Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Оюунбилэг: Чингэлэг саатаад буй шалтгааныг мэдэхгүй ч асар их ашиг сонирхлын зөрчил явж буйг харж байна DNN.mn

Өнгөрсөн долоо хоногийн байдлаар Тяньжин боомт дээр 10400 чингэлэг хуримтлагдсаныг шийдвэрлэхээр Тяньжинаас Эрээн рүү аялах галт тэргийн тоог нэмэгдүүлэхийн тулд Гадаад хэргийн яам, Зам тээврийн яам, Боомтын сэргэлтийн үндэсний хороо хамтран ажлын хэсэг гарган ажиллаж байгаа аж. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сараас хойш Хятадын талд вагоныхоо тоог нэмэгдүүлж өгөөч гэсэн хүсэлт удаа дараа тавьсан ч тодорхой хариу өгөөгүй л байгаа юм. Үүнтэй холбогдуулан Экспорт олон улсын худалдааны төвийн гүйцэтгэх захирал Д.Оюунбилэгээс тодрууллаа.

-Экспорт олон улсын худалдааны төв ямар чиг үүрэгтэй ажилладаг вэ?

-Уул уурхайн бус салбарын нэмүү өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдэхүүний экспортыг дэмжиж ажилладаг. Гадаад худалдааг дэмжих үйл ажиллагаагаа 2015 оноос эхлэн явуулж эхэлсэн.

Бидний гол ажлууд гадаад худалдааны сувгуудыг тэлэх, гадаад зах зээлтэй холбох гүүр болох, экспо арга хэмжээг зохиох, аж үйлдвэрийн салбарын хүний нөөцийг сургах, чадавхжуулах юм.

Монголын хувьд хэт нэг урсгалаас хамаарсан импорт давамгайлсан, экспорт гэхээр ганц уул, уурхайн салбарын экспорт байдаг. Нийт экспортын 90 гаруй хувийг уул, уурхайн бүтээгдэхүүн эзэлдэг. Нэмүү өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдэхүүний экспорт долоо, наймхан хувь байна. Манай улсын гадаад худалдааны тэнцэл эерэг гэж байгаа боловч дийлэнх экспорт нь уул, уурхайн баялаг, хэрэглээний бүхий л зүйлсээ гаднаас оруулж хэрэглэдэг орон юм. Уул, уурхай давамгайлсан экспортын хэт зөрүүтэй байдлыг арилгах тал дээр бид түлхүү ажилладаг.

-Дэлхийн худалдааны байгууллагатай та бүхэн шууд харьцах боломжтой юу. тус байгууллагын гишүүн байхын давуу талыг тодруулбал?

-Бид Дэлхийн худалдааны байгууллагатай шууд харьцдаггүй. Монгол Улс Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн орон. Дэлхийн олон орнууд тус байгууллагын гишүүн болсноор худалдаан дээрээ тодорхой үүрэг, хариуцлага хүлээхээс гадна ашиг тусыг нь хүртэх ёстой байдаг. Манай аж ахуйн нэгж, бизнес эрхлэгчдийн хувьд тус байгууллагын гишүүн орны эдлэх ёстой олон боломжийг хүртэж чадахгүй байгаа юм. Гишүүн орныхоо хүрээнд Монгол Улс Гаалийн татвар дээр тарифын хөнгөлөлт үзүүлдэг зэргээр хүлээх ёстой үүрэг хариуцлагаа хүлээдэг гэж боддог. Энэ мэтчилэн хөнгөлөлт боломжуудыг экспорт дээр эдэлж чаддаг гэж хэлэхэд хэцүү.

Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн болсноор олон улсын худалдаанд оролцоход уг нь давуу эрхтэй байх юм. Мөн хил гааль, татвар зэрэг хамтын ажиллагааны хөнгөлөлтүүдийг ч эдэлнэ. Манайд өмнө нь тус байгууллагаас худалдааг хөнгөвчлөх төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлсэн. Түүнд нь аж ахуйн нэгжүүд хамрагдаж үр шимийг нь хүртэж байсан. Бид дэлхийн олон оронтой худалдааны таатай нөхцөлтэй. Европын орнуудад тарифын хөнгөлөлт буюу татваргүй нэвтрэх боломжтой.

-Манай орны зүгээс Дэлхийн худалдааны байгууллагад хандаж өөрс-дийн асуудлыг шийдүүлэх боломж хэр байдаг вэ?

-Тухайн гишүүн орны эрх ашиг зөрчигдөхөд тус худалдааны байгууллагад хандах эрх нээлттэй. Дэлхийн худалдааны төвтэй манай бодлого тодорхойлдог байгууллагын зүгээс гэрээ хэлэлцээр хийж болно. Социализмын үед хийгдсэн гэрээ хэлэлцээрээр яваад байгаа. Одооны зах зээлийн нийгэмд өөрчлөх цаг нь болсон. Илүү их хүртэж болох боломжуудыг хүртмээр санагддаг. Засаг төрөөс илүү тодорхой ажлуудыг хийх ёстой. Бидний зүгээс санал тавих эрх нь нээлттэй байдаг. Төрийн болон Засгийн газрын байгууллага, засаг захиргааны нэгжүүд, гадаад худалдааны байгууллагууд онцгой үүрэг гүйцэтгэх ёстой. Хуучин Гадаад харилцааны яаманд харьяалагдаж байсан бол одоо Эдийн засаг хөгжлийн яам, Худалдаа, хөгжлийн агентлаг зэрэг нь энэ тал руу илүү анхаарах ёстой.

-Тяньжин боомт дээр импортоор орж ирэх ёстой бараа бүтээгдэхүүнүүд гацсан байдалтай байна. Энэ тал дээр яах ёстой вэ?

-Энэ тал дээр Зам тээвэр, гадаад худалдааны яамны зүгээс яаралтай арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Асар их хүндрэл бэрхшээл, бараа бүтээгдэхүүний хомсдол үүсэх магадлал өндөр байна. Хятадын боомтоос Монгол руу хаяглагдаж байгаа чингэлгүүд ар араасаа овоорч, нааш нь гаргах гаргалт нь маш муу байгаад Засгийн газраас Хятадын талтай хэлэлцээр хийж, чингэлэг тээврийн урсгалаа нэмэгдүүлэх, юунаас болж саатаад байгаад анхаарал хандуулах нь зүй юм. Удаан хугацаанд шийдэл байхгүйгээс үйлдвэрлэгчдийн түүхий эдийн хомсдол бий болж байна. Эдийн засгийн хувьд ч асар хохиролтой. Нэг сар хүлээгдэж ирдэг байсан чингэлэг хоёр, гурван сараар хүлээгдэж ирж байгаа нь тухайн бараа бүтээгдэхүүний хугацаа хэтрэх, хадгалалтын горим зөрчигдөх, бидний эрүүл, аюулгүй хоол, хүнс хэрэглэх боломж алдагдахад хүрч байна. Бүхэл бүтэн нэг Улсын тээвэрлэлтийг гацаана гэдэг маш харамсалтай зүйл юм. Хамгийн их хохирох нь аж ахуйн нэгж, бизнес эрхлэгчид, ард иргэд төдийгүй Монголын эдийн засагт маш том хүндрэл учруулна. Энэ тал дээр Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн орныхоо давуу талыг ашиглах шаардлага бий. Далайд гарцгүй орнуудын эрх ашгийг хамгаалдаг нэгдэл гэж бий. Тэдэнд мөн хандах ёстой. Далайд гарцгүй орнуудын боомтын зөвлөл ч гэж манайд байгаа. Бусад орноос ирж буй импортын дийлэнх хувь нь Тяньжин боомтоор дамжиж байгаа энэ үед цаашид өөр ямар гарц сувгуудыг нээж болохыг судлах нь чухал байна.

Чингэлэг саатаад байгаа үндсэн шалтгааныг би сайн мэдэхгүй. Асар их ашиг сонирхол явж байна уу гэж харж байна. Нэг чингэлэг дээр 5001000 ам.доллар нэмж төлбөл түүнийг нь түрүүлж ачуулах тухай ярих болж. Энэ нь авлига ч юм шиг. Шууд цаанаас дарамтлах жишээтэй. Автомашинаар буюу өндөр үнэтэй чингэлгүүдийг ачих саналыг бий болгож байгаа нь аж ахуйн нэгжүүд бараа бүтээгдэхүүний үнэ ханшийг нэмэгдүүлэх, үйлдвэрлэгчид түүхий эд нь үнэтэй орж ирвэл мөн л үнээ нэмнэ. Үүний хохирлыг ард иргэд амсана.

 

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Таньдаг чөтгөрөө биш, таньдаггүй бурханаа сонгоорой доо, монголчууд минь DNN.mn

Ардчилсан тогтолцоонд шилжээд 34 жил боллоо. Энэ хугацаанд төрөө төвхнүүлэх найман удаагийн ээлжит сонгуулийг явууллаа. Одоо ес дэх удаагийн УИХ-ын сонгууль явагдах гэж байна. Сонгууль болгоноор л монголчуудын хэлдэг улиг болсон нэгэн хэлц үг бий. Таньдаггүй бурханаас таньдаг чөтгөр нь дээр ээ гэж. 30 гаруй жил ингэж яриад таньдаг чөтгөрөө сонгосоор өдийг хүрсэн. Анх ямар чөтгөр нь энэ үгийг бидний толгойд суулгачихсан юм бүү мэд.

Таньдаг ч бай, таньдаггүй ч бай чөтгөр бол чөтгөр гэдгийг нь ойлгохгүй 34 жил ярьж байгаа монголчууд бид өөрсдөө тэр чөтгөртөө бүрэн эзэмдүүлчихсэн мэт л өдий болтол сонгож ирлээ. Одоо тэгээд сайхан амьдарч байгаа нь хаана байна. Иргэн таны амьдрал өнгөрсөн 30 гаруй жилийн хугацаанд яаж өөдлөв, өөрчлөгдөв. Одоо байгаа амьдралаа нэг харцгаа л даа. Ер нь чөтгөр сонгодог ард түмэн монголчуудаас өөр байдаг ч юм уу даа, энэ дэлхий дээр. Биднээс бусад нь таньдаг, таньдаггүй нь хамаагүй ямартаа ч бурханыг л сонгодог байх. Тийм болохоор л хүн нь баян, нийгэм нь бухимдалгүй, улсынх нь эдийн засаг, ашиг орлого секунд, минутаар хэмжигдэн өсдөг бололтой. Харин манай улсад ганцхан төрлийн экспорт зогсоход л эдийн засаг нь агшаад хатчихдаг. Нэмээд урд хөрш нь хилээ хаачихаар Монгол Улсын эдийн засаг яаж сөнөж байгааг ковид бидэнд тодорхой харуулсан. Монголын хөгжил яагаад ийм сул байна вэ. Гуч гаруй жил нөгөө л таньдаг чөтгөрүүдээ сонгоод байгаа болохоор л тэр шүү дээ.

Эх орноо хөгжүүлэхгүй байх, эдийн засгаа өсгөхгүй байх ажлыг л монголчуудын сонгосон таньдаг чөтгөрүүд өнгөрсөн 30 гаруй жил хөлсөө цувтал хийж ирлээ. Ингэж хөлсөө урсгасныхаа шанд тэд улсын төсвөөс хэдэн тэрбум, хэдэн их наядаар нь идэж, ард түмний боломжийг хулгайлж өдийг хүрсэн. Таньдаг чөтгөрүүдийн хулгайг та бүхэнд дахин нэг сануулах уу. Хэдэн зуун сая төгрөгийн ЖДҮ-ийн хулгай явагдсан. Хэдэн тэрбум төгрөгийн Хөгжлийн банкны хулгай хийгдсэн. Хэдэн их наяд төгрөгийн нүүрсний хулгай ил болсон. Үүнээс нэг зүйлийг харахад бидний сонгосон чөтгөрүүд үнэхээр адтай юм аа, золигнууд чинь. Хулгай хийх болгондоо үнийн дүнгээ огцом нэмэгдүүлж чадсан байгаа биз.

Таньдаг гээд сонгоцгоосон чөтгөрүүд чинь өнгөрсөн найман жилд ганц ч станц барьсангүй. Харин эсрэгээрээ чөтгөрүүдэд хулгайчаараа дуудуулдаг Голомтын Д.Баясгалан л Бөөрөлжүүтэд цахилгаан станц барьсан сурагтай байна. Өөр улсын хэмжээнд чөтгөрүүдийн хийсэн бодитой ажлууд юу байгаа юм бэ. Хүний амьдралын нэгэн үеийг дуустал ярьж байгаа Эгийн гол, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц одоо ч баригдаагүй байна. Угаасаа ч бурхдын хийдэг ажлыг чөтгөрүүд яаж ч хийх билээ дээ. Чөтгөр чөтгөрийнхөө ажлыг л хийнэ гэдгийг бид хэзээ ухаарах вэ. Тэдний хийх дуртай хамгийн сайхан ажил нь хүний эрх, эрх чөлөөг боох, хувийн өмчид халдах, хувийн хэвшил, үндэсний үйлдвэрлэлээ сөнөөх, бусдын боломжийг хулгайлах, оршин байгаа орондоо дарангуйлал тогтоох. Үүнийг л нөгөө таньдаг чөтгөрүүд маань хийх дуртай. Хийх дуртай ажлыг нь цаашид хийлгээд л байх уу, хэдүүлээ. Нэг өдөр биднийгээ өрөвдөөд, улс орноо ямар болгосноо хараад таньдаг чөтгөрүүд маань нирваан дүрийг олчихдоггүй л юм бол Монголын хөгжил дараагийн гучин жилд ч өнөөдрийнхөөс доошилно уу гэхээс дээрдэхгүй.

Нэг ч баялаг бүтээгээгүй, бүтээх ч үгүй улстөрчид буюу нөгөө чөтгөрүүд ЖДҮ-ээс хэдэн зуун сая төгрөгийн зээл авчихаад сайндаа албан тушаалаа өгсөн болоод хариуцлагаас мултарчихдаг. Харин ЖДҮ-ээс нь жинхэнэ утгаараа, дүрэм, хуулийн хүрээнд зээл аваад Монгол Улсын хөгжилд бодитой нэмэр болж яваа үйлдвэрлэгчид, баялаг бүтээгчдээ барьж хорьдог, ял өгдөг ажлыг бидний сонгосон таньдаг чөөгийнүүд чадамгай сайн хийж ирлээ. Бидний амьдрах, хөгжих боломжийг өнгөрсөн 30 гаруй жил сөнөөчихөөд байхад л таньдаг чөтгөрөө сонгоно оо гээд гүйж яваа юм биш биз дээ, монголчууд минь. Монголчууд тооны бэлгэдэлтэй ард түмэн гэлцдэг.

Энэ удаагийн сонгууль ес дэх нь. Есөн хөлт цагаан тугаараа төрийн сүр хүч, тусгаар тогтнол, эв нэгдлээ бэлгэдэн дээдэлдэг. Есөн өрлөг, есөн эрдэнэ, есөн зүйл, есөн гайхамшиг, есөн ес, есөн заан, бөхийн есөн даваа, есөн түрлэг, есөн хүсэл, есөн үе гээд тоолоод барагдахгүй. Үнэхээр бэлгэдэлтэй ард түмэн юм бол энэ ес дэх удаагийн төрөө төвхнүүлэх сонгуулиараа чөтгөр биш, бурхан сонгооч. Таньдаг чөтгөр нь дээр гэдэг хойноос орж ирсэн хогийн пропогандаагаас салаач. Бурхан байна уу, чөтгөр байна уу гэхээс илүү таньдаг таньдаггүй нь тийм чухал гэж үү.

Таньдаг, таньдаггүй нь хамаагүй бурхан бол бурхан л байж таарна. Бурхан буруу юм хийнэ гэж лав л байхгүй. Гуч гаруй жил үргэлжилж байгаа чөтгөрийн тойрог, торноосоо бид үзэл бодлоо салгаж авмаар байна. Хандлагаа өөрчилмөөр байна. Өөрчлөлтийг өрөөлөөс биш, өөрсдөөсөө эхэлмээр байна. Чөтгөр сонгодоггүй болсон цагт л Монгол Улсын хөгжил сая гараанаасаа жинхэнэ утгаараа тийрэлтэт хөдөлгүүртэй онгоц шиг л сүнгэнэнэ шүү.

Э.МӨНХТҮВШИН

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Ард түмнийг сонгуультай байлгахгүйн төлөө бүх хууль гарч байна” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы 2024-06-17-ний даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.

“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт “Хөгжмийн зохиолч Д.Баттөмөр “Г.Түмэндэмбэрэл гуай “Туулынурсгал шөнөдөө сайхан”-ыг дуулчихаад “Үг ая нь дуулахад их эвтэйхэн байдаг шүү” гэж билээ” Энэ тухай VII нүүрээс үргэлжлүүлэн ушнаарай.

Өнгөрсөн долоо хоногийн байдлаар Тяньжин боомт дээр 10400 чингэлэг хуримтлагдсаныг шийдвэрлэхээр Тяньжинаас Эрээн рүү аялах галт  тэргийн тоог нэмэгдүүлэхийн тулд Гадаад хэргийн яам, Зам тээврийн яам, Боомтын сэргэлтийн үндэсний хороо хамтран ажлын хэсэг гарган ажиллаж байгаа аж. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сараас хойш Хятадын талд вагоныхоо тоог нэмэгдүүлж өгөөч гэсэн хүсэлт удаа дараа тавьсан ч тодорхой хариу өгөөгүй л байгаа юм. Үүнтэй холбогдуулан Экспорт олон улсын худалдааны төвийн гүйцэтгэх захирал Д.Оюунбилэгээс тодрууллаа.

Нам, эвслийн мөрийн хөтөлбөрөөс онцлох заалтууд юу байна вэ?

АН-ын Хууль, зүйн асуудал хариуцсан Нарийн бичгийн дарга О.Баасанхүү “МАН-ын ухуулагч байсан нь лавлагаагаар тогтоогдсон” гэлээ.

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Ард түмнийг сонгуультай байлгахгүйн төлөө бүх хууль гарч байна” хэмээн өгүүллээ.

Сумын шууданч С.Түмэнжаргал “Өмч хувьчлалын дараа сэхээтнүүд сонинтойгоо мал дээр гарч байлаа” хэмээн ярилаа.

АРЫН НҮҮР: Жолооч нар их хотын соёлд суралцмаар байна

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ц.Уянга: Иргэд үл хөдлөх хөрөнгөө зах зээлийн ханшийн дагуу бодитоор үнэлэх шаардлагатай DNN.mn

Иргэд Үл хөдлөх хөрөнгөө Улсын бүртгэлд өндөр үнэтэй үнэлэн бүртгүүлэх нь зүйтэй гэсэн ойлголттой байгаа нь Эд хөрөнгийн Улсын бүртгэлийн тухай хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлттэй зөрчилдөж буй юм. Эд, хөрөнгийн Улсын бүртгэлийн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн талаар Сүхбаатар дүүргийн Улсын бүртгэлийн хэлтсийн Хуулийн этгээд, эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн тасгийн дарга, Улсын ахлах бүртгэгч Ц.Уянгаас тодрууллаа.

-Эд хөрөнгийн Улсын бүртгэлийн тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт хэзээнээс хэрэгжиж эхэлсэн бэ. Иргэд энэ хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн талаарх ойлголтгүй байна л даа.

-Эд хөрөнгийн Улсын бүртгэлийн тухай хуульд 2023 оны 12 дугаар сарын 7-ны өдөр нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. Энэ хуулийн есдүгээр зүйлд эд хөрөнгийн үнэ яаж тогтоох талаар тусгагдсан гэсэн үг. Гол өөрчлөлт нь өмнөх суурь үнэ буюу анх эрхийн Улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн үнээс бараа шилжүүлэн бүртгүүлэх гэрээ хэлцлийн үнэ буурахгүй байхыг хуулийн 9.1.3 дахь хэсэгт заасан байгаа. Энэ заалтаар өмнөх худалдах, худалдан авах зорилгоор эрх шилжүүлэх гэрээндээ тусгасан үнэ нь дараагийн эрх шилжүүлж буй гэрээн дээр буурахгүй байх зохицуулалт орсон нь энэ хуулийн заалтын мэдээлэлгүй байгаа иргэдэд нэлээд чирэгдэл учруулж байна.

Эд хөрөнгийн үнэ нь эрх шилжүүлэх, худалдах, худалдан авагчдын хоорондын тохиролцсон үнэ юм. Үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн үнэ өсч байгаа. Энэ үнийг бууруулж болохгүй. Зах зээлийн үнэд нийцүүлэн иргэд үл хөдлөх хөрөнгөө бодитоор үнэлдэг болоход чиглэхийн зэрэгцээ татвараас зайлсхийхээс урьдчилан сэргийлэх байдлаар бий болсон хуулийн нэмэлт өөрчлөлт юм. Энэ хуулийн нэмэлт өөрчлөлт 2024 оны нэгдүгээр сараас хэрэгжиж эхэлсэн.

-Улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн үнийн дүнгээ иргэд яаж мэдэх боломжтой вэ?

-Иргэд Е-Mongolia-аас лавлагаа авч, үл хөдлөх хөрөнгийнхөө үнэлгээг харах боломжтой. Мөн дундын мэдээллийн сан буюу нотариатын газраас мэдээллээ шалгуулж, үл хөдлөх хөрөнгөө Улсын бүртгэлд хэдэн төгрөгөөр үнэлүүлснээс хамааран түүнээс доогуур худалдан борлуулж болохгүй л гэсэн үг.

-Үл хөдлөх хөрөнгөө Эд хөрөнгийн Улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн үнээс доогуур үнэлүүлэн, худалдан борлуулах хүсэлтэй иргэд хаана хандах вэ?

-Энэ хуулийн 9.1.5-д эрх бүхий тусгай зөвшөөрөлтэй этгээд эд хөрөнгийн үнийг өөрчлөх эрхтэй гэсэн зохицуулалт бий. Эд хөрөнгийн үнэлгээ хийх эрх бүхий этгээдийн хийсэн эд хөрөнгийн үнэлгээг үндэслэж, эд хөрөнгийн үнэлгээнд Улсын бүртгэгч өөрчлөлт хийж болно. Тодруулбал, 800 саяын үнэтэй эд хөрөнгийг авах хүн олдохгүй тохиолдолд 700 саяар үнэ буулган зарах гэхээр манай Улсын бүртгэл бүртгэх боломжгүй болж байгаа юм. Эрх бүхий этгээдийн үнэ буулган 700 сая болгосон үнэлгээний тайланг Улсын эд хөрөнгийн бүртгэгчид үзүүлэн, үнэлгээ өөрчлүүлэх хүсэлт гаргана. Найман мянган төгрөгийг тушаах ёстой. Би өмнө нь ийм үнэлгээ хийлгэсэн чинь одоогийн байдлаар элэгдэл хорогдлоо тооцоод ийм үнэтэй боллоо гэсэн өргөдлөө бичнэ. Үүний үндсэн дээр улсын бүртгэлд үнийн өөрчлөлтийг тусгаснаар эрх шилжүүлэх гэрээг хүлээж авах юм. Энэ хуулийн зохицуулалт зориулалтаас үл хамааран бүхий л үл хөдлөхөд хамаатай. Эрхээ шилжүүлж буй тохиолдолд улсын бүртгэлд үнэлүүлсэн үнээ бууруулж болохгүй гэсэн үг.

Эрх бүхий этгээд гэдэг нь Эд хөрөнгийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 9.1.5-д заасан үнэлгээ хийх эрх бүхий Сангийн яамнаас тусгай зөвшөөрөл олгосон мэргэжлийн үнэлгээчин юм. Хуулийн этгээд бол үнэлгээ хийх эрхтэй.

-Энэ хуулийн заалтад үндсэн үнээс нь давуулж худалдан борлуулж болохыг тусгасан гэсэн үү?

-Үл хөдлөх хөрөнгөө иргэд өмнө нь Улсын бүртгэлд тусгагдсан үнээс багагүй, тус үнэтэй тэнцүү байхаар худалдан борлуулж болно. Түүнээс дээш үнэтэй байхыг ч зөвшөөрсөн байдаг. Байр бол анхны худалдан борлуулах үнээрээ зохицуулагддаг. Та анх авсан үнээсээ доогуур зарахыг хүсвэл мөн адил дахин үнэлгээ хийлгэнэ. Иргэд, аж ахуйн нэгж эрх шилжүүлэх гэрээнд тусгагдсан өмчилсөн үл хөдлөх эд хөрөнгийг худалдан борлуулсан үнийнхээ хоёр хувийн татварыг төлөх юм. Газар эзэмшлийн гэрчилгээтэй иргэн тус газрын үнийн 10 хувийн татварыг улсад төлдөг. Байр худалдаж буй иргэд ч хоёр хувийн татвар төлнө.

-Улсаас газрын үнийг тогтоосон байдаг. Иргэд хувийн сууцаа хэрхэн үнэлэх ёстой вэ?

-Энэ хуулинд газрыг үнэлэх аргачлалыг тусгасан байгаа. Нийслэлийн засаг даргын захирамжаар газрын суурь үнийг бүсчлэлээс нь хамааруулан тогтоож өгсөн байдаг. Тогтоосон үнийг метр квадратад үржүүлэхээр суурь үнэ гарч ирдэг. Суурь үнэтэй газрыг иргэд үнэ төлбөргүй өмчилж байгаа. Байшингаа өмчлүүлэхийн тулд иргэдээс заавал үнэ тавихыг мэдүүлэг хүлээн авагчид шаарддаг.

Хуульд өөрчлөлт орохоос өмнө иргэд хувийн сууцаа өндөр үнээр үнэлбэл ашигтай, барьцаалж зээл авах, зарахад тус болно гэж боддог байлаа. Хуульд нэмэлт өөрчлөлт орж, хэрэгжихээс өмнө Улсын эд хөрөнгийн бүртгэлд үнэлүүлсэн анхны үнийг хамаарахгүйгээр худалдан борлуулах хүсэлтийг хүлээж авч, эрх шилжүүлдэг байсан. Одоо Улсын бүртгэлд бүртгүүлж, анх удаа хувийн сууцаа үнэлүүлэх гэж буй иргэд бодитой үнэ тавихгүй, хийсвэрээр үнэлж болохгүй. Зах зээлийн ханшийн дагуу үл хөдлөх хөрөнгөө бодитоор үнэлэхгүй бол худалдан борлуулах үед дахин үнэлгээний газраар үнэлгээ хийлгэж, тэр үнээ Улсын эд хөрөнгийн бүртгэлд дахин бүртгэл хийлгэх асуудал үүснэ шүү. Энэ нь иргэдэд цаг хугацаа, санхүүгийн хувьд хүндрэлийг бий болгож байна гэв.

Иргэд Улсын эд хөрөнгийн бүртгэлд үл хөдлөх хөрөнгөө бүртгүүлэхдээ үнэлсэн үнээсээ доогуур худалдан борлуулах тохиолдолд хувийн үнэлгээний газар хандан дахин үнэлгээ хийлгэж, зах зээлийн бодит үнийг тогтоолгоход 200-250 мянган төгрөгийг төлөх аж. Үнэлгээний тайлангаа газар, байшин хоёртоо тус тусад нь үнэлгээ хийлгэж, нэгтгэсэн дүнг тавиулах юм. Энэ үнэлгээний тайлан нь нэг хоногийн дотор гардаг байна. Энэ үнэлгээгээ үндэслэж нотариат дээр гэрээгээ байгуулж, гэрээнд заасан үнийн дагуу хоёр хувийн татвараа төлснөөр эрх шилжүүлэх боломжтой болох нь.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хэвлэлд хаалттай байх тусмаа хардлага нэмэгддэг DNN.mn

Сүүлийн үед төрийн байгууллагууд чөлөөт хэвлэлийнхэнд улам л хаалттай болоод байгаа.

Энэ нь мэдээж тухайн байгууллагын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтэст ямар хүн ажиллаж байгаагаас ихээхэн шалтгаалдаг. Мэргэжлийн бус хүн байх тусмаа байгууллагаа, даргаа улам хаалттай болгож, сэтгүүлчдээс нууцалдаг. Олон нийтийн сүлжээнд бичлэг оруулж, алдаа мадагтай хэдэн өгүүлбэр оруулсныгаа ард түмэнд нээлттэй байгаа мэтээр үзэх нь ч бий. Энэ бүхэн даамжирсаар сэтгүүлч, дарга хоёр эвлэршгүй дайсан, эртний өстөн мэт болж байна. Зүй нь бол зоосны хоёр тал шиг байж, иргэдийн мэдэх эрхийг хангаж, алдаа дутагдлаа хамтдаа засч байх ёстой юм.

Гэтэл энэ хандлага хувийн хэвшлийнхэнд ч халдаад эхэлсэн бололтой. Уг нь чөлөөт хэвлэл гэдэг бол хувийн ч бай, хувьсгалын ч бай байгууллагуудын хувьд өөрсдийгөө бусдад таниулах, зөвөөр ойлгуулах хамгийн том талбар юм. Үүнийг ойлгодоггүйгээс л элдэв хардлага, таамаг нэмэгддэг. Үнэхээр ямар нэгэн байдлаар хууль бус зүйлтэй орооцолдсон, болохгүй бүтэхгүй зүйл хийсэн учраас ингэдэг ч байж мэднэ. Тиймээс л түүнийгээ нуух, хаацайлахын тулд хэвлэлээс зугтдаг байж мэднэ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Очирбат: Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож буй хүнийг 102 дугаарт яаралтай мэдэгдэх хэрэгтэй. Ингэснээр та эрдэнэт хүний амийг аварч байна гэсэн үг DNN.mn

ТЦА-ны Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Б.Очирбаттай ярилцлаа.

-Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох зөрчил долоо хоногийн аль өдрүүдэд хамгийн их гарч байна вэ?

-Архи, согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодож буй зөрчил олон нийтийн баярын өдөр болон томоохон арга хэмжээнүүд зохион байгуулагдах үеэр их гарч байна. Мөн тоон үзүүлэлтээс харахад баасан гаригийн орой энэ төрлийн зөрчил бусад өдөртэй харьцуулахад илүү их илэрдэг.

-Хотын аль бүсэд энэ төрлийн зөрчил их гарах хандлагатай байдаг вэ. Зуслангийн бүсэд ямар байна?

-Хотын төв хэсгээр согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох зөрчил харьцангуй бага. Хотын төвөөс зайтай зуслан, гэр хорооллын бүсэд энэ төрлийн зөрчил илүү гарах магадлал өндөртэй байдаг. Учир нь иргэд “Манай найзынх ойрхон юм чинь, ийм нууц замаар ингээд харьчих боломжтой, энэ зам дээр шалгалтгүй” гэх мэт буруу итгэл үнэмшилтэй байдаг.

-Согтуугаар хэн нэгэн машин барих, барих гэж завдах үед иргэд цагдаад мэдээлэх хэрэгтэй юү. Иргэд энэхүү ил гарч байгаа зөрчлийг хаана мэдээлэх вэ?

-Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох зөрчлийг багасгахад иргэдийн оролцоо маш чухал. Тэр тусмаа гэр бүл, найз нөхөд, ойр дотны хүмүүсийн оролцоо хамгийн чухал. Архи согтууруулах ундаа хэрэглэчихсэн хүнийг өөгшүүлж “Зүгээр ээ, ойрхон газар аюулгүй явчих байлгүй” гэж ятгаж болохгүй. Тэр тусмаа согтуу хүн согтуу хүнээ өөгшүүлж ийм хариуцлагагүй, хайнга үйлдэл гаргаж болохгүй.

Сүүлийн жилүүдэд иргэд цагдаагийн байгууллагад энэ чиглэлийн дуудлага мэдээлэл өгч байгаагийн үр дүн гарч байна. Иргэний өгсөн дуудлага мэдээллийн дагуу тухайн автомашиныг замаас нь зогсоон шалгаж, тус зөрчлийг таслан зогсоож байна. Мөн Согтууруулах ундааны эргэлтэд хяналт тавих, архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хууль батлагдан гарснаар архи согтууруулах ундаагаар үйлчилдэг үйлчилгээний байгууллагууд үүрэг хүлээх болсон. Тухайлбал, такси үйлчилгээгээ санал болгох. Согтуугаар машин барихгүй байх зөвлөмж санамжийг тус газар байршуулах гэх мэт зохицуулалт тусгагдсан байгаа. Согтуугаар машин барьж буй зөрчлийн цаана өөрийн болон бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгө эрсдэлд орж байдаг. Тиймээс иргэд эхнэр нөхөр, найз нөхөд, хамт олондоо согтуугаар машин барихгүй байх шаардлага тавьдаг байх хэрэгтэй. Энэхүү үйлдлийн үр дүнд амь насаа алдах, хүүхэд өнчрөх эрсдэлээс сэргийлж байгаа юм.Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл барьж буй хүнийг 102 дугаарт мэдэгдэх нь хүний алтан амийг аварч буй хэрэг гэдгийг иргэд сайн ойлгох хэрэгтэй.

-Согтуу хүн жолооны ард суусныг харсан хүн яаралтай цагдаад мэдэгдэх нь эрдэнэт хүний амийг аварч байгаа гэсэн үг биз дээ?

-Тэгэлгүй яахав, энгийн үгээр маш том буян үйлдэж байна. Хэрвээ иргэн тус зөрчлийг мэдээлэхгүй байвал согтуу этгээд өөрийн болон бусдын амь насанд эрсдэл учруулж байгаа юм. “Согтуу машин бариад явчихлаа” гээд хараад өнгөрөх биш, харин ч цагдаагийн байгууллагад мэдэгдэх хэрэгтэй. Энэ бол иргэн хүнээс гарах маш ач холбогдолтой үйлдэл юм.

-Зуны улирал эхэлсэнтэй холбогдуулан орон нутаг руу чиглэсэн замын хөдөлгөөн нэмэгддэг. Үүнтэй холбогдуулан цагдаагийн байгууллагаас ямар арга хэмжээ зохион байгуулж байна вэ?

-Орон нутгийн зам дахь тээврийн хэрэгслийн ослын нөхцөл байдал, осол гарч байгаа учир шалтгааны судалгаа хийгдсэн. Тавдугаар сарын 15наас “Шугам эргүүл” аян эхэлсэн. Үүний үр дүнд тодорхой төрлийн зам тээврийн осол буурсан үзүүлэлттэй байна. Автомашинт хөдөлгөөнт эргүүл нь иргэдэд зөвлөмж өгч, хамгаалах бүсний хэрэглээний судалгаа хийж байгаа. Мөн зам, замын байгууламжийн эвдрэл гэмтлийн судалгаа гаргах ажлуудыг давхар зохион байгуулсан.

-Энэхүү аяны үр дүн хэрхэн илэрч байна вэ?

-Тус аяны үр дүнд зам тээврийн ослын улмаас гэмтсэн хүний тоо өмнөх оны мөн үеэс 84,4 хувиар буурсан. Нас барсан хүний тоо 65,3 хувиар буурсан эерэг үзүүлэлт гарсан. Хөдөлгөөнд оролцож байгаа нийт иргэд замын хөдөлгөөний дүрмийн хэрэгжилтийг хангаж, сахилга баттай, соёлтой байх хэрэгтэй байна. Цагдаагийн нүдийг хуурах гэж бус өөрөө өөрийнхөө төлөө суудлын бүсээ зүүдэг, зорчигчдоо хамгаалах бүс зүүхийг шаарддаг байх хэрэгтэй. Түүнчлэн гэрлээ шилжүүлдэг, хориглосон газар гүйцэд түрүүлдэггүй, бусдын хөдөлгөөнд саад учруулж болохгүй. Тиймээс эдгээр эрсдэлийг багасгах чиглэлээр албан хаагчдыг тодорхой хөдөлгөөнт байдлаар эргүүлд гаргаж байна. Зарим иргэд өөрийн жолоодох ур чадварт хэт найдан хөнгөмсөг байдлаар хөдөлгөөнд оролцдог учир дүрмийнхээ дагуу хөдөлгөөнд оролцуулах зохицуулалтад анхаарч ажиллаж байна.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

“Молор хонгор” галын ажнай хүлгүүд өнгөтэй байна DNN.mn

Сар хүрэхгүй хугацааны дараа Үндэсний их баяр наадам болох гэж буй учраас уяачид хурдан морио сойж, гал болон гарчээ. Тиймээс энэ удаагийн сурвалжилгаа бид Төв аймгийн Сэргэлэн сумын харьяат Аймгийн алдарт уяач Энхтайваны Энхбаярын тэргүүлдэг “Молор хонгор” гал уяан дээрээс бэлдлээ.

Энэ жилийн өвөл, хавар бараг дахиж дэлхий дэлгэнэхээргүй мэт л хүндхэн болсон. Хэдий тийм ч өвгөдийн хэлэлцдэгээр зудтай жилийн зун өнгөтэй сайхан болдог нь үнэн ажээ. Зуны дунд сар хэдийнэ гарсан болохоор арга ч үгүй биз. Хотын төвөөс гараад л хангай дэлхий номин ногоон өнгөөр тунарч, цэцэгс алаглах нь сайхан. Сэргэлэн сумын нутагт цас зуд харьцангуй гайгүй байж, малын гарз багатай давсан гэнэ. Үүнийг нь илтгэх мэт мал сүрэг ногоонд цадаж, өнгөө засаад сайхан болжээ. Сумын төвөөс баруун урагш 10 орчим км давхисаар бид зорьсон газраа ирлээ. Жижиг байшин, гурван гэр зэрэгцүүлэн барьсан сэрүүхэн дэнж ажээ. Чулуу өрж, түүнийгээ будаад машины зогсоол байгуулж, тамхи, хогийн цэг байгуулан самбар байрлуулж, тойрч суугаад цайлах сүүдрэвч хүртэл барьжээ. Унаач хүүхдүүдээ тоглох сагсны талбай хийж тохижуулсан нь ажилч хичээнгүй хүмүүс гэдгийг нь харуулна. Биднийг очиход Э.Энхбаяр уяач эзгүй, сумын төв явжээ. Түүнийг хүлээнгээ унаач хүү х.Тэмүүжинтэй хэсэг хөөрөлдлөө. Үг дуу цөөтэй юм. Гэсэн ч Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сумаас гэр бүлийнхээ хамт гурван жилийн өмнө хотод шилжин ирсэн. Одоо 13 настай, сумын төвийн сургуульд сурдаг гэдгийг нь хэлүүлж авлаа. Биднийг ярилцаж байхад галын эзэн ирлээ. Тэрээр сумын төвд хэдэн үнээтэйгээ аж төрөх аав, ээжийнхээсээ тараг авч ирсэн байна.

Авч ирсэн тарагнаасаа хүүхдүүдэд аягалж өгчихөөд биднийг дагуулан гэрт орлоо. Э.Энхбаяр Радио, телевизийн дээд сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр дүүргэж, МҮОНТ, “ТМ телевиз” зэрэг газруудад Албаны даргаар ажиллаж байжээ. Мөн төрөлх сумынхаа Засаг даргын албыг ч дөрвөн жил хашсан байна. Албан ажилтай байх үедээ ч зуны цагт амралт, чөлөө аваад уяан дээрээ ирдэг байсан. Цаг наашлах тусам хотод байж суухад хэцүү болно. Яаж ч болохгүй. Морь мал бодогдоод, шөнө бараг зүүдэлдэг хэмээн ярих нь аргагүй л моринд хайртай, удам залгасан уяач болохыг илтгэнэ. Түүний аав Д.Энхтайван гуай морь уяж байхдаа аймаг, бүсийн наадамд шаггүй уралддаг байсан бол өвөө Д.Даш нь Монгол Улсын анхны 11 манлай уяачийн нэг ажээ. Манлай уяач Д.Даш гуай алдарт “Молор хонгор” азаргаа 1982-1987 оны улсын баяр наадамд завсаргүй айрагдуулсан халхын цуут уяачдын нэг билээ. Тийм ч учраас ач хүү нь хурдан морины гал уяагаа “Молор хонгор” хэмээн нэрийдсэн байна. Д.Даш агсан бол нэг насаараа морь уяж, улсын наадамд 10 гаруй морио айрагдуулсан бөгөөд Хэнтийн Галшар, Сүхбаатар аймгуудаас хурдан, хурц гэсэн олон морь нутагтаа авч ирсэн. Тус нутгийн хурдыг бий болгосон хүн гэж нутгийнхан нь ярьдаг байна. “Молор хонгор” галд нийтдээ 10 гаруй уяач харьяалагддаг гэнэ.

Э.Энхбаяр: Нэг л өдөр төрийнхөө наадамд айраг, түрүү хүртэнэ гэж итгэдэг

-Танай галыг “Уран бүтээлчдийн гал” гэх юм. Ямар учиртай юм бэ?

-Тийм шүү. Манай галд СТА дуучин Банзрагч, Төрмандах, ДБЭТ-ын гоцлол дуучин Эрдэнэ-Очир, дуучин Шагдар, яруу найрагч, сэтгүүлч У.Баярсайхан гэсэн уран бүтээлчид бий. Тийм болохоор найз нөхдүүд тэгж нэрлээд байгаа юм. Мөн хуульч, инженер гээд салбар, салбарын л хүмүүс байгаа даа.

-Өөрөө сэтгүүлч мэргэжилтэй, сумынхаа Засаг дарга хийж байсан хүн яагаад уяач болчихсон хэрэг вэ?

-Телевизэд байхдаа эртнээс хэлж байгаад зундаа бүтэн сар яг л морин дээрээ ирдэг байсан. Угаасаа зун болохоор хотод байж чадахгүй. Яаж ч болохгүй байгаа юм чинь.

-Сүүлийн үед залуучууд хурдан моринд их дурлаж, уяж байх шиг байна?

-Ер нь эр хүний хамгийн зөв хобби чинь энэ шүү дээ. Түүнээс биш мөрийтэй тоглоом энэ тэр бол дэмий. Хэдийгээр морь уяахад мөнгө хэрэг болдог ч хамгийн гол нь зөв зүйлд зарцуулж байгаа гэдгээрээ их сайхан.

-Хэд орчим морь уяж байна вэ. ажил гэж барагдахгүй их байна биз дээ?

-Ажил их шүү. Өглөө нарнаар эхлээд сарнаар л дуусна. Морьдоо барьж уячихаад хэсэг амсхийнэ. Бусдаар бол ажилласаар байгаад л нар жаргаана. Гэхдээ таван морь уях, тавин морь уях ялгаагүй л гэдэг юм. Таван морьтой хүн чинь нэг хүүхэдтэй байлаа гэхэд 50 морь уявал таван хүүхэдтэй байж таарна. Тэгэхээр ялгаагүй.

-Морины ажилд хүүхдүүдийн тус дэм их үү?

-Хамгийн чухал нь л хүүхэд. Дээрээс нь моринд дуртай, хайртай хүмүүс л байдаг юм. Дургүй хүн байвал тогтохгүй. Хэцүү ажил шүү дээ. Зарим хүүхэд маань гэрээсээ оргоод хүртэл ирнэ. Ноднин зун сургууль орох гээд байдаг. Хүүхдүүд маань явахгүй гээд уул, хадаар тараад нуугдчихсан. Бид чинь хайгаад бөөн юм болсон.

-Та түрүүн гахай өдөр морьдоо ёсолсон гэж байсан. Ямар учиртай юм бэ?

-Морины ивээл өдөр гэж байдаг. Зарим айл туулай, нохой өдөр морьдоо барьдаг. Манайх бол үе удмаараа гахай өдөр морьдоо барьдаг байсан. Гахай ер нь эцэж цуцдаггүй, сүмбэр уулын оройд ганцаараа хурдан гардаг амьтан юм гэнэ лээ. Тэр үүднээсээ гахай өдөр ёсолдог. Харин унагаа бар өдөр барьдаг.

-Таны хувьд улсын наадамд хэр наадсан бэ?

-Улсын наадам гэдэг чинь босго өндөр. Хэр баргийн аавын хүү очоод айраг, түрүү авчихдаг юм биш. Ховорхон тохиолддог хувь тавилан л гэж боддог. Хэд хэдэн удаа очиж уралдсан. Айргийн араар л орсон. Гэхдээ нэг л өдөр болох байх. Тод манлай уяач Д.Даваахүү гуай “Азыг алж болохгүй” гэж хэлдэг юм. Тэгэхээр нэг л сайхан өдөр Хүй мандлынхаа дэвжээнд өөрийн унаган адуугаараа айраг, түрүү амсах байх гэж л боддог доо.

Аймгийн алдарт уяач Э.Энхбаяр анх таван настайгаасаа эхэлж хурдан морь унажээ. Улсын наадмаар 500 гаруй их насны морь уралдсан тэр жилээ наймд орж байжээ. Харин мориноос хасагдаад 14, 15 орчим наснаасаа хурдан морь гардан уяж эхэлсэн байна. Ноднин жилийн улсын их баяр наадамд Э.Энхбаяр уяач таван насны морьдтой очсон ч бүгд хасагджээ. Энэ тухайгаа тэрээр “Түрүүлж, айрагдахаас илүүтэй хэмжээсэнд тэнцэхэд нь бараг баярладаг болчихоод байна шүү дээ” хэмээн шүүрс алдан ярьж байлаа. Үнэхээр ч уяачдын ярьдгаар сэрвээний өндөр хэмжихэд олон янзын шалтгаанаас болж морьд хасагддаг. Морь яаж зогсохоос шалтгаалаад л багадаа 2-3 сантиметрын ялгаа гардаг байна. Нэг ёсондоо хэмжээндээ асуудалгүй ордог байсан нь хасагдаж, сэрвээ өндөр нь орчих тохиолдол ч гардаг гэсэн үг. Тэгэхээр энэ асуудлыг ямар нэгэн байдлаар бүрэн шийдэж, гомдол тунирхал, хэрүүл уруулгүйгээр төрийнхөө баяр наадмыг хийдэг болох хэрэгтэй мэт санагдана. Бүтэн жил хөрөнгө мөнгө, цаг заваа зориулж бэлдчихээд ялихгүй шалтгаанаар хасагдчих нь хэнд ч гомдолтой. Мөн сүүлийн жилүүдэд бас нэгэн маргаан дагуулсан асуудал бол уяачийн цол чимэг. Улс, бүсийн наадамд түрүүлж, айрагдсан морьдын эзэд нь том цолонд хүрээд гадаа гандаж, хөдөө хөхөрсөн жинхэнэ хөх уяачид нь цол чимэггүй үлддэг. Үүнийг тэрбээр “Тухайн бөхийн дасгалжуулагч, ивээн тэтгэгч нь улсын цол аваад байдаггүй биз дээ” хэмээн хэлж байна лээ. Яг л тохирсон жишээ гэмээр. Харин сүүлийн үед Алдарт, Тод манлайн болзлын босгыг нэмэгдүүлсэн байна. Улс, бүсийн наадмаас найман айраг хүртэж байж Алдарт уяачийн болзол хангах бол түрүүлсэн тохиолдолд 2-3 айрагтай дүйцүүлэн тооцдог болжээ. Мөн Тод манлай болохын тулд улсын наадамд их нас, азаргын аль нэгийг түрүүлгэсэн байх шаардлагатай гэнэ. Нэг үгээр бол даага, шүдлэн зэрэг бага насны морьдыг улсын наадамд 20, 30 удаа түрүүлгэсэн байгаад ч Тод манлай болох боломжгүй.

“Молор хонгор” галд нутаг, нутгийн хүмүүс нийлээд 60 гаруй морь сайж байна. Энэ жил улсын хэмжээнд 100 гаруй сум 100 жилийнхээ ойг тэмдэглэнэ. Тиймээс эдгээр уяачид улсын наадам өнгөрөөгөөд сум, сумандаа очиж уралдахаар төлөвлөжээ. Хамгийн хол нь Увс аймгийн Тэс сум гэнэ. Дуучин Л.Банзрагч төрөлх сумынхаа 100 жилийн ойд морьдоо аваад очих аж. Сэргэлэн сум ч 100 жилийн ойтой учраас Э.Энхбаяр уяач ч төрөлх сумынхаа наадамд уралдана. Тус сум өдгөө ид уяж байгаа долоон Тод манлай уяачтай гэхээр Сэргэлэн сумын наадмын морины уралдаан нэлээд чансаатай болох нь тодорхой. Тэрбээр унаач хүүхдүүд, туслах уяачдаа жилийн туршид тогтмол цалинжуулдаг гэнэ. Мөн туслах уяачиддаа 1-2 уях морь зүсэлж өгдөг байна. Ингэж л хэн хэндээ тус дэмтэй явдаг аж. Мэдээж энэ бүхэнд тодорхой зардал хөрөнгө хэрэгтэй. Нэг морийг өвөлжин тэжээх зардал гэдэг л нэлээд өндөр гарна. Харин энэ асуудлыг галынхаа уяачдын дунд хуримтлалын сан үүсгэх байдлаар шийджээ.

Биднийг ийн ярилцан суутал нэг л танил хүн орж ирлээ. Гэрийн эзэнтэй хэзээний танил бололтой. Ойр зуурын зүйл ярилцаад зүүн орон дээр суухад нь гэнэт таньсан юм. Энэхүү гэнэтийн зочин бол Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, жүдоч Мөнхбатын Уранцэцэг байлаа. Түүний нөхөр нь морь уях дуртай нэгэн бөгөөд “Молор хонгор” галд харьяалагдаад нэлээд хэдэн жил болжээ. Тэднийх цэвэр цусны англи азарга оруулж ирсэн бөгөөд монгол азаргатай ноцолдож байгаад хазуулсан нь идээлчихжээ. Тиймээс энэ удаад азаргандаа дусал, тариа хийхээр ирсэн байна. Түүнтэй цөөн хором ярилцлаа.

М.Уранцэцэг: Одооноос ханиа дэмжинэ

-Та чинь морь уядаг юм уу?

-Манай нөхөр уядаг юм. Энэ олон жил нөхрөөрөө байнга дэмжүүлж ирсэн учраас одооноос ханиа дэмжихээр шийдсэн/инээв/.

-Бага байхдаа хурдан морь унадаг байсан уу?

-Унадаг байсан. Манай өвөө чинь их олон малтай, хурдан морь уядаг байлаа. Тиймээс хүүхэд байхаасаа л моринд дуртай, унаж өссөн.

-Энэ жил улсад морьдоо уралдуулах уу?

-Нөхөр маань улсынхаа баяр наадамд морьдоо мордуулах бодолтой байгаа.

-Таныхаар бол аймаг, сумын наадам “гранд слам” байх. тэгэхээр та хоёр улсын наадам буюу шууд л олимп, дэлхийн аваргад үзэх хэрэг үү?

-Өнгөрсөн хэдэн жил хурдан морины зам нэлээд үзсэн/Аймаг, сумын болон жижиг наадмуудад морьдоо уралдуулж, айргийн арханаар давхиулж байснаа ийнхүү хэлж байна/. Тэгэхээр одоо шууд л олимп, дэлхийн аваргад үзнэ дээ/инээв/. Э.Энхбаяр найзтайгаа манай нөхөр нэг гал болоод овоо хэдэн жил өнгөрч байна. Гэр бүлийн сайхан найзууд.

-Таны тулааны спорт юу болж байна вэ?

-Ер нь зодог тайлах бодолтой байгаа. Тэгээд ч мөрөндөө хүнд бэртэл авч, хагалгаа хийлгэсэн. Тэгэхээр спортоо орхих цаг нь болсон юм болов уу гэж бодож байна.

-Зодог тайлаад жүдогийн дасгалжуулагч хийх үү?

-Хийнэ дээ. Монгол түмний хайртай охин, жүдогийн спортоос мэндэлсэн манай улсын анхны эмэгтэй дэлхийн аварга, Хөдөлмөрийн баатар тэрбээр үнэхээр төлөв даруу, энгийн нэгэн ажээ. Тив, дэлхийд нэрээ дуурсгахад нь ханийнх нь нөмөр түшиг хамгийн их байсан хэмээн ярих М.Уранцэцэг ийнхүү одооноос нөхрөө дэмжиж, ханийнхаа хүсэл сонирхолд цаг зав зарцуулахаар шийдсэн гэнэ.

Сэргэлэн сумаас урагш байх Булгын ар хэмээх энэ газар ялаа шумуулгүй, сэвэлзсэн салхитай, сэрүүхэн газар юм. Үнэхээр л хүлэг морьдоо сойж, хорвоогийн явдлыг эрэгцүүлж суумаар газар аж. Ерөөс хурдан морьдыг иймэрхүү салхитай сэрүүхэн газар уях сайн гэдэг.

Учир нь хэт бүгчим, ялаа, шумуултай газар бол морьд их ядардаг хэмээн ахмад уяачид хэлдэг билээ. Ийнхүү “Уран бүтээлчдийн гал” хэмээн нэрлэгдсэн “Молор хонгор” галын уяачид хурдан морьдоо сойж, аймаг, сум, төрийнхөө наадамд завгүй бэлдэж байна. Наадмын өм гэж нэг зүйл байдаг гэдэг. Харин энэ өм гээч нь нэг л өдөр нээгддэг билээ. Тиймээс “Молор хонгор” галынхны өм энэ жилийн наадмаар бүрэн нээгдэж, Э.Энхбаяр уяачийн хэлсэнчлэн төрийнхөө их цэнгэл наадмаас айраг, түрүү олныг амсах болтугай хэмээн ерөөсөөр буцлаа. Зээглэн уясан морьд үүрсэн янцгааж, цовоо хүүхдүүд гийнгоон дуу хадааж, өв уламжлалаа өртөөлөн тээж яваа уяачид маань гар даллан үдэх нь сэтгэл хорогдуулна. Гэвч ерөөл билгээр болж энэ жилийн наадмаар Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд үдээс хойш дахин уулзах биз ээ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Төмсний улаан DNN.mn

Ойн цэвэрлэгээнд явах сургаар саахалтын хүүхдүүдтэй нийлэн бид хөөр баяр болон машины тэвшин дээр сууцгаалаа. Зун болгон болдог энэ ажил тун зугаатай.

Ойгоос түлээний унасан мод, мөчир түүхээс илүү төмсний улаан олж, доороос нь төмс шиг жижиг бөөрөнхий үндсийг нь ухаж идэх гэж уралдана. Хачин гоёмсог, ганган улаан цэцэг нов ногоон өвсөн дундаас юутай тод харагддаг гээч. Яагаад ч юм бид нэг, хоёроос илүү цэцэг түүхгүй. Угаасаа тэр үндэс нь гоц гоё амтгүй болоод ч тэр үү ганцыг идээд л сонирхол буурна. Улаан цэцгээ үсэндээ хатгаж аваад, цааш гүйж илүү гоё цэцэг хайна. Мод руу авирч тоглоно. Ингэж байтал томчуудын ууртай хашгирах дуунаар арга буюу ганц нэг унасан мөчир барьж ирэхэд аль хэдийнэ тэвш дүүрсэн байх бөгөөд бид арай гэж зай завсар олон тэвшин дээр шахалдаж суух ч бие биесээ харан тун хөгжил хөөртэй буцаж явав.

Гэртээ ирэхэд ээж янз муутай сууж байв. Уг нь машины тэвш дүүрэн хуурай мөчир буулгаж, бороо орсон ч түлээгүй гэж айхааргүй болсон байхад ээж яагаад уурладаг билээ. “Хойд амны айлын хүүхэд мориноосоо унаад гараа хугалж гэнэ. Та нар ойгоос хамаагүй цэцэг түүснээс болсон ч юм билүү” гэж ээжийг хэлэхэд би толгой дээрх улаан цэцгээ сэм авч хаялаа. “Тэр айлын хүүхэд аль өглөө мориноос унаж гэмтсэн байхад бид үдээс хойш цэцэг түүсэн шд” гэж бодсон ч ээжээс айгаад хэлж чадсангүй. Үйл явдал хоорондоо хамаагүй ч гэсэн тэр үед ээж албаар тэгж хэлсэн санагдана. Яагаад ч юм, тэр хүүхдийн өмнөөс нэг л гэмшмээр санагдаад байж билээ. Түүнээс хойш би дахиж Төмсний улаан тасдаагүй, үндсийг нь ухаж идсэнгүй. Төмсний улаан бишгүй тааравч ээжийн хэлсэн үг санаанд орж, тасдаад авчихвал хэн нэгэн гэмтчих юм шиг санагдаад байдаг. Ер нь хэчнээн гоё цэцэг байсан ч түүх дургүй болсон.

Одоо бодоход ээж надад маш том боловсрол олгожээ. “Мод бут хугалж болохгүй, цэцэг навч тасдаад үзээрэй” гэж ганц ч удаа хэлж байгаагүй хэрнээ хүүхдүүдээ яг л өөр шигээ болгож хүмүүжүүлжээ. Одоо ч ач, гучдаа үлгэрлэсээр яваа ээжийнхээ энэ их ухааныг хэзээ нэг гүйцэж очно доо.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Б.Наранцэцэг: Технологийн шинжээч хомсдолтой байгаагаас кибер гэмт хэрэг мөрдөн шалгах ажиллагаа удааширч, хүний эрхийн зөрчигдөж байна DNN.mn

Сүүлийн жилүүдэд “1xbet” олон улсад нээлттэй үйл ажиллагаа явуулдаг цахим бооцоот тоглоомд залуус их хэмжээгээр мөнгөө алдах болжээ. Мөн кибер орчинд хууль бусаар халдах, цахимаар хүн залилах гэмт хэргийн тохиолдол жил ирэх тусам нэмэгдсэн байна. Технологийн компани, төслүүдэд хуулийн зөвлөгөө дагнан үзүүлдэг “Фиделитас Партнерс” хуулийн фирмийн гүйцэтгэх захирал, өмгөөлөгч Б.Наранцэцэгтэй цахим орчинд үйлдэгдэж буй гэмт хэргүүдийн талаар ярилцлаа.

-Танай хуулийн фирмд хүмүүс ямар асуудлаар түлхүү хандаж байна вэ?

-Цахим орчинд үйлдэж буй гэмт хэргийг кибер гэмт хэрэг болон цахим хэрэгсэл ашиглан үйлдэж байгаа гэмт хэрэг гэж ялгаатай авч үзэх шаардлагатай. Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 26 дугаар бүлэгт хуульчилснаар Кибер аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэгт технологийн тусгай мэдлэг, нарийн хэрэглээтэй программ, төхөөрөмж ашиглаж үйлдэж байгааг ойлгоно. Харин хувь хүний нууцад халдах, задруулах болон залилах гэмт хэргийг харилцаа холбоо, цахим хэрэгсэл ашиглаж үйлдэж байгаа нь кибер гэмт хэрэг болохгүй. Тэгэхээр цахим орчинд үйлдэж буй гэмт хэрэг бүр кибер гэмт хэрэг болохгүй тул үйлдлийн аргыг зөв тодорхойлж зүйлчлэл дээр анхаарах шаардлага үүсч байгаа.

-Сүүлийн жилүүдэд кибер гэмт хэргийн үйлдэгдэх нь ихэсч байна уу?

– Эх сурвалж, зүйлчлэлээс хамаараад олон янзын тоо яваад байдаг. Тухайлбал, Цагдаагийн ерөнхий газрын гэмт хэргийн статистикийн мэдээнд 2015 оны Эрүүгийн хуулийн Цахим мэдээллийн аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг /одоогийн хуулийн Кибер аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг/ 2018 онд 42, 2019 онд 57 гомдол мэдээлэл бүртгэгдэж байсан бол 2022 оны 11 сарын байдлаар 226 болсон байсан. Шүүхээр шийдвэрлэгдсэн хэргийн хувьд Монгол Улсын шүүхийн шүүн таслах ажиллагааны 2024 оны нэгдүгээр улирлын мэдээнээс харахад 2023 оны эхний гурван сард дөрөв байсан бол 2024 оны эхний гуравдугаар сарын байдлаар долоо болж өссөн байсан.

 

Хууль зүйн талаасаа зүйлчлэлийн асуудал байгаа хэдий ч цаашид Эрүүгийн хуулийн 26-р бүлэгт хуульчилсан Кибер аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг өсөх нь тодорхой байгаа.

-Бооцоо тавиад мөнгөө алдчихсан хүмүүс танайд ханддаг уу?

-”1xbet” дээр алдаж байгаа хүмүүс бол хуулийн зөвлөгөө авахгүй шүү дээ. Хэн хуулийн зөвлөгөө авч байна вэ гэхээр алдаад байгаа хүний ашигласан мөнгөний эзэд хандаж байна. Компанийн хөрөнгө, мөнгийг удирдах эрхтэй албан тушаалтнууд бооцоо тавиад алддаг тохиолдлууд гарч байна.

Энэ тохиолдолд хэрхэн хохирлоо барагдуулж, хөрөнгөө олж авах вэ гэдэг дээр компаниуд хуулийн зөвлөгөө авдаг. Хэт донтчихсон, хууль зөрчиж мөнгөний эх үүсвэр олоод байнга тоглож, алдаж байгаа хүмүүст хуулийн зөвлөгөө биш сэтгэцийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ хэрэгтэй ажиглагдаж байгаа. Монгол улсын Эрүүгийн хуульд мөрийтэй тоглоом зохион байгуулах гэмт хэргийг хуульчилсан. Хүнээс тусгай мэдлэг, боловсрол шаарддаг койн, үнэт цаасны зах зээлийн арилжаанаас аз туршсан бооцоот тоглоомыг ялгаж салгаж дор бүрнээ ухамсарлах шаардлага үүсээд байна.

-Цахим бооцоот тоглоом, виртуал хөрөнгийн биржүүд мөнгө угаах таатай орчин болох эрсдэлтэй юу?

-Цахим бооцоот тоглоомыг Монгол улсын хуулиар хүлээн зөвшөөрч зохицуулсан виртуал хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаанаас ялгаатай авч үзэх шаардлагатай. Виртуал хөрөнгийн биржүүд бол Санхүүгийн зохицуулах хороонд бүртгүүлснээр, хуулийн маш олон шалгуур, шаардлагыг давсны үндсэн дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Ийнхүү хуулиар зохицуулах болсон үндэслэл, шалтгаанд биржийн систем мөнгө угаахад ашиглагдахаас урьдчилан сэргийлэх зорилго, энэ талаарх ФАТФ-ын зөвлөмж байсан. Тиймээс виртуал хөрөнгийн биржийн арилжаанд Мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх хууль, түүнд холбогдох бүхий л журмын хүрээнд хяналт тавьж, сэжигтэй тохиолдлыг Монголбанкны дэргэдэх Санхүү мэдээллийн албанд мэдээлж ажилладаг. Харин бооцоот тоглоомын хувьд хэн нэгний гэмт хэрэг үйлдэж олсон мөнгөний эх үүсвэрийг нуун далдлах, хувиргах зорилгоор ашиглаж байх боломжтой. Үүнийг зуучлагчийн дансаар дамжуулан хяналт тавих боломжтой.

-Цахим орчинд түгээмэл үйлдэгдэж байгаа нь ямар зөрчил байна вэ?

-Иргэд хувийн мэдээллээ сайн хадгалж хамгаалаагүйн улмаас гэмт хэргийн хохирогч болж байгаа хэргүүд түгээмэл гарч байна. Жишээлбэл, иргэн гар утсаа алдахад интернэт банк, сошиал хаягууд, и-баримтын систем, цаашлаад и-мэйл хаяг зэрэгтээ нэвтэрсэн, эсхүл нэвтрэх нэр, нууц үгээ сануулсан байснаас өөрийнх нь өмнөөс цалингийн зээл авсан, мөн хувийн мэдээллийг нь ашиглаж бусдыг залилах, олон аргаар хөрөнгө, мөнгийг нь гарган авах тохиолдол гарч байна. Түүгээр ч зогсохгүй интернэт банкаар нь ХУР, ДАН систем дэх мэдээллийг татаж банкинд данс нээлгэж, тэр дансандаа финтек зээлийн аппликэйшнээс зээл авах аргаар хулгайн, залилангийн гэмт хэрэг үйлдэж байгаа юм.

-Хувийн мэдээллийн нууцлалдаа иргэд хөнгөн хуумгай хандаж байгаа нь энэ төрлийн зөрчил гарахад хүргэж байна уу?

-Хүн бүрийн фэйсбүүк хаяг нууц үгтэй. Нууц байх ёстой болохоор нууц үг гэж нэрлэдэг шүү дээ. Цахим орчинд үйлдэгдэж байгаа залилангийн нийтлэг хэлбэр нь фэйсбүүк, цахим шуудан, интернэт банкны нууц үгээ алдсанаас болж байна. Эсвэл нууц үгээ хадгалчихсан гар утсаа алдах нь олон тусдаа гэмт хэрэгт ашиглагдаж байна. Энэ бол кибер гэмт хэрэг биш. Харин хүний хувийн мэдээллийг ашиглаж, халдаж байгаа гэмт хэрэг юм.

-Ямар тохиолдолд кибер гэмт хэрэгт тооцогдох вэ?

-Хүн хувийн мэдээллээ маш сайн хамгаалж, өөрийн зүгээс шаардлагатай зүйлсийг сайн хийчихсэн гэж төсөөлье. Гэтэл гэмт этгээд таах аргаар, эсвэл ямар нэгэн технологийн тусламжтайгаар интернэт банкинд халдаж мөнгийг нь виртуал хөрөнгийн биржийн хэтэвч цэнэглэдэг нээлттэй данс руу шилжүүлж, арилжаа хийх замаар гаргаж авах тохиолдлууд гарч байна. Хүний хувийн мэдээллийг ашиглаж өмнөөс нь цахим хэтэвч нээж байгаад мөнгийг нь гаргаж авсан тохиолдол хүртэл гарч байна. Тиймээс, тухайн биржийн хэрэглэгчээ танин баталгаажуулах үйлдэл ажиллаагүй, эсвэл алдаатай байх үеийг нь ашиглаж гэмт хэрэг үйлдэж байна. Эсвэл “1xbet” руу мөнгийг нь гарган авч байгаа юм. Энэ төрлийн гэмт хэрэг нь тусгай арга, техник ашиглаж байгаа тул кибер гэмт хэрэг юм.

-”Цахим орчинд үйлдэгдэж буй гэмт хэргийг мөрдөн шалгах ажиллагаа” сэдэвт мэргэшүүлэх сургалт өнгөрсөн долоо хоногт болсон байна. Тус хичээлээр ямар асуудал яригдав?

-Халааснаас мөнгө хулгайлах бус өнөө үед данснаас нь гаргаад авдаг болсон. Таны мэдээллийг ашиглаад интернэт банкнаас чинь мөнгө гаргаж авч байвал цэвэр хулгайн гэмт хэрэг юм. Харин техник технологийн арга, тусгай тоног төхөөрөмж ашиглаж данс руу нэвтэрч байвал кибер гэмт хэрэг юм. Энэ хэргийн мөрдөн шалгах ажиллагаанд мэргэжлийн технологийн шинжээчийн дүгнэлт зайлшгүй гаргуулах шаардлагатай ч шинжээч олж томилох нь асуудал болоод байгааг мөрдөгчид онцолж байсан. Аливаа гэмт хэрэгт ямар ч хүн холбогдож болно. Гэхдээ тэр гэмт хэргийг хийсэн эсэх нь хөдөлшгүй нотлох баримтаар тогтоогдож байж гэм буруутай эсэх нь шийдвэрлэгдэнэ. Кибер гэмт хэргийн хувьд тэр хөдөлшгүй нотлох баримт нь технологийн шинжээчийн дүгнэлт. Тус дүгнэлтийг гаргах этгээд олдохгүй, мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад шуурхай томилох боломжгүй байгаагаас хэргээ боломжит богино хугацаанд шийдүүлэх хүний эрх ч зөрчигдөж байна. Технологийн шинжээч хомсдолтой байгаагаас кибер гэмт хэрэг мөрдөн шалгах ажиллагаа удааширч, хүний эрхийн зөрчлүүд гарч байна.

-Яагаад эрэлттэй байна вэ?

-Хөдөлшгүй нотлох баримтад үндэслэн шүүгч шийдвэр гаргах учир шинжээчийн дүгнэлт гаргуулах зайлшгүй шаардлагатай байгаа юм. Кибер гэмт хэргийн хувьд харилцаа холбооны, банкны, сүүлийн үед виртуал хөрөнгийн биржүүдийн олон системийн асуудал нэг хэрэг, тохиолдол дээр яригдахаар болж байна. Гэтэл ийм учиртай юм аа гээд өмгөөлөгч, эсхүл прокурор ярих боломжгүй, шүүх шинжээчийн дүгнэлт л үндэслэх учиртай. Гэтэл практик дээр энэ олон системийг нэг шинжээчээр дүгнүүлэх боломжгүй, өөр өөр мэргэжлийн шинжээчдийн баг томилох хэрэгцээ үүсч, тэдгээрийг олж томилох нь боломжгүй шахуу, цаг хугацаа шаардсан хэрнээ үр дүнгүй ажиллагаа болоод байгаа.

-Яагаад кибер гэмт хэрэг мөрдөн шалгахад илүү бэрх байна вэ?

-Кибер гэмт хэргийг нотлох баримт, нотолгоог олох нь өөрөө бэрх. Учир нь гэмт этгээд бүх зүйлсээ богино хугацаанд устгачих боломжтой. Мөн нотлох баримт дутуу, сэжигтэн гадуур сул чөлөөтэй байгаа нь дахин гэмт хэрэг үйлдэх эрсдэлтэй. Эдгээр эрсдэлийг харгалзаад кибер гэмт хэрэгт буруутгаж байгаа этгээдийг цагдан хорьдог, хэргийн ээдрээ төвөгтэй гэдэг үндэслэлээр хугацаа сунгаж удаан хугацаагаар цагдан хорьсон тохиолдол ч гарч байна.

-Тусгай шинжээчдийн сан бий болж байгаа юм аа даа?

-Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд 2023 онд шинжилгээний байгууллагаар болон шинжилгээ хийх эрх бүхий бусад этгээдээр хийлгэж болох шинжилгээний жагсаалт баталсан. Үүнд цахим технологийн хэд хэдэн шинжилгээ багтаж байгаа. Мөн технологийн тусгай мэдлэгтэй мэргэжилтнүүдэд таван жилийн хугацаатай шинжээчийн эрх олгох журмыг баталсан. Энэ журмыг яаралтай хэрэгжүүлж тусгай мэдлэгтэй шинжээчдийн нээлттэй мэдээллийн сан хэрэглээнд орох нь кибер гэмт хэрэг мөрдөн шалгах ажиллагаанд тулгарч буй асуудлуудыг тодорхой хэмжээнд шийднэ. Хүмүүс өөрийн тусгай биологи, технологийн мэдлэг боловсролоо баталж, шинжээчээр бүртгүүлэх боломжтой. Тиймээс тусгай, онцгой хэрэг дээр тохирох шинжээчийг тэрхүү сангаас олох боломжтой болж байгаа юм. Компьютер техник судлал, цахим орчны технологи судлал, мобайл технологи судлал гэсэн гурван төрлийн шинжилгээг Шүүхийн шинжилгээний байгууллагаас гадуур шинжилгээ хийлгэх боломжтой болсон тул энэ чиглэлээр гадна, дотно сурсан залуучууд нийгэмдээ хувь нэмрээ оруулж шинжээчээр бүртгүүлэхийг уриалмаар байна.

Н.Нарванчин

 

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Монполимет” компанийн өмгөөлөгч Г.Нацагдорж: Гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг олоогүй байж, түүнийг Ц.Гарамжав хатгасан гэж байгаа нь ор үндэслэлгүй DNN.mn

Хууль сахиулах байгууллагаас “Монполимет” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч Ц.Гарамжавыг шалгаж байгаа хэргийн талаар Хууль зүйн ухааны доктор Г.Нацагдоржтой ярилцлаа.

-“Монполимет” группийн үүсгэн байгуулагч Ц.Гарамжавд ямар үндэслэлээр эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн юм бэ?

-Яллагдагчаар татах тухай тогтоол дотор “ТУЗ-ийн 2014 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдрийн 74 дүгээр тогтоолоор “Монполимет” ХХК-д давуу байдал бий болгосон гэмт хэргийг үйлдэхэд зориуд хүргэж, хатгагчаар хамтран оролцсон. Зээлийн гэрээнд заасан зориулалтаар бус гадаад улсад үл хөдлөх эд хөрөнгө худалдан авах, компанийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх зэргээр ашиглаж, мөнгө угаасан” гэсэн юм билээ. Өөрөөр хэлбэл, Хөгжлийн банкнаас авсан 2014 оны зээлийн асуудалд нь холбогдуулан эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн гэсэн үг.

-Хатгагчаар хамтран оролцсон гэхээр тухайн хэрэгт холбогдуулан өөр хүмүүсийг шалгаж байгаа гэсэн үг үү?

-Авлигын гэмт хэргийг хэн, хэзээ, хэрхэн үйлдсэнийг огт тогтоогоогүй буюу гэмт хэрэг үйлдэгдсэн гэдгийг прокурор болон АТГ тогтоож чадаагүй. Тэгэхээр гэмт хэрэг үйлдэхэд зориуд хүргэсэн гэж байгаа нь буруу дүгнэлт юм. Ер нь бол гэмт хэрэг хэн, хэзээ үйлдэв. Ийнхүү гэмт хэрэг үйлдэхэд хэрхэн зориуд хүргэсэн гэдгийг эхэлж тогтоогоод дараа нь Ц.Гарамжав хатгасан эсэхийг шалгах ёстой л доо. Гэтэл гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдээ олж тогтоогоогүй байж хатгагчийг нь олж тогтоогоод, түүнийгээ цагдан хориод байгаа нь энэ цаг үеийн хамгийн эмгэнэлтэй явдал юм.

Гэмт хэрэг гардан үйлдсэн хүн гэж байхгүй юм уу?

-Тийм, энэ шалгагдаж байгаа хэрэгт гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг олж тогтоогоогүй байж гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг Ц.Гарамжав хатгасан гэж байгаа нь ор үндэслэлгүй. Ер нь бол гэмт хэрэгт хамтран оролцсон гэхээр өөр этгээд заавал байх ёстой ч өөр этгээдэд холбогдуулж эрүүгийн хэрэг үүсгээгүй тул үнэхээр өөр хүн огт байхгүй.

-Компанийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх зэргээр ашиглаж, мөнгө угаасан гэдэг нь юу гэсэн үг билээ?

-Харин тийм ээ, яллагдагчаар татах тухай тогтоолд яг ингээд тун ойлгомжгүй байдлаар биччихсэн юм билээ. Санхүүжүүлэх зэргээр гэдгийн ард нь ашиглаж гэсэн үг байгаа биз. Юуг гэдэг нь тодорхой бус байна. Хэрэв зээлийн мөнгийг гэчихвэл АТГ, прокурор хоёрт “Зээлдэгч зээлийн мөнгөө хэрхэн зарцуулах” ёстой нь түй ч хамаагүй болчихно. Тэгэхээр л “Аргаа барсан хүн аавынхаа толгойг маажина” гэдэг шиг юуг ашигласан гэдгийг нь тодорхойлж чадахгүй, бөөрөнхийлөөд л биччихэж байгаа юм.

-Мөнгө угаасан зүйл байгаа юм уу?

-Хөгжлийн банкнаас “Монполимет” ХХК руу шилжүүлсэн тухайн зээлийн мөнгө нь хууль ёсны тул мөнгө угаах гэсэн ойлголт байх боломжгүй. Хөгжлийн банк л тухайн мөнгийг хууль бус замаар олж аваагүй бол шүү дээ. Мөнгө угаах гэдгийг Эрүүгийн хуульд “гэмт хэргийн улмаас олсон хөрөнгө, мөнгө, орлого гэдгийг мэдсээр байж түүнийг авсан, эзэмшсэн, ашигласан, түүний хууль бус эх үүсвэрийг нь нуун далдлах” түүнчлэн “гэмт хэрэг үйлдэхэд оролцсон аливаа этгээдэд хуулийн хариуцлагаас зайлсхийхэд туслах зорилгоор өөрчилсөн, шилжүүлсэн, түүний бодит шинж чанар, эх үүсвэр, байршил, захиран зарцуулах арга, эзэмшигч, эд хөрөнгийн эрхийг нуун далдалсан” үйлдлийг хэлнэ гэсэн байгаа. Гэтэл “Монполимет” ХХК нь холбогдох баримтаа бүрдүүлээд, зохих журмын дагуу зээлээ аваад, зээлийн гэрээнд заасны дагуу эргүүлэн төлөөд, зээлийн гэрээгээ дүгнээд, хаачихсан. Мөнгө угааж байгаа юм бол мөнгийг эргүүлэн өгөх ямар ч шаардлага байхгүй.

-2014 оны зээлийн асуудалд нь холбогдуулан эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн гэсэн. Хөөн хэлэлцэх хугацаа, хууль хэрэглээ гээд асуудал байдаггүй юм уу?

-Зээл авсан үйлдэлд нь 2002 оны Эрүүгийн хуулийг хэрэглэх гэхээр зүйлчлэл нь тохирч өгөхгүй. Мөн хөөн хэлэлцэх хугацаа нь дуусчихаад “тэд нар”-ыг зовоогоод байхаар нь 2017 оны Эрүүгийн хуулийг хэрэглэчихэж байгаа юм. Хүндрүүлсэн бол Эрүүгийн хуулийг буцаан хэрэглэхгүй гэсэн зарчим огт хэрэглэгдэхгүй байна. Тэгэхээр “Монполимет” ХХК-ийг ямар нэг байдлаар нийгмээс тусгаарлах замаар айлгах, компанийнх нь үйл ажиллагааг тасалдуулах замаар хохирол учруулах зорилготой үйл ажиллагаа юм байна гэдэг нь жирийн иргэнд ч ойлгогдохоор байгаа биз дээ. Үнэхээр аргаа бараад 2017 оны Эрүүгийн хуулийг хэрэглэх гээд үзье л дээ. Нэрлэж буй хоёр гэмт хэргийнх нь хөөн хэлэлцэх хугацааг нь хууль үйлчилж эхэлсэн 2017 оноос тоолоход л 2022 онд дуусчихаж байгаа байхгүй юу. Гэтэл 2024 онд эрүүгийн хэрэг үүсгээд л, цагдан хориод л, эд хөрөнгийг нь хураан аваад л, компанийн үйл ажиллагааг нь зогсоогоод байна. Энэ улсад чинь Эрүүгийн болон процессынх нь хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих чиг үүрэгтэй Ерөнхий прокурор байдаг ч энэ асуудлыг тоохгүй байна гэхээр түүнийг хөдөлгөхгүй байгаа “далд”-ын хүч байгаа л гэсэн үг.

-Хувийн хэвшил рүү хүчний байгууллага дур зоргоороо халдаж, үйл ажиллагааг нь зогсоож, хаалга үүд, тоног төхөөрөмжийг нь лацдаж байгаа үйлдэл нь эргээд тэнд ажиллаж байгаа ажилтан, үйл ажиллагааг нь удирдаж байгаа албан тушаалтан, тэдгээрийн ар гэрт ямар нэг байдлаар дарамт шахалт үүсгэж, цаашлаад улс эх орны хөгжлөөс хойш татсан тийм зохисгүй үйлдэл болж байгаа талаар нийгмийн бүхий л төлөөлөл цахим орчинд үзэл бодлоо илэрхийлж байна?

-Компанийн үйл ажиллагааг хүчээр ингээд зогсоочихоор ажилтнууд нь цалин хөлсгүй болно. Сул зогсолтын хөлс өгнө гэхээр компанийн буруугаас болоогүй тул компанид алдагдал үүснэ. Мэдээж компани орлого олоогүй тул улсад татвар төлөх боломжгүй гээд олон сөрөг үр дагаврууд гарч ирнэ.

-Монцементийн үйлдвэрийн төсөлд зориулж Хөгжлийн банкнаас авсан “Монполимет” ХХК зээлээ бүрэн төлсөн. Гэтэл яагаад хэрэг үүсгэж, үйл ажиллагааг нь зогсоогоод байгаа юм бол?

-Хохирогчгүй, хохиролгүй, бүр гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдгүй хэрэгт холбогдуулан эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа нь тодорхой байгаа нь тус компанийн үйл ажиллагааг тасалдуулах гэсэн сонирхол эрх мэдэл бүхий этгээдэд байгаа нь л илэрхий байна. Түүнчлэн гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх зорилгоор эд хөрөнгө битүүмжлэх, хураан авах, дансыг нь хаах зэрэг ажиллагааг хийдэг ч ямар ч хохиролгүй байхад эд хөрөнгийг битүүмжилж, хурааж байгаа үйлдэл нь миний дээрх тайлбарын бодит нотолгоо болно. Дашрамд дурдахад, УИХ-аас зохион байгуулсан Хөгжлийн банкны зээлийн сонсголын үеэр “Монполимет” ХХК нь 126 тэрбум төгрөгийн зээл анх авч, 188 тэрбум төгрөгийг үндсэн зээл, 71 тэрбум төгрөгийг хүү, 775 сая төгрөгийг зээлийн шимтгэлд буюу нийт 261 тэрбум төгрөгийг төлж зээл бүрэн хаасан гэж байгааг анхаарах нь зүйтэй.

-Ц.Гарамжав гэдэг хүнийг хэрэгт татан шалгахдаа түүний хамаарал бүхий компаниуд, үр хүүхдийнх нь дансыг хааж эд хөрөнгийг нь хураан авч болдог юм уу?

-Мөрдөн шалгах ажиллагаа нь Ц.Гарамжав гэдэг хүн рүү чиглэн хийгдэж байгаа тул хувьд ногдох түүний эд хөрөнгө, харилцах дансыг хязгаарлах, битүүмжлэх ажиллагаа хийж болох ч бусад этгээдэд халдсан бүхий л үйлдэл нь хуульд нийцэхгүй. Иймд уурхайг лацдах, бусад компанийн харилцах дансыг хаах, эд хөрөнгө хураах зэрэг нь тухайн хэрэгт хамааралгүй этгээдэд хохирол учруулах, бүр нарийн хэлэх юм бол хорлон сүйтгэх зорилготой л гэж ойлгогдож байна. Энгийнээр хэлбэл “Эрдэнэс Таван толгой” ХК-ийн 1072 ширхэг хувьцаа эзэмшдэг нэг иргэнийг шалгаж байна гээд тухайн компанийн үйл ажиллагааг зогсоож болохгүй биз дээ.

-Хэвлэл мэдээлэл, нийгэмд хандсан ажилчдын маш олон мэдэгдэл сүүлийн хэдэн өдөр явлаа. Энэ нь төр засагт тавьж байгаа шаардлага уу?

-Өөрөөс нь болон ажил олгогчоос шалтгаалахгүйгээр үйл ажиллагаа нь зогсоод цалингаа авч чадахгүй байвал зохих этгээдэд нь хандах, анхаарлыг татах эрхтэй шүү дээ.

-Энэ бүхний эцэст Ц.Гарамжав гэдэг хүн буруугүй гэдэг нь тогтоогдвол энэ хугацаанд зогссон бүх хохирлыг хэн хариуцах вэ?

-Хохирлыг төр хариуцна. Энэ талаар хуульд тусгайлан заасан байгаа. Төр хариуцна гэхээр л эзэн биегүй болчихоод байгаа учраас тэд зориуд ийм хууль бус шийдвэр гаргаж, хууль тогтоогч нь хууль дотроо төр хариуцна хэмээн эзэнгүйдүүлж орхисон.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ