмүүс мэдэхийн дээдээр мэднэ. Тиймээс даргыг тэр шүүх хурлыг сарниулах тактик хэрэгжүүлэхэд нөгөө талаас бас нэг сонирхол нэгдсэн.

Өнгөрсөн долоо хоногийн сүүлчээр Төсвийн хэлэлцүүлэг хоёр дахь шат руугаа орчихсон буцаж задрах хийгээд өөрчлөгдөх боломж нь хаагдсан үе. Ерөнхий сайд Оюун-Эрдэнэ айлчлал гээд хамаг том сайдаа дагуулаад төсвөө хаяад явчихсан. Тэр үеэр УИХ-ын гишүүн голдуу нам намын гишүүн хүмүүс уулзаж хуралджээ.

Хэн хэн гарч ирж төсөв ярьсан бэ гэдгийг та хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа. Баялгийн санд 34 хувиа хандивлах болчихоод байгаа хоёр том компани, Оюу толгойн авлига нь дахин сөхөгдсөн сайд асан, бас цагийн сайханд Монголын эзэн гэгдэж явсан, нам дамнасан том фракцын тэргүүн зэрэг хүмүүсийн төлөөллүүд байв. Тэд хурлаараа “Акци хийе. Ерөнхийлөгчөөр хориг тавиулъя. Хүрэлсүх, Оюун-Эрдэнэ хоёр хагарах гээд байгаа. Наад хоёр чинь нэг нь сунгагдах гээд нөгөө нь үгүй гээд байгаа. Энхтүвшин Танхимаа Баатарсайханд өгч болохгүй. Баатарсайханыг Ерөнхий сайд дэмжээд байна. Уур амьсгалыг өөрчилье” гэж ярьж. Ер нь Хэнтийн ах дүү хоёр хэрэлдээд байна гэдэг Ордны бор шувуу нисээд удаж байгаа. Энэ сайхан өгөөш. Тэд энийгээ хэрэгжүүлэхээр зарим том намын генсек рүү ч ярьж тэр нь дэмжихээ хэлсэн байна. Сайд асан нь Монголын бас нэг монополь компанийн захирлын эгч УИХ-ын гишүүнийг дуудаж уулзжээ. Дэмжлэг хүссэн байна. Эгч гишүүн гараад дүүдээ ярьсанд “За эгч минь их л сайн бодоорой доо. Наадуул чинь тэгж байгаад нийлчихдэг юм шүү” гэжээ.

Тэгээд төсвийн булхайг ухав. Урьд жилүүдийн төсвүүдийг энэ жилийнх шиг ухсан блл ийм дэл сул зардал байсаар л ирсэн. Байдаг зардлууд гэсэн үг. Гэхдээ артай сайд нар нь аймаар дүнтэй зардал тусгасан нь тохиолдол цөөнгүй байна. Энэ нь төсвийг шүүх барьц болсон хэрэг.

Ийм найруулгатай үйл ажиллагаанууд явагдаж эрх ашгуудын хоршсон хөдөлгөөн ажилласан гэсэн үг. Үр дүнд нь парламент хауст орж Ерөнхийлөгчийн засаглал зөв юм байна гэдэг нотлолгоо руу гулслаа. Ерөнхийлөгчийн дараагийн бүрэн эрхээ сунгаж Монголд авторитар дэглэм тогтоох суурь тавигдаж байна. Ийм арчаагүй парламенттай байхаар тэр нь ч дээр байж болох юм. Тунгаацгаана биз.

Ажиглагч А.Батболд

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Ерөнхий сайдыг бөгс өндийхийн зуурт ар хударгаар нь өрнөсөн улс төр” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы даваа  гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.


“Өдрийн сонин”-ы  тэргүүн нүүрт Физикийн ухааны доктор Н.Тэгшбаяртай ярилцлаа. Тэрбээр “Эх орончийн арьс нөмөрсөн рекетүүд “Халзан Бүрэгтэй” дээр цөөвөр чонос мэт цугларч, иргэдийг турхирч байна” Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Ерөнхий сайдыг сайн шүүмжилье, тэгж байж л Л.Оюун-Эрдэнэ өөрийн цаг үеийг бүтээнэ

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Ерөнхий сайдыг бөгс өндийхийн зуурт ар хударгаар нь өрнөсөн улс төр” хэмээн өгүүллээ.

Б.Жавхлан: хуулиар Монгол Улсыг өрийн хязгааргүй болгочихсон байсан хүн бол г.Тэмүүлэн гишүүн шү

“Хүрэлсүх, Оюун-Эрдэнэ хоёр хагарна, нэг нь сунгагдана
нөгөө нь үгүй гээд байгаа”

“Цаг ашиглалтын судалгаа-2023”- ы н үр дүнгийн талаар Үндэсний статистикийн хорооны Нийгмийн статистикийн газрын дарга М.Оюунцэцэгтэй ярилцлаа.

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ: Гаагийн шүүхийн өмнө ардчилсан улс гэдгээ нотлоход 30 хоног үлдлээ

Арын нүүр: Хэт чихэрлэг ундаа, амттанууд хүүхдийн элгийг
гэмтээдэг


 

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

 

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

 

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

 

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

 

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

 

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

 

 

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хотын захын замууд болохоо байж эхэлж байна шүү DNN.mn

Нийслэлийн автозамын түгжрэлд үүсэх хүчин зүйлийн нэг бол жолооч нарын хоёрын хооронд үйлдлээс үүдэлтэй жижиг сажиг шүргэлцээн, ар өврөөс нь хүрэх төдий болсон авто ослууд болжээ. Тэдгээр жижиг зөрчлүүд дээр цагдаа ирж үзлэг хэмжилтээ хийх, даатгал нь ирэх гэж ядаж л 30 минут болно. Тэр хооронд замын түжрэл дээд цэгтээ тулна.

Энэхүү жижиг шүргэлцээний цаад талд ердөө ганц секунд зогсчихгүй дайрч орсон жолоочийн тэрхэн зуурын л үйлдэл байдаг. Тэртэй тэргүй урд нь машинтай байхад түр зогсоод туслах замаас аль нэг тийш эргэх гэж байгаа машиныг явуулчихад угтаа ямар ч хохиролгүй л дээ. Гэтэл мөнөөх хэн нэгнийг гаргачихвал доошоо орчих гээд байгаа мэдрэмж нь түлхээд урагшлах төдийд л машинууд нь шүргэлцчихэж байгаа юм.

Тэгээд чиний, миний зөв буруудаа тулж маргаан эхлээд тэр хоорондоо цагдаа дуудах гэсээр байтал тэртэй тэргүй нарийхан зам дээр асар урт үргэлжлэх түгжрэл үүснэ. Нэгэнт үүссэн саатал ойр хавийнхаа бүх замд нөлөөлж гамшиг болсон түгжрэл, удаашрал бий болоод байгааг хүн бүхэн мэдэж байгаа. Тэгэхээр жолооч нар ерөөсөө л замын хөдөлгөөндөө аятайхан оролцдог баймаар байгаа юм.

Бас нэг асуудал байна аа. Нийслэлд, тэр тундаа гэр хорооллуудад зам тавьж байгаа нь сайн хэрэг. Гэхдээ тэр замуудынхаа төв замтай нийлэх хэсгийг инженерийн арай өөр шийдлээр зохицуулахгүй бол болохоо байж эхэлж байна. Баруун тал руу гардаг гол замын нэг Баянхошууны зам.

Уг нь сайхан зам. Даанч сүүлийн хэдхээн жилд түгжрэл нь дийлдэхээ байсан. Шалтгаан нь гэр хороолол дундах замаас төв зам руугаа нийлдэг хэсгүүд. Тэдгээр замуудыг гайгүй байгаа дээр нь зөв шийдлээр шийдэхгүй бол ирээдүйн бас нэг том асуудал тэнд үүсээд байгаа юм. Шийдэл нь мэргэжилтнүүдэд бий биз. Дарга нар нь л асуудлыг дориухан шийдээд өгмөөр байна даа

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Х.Булгантуяа: Анх удаа 32 эмэгтэй гишүүнтэй парламент бүрдлээ DNN.mn

УИХ-ын дэд дарга, УИХ-ын гишүүн Х.Булгантуяатай ярилцлаа.


-Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлд нийт зарлагын хэмжээг 35.8 их наяд төгрөг гэж тусгасан. Үүнийг буу руулах боломж бий юү?

-Засгийн газраас “Хамтарсан Засгийн газар мега төслүүд хэрэгжүүлэхэд онцгой анхаарна. Эдгээр төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд дор хаяж 3-4 жил шаардлагатай тул энэ удаагийн төсөв төслүүдээ эхлүүлэх, техник эдийн засгийн үндэслэл боловсруулахад чиглэгдсэн төсөв өргөн барьж байна” гэж танил цуулсан. УИХ-ын гишүүд бүгдээрээ хүлээн зөвшөөрсөн. Эдийн засаг тэлж, иргэдийн амьдралыг сайжруулахад орлого олох үүд хаалгаа нээх ёстой. Дандаа түүхий эдээ гаргаад байдаггүй, боловсруулсан бүтээгдэхүүн экспортлох, дээрээс нь далайц гарцгүй улсын хувьд дэд бүтцээ, эрчим хүчний хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлэх нь зөв юм гэдэг дээр аль аль намынхан бүх талаар дэмжсэн. Харамсалтай нь үүний хажуугаар урсгал зардлыг маш ихээр нэмэгдүүлж орж ирсэн.

-Төсвийн урсгал зардал 26 их наяд төгрөг гэдэг асар өндөр сонсогдож байсан?

-Тийм ээ. Үүн дээр хэд хэдэн гишүүд хэлж байсан. Бусдаар гүйцэтгүүлэх ажлын төсөв гэхэд хоёрхон жилийн дотор хоёр дахин нэмэгдэж орж иржээ. Ямар эрх зүйн шинэчлэлийн хүрээнд ингэж нэмэгдэж орж ирэв. Хэрэв төр өөрөө хийх ажлуудаа бусдаар гүйцэтгүүлэх эрх зүйн реформ хийсэн бол дэмжинэ. Тэгвэл нөгөө талдаа төрийн албан хаагчдын тоо багасах ёстой. Гэтэл тийм томоохон реформ хийгдээгүй байтал яагаад бусдаар гүйцэтгүүлэх төсөв хоёр жилийн дотор хоёр дахин нэмэгдэв. Төсвийн байнгын хорооны даргаар ахлуулсан ажлын хэсэг байгуулагдаж, дор нь гурван дэд ажлын хэсэг ажил лаад, “Төсөв дээр зардлаа бууруулах, орлогоо нэмэгдүүлэх болом жууд байна” гэсэн дүгнэлтүүд гаргасан, бүр дүнтэй нь дүгнэлт гаргасан. Харамсалтай нь, энэ нь цаашаа явсангүй. “Зардлаа бууруулна гэхээр гишүүд тойрог дээрээ мөнгө тавиулах гээд байна аа” гэсэн улс төр явсан. Сүүлдээ энэ нь ерөөсөө төсвийг бараг энэ чигээр нь батлах нь зүйтэй юм байна гэсэн чиг рүү явчихлаа. Зарим нэг гишүүд бүр Засгийн газрын төсөв бол бодлогын төсөв, бодлогын төсөвт Улсын Их хурал өөрчилж болохгүй гэж хүртэл ярьж байснаа одоо болохоор сошиалаа дагаад эсрэг юм яриад явж байна. Тийм байж болохгүй.

-Харамсалтай байна…

-Ерөнхий сайд мега төслүүдийг ирэх жил эхлүүлэхгүй бол 2028 онд ашиглалтад орохгүй, энэ том төслүүдийг эхлүүлэхгүйгээр эдийн засаг сайжрахгүй гэдгийг бүрэн дүүрэн дэмжиж байна. Гэхдээ үүнийг даган бараг урсгал зардал ангилал бүрээр 20, 30 хувиар нэмэгдсэнд гишүүд шүүмжлэлтэй байгаа. Нийт төсвийн 70 орчим хувь нь урсгал зардал.

-Урсгал зардлаас хасах боломж бий юү?

-Бий. Төрийн албан хаагчдын цалин, тэтгэвэр 6 хувь л нэмэгдэж байгаа шүү дээ. Тэгэхээр бусад урсгал зардал нэмэгджээ л гэж уншигдаж байна.

-ОУВС-гийн Монгол Улсыг хариуцсан ажлын хэсэг төсвийг тэлэх бодлого Монгол Улсын гадаад, дотоод тэнцвэргүй байдлыг нэмэгдүүлнэ. Монгол Улсын төсвийн алдагдал 2029 он хүртэл тогтмол нэмэгдэх төлөвтэй байна гэж анхааруулсан. Ийм эрсдэл бий юу?

-Би их хүнд үеийн Сангийн дэд сайд байсан. Манайх ОУВС-гийн хөтөлбөрт ороод, төсвөө бүх талаар танаж, хоёр төрийн албан хаагч тэтгэвэрт гарахад нэгийг авна гээд маш хатуу бодлого барьсан. Ерөөсөө төрийн албан хаагчдын тоо, урсгал зардлыг огт нэмэхгүй, бүх зардлыг маш их танаж байсан үеийн Сангийн дэд сайд байсан учраас одоо хүртэл төсөв, санхүү дээр тиймэрхүү өнцгөөр хандах гээд байдаг. Бид 2010-2013 онд төсөв, эдийн засаг сайн байхад бүх урсгал зардлаа нэмсэн. Дараа нь хүнд цаг үед хасаж чадахгүй 2014-2016 оны хооронд эдийн засаг огцом хүндрээд, 2016 оны III улиралд Монгол Улсын эдийн засаг хасахтай, цаашид дампуурал ч зарлах эрсдэлд хүрсэн байсан. Тиймээс бид ОУВС-гийн хөтөлбөрт орж, гадаад өр зээлүүдээ төлөхөөс өөр аргагүй нөхцөл байдалд хүрсэн. 2016 онд гэхээр саяхан шүү дээ. Эндээс бид олон сургамж авсан байх гэж бодож байна. Ирэх онд төсөвт уул уурхайн салбараас төвлөрөх орлого 31 хувийг бүрдүүлэхээр байна. Уул уурхайн салбараас их хэмжээгээр хамааралтай байгаа манайх шиг улсын хувьд урсгал зардлаа нэмэх биш эдийн засгаа төрөлжүүлэх, экспортын хэмжээгээ нэмэгдүүлэх, нэмүү өртөг шингээхэд илүү анхаарах ёстой. Бидний нүүрсний экспортын ирэх жилд 83.3 сая тонн гэж төлөвлөж байгаа нь манай улсын хувьд түүхэн дээд амжилт ч дэлхийн улс орнуудын экспортын хэмжээтэй харьцуулбал өчүүхэн жаахан. Өнгөрсөн өвлийн тогны хязгаарлалт хүртэл бидэнд энэ салбарт яаралтай хөрөнгө оруулалт хийхгүй бол болохгүй байгааг харуулсан.

-Засгийн газраас хэрэгжүүлэх 14 мега төсөлд шаардлагатай санхүүжилт 2024 оны ДНБ-ий 67 хувьтай тэнцэнэ. Ийм хэмжээний санхүүжилтийг 4-5 жилийн хугацаанд босгох амаргүй. Эдгээр төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд эдийн засгийн багтаамж, санхүүжилтийн хязгаарлалт тай нүүр тулах юм биш үү?

-Ихэнх мега төслүүд дандаа хувийн хэвшлийн оролцоотойгоор хийхээр тавигдсан. Эдийн засгийн хувьд ашигтай төслүүд дээр төр өөрөө ч заавал оролцох шаардлагагүй. Хувийн хэвшил нь хийгээд, концессын журмаар ч юм уу. 5, 10 жил тэндээсээ ашгаа олоод явах боломжтой. Тийм ч учраас сая энэ олон мега төслийн төсөв тэр чигээрээ улсын төсөв дээр тавигдаж орж ирээгүй. Хувийн хэвшилтэй хамтарч хийх, концессоор хийх байдлаар орж ирж байгаа юм. Заримынх нь ТЭЗҮийг илүү нарийвчлан хийх хэрэгцээ, шаардлага бий. Ийм байдлаар жишээлбэл, Эдийн засгийн хөгжлийн, Сангийн сайд дээр ТЭЗҮ, зураг төслийн бэлтгэл хангахтай холбоотойгоор нэлээд төсөв тавигдаж орж ирсэн.

-Парламент нь төсвөө баталж чадахгүй тарсан түүх дэлхийд байхгүй. Төсөв буцаах асуудал ярьж байгаа нь попрол шүү гэж зарим ажиглагчид дүгнэж байгаатай та санал нийлэх үү?

-Одоо төсвийг татаад, дахин өргөн барихад хуулийн хугацаа хүрэлцэхгүй. Төсөв бусад хуулиудаасаа онцгой, онцгой горимоор ихээхэн хэлэлцүүлэгтэй, байнгын хороо болгон хэлэлцдэг, нэмж хасах, өөрчлөх саналуудаа гаргаад, дахин Төсвийн байнгын хороогоор ороод, гурав дөрвөн шатны хэлэлцүүлэг хийдэг. Улсын их хурлын Дэгийн тухай хуулийн дагуу 10 дугаар сарын эхний 7 хоногт эхний хэлэлцүүлгийг хийх, хэрэв шаардлага хангахгүй байна гэж үзвэл Засгийн газарт буцаан ажлын гурван хоногийн дотор өргөн мэдүүлэх чиглэх өгөх боломжтой. Улсын их хурал улсын төсвийн баталсны дараа орон нутаг 12 дугаар сарын 5-ны дотор орон нутгийн төсвийг батлах ёстой. Ингээд шинэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс улсын болон орон нутгийн төсвүүд хэрэгжиж эхлэх бэлтгэл хангах ёстой. Энэ удаа шинэ тогтолцооны сонгуулиар шинэ парламент бүрдэж, шинэ дэгээр төсвөө хэлэлцэхэд олон зарчмын асуудал дээр нухацтай хэлэлцэх боломж бас муу байлаа. Гэхдээ дотооддоо ардчилалтай, алдаа оноогоо нам үл харгалзан эрүүл харж байна гэж байгаа нь цаашид төсөв болон бусад хууль батлагдах босгыг өндөр болгож байна гэж харж байна.

-Төсвийн хэт тэлэлт Хэмнэлтийн тухай хуулиа зөрчиж байгаа юу?

-Хэмнэлтийн хуулийг шууд зөрчсөн зүйл нь гайгүй. Хэмнэлтийн хуульд төрийн байгууллагууд дэд даргатай байж болохгүй, ашиг олох зориулалтын төсөл хөтөлбөр байж болохгүй гэх мэт зүйл байсан. Хэмнэлтийн тухай хууль гэхээсээ илүүтэйгээр үрэлгэн зардал ихтэй байна гэдгийг гишүүд тойрч яриад байгаа юм. Хуулиас илүүтэйгээр эдийн засгийн үр нөлөөн дээр л бид санаа зовж байна. Энэ нь инфляцийг өдөөх вий. Бидний хэрэглээний сагсны 60 орчим хувь гадаадын импорт байгаа цаг үед инфляци өсөх вий. Урсгал зардал хамгийн хэцүү нь нэг тэлвэл буцаад багасгахад маш хэцүү. Тэгэхээр дараа нь эдийн засаг хүндэрвэл танаж чадах уу, үгүй юү. Дэлхийн эдийн засаг энэ олон сонгуулийн дараа 2024, 2025 онд хэрхэхийг бид таах аргагүй юм.

-Хэмнэлтийн тухай хууль хэвлэл мэдээллийн байгууллагад хүнд туссан. Ковидын үед түр батлагдсан энэ хуулийг цуцлах уу?

-Би энэ хууль үр дүнгээ өгсөн гэж боддог. Яваандаа органик, суурь хуулиуддаа сууж өгөх ёстой. Төсвийн тухай хуулиндаа, зарим нь Төрийн албаны тухай хуульд байхаар зүйл, заалтууд бий. Тиймээс Төрийн албаны тухай хуулиндаа, Төсвийн тухай хуулиндаа орон нутгийн өмч дээр бүртгэж болохооргүй, ашиг олох төсөл хөтөлбөрийг улсын төсвөөс санхүүжүүлж болохгүй гэсэн заалтууд бий. Тэр бол зөв. Бяслагны үйлдвэр байгуулж болохгүй байхгүй юу. Ийм зүйлүүдийг Төрийн албаны тухай хууль, Төсвийн тухай хууль гэх мэтчилэн том хуулиуддаа суулгаад, дагаж мөрдөх л үүрэгтэй. Ковидын хүнд үед төсөв нэмэгдсэн. Тэрийгээ дагаад төр өөрөө өөрийнхөө гарыг барих, төсвөө хэмнэх том хөдөлгөөн давхар өрнүүлэх шаардлага үүссэн учраас ийм хуультай болсон. Нүдээ олсон, үр дүнгээ өгсөн. Бусад эх хуулиуддаа суугаад, энэ хууль яваандаа байхгүй болох байх аа гэж бодож байна. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын хууль болгон төрийн мөнгийг давхар хэмнэх агуулгатай л байх ёстой, ганц хэмнэлтийн хууль биш.

-Халамжийн төсөв гэж 4.6 их наяд тавигдсан. Ингэхээр Монголд ажил хөдөлмөр эрхлээд, идэвхтэй амьдрах хүний тоо улам буурах болов уу?

– Халамжийн мөнгө дотор хамгийн их дүнтэй нь хүүхдийн мөнгө. 1.5 их наяд байгаа. Халамж дотроо халамжаас салгах ёстой зүйлүүд бас байгаад байна. Тэрэн дотор хүн амын өсөлт, насжилтыг дэмжсэн бодлогууд бий. Жишээлбэл, “Одонтой ээж”-ийн мөнгө халамжийн мөнгө биш. Өнөөдөр боломжтой айлын эхнэр ч Одонтой ээж”-ийн мөнгө авч л байна. Мөн хүүхдүүд нь 18 нас хэдийнэ хүрсэн, сайхан амьдарч байгаа настан буурал ээжүүд ч энэ мөнгийг авч байна. Манай эмээ 105 хүрсэн, найман хүүхэдтэй байсан болохоор “Одонтой ээж”ийн мөнгө авч л байсан. Энэ халамж гэдэг ангилал дотроо яваад байгаа боловч халамжийн мөнгө биш. Энэ бол гурав, дөрөвхөн сая хүн амтай Монгол Улсын хувьд хүн амын өсөлтийг дэмжсэн бодлого. Дээрээс нь “Насны хишиг” байна. Урт наслалт, эрүүл амьдралыг дэмжсэн бодлого. Хүн наслах тусам эрүүл мэндийн үйлчилгээнээс авахуулаад зардал өсч, үр хүүхдүүд дээр нь ачаалал ирдэг учраас олгодог болсон. “Цалинтай ээж”-ийн мөнгийг төрсөн л бол бүгд авч байна. Баян ээж ч, хүнд хэцүү амьдралтай ээж ч авч байна. Эд бүгд халамжид ороод байгаа учраас их өндөр харагдаад байгаа юм. Бид ялгах ёстой. Тиймээс Халамжийн тухай хуулийг Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамнаас УИХ-д өргөн барих ёстой. Сайдаар ажиллах хугацаанд Нийгмийн даатгалын багц хууль ороод, Халамжийн тухай хууль арай орж амжаагүй. Мөн ахмад настны тухай хууль, Хүүхэд хамгааллын тухай хууль, Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тухай хууль, Хууль зүй, дотоод хэргийн яамтай хамтраад Гэр бүлийн тухай хуулийг өргөн барьсан. УИХ-аар Нийгмийн даатгалын тухай багц хуулийг батлуулсан. Хамгийн чухал нь, цалин, тэтгэврийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг бид авч чадсан. Яг халамж авах ёстой зайлшгүй иргэд байна. Нэг гэр бүл дотор нэг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, том хүн байхад л тэр айлын нэг хүн ажил хийж чадахгүй гэртээ сууж байна. Тэр чиглэлийн үйлчилгээ үзүүлдэг төрийн бүтэц өнөөдрийг хүртэл дутмаг байгаа нь үнэн. Байнгын асаргаа үзүүлдэг 60 мянга орчим хүн байна. Жилд 60-70 мянга орчим ээж төрдөг. Төрөлт гэхдээ багасаад байна. Нийт айл өрхүүдийн 60 гаруй хувь хоёр хүүхэдтэй л байна. Тэгэхээр бид яг юу нь халамж вэ, юу нь хүн амын өсөлтөө дэмжсэн бодлого вэ, юу нь хүн амын эрүүл наслалтыг дэмжсэн бодлого вэ гэдгийг ялгаж авч үзэх ёстой.

-Өнөөдөр нийгэмд тулгамдаж буй хамгийн гол асуудал эрчим хүчний үнэ тарифыг нэмэх. Эрчим хүчний шинэчлэл хийх цаг мөн үү. Иргэд сөхөрчих юм биш байгаа?

-Яг сөхөрчихөөр хэсгүүд угаасаа байгаа. Үнэ тарифын өөрчлөлтөө дагаад нэн ядуу хэсэг дээр татаасууд нь давхар орж байгаа юм. Яг үйлдвэрлэлүүд дээр яваад очихоор юмны үнэ нөгөө талдаа бас нэмэгдэнэ. Төсөв дээр миний санаа зовоод байгаа зүйл бол хуучин хатуу түлш буюу нүүрс, шингэн түлш, хавар махны үнэ гэсэн гурван зүйл инфляцид нөлөөлдөг байсан. Сайжруулсан түлшний үйлдвэрийг төрөөс татаасаар дэмжиж үнийг барьсан. Зөндөө боловсруулалт хийсний дараа түүхий нүүрснээс илүү гарахааргүй байгаа. Бензиний үнэ дээр онцгой албан татвараар тохируулга хийдэг, гэхдээ л үнийн өсөлт нь шууд инфляцид нөлөөлдөг. Тэгэхэд манай инфляци дандаа хоёр оронтой тоон дээр байсаар ирлээ. Ганц хоёрхон жил нэг оронтой тоо руу орсон. Одоо энэ гурав дээр тогны үнэ нэмчихвэл талхнаас авахуулаад бүх юмны үнэ нэмэгдэнэ. Яг үүний хажуугаар төсвөө тэлнэ гэж байна. Энэ хоёрыг яг зэрэг хийх нь маш хэцүү сонсогдоод байгаа юм. Инфляци юу болох бол гэдгийг манай Монголбанк тооцож л байдаг байгаа даа гэж би бодсон. Зургаан хувийн цалин, тэтгэврийн өсөлтөөс даваад инфляци 10 гаруй болоод нэмэгдчихвэл юу болох вэ, тийм биз дээ. Энэ хамгийн санаа зовох асуудал.

-АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгууль дэлхийн улс төр, эдийн засагт өндөр нөлөөтэй. Энэ сонгуулийн үр дүн Монгол Улсад ямар байдлаар нөлөөлөх бол?

-Бид АНУ-тай гуравдагч хөршийн харилцаатай. Хоёр улсын хоорондын худалдааны хэмжээ их бага. Харин АНУ-ын гадаад худалдаа, гадаад харилцаанд баримтлах бодлого нь шууд бусаар манай улсад нөлөөлдөг, ялангуяа манай хоёр хөрштэй баримтлах бодлого. Бид бензин шатахууныхаа 90 гаруй хувийг Орос улсаас авч байна. Манай гадаад худалдааны 90 гаруй хувь Хятад улстай явагдаж байна. Дэлхийн даяар дэлхийн дайн дажин намжаасай., энх тайван цаг ирээсэй зэрэгт санаа зовож байна. Цар тахал, ковидын дараа Америк ч гэсэн өндөр инфляцитай байна. Энэ удаагийн сонгуульд америкчууд эдийн засгаа харж сонголт хийлээ гэж мэдээлж байна. Тиймээс эдийн засгаа өсгөх, иргэдийн амьжиргааг дэмжих том бодлого явуулах байх гэж бодож байна. Тэр нь дэлхийн худалдаанд ч эерэгээр нөлөөлж манай улсын хувьд ч нааштай байх болов уу гэж бодож байна. Дэлхий даяар энэ жил олон сонгууль болсноос эрх баригч намууд ер нь ихэнхдээ ялагдлаа. Гурав, дөрөвхөн улсын эрх баригч нам ялсны нэг нь Монгол Улс байлаа.

-Монгол Улсын парламент түүхэнд анх удаа 126 гишүүнтэй болсон. Тоо нэмэгдээд, чанарт өөрчлөлт оров уу?

-Миний хувьд эерэгээр тусч байна гэж бодож байна. Хувь гишүүнийхээ хувьд харахад, нам улс төрийн гэж хайрцаглахдахгүй үг хэлдэг гишүүдтэй болж байгаа нь, нарийн мэргэжлийн хүмүүс орж ирж байгаа нь сайшаалтай. Хуучин манай парламентад эрүүл мэндийн салбарын Ж.Чинбүрэн, Б.Бейсен гэж хоёр гишүүн л байлаа. Бид эрүүл мэндийн олон асуудал дээр энэ хоёр хүний үгийг сонсдог байлаа. Их түшиг болдог байсан. Өнгөрсөн хугацаанд улстөрчид эрүүл мэндийн салбарт олон байгаа олоогүй шийдвэрүүд гаргасны горыг иргэд л амсаж байна. Бид эрүүл мэндийн даатгалаа төлөөд байдаг, нөгөө талдаа эрүүл мэндийн үйлчилгээ юу болов. Одоо Монголын хамгийн бухимдалтай салбарын нэг болсон байна. Энэ парламент эрүүл мэндийн салбарын таван хүнтэй боллоо. Анагаахын сургуулийн багш Б.Саранчулуун, Харвардын их сургуулийн багш Д.Ганмаа, Т.Мөнхсайхан Эрүүл мэндийн сайдаар ажиллаж байсан. Том эмнэлгийн захирлаар ажиллаж байсан хүн. Ийм хүмүүсийн оролцоог хангах нь зөв гэж боддог. Нарийн мэргэжлийн хүмүүс салбар, салбарынхаа бодлогыг л сайн болгоход иргэдийн амьдрал шал өөр болно.

-Анх удаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн төлөөлөлтэй болсон?

-Манай хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд анх удаа УИХ-д төлөөлөлтэй болсонд баяртай байна. Их хурлын тамгын газар хүртэл сандарч байна. Яагаад вэ гэвэл ийм гишүүнтэй байж үзээгүй. Өрөө хуваарилах дээр хүртэл хэрэгцээ шаардлага нь ямар байдаг вэ, нойлоо яах ёстой вэ гэдгээс авахуулаад асуудал гарсан. Тангаргаа өргөх гэхэд манай их заал хүртэл хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд ээлтэй биш юм байна гэдгээ анх удаа бараг мэдэрлээ. Их зөв гэж бодож байна. Олон янзын дуу хоолойтой байх ёстой. Энийгээ аль аль нам нь хангаж чадаж байна. Ажил хэрэгч, хэлний мэдлэг сайтай, салбар салбарын төлөөллийн тоо ч нэмэгдсэн байна.

Бид бие биенээ бараг танихгүй. Энэ бол зөв гэж бодож байна.

Гадаадад 300, 400 гишүүнтэй. Тэр хүмүүсийн нэг байх гэж хүн их мөнгө зарцуулж зүтгээд байхгүй, тийм олон хүнийг лоббидно гэдэг хэцүү. Аль нэг сайд орж ирээд төсвөө 300, 400 хувааж өгч лобби хийнэ гэдэг бараг боломжгүй шүү дээ. Тэгэхээр нэг бодлын парламент дотор ардчилал бий болно гэсэн үг.

32 эмэгтэй гишүүнтэй болсон байна. Хуучин арван хэдүүлхэнээ байхад өмссөн зүүснээс нь эхлээд шүүмжилдэг байсан. Одоо биднийгээ тийм асуудлаар шүүмжлэхээ ч байчихаж. Би эдгээрийг сайн өөрчлөлтүүд гэж бодож байгаа юм. Хувь гишүүн рүү дайрахаас илүүтэйгээр бодлогын мэтгэлцээн болдог талбар болж байгаа нь илүү зөв юм аа гэж бодож байна.

-Саяхан Эмэгтэй парламентчдын чуулга уулзалт боллоо. Гурав дахь удаагаа уулзалдлаа. Эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоо нэмэгдсэнээр ямар үр дүнгүүд гарч байна вэ?

-2012 оноос эхлээд сургууль, цэцэрлэг, эрүүл мэнд рүү нэлээд хөрөнгө оруулалт шуурхай хийгдлээ. Энэ цаг үеэс эхлээд эмэгтэйчүүд парламентад олноороо орж ирсний үр шим гарсан. Азын сугалаагаар явдаг байсан цэцэрлэг байхгүй боллоо. Аав, ээж нь шөнөжин өдөржин оочерлож байж, арын хаалгаар хүүхдээ цэцэрлэгт өгдөг байдал байхгүй боллоо. Энэ бол маш том дэвшил. Анх бид 2012 онд 11 эмэгтэй гишүүнтэй, 2016 онд 13 эмэгтэй гишүүнтэй болсноор Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тухай хууль, Тамхины хяналтын тухай хууль, Хүүхэд хамгааллын тухай хууль, Ахмад настны тухай хуультай боллоо. Түүнээс өмнө Хүүхдийн эрхийг хамгаалах тухай хууль гэж илүү тунхагийн шинж чанартай хуультай байсан. Хүүхэд хамгааллын тухай хууль маш хатуу, процессын хууль болсон. Хүүхдийн эрх зөрчигдвөл яг хэн хэн оролцох вэ. Энэ дээр аймаг, дүүрэг, хорооны Засаг дарга, хамтарсан багийн гишүүд гэж ямар хүмүүс байх вэ. Тэд ямар дүгнэлт гаргадаг вэ гээд нарийн хуультай болсон. Жендерийн эрх тэгш байдлын тухай хуультай болсон. Ганцхан эмэгтэйчүүлийн эрхийн тухай асуудлыг ярьдаггүй. Нийгмийн асуудлыг хөндсөн, иргэдийн нэн чухал гэсэн олон асуудлыг эмэгтэй г ишүүд санаачилдаг, хэрэгжилтэд нь анхаардаг, төсөв санхүүгээр дэмждэг. Түүний жишээ нь анх удаа 2016 онд сонгуулийн дараа хүүхэд хамгаалах мөнгө төсөвлөдөг болсон. Өмнөх парламент нь хуулиа батлуулсан ч хэрэгжүүлж эхэлж амжаагүй байсан. Шинэ парламент гарч ирээд, хүүхэд хамгааллын агентлагтай, бүтэцтэй, төсөвтэй болсон. Энэ бүгдэд эмэгтэйчүүдийн оролцоо чухал үүрэгтэй байсан. Урт зам, өндөр байшин иргэдийн эрх ашиг хангаж байна уу гэвэл үгүй. Эмнэлэгт бухимдаад, сургууль нь гурван ээлжээр хичээллэж байгаа цагт хэн сэтгэл хангалуун байх вэ дээ. 2012 оноос хойш хатуу бодлого барьж, гурван ээлжээр хичээллэдэг байдлыг халах арга хэмжээнүүд авсан. Түүний үр дүн ч гарсан гэж бодож байна.

-Ардчилсан социал демократ эмэгтэйчүүдийн холбооны 30 жилийн ой боллоо. Та бүхэн өнгөрсөн хугацаанд хөгжлийн төлөө юу юу хийсэн бэ?

-Манай улс төрийн намуудын дийлэнх нь хажуудаа эмэгтэйчүүдийн байгууллагатай байдаг. МАНын дэргэдэх эмэгтэйчүүдийн байгууллага 1994 оны арваннэгдүгээр сарын 6-ны өдөр “Эмэгтэйчүүд, хөгжил, хөдөлгөөн” нэртэйгээр байгуулагдсан. Анхны даргаар гавьяат багш Д.Алтай, дараа нь УИХын гишүүн Д.Оюунхорол, Ц.Цогзолмаа, Д.Сарангэрэл нар ажиллаж байсан. 21 аймаг, 9 дүүрэгт салбар, зөвлөлтэй 115 мянган эмэгтэйчүүдийн эгнээндээ нэгтгэсэн улсын хамгийн т ом эмэгтэйчүүдийн байгууллагын нэг болж хөгжжээ. Холбоо нь эмэгтэйчүүдийг дэмждэг бүтэцтэй байх, хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлэх, улс төрд шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, дээрээс нь гишүүн, дэмжигч эмэгтэйчүүд, нам бус эмэгтэйчүүд болон МАНын дунд гүүр, дуу хоолой болох зорилготой. Бид энэ зорилгоо ч тодорхой хэмжээгээр биелүүлсэн гэж боддог. “Цалинтай ээж”, өрх толгойлсон эцэг эхчүүдэд улирал тутам олгодог мөнгөн тэтгэмж зэрэг олон төсөл, хөтөлбөрүүд СДМЭХ-н санал санаачилга байсан. Ц.Цогзолмаа гишүүн холбооны ерөнхийлөгч байхдаа эмэгтэйчүүдийн аж байдлын том судалгааг 21 аймаг, 9 дүүрэгт хийсэн. Тэгэхэд эмэгтэйчүүд эрүүл мэндийн үйлчилгээ их хүнд байна, хөдөлмөр эрхлэлт их хэцүү байна. Хөдөлмөр эрхлээд, дахиад хажуугаар нь ажил хийнэ гэдэг хэцүү байна. Ажлын байран дээр бэлгийн дарамт их байна. Хөдөлмөрийн тухай хууль үүнийг шийдэж чадахгүй байна зэрэг шүүмжлэлүүд судалгаагаар их гарсан. Эмэгтэйчүүд жаахан гундуу байна гэдэг дүгнэлт хийсэн. Эмэгтэй хүн хэзээ аз жаргалтай байдаг вэ гэхээр гэр бүлийн гишүүн болгон аз жаргалтай байвал бид аз жаргалтай байдаг шүү дээ. Бид Хөдөлмөрийн тухай хуулинд том өөрчлөлт хийж, ажлын байран дахь бэлгийн дарамт, цагаар болон зайнаас ажиллах, ажил амьдралын балансыг хангах зэргийг хуульчилж чадсан. Дээрээс нь эмэгтэйчүүд рүү чиглэсэн хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогыг нэлээн сайжруулсан. Төсөл, хөтөлбөрүүд хэрэгжүүллээ. Үүний үр дүнд ЖДҮС-гийн зээлийн 50 гаруй хувийг эмэгтэй бизнесүүдэд олгогдог болсон. Энэ нь манай эмэгтэйчүүдийн байгууллагын үр нөлөө. Өнгөрсөн жилүүдэд нам үл харгалзан парламент доторх эмэгтэйчүүдийн хамтын ажиллагаа сайн байсан. Манай нам ингэж үзэж байна, танай нам юу гэж үзэж байна вэ гэхээр эмэгтэйчүүдийн бодлого хоорондоо нэг их зөрдөггүй. 2012-2016 онд Л.Эрдэнэчимэг гишүүн УИХ-ын эмэгтэйчүүдийн бүлгийн даргаар ажиллаж байсан. Энэ хугацаанд энэ олон хуулиудыг батлан гаргаж байж. 2016 оноос хойш Д.Оюунхорол гишүүн, 2020-2024 онд Д.Сарангэрэл даргаар нь ажиллаж байсан. Эмэгтэйчүүдийн санаачилж өргөн барьсан хуулиудын 50 орчим нь батлагддаг. Эмэгтэйчүүд асуудлыг нэг бариад авбал араас нь маш ажил хэрэгч зүтгэдэг. Үүний үр дүнгүүд гарсан гэж бодож байна. Өнгөрсөн пдарламентад Боловсрол, Нийгмийн даатгал, Эрүүл мэндийн даатгалын багц хуулиудыг батлуулахад эмэгтэйчүүд байнгын хороо ахлах, хуулийн ажлын хэсгийг ахлах зэрэг гол ажлыг хариуцсан байдаг.

1992 оноос нийт 9 удаагийн парламент 73 эмэгтэй гишүүнтэй байснаас 41 нь МАН-аас сонгогдсон гишүүд байсан. 30 жилийн түүхтэй эмэгтэйчүүдийн байгууллага ийм олон төрийн зүтгэлтэн эмэгтэйчүүдийг төрөн гаргажээ. Сая орон нутгийн сонгуульд манай намын 800 гаруй эмэгтэйчүүд шат шатны иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралд ялалт байгуулжээ.

СДМЭХ 30 жилийн ойгоороо хэд хэдэн ажил хэрэгч ажил эхлүүлж байгаан нэг нь гэр бүлийн сэтгэл зүйн төвүүдийг 21 аймаг, 9 дүүрэгт байгуулах. Энэ манай нийгэмд нэн тулгамдсан асуудал болж байна. Байгууллага маань мэргэжлийн сэтгэл зүйчидтэй ажиллаж стандартын дагуу төсвийг нь гарган эхлүүлэх гэж байна.

Энэ завшааныг ашиглан манай холбооны үе үеийн ерөнхийлөгч, ерөнхий нарийн бичгийн дарга, удирдах зөвлөлийн гишүүд, салбар, зөвлөлийн дарга, тэргүүлэгчид гишүүд дэмжигчиддээ түүхт 30 жилийн баярын мэндийг хүсэн ерөөе.

-УИХ-ын дэд даргын ажлын ачаалал их байх. Танд чөлөөт цаг гарч байна уу, амрах зав олдож байна уу?

-Би ч ачаалалтай ажиллаад сурчихсан. Гүйцэтгэх засаглалын ажил бүр илүү их, цаг наргүй. Дээрээс нь гишүүн байсан учраас чуулгандаа 4, 5 дахь өдрүүдэд сууна. 1 дэх өдөр бүлгийн хуралдаа сууна. Байнгын хороон дээр дуудагдана. Засгийн газрын хуралд 3 дахь өдөр өдрийн тал сууна. Заримдаа Ерөнхий сайд, Засгийн газар бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ томоохон байгууллагуудтай уулзана. Тэгэхээр орой үдшийн цагаар ажлаа хийгээд, нойртой нойргүй яваад бараг сурчихдаг юм билээ. Гадаадад байхаасаа авахуулаад, жишээ нь Японд жил гаруй болохдоо 5 цагийн л нойртой явдаг байсан. Ачаалал аваад, даах чадвартай болсон. Хажуугаар нь спортоо хаяхгүй, олигтой амжилт гаргахгүй ч бэлтгэлээ хийгээд л байна. Гэхдээ заримдаа боддог юм. Хамаг залуу насандаа ингэж их ажиллаад, дээр нь маш их шүүмжлүүлээд зүтгээд байдаг гээд. Гэхдээ эерэг өөрчлөлтүүд гаргахын төлөө бид зүтгэх л ёстой гэж боддог. Хүүхдүүд минь нэг үеэ бодвол том болжээ. Бүр хөхүүл хүүхэдтэй, үс нь унаж байсан үеэ бодвол одоо их аятайхан болчихжээ. Гэхдээ л ээжийн орон зай гэрт үргэлж үгүйлэгдэнэ. Олон хоног байхгүй, гэртээ анхаарал тавихгүй бол бүгд нэг л царай алдсан харагддаг.

-Нөхрийн нэрээр орж, эхнэрийн нэрээр гардаг гэдэг үг бий. Эмэгтэй хүн айл гэрийн амьдралыг чиглүүлж явдаг. Та ажил ихтэй, гэр бүлийн хүн тань сайн түшиг болдог байх?

-Тэгэлгүй яах вэ. Намайг энэ бүгдэд дэмждэг нөхөртэй тулдаа л явж байна. Тиймгүй очоод л муудалцаад байдаг бол энэ ажлаасаа болино шүү дээ. Гэр бүл нь амгалан тайван биш байхад хүн ажилдаа амжилт гаргана гэж юу байх вэ. Эмэгтэй хүнд ар гэрийн амьдрал асар их үнэ цэнэтэй. Аав ээж, гэр бүл минь маш их тусалдаг тулдаа төрийн ажлыг сэтгэл дүүрэн хийж явна.

Д.Эрдэнэтуяа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Л.Оюун: Өөрчилж болохгүйгээр батлагдах ёстой юм бол төсвийн хэлэлцүүлэг биш, танилцуулга гэж нэрлэх хэрэгтэй DNN.mn

Шинжлэх ухааны доктор, улс төр судлаач Л.Оюунтай ярилцлаа.


-Ирэх оны төсвийн төсөл УИХ дээр маргаан дагуулж байна. Зарим нь хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн дараа эргүүлэн татах шаардлага гаргасан нь анхны тохиолдол боллоо гэх зэргээр хэлж байна. Энэ бүхнийг та юу гэж харж байна вэ?

-Аль эрт галт тэрэг нэгэнт хөдөлсөн. Энэ тоонууд өөрчлөгдөхгүй. Бид хуулиа л барьсан гэдэг үгээр гишүүдийн асуултад хариулж байна. Хэрэв ингээд огт өөрчилж болдоггүй. Засгийн газраас өргөн барьсан тоонууд хэвээрээ батлагдах ёстой юм бол төсвийн хэлэлцүүлэг гэж нэрлэмээргүй байна л даа. Танилцуулга гээд нэрлэчих хэрэгтэй. Та нар зүгээр сайхан танилц. Үүн дээр ямар ч өөрчлөлт орохгүй шүү гэсэн байр суурьтай байгаа нь үнэхээр буруу. Яах гэж хэлэлцүүлэг гэж оруулж ирдэг юм. Өөрчилж, засаж сайжруулах гэж л орж ирж байгаа. Энэ бүхнээ засах хэрэгтэй.

-Нөгөө талдаа Засгийн газраас төсөв өргөн бариад 60 гаруй хонож байна. Энэ хугацаанд ярихгүй яасан юм. Хуулийн хугацааг тулгаж ингэж байгаагийн цаана эрх ашиг байж магадгүй гэх тайлбарыг өгөөд байгаа шүү дээ?

-Есдүгээр сарын 1-нд төсвийн төслийг өргөн барьсан. УИХ-ын гишүүд маш хариуцлагатайгаар судлаад санаа оноогоо хэлж байх ёстой байсан. Харин тэгээгүй учраас одоо Сангийн яамны талаас маадгар сууж байна шүү дээ. Хэлэлцээд л байсан, дуугарахгүй яасан юм гэдэг үгээ хэлээд байна. Гишүүдийн гол үүрэг чинь ирэх оныхоо төсөв дээр задлал хийж, маш хариуцлагатайгаар нягтлах ёстой. Тэд энэ үүргээ биелүүлсэнгүй гэж харж байна. Ажлаа сайн хийсэнгүй. Гэхдээ УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу байх аа, төсвийн төсөл орж ирэхгүй байна. Танилцах гэсэн чинь өгөхгүй байна гэж хэлээд байх шиг байсан. Тэгэхээр ийм зүйл гарсан байх талтай юм шиг надад санагдсан. Гишүүдийн гар дээр төсвийн төслийг нэлээд хугацаа алдаж өгсөн юм болов уу гэж бодож байна. Намууд ч гэсэн үүн дээр хариуцлагатай байх ёстой байсан. Ялангуяа шинэ гишүүддээ анхааруулаад, төсвийн төслийг нь олж өгөөд аль болох хамтарч ажиллах хэрэгтэй байлаа.

-Төсвийн төслөө эргүүлэн татаж ав гэсэн шаардлага дээр одоогийн байдлаар 14 гишүүн гарын үсэг зурчихсан байна. Тэгвэл эргүүлж татаад дахин оруулж ирж хэлэлцээд батлах хугацаа бидэнд ер нь байна уу?

-Би одоо нэг л зүйлд найдаж байгаа. Ерөнхийлөгч маань төсөвт хэсэгчлэн болон бүтнээр нь хориг тавих эрхтэй.

-Ирэх оны төсвийн төслийг таны хувьд дэмжихгүй байгаа юм байна. Тэгвэл таныхаар алдаатай, хуудуутай зүйл нь юу байна вэ?

-Сайдуудын мөнгө нэмэгдэж орж ирсэн. Яагаад хуучнаараа байж болдоггүй юм. Сайд нар эх оронч үзэл гаргаад, улс орныхоо хөгжлийн төлөө нэмэгдсэн төсвөөсөө яагаад татгалзахгүй байна вэ. Ажил хийе гэвэл мөнгө байгаа. Заавал их байх шаардлагагүй. Хоёрдугаарт, баялаг бүтээх зүйлд л хөрөнгө оруулалт хиймээр байна. Тэр төслүүдийг бол хэрэгжиг гэж бодож байгаа.

Гэвч хувийн хэвшил хийж болмоор төсөл дээр Засгийн газар орж ирээд байгаа нь маш том алдаа. Засгийн газар гэдэг бол үйлчилгээний байгууллага болохоос компани биш. Яаж татварын таатай орчныг бүрдүүлэх вэ. Ажлын байрыг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ гэдэг дээр үйлчилгээ үзүүлэх ёстой. Харамсалтай нь дандаа алдагдалтай ажилладаг баахан төрийн өмчит компани байна. Ер нь онолоороо төр эдийн засагт оролцох тусам эдийн засаг хүндэрдэг.

-Төсвөө энэ сарын 15-ны дотор баталж чадахгүй бол УИХ тарах ёстой. Тийм болохоор гишүүд маань тарахыг хүсэхгүй учраас тэгээд л алдаа оноотой нь баталж л таарах байх даа?

-Харин тийм ээ. Яг ийм хардлага надад ч байна. Ийм алдаатай, хуудуутай төсөв гэдгийг мэдсээр байж батална гэдэг чинь зөвхөн тарахгүйн тулд гэхээс гадна тэндээс нь давхар хувь, ашиг хүртдэг юм биш биз гэсэн хардлага ч төрж л байна. Дээрээс нь нэг хүний санал тодорхой үнэлэгддэг тогтолцоо Монголд ороод ирчихсэн гэж харагдаад байна. Энэ бүхнийг хэрхэн яаж засах вэ гэдгээ олуулаа нийлж бодох ёстой болж. Гишүүдийн тоо нэмэгдээд, УИХ-д таван намын төлөөлөл суугаад ёстой жинхэнэ бүгдээрээ хэлэлцээд, бүлээн усаар угаагаад явах болов уу гэсэн чинь харамсалтай нь юу ч өөрчлөгдсөнгүй.

-Өнөөдөр (өчигдөр) чуулган хуралдах ёстой байсан ч гишүүд томилолттой гээд хуралдсангүй. Уг нь тарах эсэх дээрээ тулчихаад байгаа шүү дээ?

-Энэ бол үнэхээр хариуцлагагүй үйлдэл. Тэд тарах ёстой бол тардаг л юм байгаа биз. Гэтэл ирэх оны төсөв гэдэг чинь улс орны, ард түмний амьдралыг шийдэх чухал зүйл шүү дээ. Манайханд үнэхээр сэтгэл дутаж байна. Ийм чухал асуудал хэлэлцэж байгаа үед яагаад гадагшаа томилолтоор явж байгаа юм. Урьдчилан тохируулж болдоггүй ажил уу. Хариуцсан ажил бүрээ сайжруулъя гэсэн зүтгэл, илрэл огт харагдахгүй байна.

-Нэг нь алдаатай төсөв батлаад оруулаад ирдэг. Нөгөө хэд нь гишүүнээсээ буухгүйн тулд батлаад явуулдаг энэ байдлыг засахын тулд ер нь яах ёстой юм бэ?

-Инээдтэй санагдаж болно. Гэхдээ шинээр гишүүнээр сонгогдонгуут нь хэд, хэдэн төрлийн хичээлийг маш сайн ордог болмоор байгаа юм. Яагаад болохгүй гэж. Хүн чинь насан туршдаа л сурдаг шүү дээ. Дээрээс нь хүн бүгдийг мэддэг байх албагүй. Гэсэн ч гишүүн болсон л бол нийгмийн болон сангийн бодлогыг нь эдийн засгийн ухааныг нь зааж сургах хэрэгтэй. Ингэхгүй болохоор үнэхээр заримынх нь мэдлэг, болдовсрол дутаад байна шүү дээ. Дээрээс нь үнэхээр ийм алдаатай төсөв батлаад явуулж байхаар нэг удаа иргэний зориг гаргаад УИХ нь тараад үзвэл яадаг юм гэж бодогдоод байгаа. Гэхдээ тэр ч худлаа л даа.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хулгайч DNN.mn

Гудамжинд урд маань алхаж явсан хижээл насны эмэгтэй самар зарж байсан хүнийг цаашаа харах хооронд ууттай самарнаас нь том гэгч атгаж аваад хээв нэг идээд цаашлав. Хүний юмыг зүгээр авч байгаагаа тэр эмэгтэй юман чинээ тоохгүй буй нь илт. Үүний дараахан хагарсан дугуйгаа сольж байх хооронд дугуйг нь хулгайлаад явчихсан талаар нэг залуу бичсэнийг уншлаа. Дэлгүүрт ил тавьсан жимс, чихрээс атгаж аваад явдаг хүмүүс ч мэр сэр харагддаг.
Энэ мэт жижиг юм шиг мөртлөө бусдын юмыг авчихдаг дадал монголчуудын дийлэнхэд маань хэвшил болчихсон байна. Үүнийгээ хулгай хийж байна гэж өөрсдөө боддоггүй нь хамгийн аймшигтай.
Яагаад бүгдээрээ шахам ийм хулгайч болчихов гэдэг нь тэдний тайлбараас тодхон харагддаг. “Аан муусайн дарга нар хэдэн тэрбумаар нь луйвардаж идээд байхад миний энийг ямар хулгай гэх вэ. Харин ч илүү их хулгайлж илүү их баяжмаар байна” гэдэг.
Хулгайч дарга нартайгаа барьцаж байгаа нь энэ. Үнэхээр ч дээгүүрээ хулгайлж, нүдэн дээр баяжаад байхад доогуураа атга самар ч болтугай зүгээр идчихье гэж боддог бололтой. Хулгайч дарга, удирдлагуудтай улс орон хулгайч ард түмнийг бий болгодог юм байна. Эсрэгээрээ эрх барьж байгаа хүмүүс нийтээрээ жудагтай, зөв шударга байвал тэднийг харж буй түмэн олон ч зөв тийшээ төлөвшөөд ирэх нь баараггүй юм. Дээд хүн нь суудлаа олохгүй бол доод хүн нь гүйдлээ олохгүй гэдэг дээ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хотын дугаар шинээр олгохгүй болсонтой холбогдуулан “Да хүрээ” захаас сурвалжиллаа DNN.mn

Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах зорилгоор НИТХ-аас энэ оны хоёрдугаар сарын 8-нд нийслэл хотод олгох тээврийн хэрэгслийн улсын бүртгэлийн дугаарын дээд хязгаарыг 730 мянгаар таслах тогтоол баталсан. Өнөөдөр (2024.11.08)-өөс импортоор орж ирэх автомашинд хотын дугаар шинээр олгохгүй байх уг тогтоол хэрэгжиж эхэлнэ. Мөн улсын дугаар шинээр олгох ажлыг АТҮТ хариуцдаг байсан бол өнөөдрөөс Замын хөдөлгөөний удирдлагын төв хариуцах юм.

Бид “Да хүрээ” захыг зорьж, автомашины ченж, даатгалын ажилтан, иргэдтэй уулзлаа. Биднийг 14.00 цагийн үед очиход тэнд машинаа зарахаар зогсож байгаа хэдэн ченжээс өөр хүн алга. Харин АТҮТ-ийн тээврийн хэрэгсэл бүртгэх газар луу оронгуут хүний хөл хөдөлгөөн их, хүмүүс хоорондоо хэрэлдэж зодолдсон байдалтай байв.

Замын хөдөлгөөний удирдлагын төвийн захирал Ч.Хувьзаяа өмнө нь “Арваннэгдүгээр сарын 8-наас дахин “У” серитэй автомашины шинэ дугаар олгохгүй, мөн дахин шинэ сери задлахгүй. Арваннэгдүгээр сарын 8-наас хойш АТҮТ-д шинэ автомашины дугаар олголт хийхгүй, зөвхөн орон нутгийн дугаар олголт хийгдэж, нэр шилжүүлнэ. Нийслэлийн А\1230 захирамжийн шаардлагад нийцсэн өмчлөгчид оноо өгч, 100 оноог бүрдүүлсэн хэрэглэгчийн дугаарын хүсэлтийг хүлээн авна. Тус хүсэлт нь 30 хоног /1 сар/ хүчинтэй байна. Харин гишүүн байгууллагуудад энэ сарын 8-ныг хүртэл боломжоороо дугаар авах эрх нь нээлттэй. Түүнээс хойш боломжгүй.

Цаашид шинэ сери задрахгүй тул албан ёсны дистрибьютер болон хэрэглэгчид дугаарын хүсэлтийг 30 хоногт шийдвэрлэх тул үйл ажиллагаандаа зохицуулалт хийх нь зүйтэй. Хэрэглэгч албан ёсны дистрибьютерээс автомашин худалдаж авахдаа өөрөө дугаартай ирэх, эсвэл дистрибьютерээс дугаараа худалдаж авах боломжтой.

Арилжааны банкууд болон Банк бус санхүүгийн байгууллагуудад энэхүү журамтай холбоотой ямар нэгэн шийдвэр гаргаагүй байна” хэмээн мэдээлж байв.

Ингээд нөхцөл байдал ямар байгааг газар дээрээс нь сурвалжиллаа.

Н.Ганбаатар: Тогтоол хэрэгжиж эхлэхээс өмнөшинэ дугаартай болчихгээдоочерлож байна


-Маргааш (өнөөдөр)-аас мөрдөгдөх Нийслэлийн Засаг даргын тогтоолын талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Хэрэв ийм тогтоол гараагүй байсан бол ингэтлээ удаан оочерлохгүй байсан. Тогтоол хэрэгжиж эхлэхээс өмнө шинэ дугаартай болчих гээд оочерлож байна. Авто тээврийн үндэсний төв хэзээ ч ингэж их оочер дараалал үүсгэж байгаагүй. Хотын даргын тогтоолоос болж маш их оочер дараалал үүсч байна. Төр засаг иргэддээ ийм хүндрэл учруулж байгааг би огт ойлгохгүй байна. Дугаар хязгаарлалаа гээд түгжрэл багасахгүйг бүгд мэдэж байгаа. Тэр бүү хэл АТҮТ-ийг татан буулгана гэж ярьж байна. Улсын дугаарыг дамлаж эхэлж байна. Би нэг дугаарыг 700 гаруй мянган төгрөгөөр авсан. Ард иргэдээ бүх зүйлээр хааж боож байна. Цахилгаан дулааны үнэ нэмж байна. Одоо бүр өмчтэй байх эрхэд халдаж, дарамтлаад эхэллээ. Үүний үр дүнд ард түмэн босно. Түгжрэлийг бууруулах олон гаргалгаа байсан. Жишээ нь, хотод байгаа оюутнуудын ядаж тал хувь нь машинтай. Их сургуулиуд амрахад хотын түгжрэл эрс багасдаг. Хэрэв их сургуулиудыг аймгийн төв рүү шилжүүлчихвэл үүнийгээ дагаад хотын түгжрэл ч багасаж, аймаг сумууд хөгжих боломжтой. Гэтэл төр иргэдийн халаастай шууд ярьж байна. Ард түмнээ сонсдоггүй төрийн шийдвэр үнэхээр буруу байна.

Нийслэлийн Засаг даргын тогтоол автомашины дугаарыг үнэд оруулах гэсэн хэдхэн хүний бизнес байх вий гэсэн хардлага төрж байна. Тэд түгжрэлийг шийдэх нэрийн дор ард түмнээс мөнгө салгах ээлжит арга залиа хэрэгжүүлэх нь. Энэ шийдвэрээс болж олон мянган хүн ажилгүй болж, ард түмэн хохирч байна. Ингэлээ гээд түгжрэл шийдэгдэхгүй. Тухайн тогтоол дээр байгаа шаардлагуудад нийцсэн машиныг жирийн иргэд худалдан авч чадахгүй. 10-20 саяын үнэтэй машин банк бусаар авдаг иргэд дахиад нэг нугалсан үнэтэй машин худалдаж авч чадахгүй. Ард түмнийг эд хөрөнгөөр нь ялгасан бодлого хийчихээд, ард иргэдээ тогтоолыг дага гээд сүрдүүлж байна.

Иргэн Э.Хангай: Автомашины үнэ цаашидч өснө

-Тогтоолтой холбоотойгоор автомашины үнэ нэмэгдэж байна уу?

-Автомашины үнэ өсөж байна, цаашдаа өссөөр ч байх болно. Ялангуяа Хятадаас орж ирсэн автомашинуудын үнэ өснө. Импортын автомашин худалдаж авлаа гэхэд дор хаяж 2 сая төгрөг нэмэгдэнэ. Дугаартай хуучин машин авсан ч үнийг нь нэмж зарна. Эцсийн эцэст автомашин худалдан авч байгаа иргэдийн нуруунд бүх ачаалал ирнэ.

Үүний цаана нэг нугалаа байна. Магадгүй тэр нугалаа нь хятад автомашинуудыг Монгол руу оруулж ирж зарах байж болзошгүй. Хятад машиныг монголчууд авч унахгүй. Учир нь, тэдгээр машинууд Монголын замд таарахгүй. Дээр нь сэлбэгийн үнэ өндөр. Харин япон машинууд эвдэрч гэмтлээ гэхэд төмөр сайтай, засварын үнэ нь ч хямд. Хятад машин мөргөлдвөл төмөр муутай, сэхэл авахгүй.

Ченжүүд 60 гаруй саяар авсан хятад машинуудаа 30 саяар аваач гэхэд авах хүн олддоггүй, 20 саяар ч авдаггүй. Энэ нь хятад машиныг дэмжих бодлого барьж буй улстөрчдийн гаргасан шийдвэр. Тэд их хэмжээгээр машин оруулж ирээд, зөв рультэй гэж иргэдийн тархийг угааж, зарах гэж байна. Хятадын ямар ч үнэтэй машин Японы 150 Prada-г гүйцэхгүй. Их хурлын гишүүд энэ ажлаа Х.Нямбаатараар хийлгэж байгаа гэж бодож байна.

Даатгалын ажилтан Ч.Чимгээ: Импортынмашинддугаар олгохгүй гэвэл даатгуулахиргэнолдохгүй

Арваннэгдүгээр сарын 8-наас мөрдөгдөж эхлэх Нийслэлийн Засаг даргын тогтоолын талаар ямар байр суурьтай байна вэ. Даатгалын компаниудад хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Банк бус, нотариат, дугаар хэвлэгчид, ченжүүд бүгд хоорондоо харилцан уялдаатай үйл ажиллагаа явуулдаг. Импортоор орж ирсэн машинуудад дугаар олгохгүй гэвэл даатгуулах иргэдийн тоо багасна. Тэгэхээр бүгдээрээ ажил орлогогүй болно.

-Энэ шийдвэр хэрэгжиж эхлэхтэй холбогдуулан танай даатгалын компанид ямар нэгэн чиглэл өгсөн юм болов уу?

-Одоогоор ямар нэгэн мэдээлэл өгөөгүй байна. Хуучин машинууд зарагдах үед л даатгал хийлгэнэ гэсэн хүлээлттэй байна.

Автомашины ченж иргэн Л.Дорж: Жижигбизнес эрхлэгчдэдмаш иххүндтусч байна

-Маргаашаас (өнөөдөр) импортоор орж ирэх автомашинд хотын дугаар шинээр олгохгүй. Та энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Эсрэг байр суурьтай байна. Жижиг бизнес эрхлэгчдэд маш хүнд тусч байна. Арваннэгдүгээр сарын 8-наас хойш импортоор орж ирж байгаа машинууд бүгд дугааргүй үлдэж байна. Тэдгээр машинуудыг худалдаалахад үнэхээр хүндрэлтэй нөхцөл үүсч байна.

-Та одоо зарагдах гэж байгаа машинууддаа улсын дугаар авч чадсан уу?

-Бүгдэд нь гэрчилгээ авчихсан. Худалдан авагч ирээд, хямд үнэ хэлж байна. Яагаад гэвэл шинээр оруулж ирсэн машин ч улсын дугаартай болохоор худалдан авагчдад хуучин машин байна гэсэн хардлага төрүүлж байна.

-Энэ шийдвэртэй холбогдуулан дугаар дамлаж зарах тохиолдол гарч байна уу. Үнэ ханш нь хэд байна вэ?

-Яах вэ ,хэлсэн үнээр нь л авч байна. Нэг дугаар 500 мянган төгрөгөөр авсан. Гэхдээ одоо үнэ нь талийж байгаа сурагтай байсан. Хамгийн доод үнэ нь 1 сая гарсан гэж сонссон.

-Хил дээр байгаа машинууд наашаа орж ирэх гэж нэлээд уддаг юм байна. Захиалсан машинууд чинь хэр удаж байж орж ирдэг вэ. Хил дээр таны хэчнээн машин байна вэ?

-Тээвэр зуучлагч болон худалдан авч байгаа ченжүүдээс шалтгаалдаг. Бид захиалсан барааныхаа мөнгийг төлөөд, тээвэр зуучлагч цаанаасаа хурдан явуулаад, таталтаа хийчихвэл нэг их уддаггүй. Гэхдээ ядаж л дөрвөн сар хүлээдэг.

АВТОТЭЭВРИЙН ҮНДЭСНИЙТӨВӨНӨӨДРӨӨСОРОН НУТГИЙН АВТОМАШИНУУДАД ДУГААРОЛГОНО

Авто тээврийн үндэсний төвийн ажилтан хэлэхдээ “Нийслэлийн Засаг даргын тогтоол гарчихсан гээд байгаа ч Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд өнөөдөр бүртгэгдэж байгаа юм шиг байна лээ. Хэрэв бүртгэгдчихвэл маргаашаас (өнөөдөр) эхлээд манайх импортоор орж ирж байгаа машинуудад дугаар олгохгүй. Улаанбаатар хотод орж ирж байгаа машины дугаарыг Замын хөдөлгөөний удирдлагын төв өөрсдөө олгож эхэлнэ. Маргаашаас (өнөөдөр) эхлээд манайд хамаагүй болно.

Манайх орон нутгийн машинуудад дугаар олгоно. Ажил нь яг эхлээгүй байгаа болохоор нарийн ширийн зүйлийг бид өөрсдөө ч сайн мэдэхгүй байна” гэв.

Б.БАЯРМАА

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Дашпүрэв: П.Трампын ялалт Орос Украины дайны дэлхийг хамрах хүрээг багасгана DNN.mn

Олон улс судлаач, философийн шинжлэх ухааны доктор Д.Дашпүрэвтэй ярилцлаа.


-АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль сая болж дууслаа. Сонгуулийн үр дүнг судлаач хүний хувьд хэрхэн харж байна вэ?

-Америкийн ерөнхийлөгчийн сонгууль бол дэлхийн цаг үеийн амьдрал, уур амьсгалд маш их нөлөөтэй. Тэр утгаараа энэ сонгуулийг анхаарахгүй байх аргагүй. Үр дүнг нь дэлхий нийтээрээ чих тавин хүлээж суулаа. Америкийн ерөнхийлөгчөөр Д.Трамп тодорсон нь маш чухал үйл явдал боллоо.

Энэ хүний үзэл бодол цаашдаа практик дээр тодорхой болно л доо. АНУ бол дэлхийн ардчиллын үлгэр жишээ орон учраас Америкийн улс төрийн том бие хүн тодорч гарч байгаа нь тун нарийн үйл явц юм. Тэр тодорч байгаа хүн нь ч өөрөө олон саад бэрхшээлийг туулахдаа сүрхий ухаан зарж амжилттай даван гардаг юм байна гэж харагдлаа. Дональд Трамп дэлхийн улс төрийн амьдралд их нөлөөтэй. Цаашдаа практик үйл ажиллагаа явагдах нь тодорхой. Тиймээс их өөдрөгөөр харж байгаа. Монгол бол АНУ-тай ямагт сайн харилцаатай байдаг. Америкийн улс төрийн амьдралд дандаа сайн сайхныг хүсэж, өөдрөг үзэл бодлоор хандсаар ирсэн.

-Дональд Трамп “Би ялбал Орос, Украины дайныг нэг өдрийн дотор дуусгана” гэж мэдэгдэж байсан. Энэ амлалт хэдий хугацаанд хэрэгжих боломжтой юм бол. Эсвэл улс төрийн шоу байв уу?

-П.Трампын ялалт Орос, Украины дайны дэлхийг хамрах хүрээг багасгах байх гэж бодож байна. АНУ бол ардчилал, шинэчлэл, шинэ улс төрийн бодлогыг дэмждэг улс. Тийм болохоор мэдээж Украиныг дэмжиж байгаа гэж бид бодож байна. Монголчуудын ихэнх нь ч тэгж боддог байх. В.Путины бодлого орчин цагт арай зохицохгүй. Хуучин ЗХУ-ын гегемоны бодлогыг бариад байгаа улс төрийн бүлэг. Цаашдын ирээдүй нь саруул сайхан байна гэж бодохгүй байна. Энэ бол маш аюултай бодлого юм.

Д.Трампын геополитикийн нөлөөлөл дэлхий дахинд ямар бол?

-Сайн талаас нь харж байна. Дональд Трамп бол энэ байр сууриндаа хүрэх гэж олон янзын улс төрийн үйл ажиллагаа явуулсан л даа. Тэр бүхнээр нь дүгнэх аргагүй. Одоо ирэх хугацаанд түүний жинхэнэ нүүр царай тов тодорхой харагдана гэж улс төр, олон улсын харилцааг сонирхдог хүний хувьд бодож байна.

Улс төрийн амьдрал бол тэр чигтээ хүчний харьцаа. Хүчтэний дэргэд хүчгүй нь буруутай гэдэг шиг л харагддаг. Тэгэхээр Америкийн тал бол шинэчлэлт, өөрчлөлт, нийгмийн дэвшлийн төлөө байдаг. Тиймээс бид энэ талд байх нь зөв гэж судлаачийн хувьд үзэж байна. Орос, Хятад хоёр манай мөнхийн хөрш учраас мэдээж хүндэтгэж харьцана. Гэхдээ тэдний бодлогын алдааг давтаж болохгүй. Үүнд нарийн дипломат ухаан хэрэгтэй.

-Д.Трамп Америк орныг цаашид хэрхэн удирдах бол. Дэлхийн эдийн засагт ямар өөрчлөлт гарах вэ?

-Тэр бол Америкийн улс төрийн уламжлалт бодлогыг эрс өөрчлөн, хэтэрхий зүүн рүү хазайх хүн биш. Тиймээс Америкийг сайн удирдана гэсэн төсөөлөлтэй байна. Долларын ханш бол цаг үеийн улс төрийн бодлогоос гадна эдийн засгийн харилцаанаас хамаардаг болохоор өөрчлөгдөх нь гайгүй. Долларын үнэ цэнэ унана гэж байхгүй. Тийм учраас түр зуурын ханшны өөрчлөлт байж болно. Тухайн орон Америктай ямар харилцаатай байхаас хамаарна. Ер нь өөдрөг үзэлтэй байгаа.

М.МӨНХ

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Р.Булгамаа: Хэзээ нэгэн цагт энэ асуудал нууцаас гарч Н.Өнөрцэцэг үнэнийг хэлэх өдөр ирнэ DNN.mn

Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгт холбогдох хэргийн Давж заалдах шатны шүүх хурлыг өчигдөр хаалттай хэлэлцэж, 4.9 жилийн хорих ялыг хэвээр үлдээлээ. Давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрийг сонссоны дараа сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн өмгөөлөгч нар шийдвэрийн талаар байр сууриа илэрхийллээ.


Өмгөөлөгч Д.Оросоо: -Өмгөөлөгч нар шүүхийн шийдвэртэй санал нийлэхгүй байна. Холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд сайн ажилласан гэж үзэж байгаа. Гэтэл Монгол Улсад шүүхийн байгууллага цаашид хүний эрхийг хэрхэн дээдлэх вэ гэдэг асуудал тавигдлаа. Өмгөөлөгч нар хүний эрхийг дээдэлсэн төрт ёсонд итгэж буй. Бидэнд одоо хяналтын зарчмаар гомдол гаргах нэг эрх бий. Н.Өнөрцэцэг сэтгэл санаа тайван байгаа. Найман өмгөөлөгч оролцож, мэтгэлцэхэд Н.Өнөрцэцэг өөрөө хэргийн талаар тодорхой ойлголттой боллоо. Өөрөө ч өмгөөлөгч нартаа тодорхой талархал илэрхийлсэн. Хуулийн хүрээнд боломжит бүх арга хэмжээг шат шатанд нь аваад явна гэдгийг хэлье.

Өмгөөлөгч Р.Булгамаа: -Энэ шүүхийн шийдвэрийг ард түмэн чих тавин хүлээж байлаа. УИХ-аас батлан гарсан, хүний эрхийг хамгаалах хууль амьдралд хэрхэн бууж байна гэдгийг илэрхийлэх түүхэн шийдвэр юм.

Гэтэл анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээнэ гэлээ. Хуульч хүний хувьд, үүнийг хууль зүйн шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарлаж чадахгүй юм байна. Хүний эрх зөрчсөн маш олон үйл ажиллагаа явагдсаныг бас өнөөдөр олж мэдлээ. Хүн тодорхой гэмт хэрэгт шалгагдсан ч хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах үйл ажиллагаанд эрхийг нь эдлүүлэхгүй байгаа асуудлууд байна. Хоёр улсын яллагчаас тодруулж асуухад бодитой хариулт өгч чадахгүй байсан. Иймд нааштай шийдвэр гарна гэж итгэсэн. Олон улсын гэрээ конвенц Монгол Улсын хууль тогтоомжийн нэгэн адил үйлчилдэг. Олон үндэслэл гаргаж тавьсан. Харамсалтай нь ийм шийдвэр гарлаа. Дахин хэлэхэд, хэзээ нэгэн цагт энэ асуудал нууцаас гарч Н.Өнөрцэцэг үнэнийг хэлэх өдөр ирнэ.

Өмгөөлөгч З.Хүрэлсүх: -Нээлттэй явуулах боломж байсан. Нууц задруулах хэсгээ хаалттай, үлдсэн хэсгийг нээлттэй хэлэлцье гэсэн. Гэтэл бүхэлд нь хаалттай явуулна гэж шийдсэн. Дараа нь, Давж заалдах шатны шүүх өөрөө онцлогтой, хялбаршуулсан байдлаар явагддаг. Бидний хувьд байж болох, одоо мөрдөгдөж буй хуулийн хүрээнд зөрчигдсөн, хүний эрхийг дордуулсан асуудлыг гаргаж тавьсан. Эдгээр нь яагаад ч анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээх боломжгүй үндэслэлүүд. Хэрвээ Монгол Улс шүүхтэй бол Дээд шүүх энэ хэргийг заавал хэлэлцэх ёстой. Түүнчлэн төрийн нууцтай холбоотой ийм төрлийн хэргийг цаашид яаж хэлэлцэх вэ гэдэг кейс бол энэ байсан. Нууц гээд хаалттай шалгадаг ийм хэм хэмжээ манай хуульд байхгүй. Бусад яамдаас санал авч байгаа, Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл ч хангалтгүй санагдаж байна. Шүүхийн шийдвэр өөрөө учир битүүлэг. Олон жилийн өмнөөс л шүүхийн шинэтгэл гэж ярьсан, урагшаа ахиагүй байна гэж харж байна. Олон өмгөөлөгч мөр зэрэгцэн зургаан цаг ажилласны хувьд үүнийг хэлж буй юм. Шүүхийн шийдвэрийн тогтоох хэсгийг нийтэд сонсгох ёстой. Өөрсдөө сая шууд дамжуулсан. Хаалттай хэлэлцсэн учраас үндэслэлээ дурдсангүй. Бид баталгаа гаргаж, хэргийн нууц гэх бүх баримттай танилцсан. Танилцсан учраас ийм үндэслэлүүдийг итгэл төгс гаргаж тавилаа шүү дээ.

Хэрэв Улсын Дээд шүүх хэргийг хэлэлцэхгүй гэвэл процесс ингээд дуусна. Хэлэлцвэл эцсийн байдлаар нэг талд нь гаргана гэсэн үг. Процессын хэм хэмжээний дутагдалд л ихээхэн нөлөөллөө. Шүүхийн тогтоолыг гар дээр өгөхгүй гэлээ. Н.Өнөрцэцэгийг гэрийн хорионд оруулсан. Хоёрдугаарт, долдугаар сарын 1-нээс долдугаар сарын 18-ны хооронд хорооноосоо гарахыг хязгаарласан. Иргэний халдашгүй байдалд халдсан энэ нөхцөл байдлыг бид цаашид ярих ёстой. ХЭҮК очиж уулзаад өнгөрөх асуудал биш. Н.Өнөрцэцэгээс гадна олон хүн зорчих эрхээ хязгаарлуулдаг. Үндэслэл нь ойлгомжгүй. Яагаад Н.Өнөрцэцэгийн 161 хоног эрх хязгаарлуулсныг шүүхийн шийдвэрт оруулж болохгүй юм бэ гэж маргасан.

Г.Балгармаа

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

М.Чимэддорж: Хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгохоос ирэх жилийн төсвийн зарцуулалт эхэлнэ DNN.mn

Ардчилсан намын улс төрийн зөвлөлийн гишүүн, УИХ дахь АН-ын бүлгийн ахлах зөвлөх М.Чимэддоржтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.


-УИХ 2025 оны төсөв хэлэлцээд дуусах шатандаа явж байна. Нэлээд хэл ам дагуулж буй ирэх жилийн төсвийн онцлог юу байв?

-Ирэх жилийн төсвийн онцлог нь зорилгогүй. Төсөв батлах бол санхүүгийн нөөцийг хуваарилах төдий зүйл биш. Төсөв бол улс орны хөгжлийн тодорхой бодлогыг хэрэгжүүлэхийн тулд хязгаарлагдмал санхүүгийн нөөцийг үр ашигтайгаар хуваарилах үйл явц юм. Дэлхий тэгж ойлгодог, улс орнууд тэгж төсвөө баталдаг. Энэ жилийн төсвийн тухайд хэлбэл, эхлээд мөнгөө юунд зарцуулахаа УИХ-д өргөн барьчихаад дараа нь 2025 оны хөгжлийн төлөвлөгөөгөө танилцууллаа. Мөнгөө хувааж авчихаад дараа нь зөвтгөх юмаа ярья гэж байгаатай агаар нэг. Тийм учраас онцлог нь зорилгогүй төсөв гэж байгаа юм. Шуудхан хэлэхэд, татвар төлөгчдийн мөнгийг хувааж авчихаад дараа нь ард түмэндээ юу гэж тайлбарлах вэ гэцгээж байна. Цаашдаа ийм байх юм бол нам байгуулж, улс төр гэж тоглосон бүлэг хүмүүс татварын мөнгийг хувааж аваад ард түмэндээ нэг юм тайлбарладаг болно.

-Маш өндөр зардалтай, алдагдалтай төсөв орж ирж байна гэсэн шүүмжлэл байна. Зарим гишүүд төсөв буцаахаар гарын үсэг цуглуулаад эхэллээ. Хэрэв төсөв задарвал дахиад шинээр хэлэлцэж амжих болов уу. Ер нь төсөв баталж чадахгүй хойшилбол УИХ тарах уу?

-Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан тусгай шаардлагууд бий. Тэр нь энгийнээр хэлбэл, хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жий л гэдэг агуулгатай юм. Эрх баригч МАН энэ шаардлагыг тойрох, бултах аргаа олон жил хэрэглэж бүр дадчихсан. Улс орны эдийн засаг хөгжөөд байгаа юм алга, нүүрс ухдаг эксковаторын шанага томорч, нүүрс зөөдөг машины тоо нэмэгдсэнээс өөр гавьсан юмгүй. Нүүрс, зэсийн үнэ өндөр байгаа үед орж ирсэн орлогоо үрэн таран хийж байна, орж ирээгүй орлогыг өндрөөр төсөөлж өр тавьж байна.

 

Энэ талаар төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл, Дэлхийн банкнаас эхлээд дотоод гадаадын олон байгууллага, эдийн засагчид олон тайлан, зөвлөмж өгсөн. Нэгэнт байгаа хугацаагаа ашиглаад цемент цутгаад, юм хийсэн болж харагдаад өнгөрье гэсэн харь элэгтэй хүмүүст бол ёстой нөгөө илжигний чихэнд ус хийсэн ч сэгсэрнэ, алт хийсэн ч сэгсэрнэ гэдэг болдог гэдгийг харцгааж байна. Гишүүд гарын үсэг цугуулж эхлээд явж байна. Гэсэн ч хүч түрээд батлаад явах биз. Ер нь эрх баригчид УИХ-ын бүрэн эрхэд удаа дараа халдаж, зарим талаар бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй нөхцөл үүсгэж дураараа авирлацгааж байгаа. Яваандаа нийгмийн эсэргүүцлийг нэмж, улс төрийн тогтворгүй байдал үүсгэнэ.

-Төсвийн бодлогын алдааны үр дагавар юу байж болох вэ?

-Төсөвт бодлого байхгүй гэдгийг дээрх хоёр жишээ харуулж байгаа биш үү. Зорилго алга, хязгаар алга. Тэгэхээр бодлого байгаа бол улс орноо сүйрүүлэх л бодлого байгаа юм байна гэж хэлэх ёстой байх. Үр дагавар нь тодорхой шүү дээ. Улстөрчид төсвийн зардал, төрийн өмчийн компаниудаар дамжуулж нийт эдийн засгийг удирддаг боллоо. Дарга нарын ойр тойрныхны компаниуд хамгийн шилдэг үйлдвэрлэгчид, ЖДҮ эрхлэгчид болж төрөөс татаас дэмжлэг авна. Зарим салбарт төртэй хамтардаггүй, цэвэр бизнесийнхнээ шахна. Төр хүмүүсийн эрх чөлөөг, тусгаар тогтнолоо хамгаалдаг институци байхаа больж нүд нь улаан хүмүүсийн очихыг мөрөөддөг газар болж хувирна. Улс орныхоо хөгжил дэвшлийг олон жилээр хойш татаж, чөлөөт нийгмийг устгаж байгаа л үйл явцын нэг хэсэг.

-Эрчим хүчний реформ хийж байна, цахилгааны үнэ нэмэх нь зайлшгүй гэсэн зүйл их яригдах боллоо. Энэ асуудалд АН-ын бүлгийн зөвлөхийн хувьд та байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-Дэлхийн эрчим хүчний шилжилтийн эрин үе ид дундаа явж байна. Эрчим хүчний шилжилт гэдэг нь нэгдүгээрт цахилгааны хэрэглээ рүү явж байна. Уул уурхай, тээвэр, барилгын хүчирхэг техникүүд цахилгаанаар ажилладаг болж байна. Өгөгдөл хадгалдаг, боловсруулдаг аварга байгууламжууд, гега үйлдвэрүүдийн роботууд бүгд цахилгаан хэрэглэж байна. Аж үйлдвэрийн салбар, түүний нийлүүлэлтийн хэлхээ тэр чигээрээ цахилгаан дээр суурилж байна. Айл өрхийн ахуй орчинд цахилгаанаар тэжээгддэг юмс улам олон болж байна. Хоёрдугаарт, цахилгаанаа цэвэр сурвалжаас үйлдвэрлэдэг болж байна. Нар, салхи, ус, ногоон устөрөгч гээд сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн нөөцийн ашиглалт нэмэгдэж байна. Гуравдугаарт, цахилгаан хангамж хил хязгааргүй болж байна. Эрчим хүчний нөөц, хэрэглээ хоёрыг холбодог шугамны технологи сайжирсан. Үүнийг эрчим хүчний шилжилт гээд байгаа юм. Гэтэл манайд нүүрсний станц нэмж бариад, сэргээгдэх эрчим хүчний салбараа орхиж байна. Хэлж байгаа тунхагаас нь үзвэл дотоодын хэрэгцээгээ нүүрсний станцаар хангахын тулд цахилгааны үнэ нэмэхийг эрчим хүчний реформ гэж нэрлэж байгаа юм байна. Би нэг тоо хэлье 770 МВт чадалтай “ДЦС-IV” нэг КВт/ц цахилгааныг хоёр центээр төвийн эрчим хүчний системд нийлүүлдэг. Шинээр баригдаж буй 600 МВт-ын Бөөрөлжүүтийн станцын гэрээ нь бараг есөн цент, саяхан шав тавиад байгаа Баян суман дахь 600 МВт -ын нүүрсний станц мөн есөн цент гэнэ. Энэ хоёр станцын цахилгаан нийлүүлэх гэрээ нь 25 жилээс урт. Дээр нь ашиглалтад орсон нар салхины станцууд бий. Үнэ нь нүүрснээсээ үнэтэй. Арван жилийн дараахь эрчим хүчний хувьд тусгаар тогтносон Монгол Улсыг төсөөлцгөөе. 1КВт/ц цахилгааны бөөнөөр нийлүүлэх үнэ нь найман центээс буухгүй нь. Энэ үнэ өнөөдөр Хятадад дөрвөн цент, АНУ-д дунджаар таван цент. Цахилгаан бол үйлдвэрлэл, үйлчилгээ гээд ер нь амьдралд хэрэгтэй бүхний өртөгт ордог, аж үйлдвэрийн салбарын суурь зардал болдог бүтээгдэхүүн. Бид ийм үнэтэй цахилгаантайгаар ямар ч бүтээгдэхүүнээр өрсөлдөж чадахгүй. Аж үйлдвэрийн салбар хөгжихгүй. Тиймээс би хөгжил дэвшлээ цахилгааны үнээр боомилох лоббиг эрчим хүчний реформ гэж нэрлэж болохгүй гээд байгаа юм.

-Тэгвэл эрчим хүчний салбартаа бид юу хийх ёстой вэ?

-Бид аварга том зах зээлийн дэргэд байгаа эрчим хүчний далай шиг нөөц дээр сууж байгаа ядуу ард түмэн. Өнөөдөр зарж байгаа нүүрснийхээ орлого дээр овоорч, улс төр болж тоглож, хоорондоо хэмлэлдэж, хуйвалдах бол бодлого биш. Ядуу ч гэсэн ухаантай байх хэрэгтэй. Эрчим хүчний салбарын технологи хөгжиж, үнээрээ нүүрстэй өрсөлдөх түвшинд ирлээ. Дэргэд нь зах зээл, ашгийг нь олоод харчихсан бизнес, хөрөнгө оруулагчид байна. Эрчим хүчний шинэ эрин рүү дэлхий нүүж байна. Улс орныхоо аюулгүй байдал, урт хугацааны тогтвортой хөгжлөө бодоод эрчим хүчний салбарын өсч, хөгжих нөхцөлийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Сэргээгдэх эрчим хүчний салбарын бүтээн байгуулалт нүүрсний станц шиг урт хугацаа шаарддаггүй. Орчин нөхцөл нь тодорхой, Засгийн газар нь амласнаа биелүүлэх итгэл үнэмшил төрүүлж байвал 2-3 жилийн дотор бүтээн байгуулалтаа хийчихнэ. Бид дотроо хэмлэлдэх биш, гадагшаа гарах хэрэгтэй байна. Алсын зорилгогүй бол ойрын бэрхшээлдээ түүртэхээс цааш гарахгүй.

-Улс төрийн намын тухай хууль ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс бүрэн мөрдөгдөх ёстой. Танай нам бэлтгэл ажлаа хэр хангаж байна вэ?

-Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаар намын дүрэм, хөтөлбөр, зохион байгуулалтыг хуульд нийцүүлэхээр заасан. Энэ хуулийг батлагдах үед нь сонгуулийн дараа хэрэгжүүлэх нь зөв гэж үзээд дагаж мөрдөх журмын тухай хууль гаргасан. Хуулийн хугацаандаа багтаж шинэчлэл өөрчлөлтөө хийх ёстой. Одоо хоёрхон сарын хугацаа үлдээд байна. Улс төрийн намууд хөрөнгө мөнгөний нөлөөнөөс ангид, дотоод ардчилалтай институци болох энэ чухал өөрчлөлтөө яаралтай хийх ёстой. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ жилийн өмнө улс төрийн намын тухай хууль бол авлигаас ангижрах, төр цэвэрших чухал өөрлөлтийг цаг алдалгүй хийлээ гэж мэдэгдэж байсан. Үүнээсээ ухрахгүй гэж найдаж байна.

-Ковидын үеэр түр хугацаатай батлагдсан Төрийн хэмнэлтийн хууль яагаад өнөөдрийг хүртэл мөрдөгдөж байна вэ. Ингэхэд энэ хуулийг цуцлах болоогүй юу. Хэрэв цуцлахгүй бол дэд сайдуудаа тавьж чадахгүй биз дээ. Тэгээд ч төсөв тэлж байгаа нь хэмнэлтийн хуулиа зөрчиж байгаа юм биш үү?

-Өмнө нь батлагдсан төрийн хэмнэлтийн хууль гэдэг нь ч өөрөө утга агуулга муутай. Засгийн газар ерөөсөө л аль болох хэмнэж байх ёстой. Нийслэл таван дэд даргатай, төрийн өмчийн компаниуд таван дэд захиралтай, агентлагуудын дарга нар орлогчтой, хоёр жил тутамд төмөр хүлгээ сольж, таван жил тутамд оффисстоо засвар хийгээд байж болохгүй. Энэ бол Засгийн газрын үйл ажиллагааны суурь зарчим. Ингэж чадахгүй, албан тушаалтнууд нь дураараа дургиад байгаа учраас түр хууль гаргаж хязгаарласан санаатай. Төрийн үрэлгэн байдлаа засч залруулаагүй, төсвийн төлөвлөлтөө сайжруулаагүй байж Төрийн хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгоё гэж байгаа бол одоо тарган төсөвтэй, гар татах шаардлагагүй боллоо гэж үзэж байгаа хэрэг. Хэлэлцэж буй төсвөөс үзвэл эрх баригчид хэмнэх талаар огт бодохгүй байгаа нь илэрхий. Харин ч үрэн таран хийе гэсэн төсөв баталж байгаа улс хэмнэлтийн хуулиа цуцалъя гэх биз. Цаана нь дэд сайд, төрийн өмчийн компаниудын дэд даргыг томилох, томилогдсон дарга нарын өрөө тасалгааг тохижуулж, унаа машинтай болгох их хэрэгцээ ундарч байгаа нь тодорхой. УИХ-ын зарим гишүүний шогшроод байгаа урсгал зардлын өсөлтөөс харахад хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгохоос ирэх жилийн төсвийн зарцуулалт эхэлнэ.

-Хэмнэлтийн хууль сонин хэвлэлд хамгийн их нөлөөлж байгаа. Энэ хууль батлагдсанаас хойш төрийн түшээд сонин захиалж уншихаа байсан. Сонин уншихгүй улс яаж хууль гаргах юм бэ?

-Сонин захиалах мөнгө хэмнээд хэмнэлт болно гэж үү. Ёстой тэрэг ноосонд нэг хялгас гэдэг шиг сонсогдож байна. Хэмнэлтийн хууль хэрэгжиж байхад 1.7 тэрбум төгрөгөөр хоршоолох хөдөлгөөнийг сурталчилна гээд хэдхэн телевиз, сайтад хуваагаад өгчихсөн байна билээ. Энэ чинь бүтэн телевиз байгуулах мөнгө биз дээ. Өнөөгийн эрх баригчид чөлөөт хэвлэлд халтай, өөрийгөө магтдаг хэдэн хэвлэлтэй болохыг л мөрөөддөг, тэрнийгээ л санхүүжүүлдэг болчихсон. Харин өдөр тутам бодит мэдээллийг хүргэж байдаг, төр засгаас ил тод байдлыг нь нэхэж байдаг, алдаа дутагдлыг нь шүүмжилсэн дуу хоолойг дамжуулж байдаг чөлөөт хэвлэл, хүчирхэг редакц бол ардчиллын, чөлөөт нийгмийн бат тулгуур. Тийм учраас өдөр тутмын хэвлэлээ захиалж уншдаг, болж буй үйл явдлын талаар мэдээлэл авдаг байх хэрэгтэй. Төр, хувь гэлгүй нийтийн сүлжээний сенсаци дагаж хуйларцгаагаад байвал цаг ороо бусгаа, тогтсон шийдвэргүй, олсон гарцгүй дороо мунгинасаар л байх болно. Унших хэрэгтэй, ялангуяа “Өдрийн сонин” шиг хэвлэлийг захиалж уншиж байх хэрэгтэй.

М.МӨНХЦЭЦЭГ