Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

ТОЙМ: “Америкууд “Танай эрчим хүчийг шийдээд өгье” гэж удаа дараа мэдэгдлээ. УИХ анхаарч байна уу” гэв DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт Улсын Их хурлын гишүүн Ж.Баярмаа “Төсвөөс багадаа нэг их наяд төгрөгийг хэмнэх боломж байна” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

  • Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын хурандаа Д.Цээсэд “Эрхийг нь зөрччихнө гээд аав, ээж нь ч хүүхдүүддээ үг хэлж чадахгүй болжээ” гэлээ.
  • Эдийн засагч Р.Шинэгэрэл “Ирэх онд Монгол Улс 5.5 их наяд төгрөгийн зээл гаднаас авах дүр зураг харагдаж байна” хэмээв.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Америкууд “Танай эрчим хүчийг шийдээд өгье” гэж удаа дараа мэдэгдлээ. УИХ анхаарч байна уу” гэв.

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Газар тариалангийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Д.Есөн-Эрдэнэ “Өнөөдрийн байдлаар 413 мянган тонн үр тариа хурааж аваад байна” хэмээн ярилаа.

ГАДААД МЭДЭЭ: Болж өнгөрсөн сонгуулиудын бодит үр дүн

АРЫН НҮҮР: Бусдын сэтгэлийн илчинд дулаацна


Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ж.Золжаргал: Өнөөдрийн эдийн засгийн буруу бүтцээр цаашаа явах боломжгүй учраас өөрчлөх л хэрэгтэй DNN.mn

УИХ-ын гишүүн, Инноваци, цахим бодлогын байнгын хорооны дарга Ж.Золжаргалтай ярилцлаа.


-Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуулийн төсөл хэт их тэлэлттэйгээс эхлээд маш их шүүмжлэл дагуулсаар байна. Бодит тооцоолол муутайг эдийн засагчид онцолж буй. Та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Монгол Улсын эдийн засгийн 80 хувь төрийн оролцоотой байна. 38 хувь нь төсөв, төрийн өмчийн том компаниудын борлуулалтын орлого гээд нэмбэл бараг 80 хувь болно. Төрийн эдийн засаг гэдэг ерөөсөө чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг биш. 1990 оны өөрчлөлтөөр чөлөөт нийгэм байгуулъя гэсэн. Улс төрийн эрх чөлөөгөө эдэлсэн. Эдийн засгийн эрх чөлөө байхгүй, төвлөрсөн байдалтай байна. Энэ зөв үү, буруу юу гэдэг суурь үзэл баримтлалын онолын асуудал гарч ирж байна.

Парламентад ороод, төсөв хэлэлцэхийг харахад, “Энэ бол зөв юм аа” гэдэг байр суурьтай гишүүн нэлээн их байна. Тэр үүднээсээ төсөв улам л томроод байна. Хэрвээ чөлөөт зах зээлтэй, чөлөөт нийгэмтэй байна гэж бодож байгаа бол төсөв ул сууриараа тэлж байгаа нь буруу. Өнөөдрийн эдийн засгийн бүтэц буруу. Энэ чигээрээ цаашдаа явах боломжгүй учраас өөрчлөх л хэрэгтэй. Төсвийг бууруулах хэрэгтэй. Төсөв хэт их тэлэлттэй байна гэдэгтэй санал нэг байна.

-Хамтарсан Засгийн газар 35 их наядын зарлагатай төсвийн төсөл оруулж ирсний гол шалтгаан юутай холбоотой байна гэж та хэлэх вэ?

-Ер нь төсөв дээр л хамгийн том улс төр явдаг юм байна. Эдийн засаг тэр чигээрээ төрөөс хамааралтай. Улстөрчид төрд цуглуулсан мөнгийг яаж хуваарилах вэ гэдэг дээр их идэвхтэй ажилладаг. Их, бага хэмжээгээр төслөө дэмжүүлэхийг оролдож байна. Жаахан юм хийе гэж бодоод оруулж ирсэн төсвөө дэмжүүлсэн хүн нэг их айхтар шүүмжлэхгүй, “Эхийг нь эцээхгүй, тугалыг нь тураахгүй” гэсээр байгаад төсөв томроод байдаг юм байна. Энэ бол нэг дэх шалтгаан нь. Хоёр дахь шалтгаан нь, төрийн эдийн засагтай, төрийн албан хаагчдын тоо ихтэй улс учраас улс төрийн тогтвортой байдлаа бий болгохын тулд хүмүүсийн шаардлагыг тодорхой хэмжээгээр биелүүлэхээр цалин, тэтгэвэр нэмнэ. Хамгийн харамсалтай нь, юм болгоныг нь төр шийдэж өгнө.

-Хувийн компаниудад хүртэл татаас өгөхөөр төсвийн төсөлд тусгасан байсан?

-Тийм ээ. Иймэрхүү байдлаар тогтсон учраас төсөв жил болгон томроод байна. Эндээс эрсдэл гарч ирнэ. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд урсгал зардлыг 30 хувиас хэтрүүлэхгүй, зээл 60 хувиас багагүй байх гэсэн тусгай шаардлагууд бий. Тэдгээр дээр жаахан орон зай гаргаж авахын тулд ээлжит бус чуулганаар өөрчилсөн нь нэлээн маргаан дагуулсан. Нэг удаа төсөл нь буцаагдаад, эргээд орж ирсэн. Одоо жаахан орон зай гаргасан учраас төсвөө бага зэрэг нэмээд, “шинэ дүрэм”-дээ тааруулаад оруулаад ирж байна. Төсөв нэмэх хоёр дахь шалтгаан нь, орлого байна гэдгийг баталж харуулах явдал. Орлого хаанаас бүрдүүлэх вэ гэхээр гол нь нүүрс, зэсээс. 90 гаруй хувийг уул уурхайгаас олно. Ирэх жил 83 тонн нүүрсийг 129 ам.доллараар борлуулна гэж тооцсон. Сүүлийн хэдэн жилийн хандлагаас үүдэн ингэж үзэж байна. Гэхдээ эрсдэлтэй. Олон хувилбар хэрэгтэй.

-Хятадын нүүрсний хэрэглээ 2025 оноос хойш оргил үеэс буурч, хэтдээ эрэлт улам багасах төлөвтэй байна. Иймд цаашид нүүрсний салбарын экспортыг өөдрөгөөр төсөөлж тооцох нь алдаа болох вий?

-Үгүй яах вэ, Хятад Улс угаасаа том хэрэглээтэй. Гадаадаас авч байгаа нүүрсний хэмжээ нь 300, 400 сая, ирэх жилүүдэд 500 сая хүргэх төлөвтэй байна. Ийм тодорхой хэмжээгээр нэмэх боломж байна. Гэхдээ 80 сая гэдэг миний бодлоор их тоо, хүрэхэд маш хэцүү. Нүүрсний үнэ ирэх жил олигтой нэмэгдэхгүй байх аа. Угаасаа ч тийм хандлагатай байна. Хятадын үл хөдлөхийн зах зээлийн үнэ унасан. Хүнд үйлдвэрлэл нь буурч байна. Гангийн хэрэглээ нь багассан. Гадагшаа ган гаргах хэмжээ нь нэмэгдэж байна. Тийм болохоор бид нүүрсний үнэ сайхан байна гэж бодвол эрсдэлтэй. Хамгийн гол нь, одоо төсвөө тэлээд, дараа жил дахиад тэлэх бодолтой байгаа шүү дээ. Мөнгө хаанаас орж ирэх вэ гэвэл нүүрсний борлуулалтаас. Өөрөөр хэлбэл, буцаад түүхий эдийн борлуулалтаасаа асар их хамааралтай болж байна. Мөн хэт тэлчихсэн төсвийг “тэжээх”-ийн тулд олдсон үнээр нь, олдсон нөхцөлөөр нүүрсээ зарахаас өөр аргагүй болно. Ер нь Монгол Улс алсдаа алдагдалтай байх нөхцөлийг үүсгэж байна.

-Та Монгол Улсын эдийн засаг ирэх онд 8 хувьд хүрч өсөх боломжтой гэж үзэж байна уу?

-Хятад улсын эдийн засаг инерциэрээ өсч байхад манайд дагаж өснө. Манайх жижигхэн учраас илүү хурдацтай өснө. Хятад манай бүтээгдэхүүнийг худалдаж авбал эдийн засгийн өсөлт 8 хувьд хүрэх боломжтой. Гэвч төсөв жил болгон өсөөд байдаг. Мөнгөө олж, эдийн засгаа өсгөхийн тулд нөгөө л нүүрс, зэсээ зарна. Зарахын тулд хилийн боомт, харилцааны асуудлууд үүснэ. Хятадын гадаадаас авдаг хэмжээнээс илүүг Монголоос авах хүсэлтийг манайх тавина. Тэгвэл бид ямар нэгэн юман дээр буулт хийж таарна. Хэдийгээр монголчууд нүүрсийг өөрсдөө одоо олборлож чадаж байгаа ч хил холболтын төмөр зам, дээрээс нь тээвэр, бүр уурхайн олборлолт дээр хүртэл хятадууд орж ирэх асуудал яригдана. Тэгээд том хэмжээний оптек гэрээ байгуулна. Уг нь бид оптеп гэрээнүүдийг хүндэтгээд, хуучин том гэрээнүүдээ үлдээгээд, биржээр нүүрсээ заръя гэсэн шийдвэр гаргаад хоёр жил болж байгаа шүү дээ. Гэвч оптек гэрээтэй, олборлолтыг хүртэл гадаадынхнаар хийлгэх ийм нөхцөл байдал үүснэ гэсэн дэл сул яриа гарч байна. Энэ нь нүүрсний үнэ 100 хувь хамааралтай болно гэсэн үг. Төсвийн тэлэлтийн эрсдэл энд байна.

-14 мега төслийн нэг нь Францын Засгийн газрын 15 жилийн 100 хувийн хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжүүлэх Харилцаа холбооны үндэсний хиймэл дагуул төсөл. Та Инноваци, цахим бодлогын байнгын хорооны даргын хувьд энэ төсөл хэр чухал бөгөөд үр ашигтай гэж дүгнэж байна вэ?

-“Энэ төсөл юунд хэрэгтэй юм бэ” гэсэн асуултыг хүмүүс их тавьж байна. Мөнгөн дүн нь, миний сонссоноор 220 сая евро байх аа. Тэр хиймэл дагуул монголчуудын интернэтийн хэрэгцээг улс даяар хангаж чадахгүй. Хэмжээ нь бага юм билээ. Ямар нэгэн байдлаар дайн дажин болох, газар хөдөлдөг юм уу олон улсаас ирж буй үндсэн шилэн кабель тасарч эвдрээд, интернэтийн эх үүсвэргүй болчихвол үндэсний хиймэл дагуултай гадны улсаас олон улсын интернэтийн эх үүсвэрийг манай хиймэл дагуул руу явуулаад, тэнд нь ойгоод, буцаад Монголын хүлээн авах станцуудад ирээд, манайх сүлжээнийхээ ядаж суурь хэрэгцээг хангах юм. Энэ бол аюулгүй байдалтай холбоотой зүйл.

-Арилжааны ашиггүй, хэт их мөнгө зарах юм биш үү?

-Энэ хиймэл дагуулыг оруулж ирэхэд арилжааны ямар нэгэн ашиг алга. Хөрөнгө оруулалтаа нөхөхгүй. Энэ төсөл найдвартай эх үүсвэр, аюулгүй байдал гэдгийг маш сайн ойлгомжтой тайлбарлаж өгөх хэрэгтэй. Одоо цаг агаар, интернэт, харилцаа холбоо гээд бүгдийг хангах юм шиг хийдүүлсэн яриа их явж байна. Техникийн хувьд тийм боломж байхгүй юм билээ. Үндэсний хиймэл дагуул гэж ярьж байгаа бол үндэсний оролцоотой байх хэрэгтэй. Монгол Улс, МУИС-ийн залуус 2017 онд “Мазаалай” гээд жижигхэн куб сат нисгэсэн. Одоо хоёр дахиа нисгэх гэж байна. Тэр бол нам орбитын жижиг, судалгааны зориулалттай. Одоо бүрдсэн баг, мөн олон улс, Япон, Европ, Америкт ажиллаж байгаа Монголын сансрын инженерүүдэд ийм суурь мэдлэг бүрдсэн. Тэд олон улсаас худалдаж авах том хиймэл дагуулын 1/10 орчмоор Монголдоо арилжааны үр ашигтай, бага хэмжээний хиймэл дагуул хийх үндэс суурийг тавьж, үйлдвэрлэл эхлүүлж чадна. Хэрвээ бид олон улсын том төсөл хийх бол заавал монголчуудын оролцоо байх хэрэгтэй.

-Салбарынхан Нийт хөрөнгө оруулалт нь 829.4 тэрбум төгрөг гэдэг үнэтэй байна гэж шүүмжилж буй. Санхүүжилтийн тухайд та юу хэлэх вэ?

-Санхүүжилтийг ойролцоогоор гурав хуваасны нэг нь Францын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээл, нөгөө хоёр нь арилжааны банкууд байгаа юм. Бид буцаагаад л төлнө гэсэн үг.

-2024 оны есөн сард гадаад валютын улсын нөөц 4.66 тэрбум ам.доллар болж, оны эхнээс 5.26 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. Өсгөх боломж харагдаж байна уу?

-Гадаад руу юм зарвал валютын нөөц нэмэгдэнэ. Зардаг юм нь тодорхой шүү дээ.

-Нүүрсэнд ч 100 хувь найдлага тавиад нэмэргүй байх л даа. Тийм ээ?

-Нүүрсэнд хэтэрхий их тулгуурлаж, гадаад валютын нөөц өснө гэж бодох эрсдэл нь нэгдүгээрт, Хятадын эдийн засаг унавал орлого тасарна. Унасан ч хамаагүй ээ, бид ахиухан хэмжээгээр гаргаад, орлогоо бүрдүүлнэ гэдэг хувилбараар ороод, урд хөршөөсөө гуйна. Тэгэхтэй зэрэг үнэ унана, нөхцөл хүндэрнэ. Тэр нь монголчуудад алдагдалтай гэсэн үг. Тийм болохоор төсөв тэлэхийг ерөөсөө болимоор байна. Хамтарсан Засгийн газар хамтдаа том өөрчлөлтийг зориг гаргаж хийе гэж байгаа бол хамтдаа эдийн засгаа эрүүлжүүлж, төсвөө багасгаж, төрийн эдийн засагт оролцох хэмжээг 80 биш, ядаж 40 хувь болгож байж Монгол Улс жаахан эрүүл болох байх. Тэгэхгүй бол төрийн эдийн засаг гэдэг бол дарга нарын шийддэг л эдийн засаг. Тэгэхээр дарга тойрсон, нам дагасан бизнес хөгждөг. Нам дагавал мөнгө олдог. Тэгвэл буцаад шударга бус байдал нийгмээс тасрахгүй. Ерөөсөө юу ч өөрчлөгдөхгүй. Өөрчилнө гээд холимог парламент байгуулсан. Өөрчилье гэж хамтарсан Засгийн газар байгуулсан. Сая төсвийн хэлэлцүүлгээр ажиглаж байхад төсвийн тэлэлтийг зогсоох, эдийн засаг дахь төрийн оролцоог хоёр дахин бууруулах зорилт тавьж байж бид цааш явахгүй бол хаа ч хүрэхгүй юм байна. Гишүүд өөрийн асуудлаа суулгаж аваад, ингээд яваад байвал жил болгон төсөв улам нэмэгдээд л байна. Эндээс мухардалд орно, эрсдэлд орно. Мөнгө нь бүрдэхгүй болно.

-Эрчим хүчний салбарт засаглалын шинэчлэл хийхгүйгээр үнэ нэмэх нь үр ашиггүйг судлаачид анхааруулж байна. Та эрчим хүчний үнийг нэмэх нь зөв гэж бодож байна уу?

-Эрчим хүчний хуулин дээр Эрчим хүчний зохицуулах хороо хөрөнгө оруулалтаа нөхөөд, эдийн засаг ашигтай байхаар үнэ тогтооно гэж заасан. Зохицуулах хороо нь таван зохицуулагчтай. Тэд хараат бусаар шийдвэр гаргах эрхтэй. Энэ хараат бус шийдвэрийг нь улс төрчид бариад, 30 жил болчихсон. Томьёогоороо үнээ тооцвол уурхай, станц нь алдагдалгүй байх ёстой. Гэтэл асар их алдагдалтай олон жил явсаар маш хүнд байдалтай болсон. Шинээр станц барих сонин биш, станц байхгүй болохоор монголчууд тэр өндөр өртгийг бүгдээрээ хувааж төлж байна. Өнөөдөр айлуудын төлж байгаа мөнгө хямдхан юм шиг боловч буцаагаад айлуудын дундаа цуглуулсан мөнгөөр бид энэ өр ширийг дарж таарна. Энэ нэг алдаа. Дээрээс нь гэр хороолол руу дэд бүтэц тавья, шинээр барьж байгаа орон сууцуудыг дулааны шугамд холбоё гэхээр эх үүсвэр байхгүй. Цахилгаан станц нь баригдахгүй, ашиггүй болчихож байгаа гэсэн үг. Өнгөрсөн 30 жилийн буруу шийдвэрийн үүднээс эрчим хүчний үйлдвэрлэл хөгжихгүй, бусад салбараа, эдийн засгийн тэлэлтийг нь болчихсон байна.

-Үнэ бодит байх ёстой болов уу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Улстөрчид, Засгийн газар зарлаад, үнийг дээш доош болгох боломж угаасаа байхгүй. Мэргэжлийн хүмүүс, салбар, зөвлөлд нь хуулийнхаа дагуу шийддэг эрхийг нь л өгчихмөөр байна. Тэгээд өөрсдөө тоогоо гаргаж ирээд, шийдээд явна. Тэрнээс болоод орлого багатай өрхүүд хямрах тохиолдлууд гарвал яг тэр зорилтот хүмүүстээ төсвөөс хөнгөлөлтийн мөнгийг нь нөхөж өгөх зохицуулалтууд хийж өгөх хэрэгтэй гэж бодож байна. Одоо худлаа үнээс болоод худлаа эдийн засаг хөгжөөд байна. Улаанбаатар хотын төвийн том шилэн барилгуудыг хар. Метр квадратынхаа дулааны төлбөрийг бодит өртгөөс нь 70 хувь хямд төлдөг. Тэдэнд дулаан алдагдал огт хамаагүй. Бодит тарифтай бол барилгынхан ханаа хүртэл арай дулаахан материалаар барина шүү дээ. Засгийн газар төрийн өмчийн компаниудын удирдлагыг томилоод, зааж ажиллуулдаггүй, тэд нь аж ахуйн бие даасан үйл ажиллагаа явуулдаг байх хэрэгтэй. Тэрний дараа хөрөнгө оруулагчид, хувийн хэвшлүүд орж ирнэ. Тэгээд Монгол Улс олон үүсвэрт жижиг, дунд хэмжээний нүүрсний цахилгаан станцууд, алсдаа хагас бие даасан эрчим хүчний үйлдвэрлэлтэй болох өөрчлөлт хийх хэрэгтэй.

-Төсвийн төсөл дээр ХХААХҮ-ийн сайдын багцад 555 тэрбум төгрөгийг хувийн хэвшилд татаас болгон олгоно гэсэн байсан. Салбарын сайд энэ талаарх тодруулгад тань ямар хариулт өгсөн бэ?

-Би хоёр, гурван тоог их гайхаж харсан. 555 тэрбум төгрөгийг төсөөлбөл замбараагүй их мөнгө. ХААХҮ-ийн сайдын багц удахгүй бараг их наяд төгрөг болох юм билээ. Энэ жилийнх нь 905 тэрбум. Төсөлд 555 тэрбум төгрөгийг хувийн хэвшилд татаас болгож өгнө гэсэн байгаа юм. Шалтгааныг нь асуусан, тодорхой хариулт хэлээгүй. Хүнсний аюулгүй байдлыг хангахын тулд, ковид шиг нөхцөл байдал үүсэхэд бид бэлэн байх ёстой. Тийм учраас энэ онцгой чухал салбар. Хүнсний аюулгүй байдлыг хангаж, тогтвортой байдлыг бий болгохын тулд бид мөнгө зарахаас аргагүй гэсэн.

-Хувийн хэвшилд ямар шалгуураар олгох юм бол?

-Тэр мөнгийг хэн, ямар компани авч байгаа вэ, юу хийдэг, ямар шалгууртай вэ гэдгийг бид мэдэх эрхтэй. Яг л эрчим хүчний салбар шиг хиймлээр чирээд яваад байгаа салбарт сөрөг үр дагавар нь улам л томроод явна. 555 тэрбум төгрөгийн татаас хувийн хэвшилд олгоно гэж юу ч гэсэн үг юм. Тэрийг би ерөөсөө ойлгохгүй байгаа. Дараагийнх нь цахим хөгжил Монголд эрчимжлээ. Үнэхээр эерэг үр дүн гарсан. Гэхдээ хурдтай юмны цаана мэдээж алдаа гардаг.

Ижил функцтэй программууд, хэрэглэдэггүй зөндөө программ байна. Баахныг худалдаж аваад, нэвтрүүлж чадаагүй хаясан байна. Ийм хуулийн заалттай. Бидний түүснээр 370 тэрбум төгрөгийн тоног төхөөрөмж цахим системд байна. Та нар хуулийн дагуу асуусан юм уу гэж асуулга тавьсан. Зургаан чиглэлээр асуулга тавьсан гэсэн хариулт өгсөн. Бусад нь мэдэхгүй, одоогийн байдлаар надад хариу өгөөгүй байна. Өөрөөр хэлбэл, хууль хэрэгжихгүй, шалгахгүй. Бодитой үнэ үү, хийсгэсэн үү гэмээр зүйлс энэ төсвийн төсөлд нэлээн байна гэж бодож байна. Энэ дээр ажиллахаар өмнөөс нь харам төрөөд байгаа байхгүй юу.

-Яагаад тэр вэ?

-Энэ чинь хүмүүсийн мөнгө шүү дээ. Тэрнээс биш төрийн мөнгө гэж нэг юм тэнгэрээс унаж ирээд, дарга нар хураах гээд байгаа юм ерөөсөө биш. Дээр нь Хөшигийн хөндий, Хар Хорум хот, “Өөдөө тэмүүлэх Монгол”, “Гүүр” гээд ТЭЗҮ, зураг төслийнх нь нийлбэр дүн асар өндөр байна. Миний бодлоор, монголчууд, улаанбаатарчууд тулгамдаж буй асуудлаа шийдмээр байна шүү дээ. Дэд бүтцийн мөнгийг яагаад хоосон газар руу аваачиж хаях гээд байгаа юм бэ. Гэр хорооллынхоо асуудлыг шийдмээр байна, тийшээ мөнгө хиймээр байна шүү дээ. Хоосон газар аваачиж байхаар шинэ газраа анхнаас нь гоё, зөв төлөвлөх хэрэгтэй. Яармагийг яг тэгж хийсэн. Хоосон талбай дээр ёстой гоё, зөв төлөвлөлт хийнэ гээд байсан хаана байна. Битүү түгжрээ, орж гарч болохгүй. Тархин доторх юм цэгцрээгүй байхад шинэ газар очоод, нүхэн жорлонгоос эхлээд хачин л юм болно. Тэр мөнгөнүүдээ хэрэгтэй хүмүүстээ зарцуулъя л даа.

-Та өмнө нь хувийн хэвшилд ажиллаж байсан, одоо түмний төлөөлөл боллоо. Танд энэ хоёр алба-ны аль нь амар санагдаж байна вэ?

-Төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр төсөв мөнгийг хараад “шок”-нд орсон. Ямар аймаар их мөнгөтэй юм бэ. Хүн болгон салбараа бодно. Өөрийн гэсэн амбицтай. Мэргэжлийн амбиц, салбарын хөгжил, цаана нь найз нөхөд, хамаатан садны компаниар дамжуулаад мөнгө гаргуулчих гэсэн янз бүрийн бодолтой хүмүүс мэдээж бий байх. Энэ бүх олонлог төсөв дээрээ шавж ирээд, бүгдээрээ аваад, төсөв нь томроод, буцаад оролцсон хүмүүс чинь олон юм ярьж чадахаа больдог. Ингээд томроод л яваад байна. Энийг хараад би “Энэ ерөөсөө сууриараа буруу байна. Монгол Улсын төрийн оролцоо хэтэрхий ихэдсэн байна” гэж бодож байна. Ямар ч байсан олон намын нэгдэл байгаа болохоор бага багаар эерэг өөрчлөлт гарах болов уу гэж бодож байна. Төсвийн зарцуулалт, эдийн засаг дахь төрийн оролцоог бууруулахгүй бол төр мэргэн шийдвэр гаргаад, зөв бодлого хийгээд, хөгжинө гэж байхгүй ээ. Мөнгөнөөс хамаарч цаана нь тэтгэгддэг том юм үүсээд байвал улам л мухардалд орно.

Д.ЭРДЭНЭТУЯА

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Гадаад харилцааны нуман тулгуур ба “Стан-цэцэг” DNN.mn

ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины Монгол Улсад хийсэн айлчлалын үр дагавар үргэлжилсээр байна. Олон улсын зүгээс Монгол Улс В.Путиныг айлчлах үед нь ОУЭШ-ийн гишүүний хувьд баривчлах ёстой гэсэн юм. Ялангуяа ОУЭШ яг ийм байр суурь илэрхийлсэн.

Тэр үед Монгол Улсад зарим талаас ОУЭШ-ийн дүрэм журмыг В.Путиныг баривчлах хэмжээнд Ромын дүрмийг нь мөрдөх үүрэг бидэнд бий юу гэдэг байр суурь гарч ирсэн. Энэ талаар товч тайлбарлахад ОУЭШ-ийн Ромын дүрэм нь Олон улсын байнгын ажиллагаатай Эрүүгийн шүүхийг байгуулах тухай олон улсын гэрээ юм. Анх 1998 онд Ром хотод батлагдаж, 2002 оноос хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлжээ.

Монгол Улс Ромын дүрмийг 2002 онд соёрхон баталж, ОУЭШ-ийг үүсгэн байгуулагч 60 улсын тоонд багтсан. Одоогийн байдлаар 123 улс Ромын дүрмийн гишүүнээр нэгдсэн. Ромын дүрмээр гишүүн улсууд Төрлөөр устгах, хүн төрөлхтний эсрэг, дайны, эзлэн түрэмгийлэх гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийн хэргийг дотооддоо шийдвэрлэх боломжгүй тохиолдолд ОУЭШ-д уг этгээдийг шилжүүлэн өгөх үүрэг хүлээдэг юм.

Гишүүн орнуудаас ОУЭШ-д шүүгчээ оруулах сонирхол асар их байдаг. Монгол Улс ч олон жил шүүгчдээ өрсөлдүүлж байв. 2017 онд гэхэд л Улсын Дээд шүүхийн шүүгч Ч.Хосбаяр нэрээ дэвшүүлж байсан юм. Тэгж байгаад 2023 онд Улсын Дээд шүүхийн шүүгч Д.Эрдэнэбалсүрэн Монгол Улсаас анх удаа ОУЭШ-ийн шүүгчээр сонгогдож байв.

ОУЭШ гэж ийм учир жанцантай шүүх байна.

Харин тус шүүх Монгол Улсад ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин айлчилсантай холбоотой шийдвэр 2024 оны 10 дугаар сарын 24-нд гаргажээ. ОУЭШ-ийн Урьдчилсан ажиллагааны танхимын шүүгч нар Монгол Улс ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путиныг өөрийн нутаг дэвсгэрт байхад нь баривчилж, шүүхэд шилжүүлээгүй нь ноцтой асуудал. Үүнийг харгалзан үзэж, уг асуудлыг Ромын дүрмийн оролцогч орнуудын Ассамблейд шилжүүлэх шаардлагатай гэсэн шийдвэрийг гаргажээ.

Ингэж асуудлыг Ромын Дүрмийн оролцогч талуудын Ассамблейд танилцуулснаар В.Путиныг баривчлах ёстой, ёсгүй талаарх хууль эрх зүйн маргаан дууссан. Харамсалтай нь үүгээр Монгол Улс В.Путиныг баривчлаагүй нь улс төрийн асуудал гэсэн дүгнэлтийг үлдээж байгаа юм. ОУЭШ-ийн энэ шийдвэрийг олон улсын хэвлэлүүдээр мэдээлсний дараа Монголын нөлөө бүхий экспертүүд байр сууриа илэрхийлж эхэллээ. Нэрт нийтлэлч Баабар л гэхэд Монгол Улс В.Путиныг баривчлаагүйд биш урьсанд байгаа юм гэжээ.

Гадаад харилцааны өмнөх сайд нар ч ийм байр суурьтай байна. Тэд Стан-цэцэгийн алдаа, энэ хүн л Монгол Улсын гадаад харилцааг нуман тулгуурт оруулчихлаа гэв. Өөр бусад эксперт ч адил байна. Тэдний байр суурь ноцтой гэхэд болно. Энэ бол Гадаад харилцааны яам, тэр дундаа сайд Б.Батцэцэгийн бодлогогүйнх. ОУЭШ-ийн дүрмийг мэдсээр байж зөрчсөн нь Монголыг олон улсад онигоо болголоо. Хэдий мөнхийн хөрш, харилцааны онцлогтой ч В.Путины айлчлал яагаад Ардчилсан үзэл санаа, Үндсэн хуульт эрх зүйт төрт ёсны эсрэг чиглэх болов гэдгийг өмнө нь бодох ёстой байсан юм. Энэ бол ердөө л стан орнуудыг магтан дуулж Ардчилсан хамтын орнуудаас илтэд тусгаарласан бодлого. Өөрөө англиар ярьдаггүй. Тийм болохоор оросоор ойлголцоход стан орнуудтай харилцах өөрт нь хялбар байж болно. Гэхдээ нэг хүний хэлний барьераас болж Монгол Улс Ардчиллаас ухрах хэмжээний тэнэгтэлд орж болохгүй гэцгээгээд эхэллээ.

Сүүлд авч байгаа мэдээллээр Монгол Улс ОУЭШ-д давж заалдах гарц байгаа гэнэ. Гэхдээ Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг ганцаараа шийдэж барахааргүй дуулдаж байна. Нэгэнт хийчихсэн алдаа учраас нэлээд буулт хийж байж залруулах бололтой. Төрийн бүх институт нэг ширээнд сууж гадаад харилцааны экспер байж шийдэхгүй бол цаашид олон улсын зүгээс улс төр, эдийн засгийн шахалт, дарамт ирж нуман тулгуурт орсоор байхыг үгүйсгэхээргүй байдал ажиглагдаж байна.

Ажиглагч А.Батболд

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

УИХ-ын гишүүдээр Тэрэлжид үрсэн 50 сая төгрөгийг нь төлүүлэх хэрэгтэй DNN.mn

Намрын чуулганаархэлэлцэн батлах ёстой хамгийн гол хууль бол Төсвийн тухай хууль. Энэ хууль батлагдаж байж л улсын ажил эхэлдэг. Энэ хууль батлагдаж байж л төр, хувийн хэвшлийнхэн бүтээн байгуулалтаа эхлүүлдэг. Хийж байснаа үргэлжлүүлдэг. Тиймээс улс даяараа улсын төсөв хэрхэн батлагдахыг харж, хүлээж байна. Төсвийн хууль санаачлагч нь мэдээж Засгийн газар. Батлах ёстой субьект нь УИХ. Улмаар УИХ-аас баталсан төсвөөр Засгийн газар мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлдэг зарчимтай. Тэгэхээр өргөн барьсан төсвөө анхны хувилбараар нь батлуулах сонирхол Засгийн газар, тэр дундаа салбарын сайдад их бий. Хэрэв аль нэг сайдын багцын дүнг УИХ хэлэлцэх явцдаа өөрчилбөл тухайн яам салбарынхаа төлөвлөсөн ажлаа батлагдсан төсөвтөө уялдуулаад өөрчилж таарна. Энэ өөрчлөлт заримынх нь эрх ашигт нийцэхгүй, заримынх нь ажлыг гацаах ч эрсдэлтэй байдаг. Тиймээс л жил бүр төсөв хэлэлцүүлэх явцдаа өргөн барьсан төсвөө эх хувилбараар нь батлуулах гэж сайд нар гишүүдэд найр тавьдаг уламжлал тогтоод удаж байна. Үүнийг нь УИХ-ын гишүүд мэддэг учраас ямар нэгэн байдлаар улстөржилт хийж, зарим нь кнопоо худалдах үзэгдэл гардаг. Монголчууд энэ мэт дээр, дооргүй эрх мэдлээ ашиглаж, олдсон боломжоос ямар нэгэн байдлаар өөрт ашигтай байдлыг бүрдүүлэх гэж хичээдэг, хогийн хандлагатай. Ийм хандлага шинээр бүрэлдсэн анхны 126 гишүүнтэй парламентад ч саяхан тод харагдлаа. Ердөө 50-хан сая төгрөг дээр л Монголын ард түмний төлөөлөл болж төрийн жолоог атгаж яваа төрийн түшээд “ноён нуруугаа хугалчихлаа”. Тодруулбал, өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд УИХ, Засгийн газрын гишүүд Тэрэлжийн таван одтой зочид буудалд цугларч, төсвийн хэлэлцүүлгийг хийсэн нь олон нийтийн шүүмжлэлийг хүлээж байна. Төсвөө хэлэлцэх нь зөв ч яагаад заавал Тэрэлжид гэж. Яагаад заавал үнэтэй, тансаг зочид буудалд гэж. Иргэд гайхаж байна. Тэр тусмаа хуралдсан зочид буудал, амралтын газар нь Ч.Номин сайдын хамаарал бүхий компанийнх болж таарч байдаг. Үүнээс илүү иргэдийн хамгийн их дургүй нь хүрч, шүүмжилж байгаа асуудал бол тус хурлын зардлыг улсын төсвөөс буюу татвар төлөгчдийн мөнгөөр хийсэнд байгаа юм. Тиймээс уг зардлыг хуралд оролцсон УИХ, Засгийн газрын гишүүд буцаан төлж, татвар төлөгчдийн үргүй зардлыг нөхөх ёстой гэсэн байр суурьтай иргэд олон байна. Тэрэлжид болох тус хэлэлцүүлгийн мэдээллийг Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газраас УИХ-ын гишүүдийн нэгдсэн вайбэр групп чатанд анх мэдээлж. Улмаар тус хуралд УИХ-ын нэр бүхий 70 орчим гишүүн, Засгийн газрын ихэнх гишүүд очиж оролцсон байна. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүдээс Н.Алтаншагай, О.Амгаланбаатар, О.Батнайрамдал, Э.Батшугар, Э.Болормаа, Ш.Бямбасүрэн, Ж.Ганбаатар, М.Ганхүлэг, Г.Дамдинням, Б.Жаргалан, М.Нарантуяа-Нара, С.Эрдэнэболд нар явж. Харин Засгийн газрын гишүүдээс Н.Учрал, С.Амарсайхан, Э.Одбаяр, Б.Тулга, Б.Батцэцэг, Б.Жавхлан, Ч.Номин, Л.Энх-Амгалан, Б.Дэлгэрсайхан нарын нэрс хэвлэлээр яригдаж байна. Тэгвэл очоогүй гишүүд, сайд нарын нэрсийг ил болгож, нийтэд зарлахыг ЗГХЭГ-аас шаардаж байна, ард түмэн. Энэ парламентад жагсаалтаар орж ирсэн болон тойргоос сонгогдсон залуу гишүүдийн ихэнх нь очсон гэж байгаа. Эдгээр залуу гишүүдийн зарим нь уг хуралд яагаад очсон талаараа “Төрийн ажил явагдана гэж хэлсэн болохоор л очсон. Үнэхээр найр наадам болно гэж мэдээгүй. Цаашид иймэрхүү хэлэлцүүлэгт бид очихгүй” гэдэг тайлбарыг хэвлэлд өгч байна. Зарим нь хэлэлцүүлэг дуусгаад хот руу буцсан гэж байгаа бол зарим нь хэлэлцүүлэг өндөрлөсний дараа уг зочид буудалд тухлан саатсан байгаа юм. Зарим эх сурвалжуудын хэлж байгаагаар уг зочид буудалд УИХ, Засгийн газрын гишүүд манай танай нам гэлтгүй бүгд ууж, идэн шөнөжин найрласан аж. Ёстой аз жаргалтай, тав тухтай төсвийн хэлэлцүүлэг гэж энэ байх даа. Тэрэлжид байдаг тэрхүү таван одтой зочид буудалд энэ удаад л гишүүд очиж, нэг өдрийг хөгжилтэй өнгөрүүлсэн юм биш л дээ. Улстөрчид, томчууд тэнд байнга очиж эрх ашгаа нэгтгэдэг болоод удаж байгаа. Тэр дундаа МАН-ын том дарга нар уг газарт очиж улс төрийн нууц тохироо, хуралдаан, далд бодлогуудаа хэлэлцдэг жишээ олон. 2017 онд МАН-ын харьяалалтай УИХ, Засгийн газрын гишүүд Тэрэлжид очиж уулзалдаж байсан нь ил болж олны дургүйцлийг төрүүлж байсан. Яг одоогийнх шиг сонгуулийн дараахь УИХ, Засгийн газрын гишүүдийн уулзалт болж таарсан. Үүнийг тухайн үед УИХ-ын гишүүн байсан Д.Дамба-Очир тайлбарлан ярихдаа “…Өнгөрөгч баасан гаригийн орой Засгийн газрын гишүүд Их хурлын гишүүдээ хүлээж авсан нь үнэн. Гэхдээ оройн зоогийн ширээний ард суучихаад Таван толгой, Эрдэнэт ярина гэж байхгүй. Тийм ч зүйл болоогүй. Баасан гаригт Тэрэлжийн замд байдаг тэр газар амарцгаагаад ирсэн. Тэнд ямар нэг асуудал шийдээгүй. Зохион байгуулалттай хийсэн зүйл байхгүй ээ” гэж өөрсдийгөө өмөөрч байлаа.

Тэгэхээр иймэрхүү уулзалт, хэлэлцүүлэг, хурал МАН-ын уламжлалт арга хэмжээ гэж хэлж болохоор. Гол асуудал нь уг уулзалтынхаа зардлыг улсын төсвөөс гаргасанд л байгаа юм. Ард түмэн өнөөдрийнхөө идэх бүтэн талхнаас талыг аван байж улсдаа татвар төлдөг. Харин тэрхүү төлөгдсөн татвараар нь эрх баригчид найрлаж, тансаг зочид буудалд төрийн ажлыг явуулж байгаад ард түмэн үнэндээ зэвүүцэн, дургүйцэж байна. Угтаа УИХ, Засгийн газрын үйл ажиллагааг явуулах тусгай байр, ордонтой. Тэнд төрийн ажлыг явуулах хууль, журамтай. Явуулж байгаа үйл ажиллагаагаа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ард түмэндээ ил тод, нээлттэй мэдээлэх үүрэгтэй.

Энэ утгаараа Тэрэлжид очсон УИХ, Засгийн газрын гишүүд хууль зөрчихөөс гадна, иргэдээ басан доромжилж байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Энэ үйлдэлдээ хууль тогтоогчид иргэдээсээ уучлалт гуйж, зарцуулсан төсвийн мөнгийг нөхөн төлөхийг олон нийт шаардаж байна. Шаардах нь ч зөв. Нөгөөтэйгүүр төсөв батлах нь УИХ-ын гишүүний үүрэгт ажил. Төсөвт алдаа байвал засч залруулах эрх нь УИХ-ын гишүүнд бий. Энэ ажлаа хийхдээ заавал Засгийн газар, сайд нарын лоббинд орж, өгсөн хоолыг нь “гудрах” ямар шаардлага байна. УИХ бол бага ард түмэн. Ард түмэн өлсгөлөн байж болно. Та нар ядаж өлөн баймааргүй байна, гишүүд ээ. Хийх ёстой ажлаа хуулийн дагуу хийгээд л явцгаа л даа. Төсвөө нийтийн эрх ашигт нийцүүлж, нөгөө бүсчилсэн хөгжлийнхөө үзэл баримтлалд тулгуурлан батал гэж та нарыг ард түмэн сонгоцгоогоо биз дээ. Гэтэл төсөв батлах эрх мэдлээ таваг хоол, тал шил архинаас худалддаг УИХ-ын гишүүн гэж байдаг аа. Ингэснээрээ та нар ард түмний саналыг худалдаж байна гэсэн үг. Ийм өчүүхэн бодолтой, өлөн гишүүд жар далаараа энэ парламентад байна гэхээр Монгол Улсын хөгжил, ирээдүй гэрэлтэй харагдах нь эргэлзээтэй юм аа. Юутай ч татвар төлөгчдийн хөрөнгөөс гоожуулсан 50 сая төгрөгөө дээрх нэр бүхий гишүүд буцаагаад төлчих.

Э.МӨНХТҮВШИН

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Улс оронд дээд эрэмбэ, доод эрэмбийн юм гэж байх ёстой” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн, Инноваци, цахим бодлогын байнгын хорооны дарга Ж.Золжаргалтай ярилцлаа. Тэрбээр “Өнөөдрийн эдийн засгийн буруу бүтцээр цаашаа явах боломжгүй учраас өөрчлөх л хэрэгтэй” гэснийг “Улс төр” нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Б.Эрдэнэ-Очир: Бидний зүтгэлийн үр шимээр нутаг оронд минь хөгжил дэвшил нэгэнт ирснийг харах таатай байна

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Улс оронд дээд эрэмбэ, доод эрэмбийн юм гэж байх ёстой” хэмээн өгүүллээ

“AsiaNOW” дэлхийн наадамд Б.Баатарзоригийн уран бүтээлүүд гайхшруулав

Бүсүүдийн хөгжлийн тулгамдсан гол асуудал нь дэд бүтэц, эрчим хүч гэдгийг чуулганд оролцогчид онцоллоо

Сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг хорих ангиас захидал илгээжээ

ШУА-ийн ерөнхийлөгч С.Дэмбэрэл: “Бүсчилсэн  хөгжлийн реформыг амжилттай хэрэгжүүлэхийн төлөө Монголын эрдэмтэд манлайлан ажиллана”гэлээ.

АРЫН НҮҮР: Томуугийн вакцин хийлгэснээр нэг жил
ханиаднаас хамгаалах боломжтой


Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы  баасан гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://tsahim.dnn.mn/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Цасан бөмбөгийн онол” DNN.mn

Залуу байхдаа гадаад хэл сурах нь илүү үр дүнтэй, нас ахихын хэрээр ой тогтоолт муудаж, хэр барагтаа хэл сурахгүй гэдэг нийтлэг төөрөгдөл анзаарагддаг.

Саяхан 70 гарч яваа авга ахындаа очлоо. Америкт амьдардаг хүүгийндээ очих гээд хөгшинтэйгөө англи хэл сураад эхэлчихэж. Хятад судлаач, орчуулагч, багш Д.Болбаатарын “Цасан бөмбөгийн онол”-оор сурч байгаагаа сонирхуулав. Ах маань “Болдбаатар чинь их сүрхий онол гаргаж. Гадаад хэл сурах гэж байгаа бол Ганданд ном хурж байгаа лам нар шиг чанга дуугаар өдөр болгон гадаад хэлний бичвэрийг тууштай уншаад байдаг болчихвол 3-5 сарын хугацаанд сонирхсон гадаад хэлийг маш өндөр түвшинд эзэмшээд тавьсан асуулт болгоны учгийг төвөггүй ойлгодог болно гэж зөвлөсөн байна. Чанга дуугаар унших амаргүй л юм. Гэхдээ тууштайгаар өдөр болгон уншаад байхаар уншмаар санагддаг болчих нь гайхмаар юм. Нүд, чих ч онгойгоод ирж байна” хэмээн толгой сэгсэрч байна.

Ахаасаа сонссон сониноо бататгах санаатай интернэт ухтал Д.Болдбаатар багш цасан бөмбөгийн онолоо “Уулын орой дээрээс бөөрөнхийлж байгаад уруу өнхрүүлсэн цас бэл рүү очихын үед хэд хөлбөрөн эргэлдээд гэрийн чинээ томордгийг хөдөөний хүүхдүүд мэдэх буй за. Түүнтэй төсөөтэй үйл явц болдог гэсэн үг. Үр дүнд ойртох тусам сайжирч байгаа хурд нь геометр прогрессоор дээшилдэг хэмээн хэлж ч болох юм” гэж тайлбарласан байх юм.

Ингээд бодохоор аргаа л зөв олчихвол хэл сурахад нас асуудал биш л болж таараад байна.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Энхмаа: “Онцгой байдлын байгууллагаас анхааруулж байна, зөвлөж байна” гэдэг үгийг хүмүүс тоохоо байчихсан. Гэвч тэр хүмүүс л гал алдчихсан байдаг DNN.mn

ОБЕГ-ын Урьдчилан сэргийлэх газрын ахлах мэргэжилтэн, ахмад Б.Энхмаатай гал түймрийн нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.


-Өнгөрсөн долоо хоногийн пүрэв гаригийн орой Нарны хороололд гарсан галын шалтгаан юу байсан бэ?

-2024 оны аравдугаар сарын 17-нд Баянгол дүүргийн 26 дугаар хороо Нарны хороололд гал түймэр гарсан гэсэн дуудлага 22:22 цагт Онцгой байдлын байгууллагад ирсэн. Дуудлага мэдээллийн дагуу Хан-Уул дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 14 дүгээр анги, Чингэлтэй дүүргийн аравдугаар ангийн алба хаагчид нэг цаг арван минут ажиллаж галын тархалтыг зогсоосон. Гал гарсан газарт очиход долоо, найм, есдүгээр давхрын айлуудын тагтан дээр гал гарч байсан. Галын улмаас хүн бэртэж гэмтээгүй. Гал гарсан шалтгаан галын дүгнэлтээр эцэслэн тогтоогдоно. Галын дүгнэлтийг Цагдаагийн байгууллага гаргадаг.

-Он гарснаас хойш гал түймрийн хэдэн тохиолдол бүртгэгдсэн бэ?

-Өнөөдрийн байдлаар ахуйн гал түймрийн 2829 тохиолдол улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн. Эдгээр тохиолдлын шалтгаан нөхцөлийн 90 гаруй хувь нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой. Өөрөөр хэлбэл, цахилгааны аюулгүй байдлыг хангаагүйгээс, мөн иргэдийн санамсар болгоомжгүй үйлдлээс үүдэлтэй. Сүүлийн үед шар өвс, хогийн цэг, автомашин, гэр, байшин шатсан гэсэн дуудлага мэдээлэл зонхилон бүртгэгдсэн. 2829 тохиолдол гэдэг бол өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад өссөн үзүүлэлт юм.

-Гал түймрийн дуудлага мэдээлэл хаана хамгийн их бүртгэгддэг вэ. Нийслэлд үү, орон нутагт уу?

-Нийт гал түймрийн дийлэнх хувь нь Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрт гарсан. Хүйтэн сэрүүн болж, айлууд гэр, байшиндаа гал түлж эхэлсэнтэй холбоотойгоор ахуйн хүрээнд гал түймрийн тохиолдол нэмэгддэг.11 болон 12 дугаар сард ахуйн гал түймрийн дуудлага мэдээлэл эрс нэмэгддэг оргил үе нь.

-Ахуйн гал түймрийн гол шалтгаан юу байна вэ?

-Хүн бүр хариуцлагатай байвал гамшиг, осолд өртөхгүй, хохирохгүй байх боломжтой. Яагаад гэвэл үүний шалтгаан нь хүний буруутай үйлдэл. Гагцхүү урьдчилан сэргийлж чадах юм бол хүн гал алдахгүй байх, галаас үүдэлтэй эрүүл мэнд, эд хөрөнгөөрөө хохирол амсахгүй байх бүрэн боломжтой. Цахилгааны аюулгүй байдал алдагдах нь ахуйн гал түймэр гарах шалтгааны нэг юм. Нэг залгуур дунджаар 16 амперын ачаалал даах чадвартай байдаг. Гэтэл зарим иргэд гар утас, халуун тогоо, плетка, цахилгаан халаагуур, хөргөгч, хөлдөөгч, телевизор гээд бүх зүйлийг нэг залгуурт зэрэг залгаад уртасгагчийнхаа ачааллыг хэтрүүлчихдэг. Үүнээс болж тухайн айл эзэнтэй ч бай, эзэнгүй ч бай цахилгааны масс гарах, гал алдах эрсдэл үүсдэг. Жишээлбэл, тухайн уртасгагч, залгуур зургаан оролттой байна гэдэг нь зургаан цахилгаан хэрэгсэл зэрэг залгаж болно гэсэн үг биш. Гэхдээ зөвхөн залгуурын ачаалал ихэссэнээс үүсээд л гал гараад байгаа юм биш. Мэргэжлийн хүнээр биш өөрсдөө дур мэдэн цахилгааны холболтоо хийдэг хүн олширсон. Цаашид хохирол амсахгүйн тулд мэргэжлийн цахилгаанчнаар цахилгаан монтажаа хийлгэх хэрэгтэй. Эд хөрөнгөөрөө хохирсон иргэд “Өмнө нь зэрэг, зэрэг залгаж болоод л байсан юм. Энэ удаад гал гарна гэж бодсонгүй” гэж хэлдэг. Буруу дадал хэвшил нэг л өдөр амь насаа ч алдаж болох эрсдэлийг бий болгодог. Хоёрдугаарт, үнс нурмаа ил задгай асгаснаас болж гал

Тагтай саванд халуун үнс нурмаа хийж хэвших хэрэгтэй. Энэ нь энгийн боловч эрсдэлээс сэргийлэх том алхам юм.

-Орон сууцанд амьдардаг айлд гал түймэр гарлаа гэж бодъё. Гал сөнөөгчид ирэх хүртэл ямар арга хэмжээ авбал зүйтэй вэ?

-Гал түймэр гарсан үед нь сэргийлэх биш гал түймэр гаргахгүйн тулд урьдчилан сэргийлэх хэрэгтэй. Айл өрхүүд ядаж л нэг галын хортой байх хэрэгтэй. Мөн иргэд гал унтраах анхан шатны мэдлэгтэй байх хэрэгтэй. Гал гарсан үед хэрхэх талаар хүүхдүүддээ зааж зөвлөдөг байх ёстой. Орон сууцнууд аюулгүйн гарцаа хаачихдаг. Өөр хүмүүс битгий хэл өөрөө ч түлхүүрээ хаана байгааг мэдэхгүй мартчихсан байдаг. Гал гарч байгаа үед аваарын гарц онгорхой тохиолдолд оршин суугчид гадагшаа аюулгүй гарах боломжтой. Тийм ч учраас орон сууцны айл өрхүүд шаардлага тавьж аваарын гарцаа чөлөөлүүлэх хэрэгтэй.

-Онцгой байдлын алба хаагчид ажил үүргээ гүйцэтгэхэд нь саад болдог ямар зүйл байна вэ?

-Манай алба хаагчид 24 цаг бэлэн байдаг. Маш олон саад бэрхшээл тэдэнд тулгардаг. Жишээлбэл, нийслэлийн гэр хорооллын айл өрх, гудамжнуудын хаягжилт муу байдаг. Сандарсан, айж тэвдсэн хүмүүс гэрийн хаягаа буруу хэлэх тохиолдол зөндөө байдаг. Иргэдийн өгсөн хаягийн дагуу явлаа гэхэд орон сууцны хорооллуудад зам сийрэг биш, гэр хорооллуудад ямар нэгэн тэмдэг тэмдэглэгээгүй мухар гудамж маш их байдаг. Энэ бүхнээс үүдээд маш их хугацаа алддаг. Хэчнээн түгжрэлтэй байсан ч иргэд галын машин, эмнэлгийн машинуудад зам тавьж өгдөг. Жишээлбэл, Баянзүрх дүүргийн 43 дугаар хороог хараарай. Машин зам нь нэг урсгалтай, эргэж орох ямар ч нөхцөл боломж байхгүй. Иргэд “Энд гал гарчихсан байна, замаа чөлөөлөхгүй бол галын машин орох боломжгүй юм байна” гээд сайн дураараа гараад машинаа холдуулдаг ухамсартай, хариуцлагатай байх ёстой. “Манай байр шатаагүй, зэргэлдээх байр шатаж байна” гээд хараад сууж болохгүй. Та татсан тамхиныхаа ишийг л бүрэн унтраачих. Тагтан дээрээ тамхи татдаг бол битгий тат. Тамхи татаж байгаа хүнд бусад хүмүүс нь шаардлага тавьж суръя. Шаардлагыг нь биелүүлдэг байя. Ой хээр явахдаа ил задгай гал түлсэн бол бүрэн унтрааж байя. Тэгвэл та байгаль орчиндоо аюул учруулахгүй шүү дээ.

-Одоо цаг агаар хүйтэрч, иргэд гэр, байшиндаа гал түлээд эхэлчихсэн байгаа шүү дээ. Иргэдэд гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх зөвлөгөө, мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Иргэд эрхээ маш сайн мэддэг. Гэхдээ иргэний үүргээ ухамсарлах хэрэгтэй. Ой хээрийн түймэр гарахад түүнийг унтраалцах үүрэгтэй. Энэ газар нутаг дээр ганцхан та амьдардаггүй. Таны эргэн тойрны хэн нэгэнд аюул тулгарсан бол хэзээ нэг өдөр танд ч тулгарч болно. Оршин байгаа газраа аюулгүй байлгахын тулд хэлдэг, ярьдаг, шаарддаг, шаардлагыг хүлээж авдаг ухамсартай байгаасай гэж хүсдэг. Таны цахимаар үзэж хардаг, амьдралд чимх ч хэрэггүй зүйл амь насыг тань хамгаалж чадах уу. Үгүй бол ганц ч болов зөвлөмж зөвлөгөөг хараасай гэж боддог. Онцгой байдлын байгууллагаас анхааруулж байна, зөвлөж байна гэдэг үгийг хүмүүс анхаарахаа больчихсон. Гэтэл тэр мэдээллийг сонсохгүй өнгөрөөж байгаа хүн л гал алдчихсан байдаг. Хүн аливаа зүйлийг биеэрээ мэдэрсэн үедээ л ухаардаг. Саяхан болсон явдал ярья л даа. Нэг ах хоёр хүүхдээ сургуульд нь хүргэж өгчихөөд ажил дээрээ иртэл хажуу айлынх нь хүн “Танай гэр шатаж байна” гэж утсаар хэлсэн. Яараад гэртээ иртэл гэрийн буурийг нь тойроод хэдэн төмөр л үлдсэн байсан. Лизингээр авчихсан байсан хөргөгч, телевиз, тавилга нь бүгдээрээ юу ч үгүй шатсан. Тэр хүн өртэй үлдсэн, өмссөн хувцастайгаа хоцорсон. Аз болж хүүхдүүд нь сургууль дээрээ байсан. Хүмүүс гал гарах ямар ч үндэслэл байхгүй гэж ярьдаг. Хэзээ ч гал өөрөө асдаггүй. Зүгээр л өөрөөсөө шалтгаалах бүх зүйлийг хийчихсэн байх ёстой. Иргэн бүр хариуцлагатай, ухамсартай байж, урьдчилан сэргийлж чадвал гай, гамшгаас хохирол амсахгүй байх бүрэн боломжтой.

Ө.АНХЗАЯА

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Э.Нямаа: Халаасны хулгайн гэмт хэрэгт оногдуулах ялын бодлогыг чангатгах нийгмийн хэрэгцээ шаардлага үүссэн DNN.mn

Нийслэлийн цагдаагийн удирдах газрын Халаасны хулгайн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн хурандаа Э.Нямаатай гар утасны хулгайн талаар ярилцлаа.


-Халаасны хулгайн гэмт хэргийн хэдэн хувийг нь гар утасны хулгай эзэлдэг вэ?

-Халаасны хулгайн гэмт хэргийн 93 хувийг гар утасны хулгай, үлдэх хувийг хэтэвч, зөөврийн компьютер, гэрэл зургийн аппарат болон бусад эд зүйл эзэлдэг.

-Халаасны хулгай Монголд хэдий үеэс эхэлж дэлгэрсэн гэж үздэг юм бол. Тэр дундаа гар утасны хулгайн тухайд онцолбол?

-Хулгай хүний нийгмийн аль ч цаг үед байсан бөгөөд цаг үеийнхээ хөгжлийг дагаад төрөл, арга хэлбэр, халдлагын зүйл нь хувьсан өөрчлөгдөж байдаг. Хулгайн гэмт хэрэг манай улсад малын, тээврийн хэрэгслийн, орон байрны, халаасны гэсэн төрөл хэлбэртэй байна. Халаасны хулгай нь зах, худалдаа наймаа, зээлийн газрууд, хүн ихээр төвлөрсөн цэгүүдэд монгол дээлийн өврөөс хөөргийг нь, бүснээс нь хэт хутгыг нь, монгол гутлын түрийнээс нь гаансыг нь хулгайлах байдлаар үйлдэгдэж “Өвөр түрийний хулгай” гэдэг нэрээр 1920-иод оны үеэс анх бүртгэгдэж эхэлсэн юм билээ.

1950-1980-аад оны үеэс түрийвчний хулгай газар авсан. Тухайн үед бэлэн бус төлбөр, тооцооны хэрэгсэл байгаагүй. Хүмүүс бэлэн мөнгөө түрийвчиндээ л авч явна.

Түрийвчээ хувцасныхаа халаасанд л хийдэг, халаасны хулгайч нар түүнийг нь хулгайлдаг. Харин гар утсыг 1997 онд анхны үүрэн оператор Мобиком корпораци зах зээлд нэвтрүүлж худалдаанд гаргаж эхэлсэн. Энэ үеэс л халаасны хулгайн гэмт хэргийн гол объект буюу халдлагын зүйл нь гар утас руу шилжсэн байдаг. Гар утас зөвхөн харилцаа холбооны хэрэгсэл байхаа болиод нийгмийн харилцаанд оролцох гол төхөөрөмж, үнэт зүйл болсон. Утсан дээр хүний амьдралын сайн сайхан дурсамжууд, дуу дүрс бичлэг, гэрэл зураг, бусад олон төрлийн хувийн мэдээлэл хадгалагддаг. Хамгийн чухал нь банк санхүү, данстай холбоотой мэдээллүүд байдаг. Утсан дээрээ чухал программуудыг татаад түүгээрээ ажлаа амжуулдаг хүн утсаа алдчихвал өдөр хоногоор хохирол нь шууд бусаар тооцогдоод явна.

-Он гарснаас хойш гар утасны хулгайн хэдэн тохиолдол бүртгэгдсэн бэ?

-Энэ оны III улирлын байдлаар 3300 орчим халаасны хулгайн гомдол мэдээлэл цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдсэн. Үүнээс 934 гомдол дээр нь хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээж мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулж 180 орчим хэргийг илрүүлж, эзэн холбогдогчийг олж тогтоон, хохирлыг барагдуулах ажил хийгдэж байна.

-Гар утасны хулгайн хэдэн хувь нь Улаанбаатар хотод бүртгэгдэж байна вэ?

-Гар утасны хулгайн 93 хувь нь нийслэл хотод, 5-7 хувь нь орон нутагт үйлдэгддэг. Аймаг, сумдын ойн баяр наадмын арга хэмжээ тохиогоод газар газраас олон хүн цугладаг шүү дээ. Яг тэр үеэр хулгайч нарын бүлэг зохион байгуулалтад орж аймаг, сум орон нутаг дамжин энэ төрлийн гэмт хэргийг үйлдэж байна.

-Ямар үед хүмүүс гар утсаа хамгийн ихээр алддаг талаар судалгаа бий юу?

-Халаасны хулгай гэмт хэрэг идэвхждэг үе гэж бий. Судалгаанаас үзэхэд цагаан сар, улсын баяр наадам, хичээлийн шинэ жил эхлэх үеэр хулгайн гэмт хэргийн гаралт өсчихдөг. Ерөнхийдөө хүн олноор цугласан газар энэ төрлийн үйлдэгддэг гэсэн үг. Цагдаагийн байгууллагаас гаралтыг бууруулах, илрүүлэлтийг нэмэгдүүлэх, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр олон талт ажил, арга хэмжээг үе шаттайгаар зохион байгуулж байна. Үүний нэг жишээ нь нийслэлийн төвийн 103 автобусны буудлыг камержуулах ажлыг өнгөрсөн жил “Бодь электроникс” ХХК-тай хамтран хийж гүйцэтгэсэн. Энэ ажил нэлээдгүй үр дүнгээ өгч байгаа. Мөн гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажилд хүний оролцоог багасгах, мэдээллийн технологийн дэвшлийг ашиглах хүрээнд Нийслэл хотыг камержуулж “Ногоон бүс” болгох ажлыг хоёр үе шаттайгаар улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар Нийслэлийн засаг захиргааны дэмжлэгтэйгээр хийж гүйцэтгэж байна. Энэхүү ажил 70 орчим хувийн гүйцэтгэлтэй байна. Халаасны хулгайн гэмт хэрэг камерын бичлэгээр илэрдэг, нотлогддог, шүүхээр тухайн этгээдийн гэм буруу нь тогтоогддог онцлогтой. Тэгэхээр камержуулалт асар их ач холбогдолтой.

-Халаасны хулгайчид ямар арга хэлбэрээр хэргээ үйлддэг вэ, ихэвчлэн бүлэг зохион байгуулалтад орсон байдаг гэж сонссон?

-Энэ оны 10 дугаар сарын байдлаар 58 этгээдэд холбогдох 159 хэргийг илрүүлж мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байна. Энэ 58 хүн дотор анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн ганц ч хүн байхгүй, бүгд өмнө нь халаасны хулгайн гэмт хэрэг үйлдээд, ял шийтгэгдэж байсан этгээдүүд байна. Эдгээр хүмүүс дотор бүлэг зохион байгуулалтад ороод хулгай хийдэг хэлбэр ч бий, дангаараа хулгай хийдэг хэлбэр ч бий. Манай улсын Эрүүгийн хуульд бүлэг зохион байгуулалттай гэдгийг товчхондоо гурав ба түүнээс дээш этгээдийн зохион байгуулалттай үйлдлийг ойлгодог. Өөрөөр хэлбэл, нэг нь анхаарлыг нь сарниулж шахаж, түлхэж, ёворч саад үүсгэнэ, хоёр дахь нь хулгайлан авч гурав дахь этгээддээ дамжуулж өөрөөсөө холдуулах байдлаар бүлэг зохион байгуулалттай үйлдэгддэг. Хохирогч ямар нэг байдлаар мэдмэгцээ хулгайлсан этгээдийг барьж аваад нэгжихээр биед нь утас байдаггүй болохоор явуулчихдаг. Гэтэл яг үнэндээ хулгайлаад дамжуулчихдаг.

-Гэмт этгээдүүд хулгайлсан гар утсаа хэрхэн зарж борлуулж, ашигладаг вэ?

-Гэмт хэргийн замаар алдагдсан гар утаснууд ченжүүдээр дамжин сэлбэг засварт ашиглагдах, эсвэл улсын хилээр гадагш гаргах, эсвэл мэдээллийг устгаж дахин зах зээлд худалдан борлуулж эдийн засгийн эргэлтэд оруулж байна. Өнгөрсөн сард Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулагийн боомтоор ОХУ руу дөрвөн удаагийн үйлдлээр хил гаргахыг завдсан айфон, самсунг загварын 42 гар утсыг хураан авч хохирогчдыг тогтооход Плэй тайм хөгжмийн наадам, Сүхбаатарын талбайд зохион байгуулагдсан Номын баяр, бусад үзэсгэлэн худалдааны үеэр иргэдийн хулгайд алдагдсан гар утаснууд болох нь тогтоогдсон юм. Тэдний дунд утсаа алдаад цагдаагийн байгууллагад бүртгүүлээгүй хүмүүс ч байсан. Улсын хилээр гаргадаг шалтгаан нь ОХУын тодорхой иргэдээс жишээ нь хар өнгөтэй Iphone 14 pro max загвараас таван ширхэг гэх мэтээр захиалга өгдөг юм байна, түүнийг тус улсын буриад иргэд Монголд орж ирээд Теди, Монтел төвийн гадна “утас авна, зарна” гээд байж байдаг ченжүүдээс цуглуулж худалдан авч хил гаргадаг нөхцөл байдлыг өнгөрсөн сард хийсэн шалгалтын үр дүнд тогтоосон. Цуглуулсан утсаа хил гаргахдаа Улаанбаатар Улаан-Үд хотын хооронд зорчигч тээврийн үйлчилгээ эрхэлдэг “Alphard” маркийн машины жолооч нарт хөлсийг нь төлж хил гаргуулдаг байна. Ийм байдлаар гэмт хэргийн замаар алдагдсан нэлээдгүй тооны гар утас улсын хилээр гарчээ гэж дүгнэж байна. Нөгөө хэсэг нь сэлбэг засварт ордог. “Iphone” брэндийн сүүлийн үеийн гар утасны эх хавтан /mother board/-аас бусдыг нь бүгдийг нь ашигладаг. Эх хавтан нь тухай утасны уураг тархи, үйлдвэрлэгчээс суурилуулж өгсөн давтагдашгүй дугаар бүхий IMEIкодын мэдээллүүдийг агуулдаг. Өөрөөр хэлбэл, гар утасны ой санамж уураг тархи гэсэн үг. Хулгайн гар утаснуудын зарим хэсгийнх нь доторх мэдээллүүдийг устгах буюу хар ярианы хэллэгээр “базаж” дахин зарж борлуулдаг. Энэ мэтээр халаасны хулгайд алдагдсан гар утаснууд эдийн засгийн эргэлтэд орж байна.

-ОХУ-аас өөр ямар улс руу хулгайлагдсан утас ихэвчлэн гардаг талаар мэдээлэл байгаа юу?

-Бид ОХУ руу гардаг гэдгийг тогтоосон. Урд хөрш БНХАУ руу бас гаргадаг мэдээлэл бий, энэ талаар судалгааны ажил хийгдэж байгаа. Мөн Турк рүү гардаг гэсэн мэдээлэл байдаг. Ийм тохиолдлыг бид одоогоор тогтоогоогүй байна. Зарим иргэд “Find my phone”, location апп-ээ идэвхжүүлсэн үедээ алдсан тохиолдолд “утасны маань байршил заагч БНХАУ-ын Эрээн хот, Шилийн гол, Баяннуур аймагт заагаад байна. Энд шалгалтын ажиллагаа явуулж болохгүй юу” гэсэн хүсэлтүүд ирдэг. Тэгэхээр яах аргагүй ОХУ болон БНХАУ руу гардаг гэсэн үг.

-Гар утсаа алдсан зарим хүн Цагдаагийн байгууллагад мэдэгддэггүй юм байна лээ?

-Мэдэгдэхгүй байх тохиолдол их байна. Та утсаа алдсан л бол цагдаагийн байгууллагад бүртгүүлчих хэрэгтэй. Цагдаагийн байгууллагын зүгээс алдагдсан гар утсыг гэмт хэргийн мэдээллийн сандаа IMEI кодоор нь бүртгэдэг, уг мэдээллийг мөн “102 Police” аппликэйшн болон “E-Mon golia” системд байрлуулдаг. Тиймээс иргэд хуучин гар утас худалдах авах тохиолдолд гэмт хэргийн замаар алдагдсан болон гээгдүүлсэн гар утас эсэхийг дээрх системд нэвтрэн орж харах боломжтой.

-Утсаа алдсан чинь банкны данснаас мөнгийг нь гаргаад авсан байна, өмнөөс нь зээл авсан гэх мэт мэдээлэл олон нийтэд цацагддаг. Ямар аргаар иргэдийн хувийн мэдээлэлд нэвтэрч байна вэ?

-Иргэд маань утасны дэлгэцийн нэвтрэх кодыг санахад амархан гэдэг утгаар 0000, 1234, 1111, 2222, 3333, … гэх мэт цифрээр түгээмэл кодолдог. Гэтэл энэ тоонуудыг хулгайч хамгийн түрүүнд туршиж үздэг. Иймэрхүү код хийх нь “миний мэдээллийг ав” гэж зөвшөөрснөөс өөрцгүй. Мөн гар утсаа алдсан иргэдэд lost mode тохиргоонд бүртгэгдсэн утасны дугаар болон ашиглаж байсан эзэмшигчийн утасны дугаарт apple support-оос “Таны алдагдсан iphone 14 олдсон байна. Байршлыг харах:…” гээд линк явуулдаг. Тухайн хүн утасны байршлаа харна гэж ойлгоод уг линк рүү нэвтэрч APPLE ID нэвтрэх нэр, нууц үгээ оруулчихдаг, ингээд гэмт этгээдэд утас, и-мэйл, бусад мэдээлэлд нэвтрэх замыг нээж өгдөг. Үнэндээ энэ таны нэвтрэх нэр, нууц үгийг авах зорилготой хуурамч линк /фишинг/юм. Ийм арга замаар утсанд нэвтэрдэг, дараа банкны аппликэйшн рүү тань орно, нууц үгийг мэдэхгүй учраас “нууц үг сэргээх” цэсийг ашиглаж утсанд ирсэн нэг удаагийн кодоор нэвтэрч гүйлгээний нууц үгийг тань төвөггүйхэн өөрчилчихнө. Ингээд л эзнийх нь өмнөөс хувийн мэдээлэл болон дансыг ашиглах удирдаад явах боломж бүрдэж байгаа юм. Тиймээс дэлгэцийн нэвтрэх кодыг хялбар тоогоор кодлохгүй байх, apple support-оос “Таны алдагдсан iphone 14 олдсон байна. Байршлыг харах:…” гэсэн хуурамч линк рүү орохгүй байх хэрэгтэй.

-Гар утас хулгайлсан этгээдэд ямар ял шийтгэл оногдуулдаг вэ?

-Эрүүгийн хуулийн 17.1.1-д “Бусдын эд зүйлийг хүч хэрэглэхгүйгээр нууцаар хууль бусаар авсан бол нийтэд тустай ажил хийлгэх, зорчих эрхийг хязгаарлах, мөн хорих ял оногдуулах”-аар заасан. Гэхдээ халаасны хулгайн гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдэд ихэвчлэн зорчих эрх хязгаарлах, эсвэл нийтэд тустай ажил хийлгэх ялыг шүүхээс оногдуулж байна. Энэ төрлийн ял шийтгэл нь цээрлүүлэх үр нөлөө багатай байгаагийн гол үзүүлэлт бол ийм хэргийг үйлддэг этгээдүүд Цагдаагийн байгууллагад шалгагдаж байх хугацаандаа ч тэр, прокурор, шүүхийн шатанд шилжсэн үедээ ч тэр бусдын гар утсыг хулгайлсаар байдаг явдал юм. Тухайлбал, гэмт этгээдийн хэрэг нь шүүхээр шийдэгдэх гэж байтал дахиад бусдын гар утсыг хулгайлдаг. Энэ тохиолдолд хуульд зааснаар нэг этгээдэд холбогдох хэд хэдэн хэргийг нэгтгэн шалгаж, шүүхээр шийдвэрлэх шаардлага үүсдэг. Энэ нь шүүгдэгч, яллагдагчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахгүйн тулд хуульд тусгасан зохицуулалт юм. Мөн Улаанбаатар хотод төрж өссөн, нийслэл хотод хулгайн гэмт хэрэг үйлдэж амьдардаг этгээдийн үйлдсэн гэмт хэрэгт “Улаанбаатар хотоос гадагш гарахыг хориглох” зорчих эрх хязгаарлах ял оногдуулж байгаа нь тухайн этгээд цээрлүүлэх үр нөлөө үзүүлэх үү, ядаж тухай этгээдийн амьдардаг гудамж, хорооноос гадагш гарахыг хориглох ял оногдуулсан бол илүү үр нөлөөтэй байх ёстой. Үүнд хууль тогтоох байгууллага, прокурор, шүүх анхаарал хандуулах цаг болжээ.

-Энэ төрлийн гэмт хэргийн гаралтыг бууруулахын тулд ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй вэ?

-Нэн тэргүүнд хууль, эрх зүйн орчинд өөрчлөлт оруулах ёстой. Энэ төрлийн гэмт хэргийн гаралтыг бууруулах чиглэлээр олон талын судалгаа, шинжилгээ хийгдэж байна. Мал хулгайлах гэмт хэргийг Эрүүгийн хуулийн 17.12 дугаар зүйлд тусдаа зүйлчилж зохицуулан мал сүргийг гэмт халдлагаас хамгаалж байна, гэтэл жилд 4000- 5000 хүн өртөж хохирдог, хор хохирол ихтэй, нийгмийн харилцаанд ордог хамгийн чухал мэдээллүүдийг агуулсан харилцаа холбооны төхөөрөмж болсон гар утсыг хулгайлсан тохиолдолд оногдуулах хариуцлага хөнгөн, нарийвчилсан зүйл, зохицуулалт алга байна. Тиймээс Эрүүгийн хуульд “Бусдын хувцаснаас, цүнхээс, гар тээшнээс эд зүйл хулгайлсал бол…” ийм ял шийтгэнэ гэж халаасны хулгайн гэмт хэргийг тусад нь зүйлчилж, ялын бодлогыг нь эргэж харах нийгмийн хэрэгцээ шаардлага үүссэн байна. Мөн халаасны хулгайн үйлдэлд яг ямар үйлдлийг хамааруулан ойлгох талаар Улсын дээд шүүхийн тайлбар тогтоол гаргуулж энэ төрлийн гэмт үйлдлийг нэг мөр ойлгож мөрдөх шаардлага байна. Энэ талаар холбогдох эрх бүхий албан тушаалтнуудад саналаа тайлбарлаж, танилцуулаад ажиллаж байгаа.

Халаасны хулгайтай тэмцэх чиглэлээр хөрш орнуудын эрүүгийн хуулийг судлахад ОХУ-ын Эрүүгийн хуулийн 158-р зүйлийн 2 дахь хэсгийн /Г/, БНХАУын Эрүүгийн хуульд мөн халаасны хулгайн гэмт хэргийн зохицуулалтыг тусад нь хуульчилж ял шийтгэл оногдуулахаар зохицуулсан байна. Манай улсын Эрүүгийн хуульд нарийвчилсан зохицуулалт оруулж ялын бодлогыг чангатган хуульчилбал энэ төрлийн гэмт хэрэг багадаа 50 хувиар буурч жил бүр гар утсаа хулгайд алддаг олон мянган иргэний өмчлөх эрх Эрүүгийн хуулиар баталгаатай хангагдах нөхцөл бүрдэнэ гэж ойлгож байна.

Ө.Анхзаяа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

10 настай англи хэлний багш Д.Аргабилэг: Англи хэлийг сурчихвал бусад зүйлийг сурахад амархан болчихдог DNN.mn

Насандаа баймгүй ухаалаг, хэрсүү, сэргэлэн хүү Д.Аргабилэгтэй ярилцлаа. Тэрээр англи хэлнээс гадна орос, япон, хятад хэлийг бие даан судалж байгаагаа хэлсэн юм. Аав, ээж нь түүнийг төрөлхийн хичээнгүй, тэвчээртэй зантай учраас хийх дуртай зүйлийг нь дэмжиж, үеийнхээ хүүхдүүдэд сурсан мэдсэнээ зааж, мөн аппликэйшн хөгжүүлэлт хийж байгаагаа хуваалцсан юм. Ингээд түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.


-Хэдэн настайдаа хэл сурч эхэлсэн бэ. Шинэ хэл сурахын хамгийн гоё нь юу байдаг вэ?

-Англи хэлний үндсэн мэдлэгээ зургаан настайгаасаа сурч эхлээд найман настайгаасаа сайн шамдаж эхэлсэн. Хоёр жилийн өмнөөс орос, хятад хэлийг бие дааж судалж эхлээд энэ жилээс япон хэл сурч эхэлж байна. Манай хоёр ихэр дүү маань япон хэл сурч байгаа. Бараг надаас илүү япон хэлдээ сайн. Англи хэлийг сурчихвал бусад зүйлийг сурахад амархан болчихдог. Жишээ нь IT, анимейшн, өөр хэл сурахад хүртэл хэцүү биш байдаг. Тэр нь англи хэл сурахын хамгийн гоё нь гэж бодож байна.

-Хүүхдүүдэд англи хэл заах санааг анх хэн гаргасан бэ?

-Анх хүүхдүүдэд хичээл заах санааг аавтайгаа хамт гаргаж байсан. Долоон настай байхдаа зуны амралтаараа би ном орчуулаад тэндээсээ нэлээд үгнүүд сурсан.

Тэр үед аав маань надад номнууд уншуулж сургасан учраас англи хэл маань маш хурдан сайжирсан гэж бодож байна.

-Хамгийн анх ямар ном уншиж байсан бэ?

-Аав маань анх “Дүрсгүй хүүхдийн өдрийн тэмдэглэл” г ээд номыг уншихыг зөвлөсөн. Унших үед буруу дуудлага, ойлгохгүй байгаа үгнүүдийг аав маань шууд хэлээд засаад уншуулдаг байсан. Тэгээд нэг сарын дотор би 600 гаруй үг шинээр сурсан байсан. Тэрнээс хойш эргэн тойрныхоо хүмүүстэй өөртөө итгэлтэйгээр маш сайн ярьдаг болсон. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд би аудио хэлбэрээр мянга орчим англи ном сонссон. Би ихэвчлэн адал явдалтай ном унших дуртай.

-Онлайнаар хичээлээ заагаад хэр удаж байна вэ. Одоогоор хэдэн шавьтай болсон бэ?

-Онлайн ангиар 7-12 насны хүүхдүүдэд хичээл заагаад хоёр жил болж байна. Одоогоор 500 орчим хүүхдэд хичээл заасан байна. Цахимаар хичээл заахын давуу тал нь бүх хичээлээ нөхөж үзэх боломжтой байдаг. Гадаадаас маш олон хүүхдүүд сурдаг, мөн сүүлийн үед хөдөө орон нутгаас хүүхдүүд суралцаж байгаа. Англи хэлийг монголоор тайлбарладаг болохоор хүүхдүүдэд маш том давуу талыг бий болгодог.

-Онлайнаар хичээл заахаас гадна сонирхолтой аппликэйшн бүтээсэн гэж сонссон. Яагаад энэ бүтээл чинь хүүхдүүдэд хэрэгтэй гэж бодож байна?

-Хүүхдүүд шууд буюу энгийн арга барилаар сурахаар маш их уйддаг. Харин манай аппликэйшн бол тоглоомын аргаар шууд харьцаж болдог, дасгалуудтай, анимейшнтэй учраас хүүхдүүдэд сонирхолтой байх болно. Мөн хичээлүүд хийгээд байвал, бэлэг өгдөг. Дүрүүдтэй учраас уйдахгүйгээр сурах боломжтой гэсэн үг. Тэгээд ганцхан англи хэлээс гадна өөр найман цэстэй. Энэ дотроо тоо, монгол хэл, монгол бичиг, IT, түүх, шинжлэх ухаан, эрүүл амьдрал, дижитал урлаг гэсэн хэсгүүдтэй. Хүүхэд өөрийнхөө сонголтоор монгол, англи аль ч хэлбэрээр сонгоод үзэх боломжтой. Нэг төлбөрөөрөө гурван утсаар нэвтэрч болдог учраас дүү, ах, эгч нартайгаа хамт хичээлээ үзэх боломж үүсдэг. Төлбөрийн хувьд тийм ч их биш учраас хүүхдүүд маань бүртгүүлээд үзэх боломжтой. Аав ээжийн цэс гэж бас байгаа. Тэрнээс хүүхэд нь ямар хичээлийг хэдэн цаг хийж байгаа гэдгийг харж болдог, цагтай, хяналт тавьж болдог.

-Чиний хүсэл, мөрөөдөл, сонирхлыг дэмжиж байгаа аавдаа хандаж юу гэж хэлмээр байна. Чиний цаашдын зорилго юу вэ?

-Аавдаа намайг дэмжсэнд гялайлаа л гэж хэлье. Би ирээдүйд улам их эрдэм мэдлэг, ур чадвартай болж, эх орондоо хэрэгтэй хүн болоод улсаа хөгжүүлье гэж бодож байгаа.

Ингээд түүний аав А.Даваажаргалтай мөн цөөн хором ярилцсан юм.

-Хүүд тань насандаа баймгүй хэрсүү, тууштай, хариуцлагатай зан чанар анзаарагдлаа. Энэ бүхний суурь үндсийг юу гэж харж байна вэ?

-Орчин үед англи хэл маш чухал болж байна. Хүүдээ би юу гэж хэлдэг вэ гэхээр бидний сурах, сурахгүй гэсэн сонголт биш. Заавал сурах ёстой нэг зүйл нь англи хэл гээд би шууд хэлсэн. Дэлхий дээр хамгийн сайн сурах аргачлал нь ойлгосон юмаа хүнд заах байдаг. Тэр үндсэн дээр хүүгээ хөгжүүлэх үүднээс хоёулаа англи хэл зааж эхэлье гэсэн шийдвэр гаргасан. Би өөрөө Англид 10 жил амьдарсан. Тэгээд хүүдээ санал тавиад, эхлээд бид хоёр хамтдаа суугаад хичээлээ заадаг байсан. Нэг удаа “Аав нь үнэхээр ажилтай байна миний хүү өөрөө заачих” гэхэд хүү маань зөвшөөрөөд заасан. Хичээлээ дараа нь бичлэгээр харж болдог, тэгээд харсан чинь хүү маань ямар ч асуудалгүй зааж байсан. Тэрийг анзаараад түүнээс хойш өөрөө зааж эхэлсэн. Тэгэхээр хүү маань төрөлхийн хичээнгүй, гүргэр, шантардаггүй зан чанартай байгаа нь амжилтад хүргэж буй гол шалтгаан нь байх.

-Аппликэйшн бүтээх санааг анх яаж гаргасан бэ. Энэ үед та хоёрт шантрах үе байв уу?

-5-12 насны хүүхдүүд дунд англи хэлний мэдлэг байхгүй маш олон хүүхэд байгаа. Монголд нэг ангид 50-60 хүүхэд сурч байна. Энэ олон хүүхдэд нэг багш хүрч ажиллах ямар ч боломжгүй. Эдийн засаг, цаг хугацааны хувьд асуудал үүсдэг. Энэ болгоныг харж үзээд хүү бид хоёр хүүхдүүд гэрээсээ суралцах боломжтой гэдгийг харсан. Яавал хүүхдүүдэд хямд аргаар, өөрийнхөө бүх мэдлэгийг шингээсэн зүйлийг яаж хүргэх талаар бодоод энэ аппликэйшнийхээ санааг гаргасан. Монголд ямар аппликэйшн байна г ээд харсан чинь үг цээжлүүлдэг энгийн ганц хоёр л аппликэйшн байсан. Тэгээд яагаад анимейшнтэй, гоёмсог, хүүхдэд сонирхолтой байхуйц бүтээж болохгүй гэж бодоод энэ мэдлэгээ анимейшн болгож хувиргаад хүүхдүүдэд мэдлэг олгох боломж байна гэдгийг харсан. Бид контент, видио, студи, IT, Sound гэсэн таван том баг бүрдүүлээд эхэлсэн. Энэ үед санхүү, эдийн засгийн хувьд маш асуудал үүссэн ч бид хоёр энэ бүтээсэн зүйл маань хүүхдүүдийн ирээдүйд хэрэг болох учраас маш их зүйлийг тэвчиж, тэр чигээрээ зүтгэсэн. Алсдаа өгөөж нь нийт Монголын хүүхдүүдэд хүрэх учраас л тэр. Тэгээд хүүгээ оролдоод үз гээд хоолой, ихэнх зүйлийг нь уншуулаад эхэлсэн. Хүү маань хоёр, гурав уншилтын дараа мэргэжлийн болж хувираад аппликэйшнийхээ ихэнх хоолойг өөрөө уншсан.

-Энэ их хичээл зүтгэлийг нь хараад хүүдээ юу гэж хэлмээр байна?

-Хүү маань маш их хичээж байгаа. Насанд хүрсэн том баг ажиллаж байгаа юм шиг хичээж байгаа. Хичээл зүтгэл үргэлж хүнийг шагнадаг гэж аав нь хэлдэг. Хүүхэд хичээл зааж байгаа адилхан жишээ гэхээр Монголд бол байхгүй, дэлхийд цөөхөн байдаг. Д.Аргабилэгийн хамгийн том онцлог нь хүүхэд хүүхдэдээ заадаг гэдэг нь. Үеийнх нь хүүхдүүд найзаасаа маш их үлгэр дуурайл авч байгаа учраас дагаад сайжирдаг нь хамгийн бахархам зүйлсийнх нь нэг. Би өөрөө маш эх оронч хүн учраас хүүхдүүдээ эх орноо гэсэн сэтгэлтэй хүн болгож өсгөхийг зорьдог.

Г.Балгармаа

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Ц.Уртнасан: Төсвийн тогтвортой байдал, бодлогын нийцтэй байдлыг хангах бодлогоо Засгийн газар тууштай хэрэгжүүлэх ёстой DNN.mn

Ардчилсан намын дэд дарга Ц.Уртнасантай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.


-Орон нутгийн сонгууль явагдаад өндөрлөлөө. АН-ын хувьд энэхүү сонгуульд хэр амжилттай оролцсон гэж бодож байна вэ?

-Ардчилсан нам орон нутгийн сонгуульд амжилт олоогүй. Сонгуулийн дүнг ганц үгээр илэрхийлж болох ч олон хүчин зүйлээс шалтгаалж буйг хэлэх хэрэгтэй болов уу. Тухайлбал, сонгогчдын ирц хангалтгүй, сонгогчдын “хэн ч сонгогдсон ялгаагүй” гэсэн хандлага зонхилох болсон, сонгогчдын хүлээлтийг хангах нэр дэвшигчдийг дэвшүүлээгүй, сонголтод нөлөө үзүүлэх бэлэг сэлт, мөнгө зэрэг материалаг зүйлсийг тарааж, нөлөөлсөн гэх мэт олон шалтгаантай.

-Хамтарсан Засгийн газарт АН орсноороо сонгуулийн үр дүнд ямар байдлаар нөлөөлсөн бэ?

-Ардчилсан нам Засгийн газарт орж ажиллах шийдвэрийг Намын дүрмийн дагуу Намын төлөөллийн төв байгууллага болох ҮБХ-ны гишүүдийн олонхын саналаар шийдвэрлэсэн. Орон нутгийн сонгуулийн үр дүнд нөлөөлсөн хүчин зүйлсүүдийн нэг нь сөрөг хүчний байр суурийг орхигдуулсан явдал байж болох юм. Сонгогчдын зарим хэсэг нь олонход илүү хүчтэй хяналт тогтоох эрмэлзэлтэй байгааг үгүйсгэж болохгүй.

-Нийслэлд АН ялагдлаа, МАН үнэмлэхүй олонх болсон. Энэ утгаараа нийслэл болон бусад шат шатны намаа удирдаж сонгуульд оролцсон дарга, удирдлагуудтайгаа танай нам хариуцлага тооцох уу?

-Манай намын дүрэмд Нийслэл, аймаг, дүүргийн ИТХ-ын сонгуульд хамгийн олон суудал аваагүй тохиолдолд сонгуулийн санал хураалт явагдсан өдрөөс хойш 60 хоногийн дотор нийслэл, аймаг, дүүргийн Намын дарга, Намын дэд дарга нарт хариуцлага тооцож, итгэл үзүүлэх эсэх асуудлыг тухайн шатны Намын хорооны хуралдаанаар хэлэлцүүлэн шийдвэрлүүлэхээр заасан.

Харин Сумын ИТХ-ын сонгуульд хамгийн олон суудал аваагүй тохиолдолд Сумын Намын даргыг огцорсонд тооцох дүрмийн зохицуулалттай. Намын дүрмийн дагуу асуудлууд шийдэгдээд явна гэж ойлгож байна.

-Шат шатны сонгууль явагдаад дууслаа. Одоо улс орны хөгжил, эдийн засаг, нийгмийн асуудалдаа анхаарах цаг ирлээ. Юуны түрүүнд намрын чуулганаар ирэх оны төсвийг хэлэлцэн батлах ёстой. Таны хувьд шинэ парламент улсын төсөв батлахдаа юуг анхаарах шаардлагатай гэж бодож байна вэ?

-Энэ удаагийн парламент Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлт, УИХ-ын сонгуулийн шинэ хуулийн хүрээнд зохион байгуулагдсан. Мөн энэ онд УИХ-аас Монгол Улсын Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалыг баталж, бүс нутгийн эдийн засгийн интеграцид нэгдсэн, хүн амын нутагшилт, суурьшлын тогтвортой тогтолцоотой, өрсөлдөх чадвартай бүсийг харьцангуй тэнцвэртэйгээр хөгжүүлэх бодлого дэвшүүлсэн. Тиймээс 2025 оны Улсын төсвийг Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалд тусгагдсан нийгэм, эдийн засгийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байна. Тухайлбал, эрчим хүчний шинэ эх үүсвэрүүдийг бий болгох, нийслэл хотын замын түгжрэл, төвлөрлийг сааруулах, төв суурин газруудын агаарын бохирдлыг бууруулах, говийн болон усан хангамж дутагдалтай бүс нутгийн усан хангамжийг сайжруулах зэрэг асуудлуудад түлхүү анхаарах ёстой гэж үзэж байна.

-Эдийн засгийг тэлэх 14 мега төслийг Хамтарсан Засгийн газар УИХ-д өргөн барьж батлуулсан. Улс төрийн хувьд нэг цонхоор харж байгаа болохоор мега төслүүд хэрэгжих боломжтой гэж ойлгож байгаа. Таны хувьд эдгээр том төслүүдийн ач холбогдлыг хувьдаа ямар байдлаар дүгнэн харж байгаа вэ?

-Томоохон төслүүдийн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх эдийн засгийн өсөлтийг тэлэхэд ач холбогдолтой гэж Засгийн газар тайлбарлаж байгаа. Дурдаад байгаа 14 мега төслийг төсвөөс болон гадаадын зээл, тусламжаар санхүүжүүлэх нь төсвийн зарлагыг нэмэгдүүлэх эрсдэлтэй. Тэгэхээр төсвийн зарлага нэмэгдэж, төсөв тэлснээр хувийн хэвшлийн эдийн засаг дахь оролцоог нэмэгдүүлэх, хүн амын эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын үйлчилгээний зардлыг нэмэгдүүлэх боломжоо хадгалах асуудлаа тооцоолсон гэж ойлгож байна. Ямар ч хүндрэл, сорилттой байлаа гээд Улс орны өмнө тулгамдсан томоохон зорилтуудаа ойлголцоод хамтраад ажиллах гэсэн хандлага, эрмэлзэл нь чухал юм.

-Танай намын хувьд ч тэр, эрх баригч намын хувьд ч тэр саяны сонгуулиар аж ахуйн нэгж буюу хувийн хэвшлийг дэмжинэ, тэдэнд боломж, орон зайг нь олгоно гэж гарч ирсэн. Гэтэл аж ахуйн нэгжүүдэд энэ цаг үед тулгамдаж байгаа хамгийн том асуудал бол татварын асуудал байна. Тэр дундаа НДШ аж ахуйн нэгжүүдэд том дарамт болж байгаа талаар сүүлийн үед хүчтэй ярих боллоо. Таны хувьд өмнө НДЕГ-ын даргаар ажиллаж байсан хүн. НДШ-тэй холбоотой зохицуулалтыг төр ямар байдлаар хийх шаардлагатай юм бэ?

-Нийгмийн даатгалын шимтгэл (НДШ) бол татвар биш. НДШ-ийг хуримтлуулж, тухайн ажил хөдөлмөр эрхлэгчийн нийгмийн эрсдлийг хуваалцах санхүүгийн эх үүсвэрийг нөөцөлдөг. Энэ утгаараа Ажил олгогч, Ажилтан, Засгийн газрын оролцоотойгоор нийгмийн хамгааллын арга хэмжээний санхүүгийн нөөцийг НДШ хэлбэрээр цуглуулж, хуримтлуулж буй хэлбэр юм. Тиймээс НДШ нь татвараас эрс ялгаатай. Зөвхөн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээ дэлхийн улс орнуудад 13-37 хувь байхад манайд 17.0 хувь байгаа нь дундаж хэмжээ юм. Хэдийгээр НДШ төлөхөд төвөгтэй байгаа тухай 60 мянган ажил олгогчийн тодорхой хувь нь дурдаж байгаа ч Нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэрт авч буй 500 мянган иргэн, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авч буй 3 сая орчим иргэн, тэтгэмжийн үйлчилгээ авч буй 1 сая орчим иргэдэд үзүүлж буй нийгмийн хамгааллын үйлчилгээний санхүүжилтийг бүрдүүлж, эдгээр даатгуулагчид Нийгмийн даатгал (тэтгэвэр, тэтгэмж, эрүүл мэнд, ажилгүйдэл, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгал)-ын үйлчилгээ хэлбэрээр үр өгөөжийг нь хүртэж, тэдний нийгмийн эрсдлийг хуваалцаж байгаа юм. Цаашид Нийгмийн даатгалын тогтолцоогоо сайжруулах замаар иргэдийнхээ нийгмийн хамгааллын баталгааг хангах зорилтоо манай улс улам сайн хэрэгжүүлэх ёстой гэж би үздэг. Харин ажил олгогч, хувийн хэвшлийг дэмжих үйл ажиллагаа нь зах зээл дээр чөлөөт өрсөлдөөний орчин бүрдүүлэх, бизнесийн эрх зүйн орчныг сайжруулах, Бизнес дэх Төрийн оролцоог бууруулах, Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, санаачилгыг дэмжих, Татварын оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх зэрэг арга хэлбэрээр хэрэгжих ёстой.

-Монгол Улсын хувьд эдийн засгийн өсөлт харьцангуй өндөр байгааг хэн хүнгүй хэлдэг. Гэвч иргэдийнх нь амьдралд тэрхүү эдийн засгийн өсөлт бодитой харагдахгүй, наалдахгүй байна гэдэг шүүмжлэл их бий. Яаж эдийн засгийн өсөлтийг иргэдийнхээ амьдралд уялдуулах ёстой вэ?

-Эдийн засгийн өсөлт энэ онд 4.1 хувь орчим байна гэж таамаглаж байсан ч 5.5 хувьд хүрч, эдийн засгийн өсөлтийг үйлчилгээ, аж үйлдвэр, тэр дундаа уул уурхайн салбарын өсөлт дэмжих хандлагатай байна. Гэвч ядуурлын түвшин 27.1 хувь буюу 914.2 мянган хүн ядуурлын шугамаас доогуур хэрэглээтэй буюу ядууралд өртсөн байна. Энэ бүхнээс дүгнэж үзвэл, хэдийгээр эдийн засгийн тодорхой өсөлт буй боловч иргэдийн аж байдалд эерэг өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлж чадахгүй байна. Засгийн газрын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, нийгмийн хамгааллын бодлого байгаа онохгүй байна. Эдийн засгийн өсөлтийн үр дүнд бий болсон боломжийг иргэдийнхээ хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, хувийн хэвшлийг дэмжих талаарх Засгийн газрын бодлого зохицуулалт сул байгаад дүгнэлт хийж, өөрчлөлт хийх шаардлагатай байгаа юм.

-Нөгөөтэйгүүр эдийн засаг өсч байна, экспорт нэмэгдэж байна. Экспортод гаргаж байгаа бүтээгдэхүүний дэлхийн зах зээл дээрх үнэ ханш өндөр байна гэж байгаа. Энэ утгаараа угтаа ам.долларын ханш сулрах ёстой байтал эсрэгээрээ өдөр болгон нэмэгдэж байгаа нь ямар учиртай вэ. Ямар бодлого, ямар арга хэмжээ авч байж ам.долларын ханшийг буулгах вэ?

-Экспорт нэмэгдэж, гадаад худалдааны тэнцэл ашигтай үзүүлэлттэй байгаа ч валютаар төлөх өр төлбөр болон импортыг санхүүжүүлэх зэрэг шаардлагын улмаас валютын эрэлт буурахгүй байна. Валютын ханшийн өсөлт нь төгрөгөөр илэрхийлсэн бараа, үйлчилгээний үнээр дамжин иргэдийн амьжиргаанд сөргөөр нөлөөлж байна. Бүхэлдээ хэрэглээний зардал нэмэгдэх үндэс нь валютын ханшийн өсөлт юм. Бодитойгоор жижиг дунд үйлдвэр, үндэсний үйлдвэрлэл, импортыг орлох бараа, үйлчилгээг хөгжүүлж, дэмжих бодлогоо эрчимжүүлснээр төгрөгийн худалдан авах чадварыг нэмэгдүүлэх боломжтой юм. Ер нь цаашид төсвийн тогтвортой байдал, бодлогын нийцтэй байдлыг хангах бодлогоо Засгийн газар тууштай хэрэгжүүлэх ёстой.

Э