Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хөгжлийнх нь “нүд нээгдсэн” шинэ цагийн Хорезм буюу Узбекистан орноор DNN.mn

Энэ улсыг газрын зурагнаас ажвал Монгол Улсын баруун хилээс баруун урагш даруй дөрвөн мянган километрт орших аж. Монголоос Узбекистан улс руу автомашинаар явбал нэг ийм зайтай байх нь. Гэхдээ бид энэ удаад Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтан газрын холыг агаарын цэнхэр хөлгөөр товчлон хүрлээ. Газраар явсан бол багадаа тав хоногийн зайг тавхан цагийн дотор туулан зорьсон газраа хүрнэ гэдэг тэнгэрийн хөлгийн гайхамшиг гэлтэй. Эх орноосоо өдрийн 15 цагт ниссэн ч эх газрын Узбекистаны нийслэл Ташкент хотод өдрийн 17 цагт газардлаа. Тэндхийн 17 цаг нь Монголын оройн 20 цаг буюу манайхаас гурван цагийн зөрүүтэй аж. Очлоо, онгоцноосоо буулаа. Халуун орон гэдгийг нь мэдсэн ч манайхны хэлдгээр ёстой нохой гаслам халуун орон юм санж. Онгоцноос түрүүлж хэвлэлийн баг хойд хаалгаар нь бууж байрлалаа эзэлсний дараа урд хаалгаар ёслолын улаан хивстэй шатаар Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх гэргий Л.Болорцэцэгийн хамт угтан золгох Узбекистаны албаны хүмүүстэй гар даллан мэндчилэн буулаа.

Тэртээ 1992 оны эхээр Монгол, Узбекистан хоёр улс дипломат харилцаа тогтоосон байна. Түүнээс хойш төрийн тэргүүний түвшинд болж буй анхны айлчлал нь энэ ажээ. Энэ утгаараа айлын орон манайхныг гүн хүндэтгэлтэйгээр угтан авав. Очсон даруйдаа манайхаар бол Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн маягтай газартаа дагуулан очлоо. Энэ газраа тэд Тусгаар тогтнолын цэцэрлэгт хүрээлэн хэмээн нэрлэдэг байна.

Тэнд нь тусгаар тогтнолын түүхийг илтгэх хөшөө байх. Манай Зайсан толгойн орой дээр Халхын голд эрлэгээр тулалдаж явсан Орос, Монголын дайчдын дурсгалд зориулсан хөшөө байдаг шиг Узбекистан улсын эрт эдүгээ бүх цаг үеийн тусгаар тогтнолын цагалбарт хөшөө тэнд байв. Тэртээ XIII зууны үеийн Хорезм хэмээх улс нь өнөөгийн Узбекистан аж. Нэг мянга хоёр зуун арван есөн онд Чингис хааны их цэрэг энэхүү Сартуул иргэнийг дайлаар мордоод улмаар нутаг орныг гүрэндээ нэгтгэснээс Мавереннахр Цагаадайн улсынх болсон түүхтэй. Тиймээс узбекчүүд Цагаадай хэмээх нэршлийг хүндэтгэн, хэн хүнгүй мэддэг байна. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, гэргий Л.Болорцэцэг нарт айлын хүмүүс ийнхүү түүхэн дурсгалаа танилцуулан явахад манай төрийн тэргүүн нэгэн хоржоонтой үг хэлжээ. Түүхэн цагалбар хөшөөн дээр нэгэн хаан зарлиг буулгаж байгаа мэт гараа дээш өргөн зогсоно. Харин доор нь хэсэг албатууд зарлигийг нь даган бөхөлзөнө. Энэ хөшөөний үйл явдлыг түүхч “Энэ бол тэртээ XIII зууны үеийн Хорезм улсын тусгаар тогтнолын түүхийг харуулсан дурсгал” хэмээн тайлбарлах зуур манай төрийн тэргүүн “Энэ бол Цагаадай. Манай Чингис хааны хүү. Хорезмыг байлдан дагуулчихаад амарч байгаа агшин бололтой” хэмээн хэлж инээмсэглэв.

Сэтгүүлч би хувьдаа Ерөнхийлөгчийн энэхүү үйлдлийг монгол хүн хаана ч очсон эх түүхээрээ бахархан, эх гүрэн улс явсныг бусад улс оронд сануулсан бахдам сэтгэлийн илэрхийлэл гэж бодлоо. Яг энэ агуулгаар узбекчүүд Монгол Улс, монголчуудыг мэддэг, хүндэлдэг бололтой байсан. Учир энэ улсын иргэд өнөөгийн Монгол Улсыг тэртээ XIII зууны их гүрэн шигээ агуу том газар нутагтай, иргэд нь эр зоригтой улс орон мэтээр төсөөлөн боддог ажээ. Ямартаа ч тэндхийнхэнд би монгол хүн байна гэхээр “Аан Чингис хаан. Цагаадай хаан, Төмөр хаан” гэх зэргээр мэддэгээ хэлж, Монголын түүхийг бахархан хүндэтгэж байгаагаа царайндаа нууж чаддаггүй санагдсан юм. Доголон Төмөр хаан гэхээс илүү Цагаадайг илүү сайн мэддэг аж. Цагаадай гэх нэршилтэй бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, түүхэн газрууд Узбекистанд олон байдаг гэнэ. Ерөнхийлөгчийн айлчлалын эхний өдөр Тусгаар тогтнолын хөшөөнд цэцэг өргөх ёслол, түүхийн музей үзэх байдлаар өндөрлөлөө.

АЛБАНЫ БУС ЦАГААР ТАШКЕНТ ХОТООР…

Нийслэл Ташкент хотод нийт найм орчим сая хүн ам амьдардаг ч дотроо хуучин, шинэ гэж хоёр хуваагддаг. Үүнээс шинэ Ташкентад 3.8 сая хүн амьдардаг байна. Анх онгоцноос буугаад шинэ Ташкентын төвд байрлах “Холидэй” зочид буудал хүрэхэд манайхаар Хөшигийн хөндийгөөс “Улаанбаатар” зочид буудал орох зайтай санагдсан. Ташкент хот газар нутгаараа Улаанбаатараас ялимгүй том. Гэхдээ л манай хотоос гурав дахин илүү хүн амтай. Ийм олон хүн ийм бага газар нутагт байна гэхээр Улаанбаатар хотын хөгжлөөр бол аль хэдийнэ авто зам нь тэг зогсолтод орж, хүн хөл гишгэх зайгүй болчихсон байна биз. Гэвч тэнд эсрэгээрээ авто замын түгжрэл гэж алга. Төв зам нь найман эгнээ хоёр урсгалтай. Хажуугаар нь явган хүний болон дугуйн замтай. Манайх шиг 100 метр яваад нэг уулзвар, олон чиг заасан гэрлэн дохио тэнд алга. Хэдэн мянган метр явж байж нэг уулзвар таарна. Зарим уулзвар нь давхар зам, гүүртэй. Тиймээс уулзвар нэвтрэх гэдэг тэнд ямар ч гацах, зогсох, түгжрэх гэх зовлон алга. Гудамж, талбайгаар нь хүн зогсоо зайгүй нааш цаашаа холхих дүр зураг харагдсангүй. Их сийрэг гудамжтай аж.

Өнөөгийн улаанбаатарчуудын мөрөөдөл болоод байгаа метро гэдэг зүйл тэнд тэртээ 1977 онд анхны шугам нь ашиглалтад орж байж. Одоо Ташкент хотын газар доор гурван том метроны шугам явдаг байна. Тиймээс газар дээрх хөл хөдөлгөөнөөсөө газар доорх нь илүү байх шинжтэй. Метроны шугам гэдэг нэг талдаа авто замын түгжрэлийг бууруулах ч нөгөө талдаа их хотыг эмх цэгцэнд нь оруулдаг ач холбогдолтой болов уу гэж бодогдох шиг. Энэ хотын үйлчилгээний газар, дэлгүүр хоршооны хаяг, реклам нэлэнхүйдээ латинаар тэмдэглэгдэх аж. Зарим хүмүүс станы орон гэхээр хуучин ОХУ-ын социалист улс мэтээр ойлгодог байх. Гэтэл энд үнэндээ барууны соёл илүү дэлгэрсэн гэлтэй. Барууны том том брэнд сүлжээ их дэлгүүрүүд хаа сайгүй. Хүнсний дэлгүүрт нь орсон ч манайхны “супермаркт”-тай адилхан л бараа, бүтээгдэхүүн байх. Мөнгөний хэрэглээ нь Узбек Сум. Манай нэг төгрөг тэндхийн 3.5 орчим сумтай тэнцэнэ. Өөрөөр хэлбэл, тэндхийн нэг килограмм помидор 1000 сум гэвэл манайхаар ойролцоогоор 280 гаруй төгрөг гэсэн үг. Үүгээрээ өртөг харьцангуй багатай хот гэж ойлгож болох. Сарын дундаж цалин нь 1.5 сая сум. Манайхаар бол таван зуун мянга орчим төгрөг юм уу даа. Албан ажил дууссаны орой 21 цагийн үед хэвлэлийнхэн бид Ташкентын төвд байрлах цэцэрлэгт хүрээлэнгээр зугааллаа. Тэнд 21 цаг гэдэг маань Монголд хэдийнэ 00 цаг өнгөрсөн гэсэн үг.

Дараа нь оройн хоол идэхээр буудлынхаа ойролцоо байх нэгэн зоогийн газарт орлоо. Хэдий орой болсон ч гэсэн сэрүүн болно гэж байдаггүй газар аж. Агаарын хэм 32-ыг заана. Энэ халуунд үйлчилгээний гудам, хүний хөл хөдөлгөөн ихтэй газруудад усыг тоосруулан цацаж орчноо сэрүүцүүлдэг байна. Халуун орон учраас иргэдийнх нь өмссөн, зүүсэн нь их энгийн. Дээгүүрээ цагаан майк, зарим нь футволкатай. Доогуураа дандаа шорттой, эсвэл нимгэн бэлтгэлийн өмд өмсөж, сандал эсвэл тавчик углажээ. Үнэндээ үүнээс илүүг биедээ тогтоох боломж ч алга. Гудмаар нь явахад эрчүүд голцуу холхино. Эмэгтэйчүүд нь ийм цөөхөн юм уу эсвэл шашин, ёсоо дагаад шөнө орой гардаггүй байж мэдэхээр. Цөөн харагдах эмэгтэйчүүдийнх нь ихэнх нь гэвлүүртэй явах аж. Үлдсэн нь богино өмд, ахар цамцтай явах ч тэд нь голцуу залуу, жоохон охидууд бололтой. Бид олуулаа ширээ нийлүүлэн сууж, хоолой захиаллаа. Үндсэн хоол ирэхээс өмнө помидор, огурцыны салат, мөн давстай талх, хүйтэн интоорын шүүс өгдөг байна. Энэ нь үнэгүй. Учир нь Узбекистан жимс, ногооны эх орон гэнэ. Тэр дундаа Ташкент хот помидор, ногоон огурцыгээрээ их алдартай ажээ. Тиймээс энэ хоёр хүнсээрээ салат, хөнгөн зууш гээд хэлбэр, амтыг нь өөрчлөөд янз бүрийн зүйл хийдэг байна. Манайхаар бол мах, гурил хоёр юмдаг уу даа. Манайх чинь мах, гурил хоёроор бууз, хуушуур, шөлтэй, шөлгүй гээд янз бүрийн хоол хийдэг дээ. Үүнтэй адилхан помидор, ногоон огурцыгээрээ янз бүрийн хачирууд хийдэг бололтой. Халуунд бүгчим газар ороод хүйтэн интоорын шүүс уулаа. Ёстой нэг амны цангаа тайлж, дотроос сэрүүцүүлэх ид шидтэй ундаа гэмээр. Амт, хүйтэн нь янзтай, орчинтойгоо үнэхээр зохицжээ. Ингээд үндсэн хоолоо идэхээр Узбекийн алдарт плов, шорлогийг нь захиалах гэлээ.

Гэтэл үдээс хойшоогоо үндэсний хоол болох плов нь хийгддэггүй гэнэ. Хэрэв хийж өглөө гэхэд хуучирсан хоол өгч, зочноо хүндэтгэхгүй байхын илэрхийлэл хэмээн үздэг байна. Пловыг голцуу өглөө иддэг бололтой. Харин янз бүрийн шорлог ирлээ. Амт нь нэгнээсээ гоц гойд өөр биш ч хэлбэр, орц нь ялгаатай байх юм. Элгийг сэмжтэй нь эсвэл сүүлтэй холиод шорлочихож. Махыг үхэр, хонь зэргээр нь ялгаад тус тусын амтлагчаар амтлаад өгч байна. Харин адууны махаар төрөл бүрийн каз бэлтгэж зүсээд, нөгөө л нэг помидор, огурцытэйгээ хамт таваглачихдаг байна. Хоол болгон нь ямар нэгэн байдлаар махны орц ихтэй аж. Үүгээрээ монголчуудтай адилхан гэлтэй. Цагаан сараар бид буузнаас уйддаг шиг энд бол шорлог, махнаас уйдахаар шинжтэй.

МАНАЙД Ч, ТЭДНИЙД Ч АШИГТАЙ БАЙХ ХЭЛЭЛЦЭЭРҮҮД

Узбекистанд мал аж ахуй бий. Гэхдээ Монголоос адуу, үхэр, хонины мах багагүй хэмжээгээр импортоор авдаг. Хоёр улсын худалдааны эргэлт жилд 10 гаруй тэрбум ам.доллар. Үүнээс манай улс 4.6 сая ам.долларын хонь, хурганы боловсруулсан арьс, өлөн гэдэс, хонь, ямаа, үхрийн хөлдүү мах, полиацетал, поликарбонат зэрэг бараа экспортолж, Узбекистанаас нийт 5.4 сая ам.долларын усан үзэм, жимс, хүнсний бүтээгдэхүүн, хөргөх, хөлдөх цахилгаан төхөөрөмжүүд, ачааны автомашин зэрэг бараа импортоор авсан гэх тооцоолол бий. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн хувьд Узбекистанд хийсэн анхны айлчлалаараа Монголын томоохон аж ахуйн нэгжүүдийн болон бизнес эрхлэгчдийн төлөөллийг дагуулан явсан нь хоёр улсын хоорон дахь худалдаа, эдийн засгийн харилцааг илүү шинэ түвшинд, тэр дундаа хувийн аж ахуйн нэгжүүдийн хоорондох харилцааг түлхүү анхаарсан айлчлал болсон гэж хэлж болно. Эдийн засгийн хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх гол суурь бол тээвэр, ложистик. Энэ утгаараа хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрт багтсан шууд нислэгтэй болох асуудал Ерөнхийлөгчийн айлчлалаар албажиж, гарын үсэг зурагдсан. Өөрөөр хэлбэл, тун удахгүй Монголоос Узбекистан руу шууд нислэгтэй болно гэсэн үг. Энэ нь хоёр улсын харилцааг илүү бодитой болгох хамгийн чухал хөшүүрэг гэдгийг тэдний тал ч, манай тал ч хэлж байсан юм. Мөн автотээврийн хэлэлцээр ч байгуулаад амжсан нь ирэх жилүүдэд хоёр улсын эдийн засгийн харилцааг эрс дээшлүүлэх боломж харагдаж байгаа юм. Магадгүй хоёр улсын худалдааны эргэлт 10 тэрбум ам.доллар байсан бол ирэх жилүүдээс 20-30 цаашлаад 200-300 тэрбум ам.долларт хүрэх боломжтой байх нөхцөлийг Ерөнхийлөгчийн айлчлалаар хэлэлцээрийн түвшинд бодитой болголоо. Узбекистан улс сүүлийн жилүүдэд хөрөнгө оруулалт, бизнесийн орчноо сайжруулах, тулгарч байгаа хүндрэл, бэрхшээлийг арилгах шийдэмгий алхам авч байгааг судлаачид хэлдэг. Үүний дүнд эдийн засаг нь сүүлийн жилүүдэд бараг хоёр дахин өсч, дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 1.5 дахин, аж ахуйн нэгжийн тоо хоёр дахин, аж үйлдвэрлэл 40 хувиар өсчээ. Үнэхээр хөгжлийнх нь “нүд” нээгдсэн мэт түүхэн амжилт гэж хэлж болох юм. 2023 оны байдлаар Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 90 тэрбум ам.доллар, нэг хүнд ногдох хэмжээ нь 2.510 ам.доллар, гадаад худалдааны эргэлт 63 орчим тэрбум ам.долларт хүрсэн байдаг аж. Узбекистан далайд гарцгүй, байгалийн баялгийн арвин нөөцтэй, 2.700 гаруй орд газар илрүүлж, 60 гаруй төрлийн эрдэс баялаг олборлодог. Алтны нөөцөөр дэлхийд дөрөвт, олборлолтын хэмжээгээр долдугаарт ордог орон. Тиймээс тус улсын хүнд болон хөнгөн үйлдвэрийн салбар цаашдаа дэлхийн түвшинд хүртэл хөгжих нь тодорхой байгаа юм. Манай улсын хувьд малын мах, малын гаралтай бүтээгдэхүүнээ бусад улсад экспортлох сонирхол их байдаг. Гэвч малын эрүүл мэндийн асуудал энэхүү сонирхолд том нөлөөлөл учруулдаг. Тиймээс узбекчүүд монгол малын эрүүл мэнд, элдэв халдварт өвчнийг хянах, судалгаа хийх зэрэгт хамтран ажиллахаа илэрхийлсэн. Үүнтэй зэрэгцэн Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн санаачилсан “Хүнсний хувьсгал” хөдөлгөөн нь Монгол Улсын хүн ардын эрүүл мэндийг чанартай, эрүүл хүнсээр хангах зөв бодлого гэдгийг нь сайшаагаад Монгол Улс эрүүл хүнс экспортыг нэмэгдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой гэдгийг онцолж байлаа. Ерөнхийдөө Узбекистан улсын хувьд хөгжлийн гараанаасаа хэдийнэ гарчээ. Салбар бүр нь эрчимтэй хөгжиж, эдийн засгийн өсөлт нь жил ирэх тусам нэмэгдсээр байгаа аж. Төв Азийн энэ улсад барилгажилт, бүтээн байгуулалт, шинжлэх ухаан, технологи, аж үйлдвэржилт нь эрс нэмэгдэж буй нь бусад орны анхаарлыг зүй ёсоор татаж байгаа бололтой. Өөрөөр хэлбэл, Узбекистан улс нэгэнт хөгжлийн замдаа орсон гэсэн үг.

Тиймээс тэдний хувьд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг бүх талаараа дэмжиж, хамтран ажиллах ямар л боломж байна түүгээрээ нэгдье, нийлье гэдгээ үг, үйлдэл болгондоо илэрхийлж байлаа. Ерөнхийлөгчийн айлчлалын үеэр тус улсын нийслэл Ташкентад Монгол Улсын Элчин сайдын яамыг шинээр байгуулсан. Узбекистанд Монгол Улсын 30 орчим иргэн сурч, ажиллаж амьдардаг байна. Эдгээр иргэд маань хүний газар өөрсдийнх нь эрх ашгийг хамгаалах яамтай болж байгаадаа талархалтай хүлээн авч байв. Зөвхөн тэнд суугаа монголчуудын эрх ашгийг хамгаалахаас гадна хоёр улсын хамтын ажиллагаа, найрсаг харилцааг улам илүү өргөжүүлэх бодит институци бий болж байгаад Ерөнхийлөгчийн хувьд таатай байгаагаа илэрхийлж байлаа. Узбекистан улсын 90 орчим хувь нь хуурай цөл газар. Үлдсэн 10 хувь нь үржил шимтэй хөндийг бүрдүүлдэг гэж байгаа. Тэгвэл энэ улсын хөгжил, цэцэглэлт, эдийн засаг нь бордоотой ургамал шиг л өдөр ирэх тусам өргөжин тэлж, өссөөр. Дунайртсан халуун орон ч гэлээ нозоорч суулгүй салбар болгоныхоо хөгжлийг усалж, тэтгэж яваа төрийн бодлого нь хөгжлийн баянбүрдийг бий болгосоор байна.

Э.МӨНХТҮВШИН

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Засаг хамтрах нь Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчих үү DNN.mn

УИХ-ын ес дэх удаагийн сонгууль болж, холимог тогтолцоогоор парламентад анх удаа 126 гишүүн сонгогдсон. Сонгуулийн дүнгээр МАН 68, АН 42, ХҮН нам найм, Үндэсний эвсэл дөрөв, Иргэний зориг ногоон нам дөрвөн суудалтайгаар шинэ парламентыг бүрдүүлээд байна. Өнгөрсөн долоо хоногт эрх баригч нам УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдаа шуурхай томиллоо. Одоо үргэлжлүүлэн Засгийн газрыг бүрдүүлэх тохироо яригдаж байна. Албажиж алх цохиогүй байгаа ч хамтарсан Засгийн газар байгуулагдахаар болж байх шиг байна. Өнгөрсөн баасан гаригт болсон АН-ын Улс төрийн зөвлөлийн шийдвэрийг тус намын дарга Л.Гантөмөр танилцуулахдаа Засагт хамтрах шийдвэрийг гаргаснаа дуулгасан. Нэг ёсондоо МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн зүгээс хамтрах санал ирсэн, түүнийг дэмжсэн гэдэг мэдэгдлийг хийгээд байна. Сөрөг хүчний хамгийн олон суудал авсан намын энэ шийдвэрээр бол Засгийг хамтарч барихаар болж байна гэсэн үг.

Үндсэн хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.2-т Улсын Их Хуралд олонх суудал авсан нам, эвслээс нэр дэвшүүлсэн хүнийг,аль ч нам, эвсэл олонхын суудал аваагүй бол хамгийн олон суудал авсан нам, эвсэл бусад нам, эвсэлтэй зөвшилцөн олонхыг бүрдүүлж нэр дэвшүүлсэн хүнийг; бусад тохиолдолд Улсын Их Хуралд суудал авсан нам, эвсэл зөвшилцөн олонхыг бүрдүүлж нэр дэвшүүлсэн хүнийг Ерөнхий сайдаар томилох саналыг Ерөнхийлөгч тав хоногийн дотор Улсын Их Хуралд оруулна. Мөн Монгол Улсын Их хурлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын 10 дугаар зүйлийн 10.1-д Сонгуулийн дүнгээр Улсын Их Хуралд 64 ба түүнээс дээш суудал авсан нам, эвслийг Улсын Их Хурал дахь олонх гэж заасан.

Тэгвэл энэ удаагийн сонгуулийн үр дүнд МАН 68 суудал буюу Монгол Улсын Их хурлын тухай хуульд зааснаар олонх болсон. Төр засаг хуульд юу гэж тусгасныг ёсчлон дагах үүрэгтэй. Хуулийг мөрдөх нь хууль тогтоох дээд байгууллагын үндсэн үүргийн нэг ч гэж болно. Тэд хуулиа сахиулах нь нийт ард иргэд, төрийн болон хувийн хэвшил зэрэг бүхий л субьектэд үлгэрлэл болж байдаг. Гэтэл олонх болсон МАН хамтарсан Засгийн газар байгуулахаар бусад намуудад хүсэлт хүргүүлсэн, түүнийг хүлээж авч байгаа сөрөг хүчний үйлдлүүд олон нийтийн шүүмжлэлийг дагуулаад байна. Аль ч нам улс төрийн сонгуульд төр засгийн эрх барих эрхийг авахаар оролцдог. Энэ утгаараа АН-ын үйлдлийг зөв гэж үзэх талууд байгаа. Харин нөгөө талд эрх баригч нам сүүлийн найман жил улс орны бүхий л чухал салбаруудыг уналтад хүргэсэн, үүнийг шүүмжилж байсан сөрөг хүчин тэдэнтэй хамтрахаар болсон нь буруу гэх байр суурь ч хүчтэй хэвээр байна. Ямартаа ч олонх болсон

нам сөрөг хүчинтэй хамтрах санаачилгыг гаргаж байгаа үйлдэл нь хуулиа зөрчсөн явдал болчихоод байна. Үндсэн хууль болон бусад  хуулийг зөрчиж байгаа энэ үйлдэлд Үндсэн хуулийн Цэц ямар тайлбар хэлэх бол? Үүнээс гадна сонгууль хэмээн сар орчим шууруулж

ард түмнийг талцуулсан. Ялсан, ялагдсан шок бүрэн арилаагүй байхад УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдыг нэг амьсгаагаар сонгочихож  байгаа үйл явдал өнгөрсөн долоо хоногт өрнөлөө. Манайх улс орны хөгжлийн хувь заяаг шийдэх улс төрийн гол үйл ажиллагааг үндэсний баяр наадамтай.

давхцуулчихдаг сонин тогтолцоотой. Сонгууль дуусаад л баяр наадмын уур амьсгал орчихсон байхад улс төрийн том томилгоонуудыг шууруулдаг. Өмнө нь ч ингэж ирсэн.

Маш өндөр ач холбогдол өгч, хамгийн ажил хэрэгчээр хандах улс орны амин чухал асуудлыг түмний анхаарлаас холуур зохион байгуулдаг нь нэг талдаа санаатай үйлдэл. Үнэндээ өнгөрсөн долоо хоногт болж өнгөрсөн УИХ-ын гишүүдийн тангараг өргөхөөс эхлээд анхны нэгдсэн чуулган, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдын томилгоо олон нийтийн анхаарлаас холуур, чимээгүйхэн болоод өнгөрчихлөө. Шинэхэн гишүүдээс цөөнх нь ажил хэрэгчээр хандсанаас бусдаар Монгол Улсын хууль тогтоох, гүйцэтгэх засаглалын хувь заяа нэг намын урьдчилан бичсэнээр өрнөж байна. Ийм үзэгдэл улс төрийн соёлдоо ч, улс орны хувь заяанд ч хэрэгтэй юм биш. Тиймээс улс төрийн сонгуулийг үндэсний баяр наадамтай давхцуулж зохион байгуулдгийг больё.

Хавар гурав, дөрөвдүгээр сард, эсвэл намар наймдугаар сард явуулаад есдүгээр сараас шинэ сонгуулиа хийе. Ингээд шинэ парламент, шинэ Засгийн газар бүрэлдээд ажилдаа ороод явчихдаг болоход болохгүй зүйлгүй. Угаас цэцэрлэгээс эхлээд бага, дунд, ахлах ангийн хүүхэд багачууд, төрийн албадаа есдүгээр сараас хичээллүүлж, ажиллуулдаг. Энэ цаг хугацаанаас төрийн бүхий л үйл ажиллагаанууд ажил хэрэгч өрнөдөг байхад сонгууль, парламент, Засгийн газар ч хамт ажиллаад эхлэхэд болох биш үү.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Гайхамшигт Монгол наадам эхэллээ” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы  мягмар гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.


“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт  Монгол ардын намын жагсаалтын нэгдүгээрт бичигдэж парламентад сонгогдсон УИХ-ын гишүүн Ганзоригийн Лувсанжамцтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. Тэрбээр “Гадаадад олон жил ажиллаж амьдарсан болохоор наадмаа үзэхийг тэсэн ядан хүлээж байна” гэснийг  II нүүрээс үргэлжлүүлэн уншаарай.

Эвслийн Засгийн газар 16 яам, 23 сайдтайгаар ажиллана

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Гайхамшигт Монгол наадам эхэллээ” хэмээн өгүүллээ.

Богд хааны ордон музейн захирал, “Болор цом”-ын эзэн Ц.ЭРДЭНЭБААТАР “Өндөр Гэгээний бүтээлүүдийн нэг өвөрмөц онцлог нь амьд мэт бүтээхээс гадна “алхимич” хүн л бүтээж дээ гэмээр нууцлаг…” гэлээ.

МУИС-ийн Мэдээллийн технологи, электроникийн сургуулийн захирал, доктор, профессор Б.Ганбат “Хэмжээст оноо нь хүмүүсийг маш их төөрөгдүүлж, системийн гажуудлыг ил болгож харуулахгүй байна” хэмээв.

Аялал зугаалгын өдрүүд эхэлж байгаатай холбогдуулан Монгол Улсын Далайн захиргааны Усан замын тээврийн Бүртгэл хяналтын хэлтсийн дарга Т.Олонбаяраас дараахь тодруулгыг авлаа

Дэлхийн мэдээ: Францын сонгууль өндөрлөв

АРЫН НҮҮР: Баяр наадмаар аялж зугаалахдаа бага насны хүүхдүүддээ тавих анхаарал халамжаа бүү сулруулаарай


Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы м гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

 

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Д.Сүнжид: УИХ-ын гишүүд хүний эрхийн асуудлыг шийдэхийн төлөө системтэйгээр ажиллана гэдэгт найдаж байна DNN.mn

Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын дарга Д.Сүнжидтэй ярилцлаа.


-УИХ-ын ээлжит сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан парламентын гишүүд тангаргаа өргөж, анхдугаар чуулган нээлтээ хийлээ. Сонгуулийн үеэр хүний эрхийн цөөнгүй зөрчил гарсан гэсэн. Ямар зөрчил илэрсэн бэ. Түүнчлэн өмнөх сонгуулиудтай харьцуулахад ололттой тал байв уу?

-УИХ-ын ес дэх удаагийн ээлжит сонгууль зохион байгуулагдлаа. Сонгох, сонгогдох эрх бол улс төрийн эрх, эрх чөлөөний хувьд маш чухал эрхэд тооцогддог. Яагаад гэвэл, энэ нь ардчилсан улсад л байдаг боломж юм. Ардчилсан улсын иргэн энэ эрхийг баталгаатай эдлэхэд хэд хэдэн нөхцөл бүрдүүлэх ёстой. Нэгдүгээрт сонгох, сонгогдох эрхийг хуулиар баталгаажуулж, саналаа нууцаар, шууд биечлэн өгөх боломжийг бүрдүүлсэн байх ёстой. Дээр нь иргэд мэдээлэлтэй байх нь зүй юм. Мэдээлэл хүртээмжтэй байж гэмээнэ иргэд сонгох эрхээ эдэлнэ. Зөрчил гарвал хянан шийдвэрлэдэг тогтолцоотой байх ёстой.

Энэ удаагийн сонгуулийн сайн тал нь мэдээллийг хүртээмжтэй байлгахыг хичээсэн. Өмнө нь Хүний эрхийн Үндэсний Комисс УИХ болон Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгууль бүрд дүн шинжилгээ, мониторинг хийж, үр дүнгээ танилцуулахдаа ”Мэдээлэл хүртээмжгүй байна. Хүртээмжтэй болгоход талууд анхаар. Ялангуяа зорилтот бүлэг буюу хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, амьжиргааны түвшнээс доогуур орлоготой иргэдэд мэдээлэл хүртээмжтэй хүргэ” гэдэг зөвлөмжийг өгч ирсэн. Хоёрдугаарт, нь ойлгомжтой байдлын асуудал яригддаг байсан. Үүнд ахиц дэвшил гарсан ч нийтэд нь хүртээмжтэй байсан гэж хэлж чадахгүй. Хэдий ийм ч нам, эвслүүд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн санал авах байранд ороод ирэхэд зааварчилгаа өгөх хүнийг ажиллуулсан. Сонгуулийн дүн мэдээг дохионы хэлмэрчтэй дамжууллаа. Өмнө нь хэсэгчилж явдаг байсан шүү дээ. Зарим нам, эвслийн гишүүд өөрсдийн мөрийн хөтөлбөр, танилцуулгын хүртээмжтэй байдлыг нэмэгдүүлэх тал дээр анхаарсан гээд ахиц дэвшил гарсныг дурдах нь зүйтэй байх.

Мөн нэг ахицтай тал нь өмнөх сонгууль бүрээр гардаг байсан хувь хүн рүү чиглэсэн дайралт илт багассан. Үзэл бодол, дэвшүүлсэн бодлого нь зөв үү, буруу юу гэдэг талын шүүмжлэл давамгай өрнөж байсан. Хийсэн ажил нь өөрөө сайн байж чадав уу, өмнө нь хашиж байсан албан ажлаа гүйцэтгэж байх үед нь түлхүү үнэлэлт, дүгнэлт өгөхийг оролдож байсан. Энэ мэтчилэн давуу тал гарсанд иргэдийн хүний эрхийн болон хууль тогтоомжийн талаарх мэдлэг, ойлголт нэмэгдсэнтэй холбоотой. Дээр нь төрийн байгууллагууд мэдээллээ хүргэх тал дээр анхаарч ажиллаж байгаагийн үр дүн гэж хэлж болно.

Зөрчлийн хувьд сонгуулийн хуультай холбоотой нэг хэсэг байгаа юм. Тэгш гараанаас энэ сонгуулийг эхэлж чадав уу гэдэг асуудлыг ярьж байна. Яагаад гэвэл, сонгуулийн сурталчилгааны хугацаа хэт богинохон учраас өмнө нь улс төрд байсан болон ямар нэг байдлаар олны танил хүмүүст давуу тал боллоо. Анх удаа том тойргоор сонгууль зохион байгууллаа. Том тойрогт танигдаж, иргэдийн итгэлийг хүлээж сонгогдоно гэдэг тогтолцооны хувьд амаргүй даваа. Нэр дэвших болон сонгохтой холбоотой “Намайг бүртгэсэнгүй” гэдэг асуудал Сонгуулийн ерөнхий хороон дээр гарсан. Үндсэн зургаан төрлийн асуудлыг Сонгуулийн ерөнхий хороо тавьж байгаа. Өөр намын гишүүнчлэлтэй байсныгаа солиулаагүй, татварын болон тайлан мэдүүлгээ үнэн зөв бөглөөгүй, шүүхээр авлигын болон ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэж үзээд шийдэх тогтоолоор шийдэгдсэн зэрэг шалтгаантай иргэдийг бүртгэхгүй гэж байсан. Зарим нь асуудлуудаа залруулж, нэг хэсэг нь гомдол гаргасан.

Хүний эрхийн Үндэсний Комисс нь зөвхөн иргэдээс ирүүлсэн гомдол мэдээллээр ажилладаг байгууллага биш. Гишүүдийн санаачилга болон жилийн нэгдсэн төлөвлөгөөний дагуу маш олон хяналт хийдэг. Энэ удаагийн ээлжит сонгуулиар харьцангуй цөөн гомдол ирсэн. Тэнцвэртэй мэдээлэл хүргэхгүй байна гэж нэг иргэн гомдоллосон. “Election-2024” руу ороод үзэхээр нэр дэвшигчдийн бүх мэдээлэл байна лээ. Мэдээллийг унших болон сонсох зэрэг хүртээмжийн асуудал яригдсан хэвээрээ байгаа. Дараагийн гомдол нь улс төрийн нам бүртгүүлэхийн тулд 801 хүний гарын үсэг авах ёстой гэж хуульд заасан байдаг. Энэ нь яах аргагүй хүний эрхийн зөрчил. Энэ тоог хэн бодож олсон юм. Энэ нь Үндсэн хуулийн эвлэлдэн нэгдэх эрхийг зөрчиж байна гэж үзсэн. Энэхүү гомдол гаргагч өөрөө сонгуульд нэр дэвшээгүй, зөвхөн иргэн хүний хувиар энэ гомдлыг гаргасан. Түүнчлэн “Миний нэр “түр хасав” гэдэг тэмдэглэгээтэй байна.Сонгогчийн нэрийн жагсаалтад алга” гэдэг гомдол ирсэн.Сонгогчдын хувьд нам болон эвсэл, нэр дэвшигчийн мөрийн хөтөлбөртэй танилцаж чадсан эсэх нь иргэдээс өөрсдөөс нь шалтгаалж байсан.

-Хүний амь эрсэдсэн нь хүний эрхийн ноцтой зөрчилд тооцогдоно биз дээ?

-Сонгууль зохион байгуулагдсан эсэхээс үл хамаарч хүний амь нас хамгийн чухал. Хүний эрхийн нэн тэргүүн суурь бүх эрхийг хангах гэж хичээдэг нь амьд явах эрх юм. Хүний амьд явах эрхэд санаатай, санаандгүй байдлаар халдана гэдэг нь хүний эрхийн ноцтой зөрчил. Яагаад ийм зүйл болсныг тодруулж, зохих байгууллагаараа шийдвэрлэж, түүнд нь тохирсон шийтгэл ногдуулах ёстой.

-Тусгай хэрэгцээт буюу хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн төлөөлөл УИХ-д сонгогдсон нь энэ удаагийн сонгуулийн ахиц дэвшил гэж харж байгаа юу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Энэ удаагийн сонгуулийг хувь тэнцүүлсэн болон мажоритар системийг хослуулан явуулснаараа нийгмийн бүхий л давхаргын төлөөлөл оролцох боломжийг нэмэгдүүлсэн. Өмнөх сонгуулиудаар хөгжлийн бэрхшээлтэй долоон хүн нэр дэвшиж байсан ч сонгогдож байгаагүй. Эмэгтэйчүүдийн хувьд ч парламентын гишүүдийн 17 хувийг бүрдүүлж байсан нь олон улстай харьцуулахад “муу” үзүүлэлтэд тооцогдож байсан. Энэ удаагийн сонгуулийн сайн тал нь эмэгтэй гишүүдийн тоог нэмэгдүүлж чадлаа. Намын жагсаалтад хүйсийн хувьд 1/1 хувь гэсний үр дүнд олон эмэгтэйчүүдтэй боллоо. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хоёр төлөөлөлтэй болсон нь эерэг үзүүлэлт мөн.

-Хүний эрхийг хангаж, хамгаалах нь төрийн үндсэн үүрэг. Төр энэ үүргээ Засгийн газраараа дамжуулж хэрэгжүүлдэг. Харин ХЭҮК нь төр энэ үүргээ хэрхэн хэрэгжүүлж байгаад хөндлөнгөөс, хараат бусаар хяналт тавьдаг байгууллага. Хараат бусаар үйл ажиллагаагаа явуулж чадаж байна уу?

-Засгийн газар буюу гүйцэтгэх эрх мэдэлд Хүний эрхийн Үндэсний Комисс бүрэн хяналт тавих үүргийг хуулиар хүлээдэг. Учир нь хүний эрхийг хангаж, хамгаалах үүргийг гардан хэрэгжүүлэгч нь гүйцэтгэх эрх мэдэл юм.

Тиймээс хүний эрхийн зөрчлийг таслан зогсоохын тулд тогтолцооны шинжтэй хүний эрхийн хариу арга хэмжээг авах ёстой. ХЭҮК нь гүйцэтгэх эрх мэдэлд хяналт тавихдаа шүүхийн хараат бус байдалд нөлөөлөх, оролцох эрхгүй. Түүнчлэн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа, шүүхээс эцэслэгдсэн эрүү, иргэн, захиргааны хэрэгт оролцох ёсгүй. Гэхдээ ёсгүй, эрхгүй гээд бид зүгээр суудаггүй.

Нэг үгээр, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хүний эрхийн зөрчил гарах эрсдэл байна уу, гарсан бол яаж залруулах бэ гэдэг байдлаар хяналт тавьдаг. Тухайлбал, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн гэмт хэргийн гэрч, хохирогч, холбогдогч боллоо гэхэд дохионы хэлмэрч, өмгөөлөгчөөр хангасан уу, эрхийг нь сануулсан гэдгээс эхлээд процессын түвшинд хүний эрх хангагдсан эсэхэд оролцдог. Хүний эрхийн байгууллага үүсгэн байгуулагдаад 23 жил болж байна. Зүйрлэж хэлбэл, хүний эрхийн хувьд оношийг нь тавьдаг газар. Хаана, аль шатандаа тогтолцоо гажиж байгааг, тодорхой кейсийн түвшинд оношилдог. Хүний эрхийн зөрчлийн залруулгыг нь төрийн бүх байгууллага хариуцаж хэрэгжүүлэх үүрэгтэй.

1993 онд батлагдсан Парисын олон улсын зарчим гэж бий. Энэ зарчмаар хүний эрхийн үндэсний байгууллагын хараат бус байдлыг нь хангах ёстой гэж заасан байдаг. Хүний эрхийн байгууллага их онцлогтой. Энэ нь бүх төрийн байгууллагуудтайгаа “найзлаад” явах боломжгүй байдаг. Яагаад гэвэл, хяналт, шаардлага тавьдаг учраас тэр. Санхүү хүний нөөцийн хувьд үйл ажиллагаа явуулах боломжоор хангах. Мөн үйл ажиллагаа, томилгоо нь хараат бус байх ёстой. Бид үйл ажиллагааны шийдвэрээ хараат бусаар гаргаж чадаж байна уу, гэвэл тийм. Гэхдээ төсөв хязгаарлагдмал байсаар байна. Төсөв хязгаарлагдмал байхаар дагаад хүний нөөц хомсдолтой, үйл ажиллагааны цар хүрээ хумигдмал байхаас аргагүй.

-Та бүхэн Шүүн таслах ажиллагааны явцад хүүхдийн эрхийг хангах чиглэлд хэрхэн анхаарал хандуулж байна вэ?

-Бидний идэвхийлэн оролцож буй асуудал бол шүүн таслах ажиллагааны явцад хүүхдийн эрхийг хангах тухай юм. Өөрөөр хэлбэл, тухайн иргэн гэм буруутай нь тогтоогдож шүүхээс ял шийтгүүллээ гэхэд хүүхдийг нь хэн асран хамгаалах вэ гэдэг асуудлыг шийдвэрлэх ёстой. Гэтэл шүүхийн процесст энэ ажиллагаа хийгдэхгүй, орхигдох тал байгаа учир Комисс үүнд анхаарал хандуулж, хяналт тавьдаг.

-Өмнө нь та бүхэн УИХ-д хүний эрхийг хангах хүрээнд зөвлөмжүүдийг хүргэж ирсэн. Энэ парламент хүний эрхийг хангах чиглэлээр хэрхэн ажиллаасай гэж хүсч байна вэ?

-Бид багцалсан 12 үүргийг хуулиар хүлээдэг. Тэр чиг үүргийн нэг нь Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх илтгэл юм. Бид өнгөрсөн 23 жилийн хугацаанд 23 илтгэлийг бичиж, УИХ-д өргөн барьсан. Илтгэлийн ач холбогдол нь Монгол Улс дахь хүний эрхийн тулгамдаж буй асуудалд мэргэжлийн үүднээс дүн шинжилгээ хийгээд “Ийм ийм асуудал байна. Ийм шалтгаантай юм байна. Тиймээс холбогдох хууль тогтоомжийг шинэчлэх, батлах, найруулах, цаашлаад төсөв мөнгө, хүний нөөцийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх шаардлагтай” гэдэг дүгнэлтийг нотлох кейсийн хамт хүргүүлдэг. Үүний дүнд нийгэмд цөөнгүй үр дүн гарсан. Жишээлбэл, 22 дахь илтгэлийн мөрөөр УИХ-ын 35 дугаар тогтоол батлагдсан. Энэ тогтоолын дагуу хүүхдийн эрхийг хамгаалах, төрийн албан хаагчдын цалинг үе шаттай нэмэгдүүлэх зэрэг нийгмийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхийг УИХ-аас Засгийн газарт даалгасан. Тогтоолын мөрөөр Засгийн газар үе шаттай арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байна. Тиймээс энэ удаагийн парламентын 126 гишүүд ХЭҮК-ын илтгэлүүдтэй нарийвчлан танилцаасай гэж хүсч байна. Түүнд статистик тоо баримт, кейс, дүн шинжилгээ гээд бүгд бий. Нэг хүний биш салбарынхны хийсэн дүгнэлт бий. Илтгэлд тусгагдсан асуудлуудыг системтэйгээр шийдэхгүй бол хүний эрхийн асуудал шийдэгдэхгүй.

УИХ хууль тогтоох байгууллага. Түүнчлэн хуулийн хэрэгжилтэд хяналт, шалгалт хийх эрхтэй. Нийт 530 орчим хуулиас хүний эрхтэй холбогдохгүй нь ховор. Хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж, засч залруулах тодорхой алхмыг УИХ-ын гишүүд хийх боломжтой. Тооны хувьд олон болж байгаагийн хэрэг юу билээ, системтэйгээр асуудлыг шийдэхийн төлөө эхнээс нь зориод явах боломжтой. Их л хүлээлт байна.

-Ял эдэлж буй төгсөх ангийн сурагч өөрөө хүсвэл элсэлтийн шалгалтад оролцох эрхтэй байдаг ч их, дээд сургуульд элсэн сурлцах боломжтой эсэхэд хариулт байдаггүй юм билээ. Энэ тал дээр та ХЭҮК хэлэх вэ?

-Энэ асуудлыг өнгөрсөн жилийн 22 дахь илтгэлд авч үзсэн. Бид одоо байгаа хорих ангиудын нөхцөл боломжийг ярихын зэрэгцээ ял эдэлж буй хүүхдүүд суллагдсаны дараах нийгэм, эдийн засаг, соёлын эрхийг хэрхэн хангах вэ гэдгийг 23 дахь илтгэлдээ ч авч үзсэн. Ял эдэлж байгаа хүүхдүүдийн олонх нь ар гэрийн хараа хяналт сул, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч нь хайрхрамжгүй хандсанаас гэмт хэрэгт холбогдсон байдаг. Хүүхдүүд суллагдаж гарсны дараа төрийн систем араас нь хөөцөлддөг тогтолцоо байх ёстой. Гэтэл манай улсад энэ тогтолцоо бэхжээгүй. Үүнд Хүний эрхийн Үндэсний Комисс дүгнэлт хийж, чадамжийн гэрчилгээ олгох, суллагдахаар энгийн амьдралд дасан зохицож, суралцаж, ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж олгох ёстойг зөвлөсөн. Төрийн туслалцаа, дэмжлэг зайлшгүй шаардлагатай. Ар гэр, аав, ээжийнх нь нөхцөл байдлыг дүгнэж, ажил хийх, сурах боломжтой эсэхийг тогтоож, боловсролын зээл, тэтгэлэгт хамруулах эсэхийг хэн нэгэн холбон зуучилж, дэмжиж өгөхгүй бол тухайн хүүхдийг гэрт нь шууд хүлээлгэж өгөөд орхичих нь буруу байгаа юм.

Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын болон Хууль зүй дотоод хэргийн сайдын хамтарсан тушаал бий ч хэрэгждэггүй. Яагаад гэвэл, гэр бүлтэйгээ тухайн хүүхдийг нийгэмшихэд нь дэмжинэ, ажилд оруулж, сургана гэх зэргээр есөн төрлийн асуудлыг тусгасан ч төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх төсөв байхгүй юм билээ.

-Хүний эрхийг хангах, хамгаалах нь төрийн үүрэг. Яагаад хүний эрхийг хамгаалах чиглэлд өдийг болтол ахиц гарахгүй байна вэ?

-Системтэйгээр авч үзэхгүй байгаагийн үр нөлөө нь энэ. Цаг зуурын гал унтраах аргацаасан арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхээр нэгдсэн байдлаар ахиц дэвшил гарах боломж хумигдаж байгаа юм. Монгол Улсад ядуурал буурахгүй байгаа нь ч үүнтэй холбоотой.Ядуурлын шинж байдал нь өөрчлөгдөж байна. Ядуурал нь өөрөө хүний эрхийн зөрчил. Бид эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрх ярьж байна. Амьдралын чанар, баталгаа, хөдөлмөр, орлого, тав тух гэсэн анхан шатны нөхцөлүүдийг хангаагүй цагт бусад эрх ярихад төвөгтэй. Амьдралын баталгаажих түвшнээс доогуур амьдарч байгаа иргэдэд философи, үзэл суртал зэрэг бусад эрхийн талаар ярих хэцүү. Тэр хүмүүст өнөөдөр ажилтай орлоготой байх нь нэн тэргүүнд чухал. Дараа нь бусад асуудлаа шийдвэрлэх. Ямар ч хүн өөрийнх нь өдөр тутмын асуудал шийдвэрлэгдэхгүй байгаа цагт бусад асуудлыг ярих, бодоход хэцүү биз дээ.Улстөрчид ядуурлын үндсэн оношийг тогтоож, системтэйгээр, шалтгаантай нь тэмцэх хэрэгтэй байна. Ядууралд өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд, ахмадууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, ажил мэргэжилгүй залуус илүү өртсөөр байна. ХЭҮК-ын дэргэд иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөллөөс бүрдсэн Иргэний нийгмийн зөвлөл ажилладаг. Энэ зөвлөл 18 гишүүнтэй. Зуданд малаа алдаж, хөдөө орон нутгаас ирсэн сонсголын бэрхшээлтэй залуу хос хотод ажил хийж, цалин хөлс авах, орон байр түрээслэх зэрэгт хүндрэл бэрхшээлтэй байгаа талаар Зөвлөлд хандсан гэдгийг хэлсэн. Зорилтот бүлгийн иргэд бусад энгийн иргэдийг бодвол давхар бэрхшээлтэй нүүр тулдаг. Хүний эрхийн асуудлыг үр дагавар, шалтгаан, хүчин зүйлтэй нь тогтолцооных нь хувьд шийдэхийн тулд алсын хараатай баймаар байна. Хүүхэд хамгаалал гэхэд анхан шатан дээр нь хүн тогтдоггүй. Яагаад гэвэл, ажлын ачаалал, цалин хангамжтай нь холбож үзэж болно. Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг шинэчлэн найруулсан. Нэг асуудал нь мэргэжлийн хүн ажиллах ёстой гэсэн шаардлага бий. Мэдээж мэргэжлийн боловсон хүчин байхгүй. Сургах тухай асуудал яригдана. Хуулийн шинэчилсэн найруулгаар анхан шатны нэгж бүрд хүүхдийн асуудал хариуцсан нийгмийн ажилтан ажиллахаар тусгасан байгаа.

-Энэ жилийн 23 дахь илтгэлд хүний эрхийн ямар асуудлыг илүү чухалчилж тавьсан бэ?

-Бидний 23 дахь илтгэлд долоон үндсэн сэдэв хөндөгдсөн байгаа. Багцлан гурван эрхийг авч үздэг. Энэ илтгэлдээ эдийн засаг, нийгэм соёлын эрхээс эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг онцгойлж авч үзсэн. Бид бүгдээрээ дөжирчихөж. Агаарын бохирдол нь хүүхдүүдэд, дараа үед нэн хохиролтой тулгамдаж буй асуудал юм. Уушгины хорт хавдар гэлтгүй бүх эд эрхтэн өвчлөх, сэтгэн бодох хэвийн үйл ажиллагаа алдагддаг хор хөнөөлтэй. Энэ утаат байдалдаа битгий дасаасай гэж хүсмээр байна. Агаар, ус, хөрс, хогны бохирдлоос сэргийлэхэд анхаарал тавихыг сануулсан.

Байгаль хамгаалагч хүний эрх зүйг ч авч үзсэн. Эдгээр хүмүүсийн эрх зүйн байдлыг хуулиараа хамгаалж өгөөгүй. Ажлын байргүй. Хариуцсан нутгаараа явахад нь мотоциклоор нь хангадаггүй. Сайн дурын үндсэн дээр хийдэг, харьяалал нь хоёр, гурван байгууллагад хамаардаг байх жишээний. Хамгийн ноцтой нь аюулгүй байдал юм. Зөрчил гаргаж буй хүмүүстэй зөвлөлдөх, хүсэлт, шаардлага тавьдаг. Цагдаад мэдээлснээс үүдэн заналхийлэлд шууд өртдөг. Үүний эсрэг хариу арга хэмжээ манайд хангалтгүй байдаг. Байгаль хамгаалагч нар зодуулах, хэл амаар доромжлуулах нь түгээмэл. Төрөөс байгалиа хамгаал гэж үүрэг өгсөн юм бол аюулгүй байдал, хөдөлмөрлөх эрхийг нь сайн хангаж өгөх шаардлагатай.

-Хүний эрхийн хамгаалагч гэж хэнийг хэлэх вэ?

-Хүний эрхийг хамгаалагчид гэж хуулиндаа хүн бүр байж болно гэж үздэг. Хүний эрхийн төлөө тэмцэгч буюу хүний эрхийн хамгаалагч нь хүчирхийллийн эсрэг хүний үндсэн эрх ба хүний эрхийн төлөө зүтгэдэг хүмүүсийг хэлнэ. Сэтгүүлч, өмгөөлөгчид хүний эрх хамгаалагчдын эрх хэрхэн зөрчигдөж байна вэ гэдгийг дараагийн илтгэлдээ авч үзнэ. Сэтгүүлч, өмгөөлөгчид хүний эрх хамгаалах боломжтой хүмүүс.

Л.МИНЖМАА

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

УИХ-ын гишүүдийн тангаргийн үгийг өөрчилмөөр юм DNN.mn

Монголын парламентын анхны 126 гишүүн тангаргаа өргөлөө. Чилийсэн урт тэр ёслолыг хараад тангаргийн хэд хэдэн үгийг өөрчилчихмөөр санагдлаа.

Нэг. Үндсэн хуулийн 23 дугаар зүйлд “УИХ-ын гишүүний бүрэн эрх нь Төрийн сүлдэндээ тангараг өргөснөөр эхэлж, УИХ-ын дараагийн сонгуулиар шинэ сонгогдсон гишүүд тангараг өргөснөөр дуусгавар болно” гэж заасан. Өөрөөр хэлбэл, УИХ-ын гишүүнээр сонгогдогч тангаргаа өргөснөөр албан ёсоор УИХ-ын гишүүн болж баталгаажлаа гэж үзэх нь.

Гэтэл түр үнэмлэх буюу албан ёсоор УИХ-ын гишүүн болоогүй хүмүүс “Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн би…” гэж тангараг өргөж байна. Гишүүн болоогүй байж “УИХ-ын гишүүн би..” гэж тангараг өргөхөөр энэ тангараг нь хүчинтэй болох уу, үгүй юу гэж санаа зовж суулаа. Тиймээс “УИХ-ын гишүүнээр сонгогдогч би” гэдэг ч юмуу, эсвэл УИХ-ын гишүүнээр сонгогдох санал авсан би” гэх зэргээр үгийг өөрчилмөөр байна. Юманд учир гэж бий. Худлаа юм худлаа байдаг. Гишүүн биш байж гишүүн би гэхээр энэ нь эргэлзээтэй болчихож байна. Сүүлд тангаргийг нь сануулахлаар би гишүүн болоогүй байхдаа тэрийг чинь хэлсэн шүү дээ гээд бултвал яана.

Хоёр. Тангаргийн үг дээр нэммээр нэг чухал үг байна. “Хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлнэ” гэсэн үг хэрэгтэй байна. Хүний эрхийн тухай үг тангаргийн үгэнд ганц ч алга. Монголын иргэдийг төлөөлж байгаа хэрнээ Монгол Улсын иргэдийн эрхийн төлөөх үг байхгүй байж боломгүй. Энэ нь төлөөлүүлж байгаа бидний эрх, эрх чөлөөнд хамаарахгүй юм шиг эвгүй сонсогдож байна лээ. Тиймээс “Монгол Улс, Монгол хүний эрх, эрх чөлөөний төлөө тууштай тэмцэнэ” ч гэдэг юм уу энэ тухай ганц үг нэмчихмээр юм даа гэж бодож суулаа. Яахав Үндсэн хуулийг чандлан мөрдөнө гэдэгт нь эрх, эрх чөлөө маань багтаж байдаг байх даа гэсэн шүү юм горьдох .

Үнэн чанартаа бид эрх, эрх чөлөөгөө хангуулах гэж, төрийн дарамтнаас хамгаалуулах гэж л өөрсдийгөө төлөөлөн тухайн хүнийг УИХ-ын гишүүн болгон сонгодог. Тэдний авлига авах, ашиг сонирхлын зөрчилтэй байх нь маньд падгүй юм байна гэдгийг өнгөрөгч хавар, өмнөх парламентуудын гишүүд баталчихсан шүү дээ. Өмнөх парламентуудын гишүүд бүгд л “…төрийн хуулийг дээдлэн сахиж, авлига, ашиг сонирхлын зөрчлөөс ангид байж, гишүүний үүргээ чин шударгаар биелүүлэхээ тангараглая” л гэж байсан. Хэд нь авлига ашиг сонирхлын зөрчилтэй холбогдлоо доо. Мөн “Миний бие энэ тангаргаасаа няцвал хуулийн хариуцлага хүлээнэ” гэж байсан. Өнөөдөр хэн нь хуулийн хариуцлага хүлээсэн байна вэ.

Тиймээс сайхан үгээр худлыг халхавчлахаа больё. Ер нь худлыг халхавчилж чадахгүй. Хэзээ нэг цагт илэрдэг юм. Үүний гороор иргэдийн төрд итгэх итгэл алдарч байна. Залуус эх орноосоо дайжиж байна. Өнөөгийн байдлаар 150 мянга гаруй залуус зөвхөн байрны урьдчилгааны төлөө эх орноосоо дүрвэчихээд байна шүү. Урьдчилгаагаа хийгээд эх орондоо ирнэ гэсэн баталгаа хаана байгаа юм бэ. Зүгээр л хэн хэнд нь ирнэ гэсэн хүлээлт байгаа болохоос баталгаа алга. Тиймээс эрх, эрх чөлөөг хүндэтгэгч, тэмцэгч л өнөө цаг үед хэрэгтэй байна. Энэ үгийг тангаргийн үгэнд зайлшгүй оруулмаар байна.

Гурав. УИХ-ын гишүүнээр сонгогдогч ганцхан төрийн сүлдэнд хүндэтгэл үзүүлэх ёстой. Түүнээс ялсан намын даргад биш. Ерөнхийлөгчид биш. Үүнийг хуульд хоёрдмол утгагүй, ойлгомжтой гэгч нь биччихсэн байгаа. Тодруулбал, УИХ-ын чуулганы хуралдааны Дэгийн тухай хуулийн 22.5-т “Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга илтгэл тавьж, асуулт, хариулт явуулсны дараа насаар хамгийн ахмад гишүүн эхэлж, бусад гишүүн цагаан толгойн үсгийн дарааллын дагуу УИХ-ын гишүүний тангаргийг уншиж, Төрийн сүлдэнд мэхийн ёсолж, төрийн далбаанаас адис авч, тангаргийн бичигт гарын үсэг зурна” хэмээн заасан байдаг.

Гэтэл УИХ-ын гишүүнээр сонгогдогч төрийн сүлдэнд хүндэтгэл үзүүлэхээс гадна Ерөнхийлөгчид хүндэтгэл үзүүлж байна. Мөн өөрсдөө сонгож баталгаажуулах Ерөнхий сайдад хүндэтгэл үзүүлээд байх юм. Үүнийг харсан олон нийт хүндэтгэл үзүүлэх хэрэгтэй, хэрэггүй гэж маргалдана. Зарим гишүүд хуулиа уншсан бололтой төрийн сүлдэнд хүндэтгэл үзүүлээд л больчихож байна. Тэрийг нь харсан түмэн олон нөгөөхөө Еөкийн өмнө үнэн толгой гэдгэр байв гэж ирээд л хөөрөлхөх.

Хууль тогтоогчид эхнээсээ л хуулиа хэрэгжүүлмээр байна. Хуульд тодорхой байгаа зүйлээр нийгмийг талцуулж яах гээд байгаа юм бэ. Ер нь ч ялсан намын даргад бөхөлзөж, мөргөх нь зохимжгүй байна гэдэг үнэн дээ.

Дөрөв. УИХ-ын даргыг сонгохыг ил тод болгомоор байна. УИХ-ын даргыг яаран сандран нэг хоногт баталдаг баймааргүй байна. УИХ-д суудалтай намууд УИХ-ын даргын асуудлаар хуралддаг баймаар байна. УИХ-д суудалтай аль ч намын гишүүнийг УИХ-ын даргад нэр дэвшүүлдэг болмоор байна.

Яагаад тухайн хүнийг нэр дэвшүүлэх болсон тухайгаа олон нийтэд тайлбарладаг болмоор байна. Учир нь УИХ, Засгийн газар, агентлаг улс төрийн намуудын бялуу хуваах газар биш. Тэр дундаа УИХ бол ард түмний төлөөллийн төв байгууллага. Тиймээс Монголын хамгийн ардчилалтай цор ганц газар УИХ баймаар байна. Тэгж нийгэмдээ хүлээн зөвшөөрөгдмөөр байх юм. Гэтэл хэдхэн хүний хөшигний цаадах тохироо, хэдхэн хүний лоббигоор УИХ-ын даргыг томилох нь буруу. Яахав, Ерөнхий сайдын албыг ялсан намын дарга хаших нь зөв. Тэрэн шиг ялсан намын хүн заавал УИХ-ын дарга байж яах гээд байгаа юм. Хамгийн нэр хүндтэй шулуун шударга нэгнээ дарга болгомоор юм. УИХ-ын гишүүн бол намын гишүүн биш ард түмний төлөөлөл гэдгээ одоо хэдүүлээ сайн ойлгомоор байна.

Тав. Тангаргаа өргөхдөө төвхөн, энгийн уншдаг гишүүн мөн ч ховор юм. Монгол хүний зан нь юм байх даа. Тодрох гээд элдэв үг, ааш аяг үзүүлээд л сонин сонин байдалд ороод байх юм. Бүр духаараа шал түг түгхийтэл мөргөж ч байх шиг. Өмнөх парламентын үед Ц.Ананбазар тангаргаа өргөхдөө “…илэрхийлье” гэж хэлээд манай сонинд шүүмжлүүлж байсан. Энэ мэтээр хүчингүй болох үйлдэл их хийж байна. Төвшин сайхан уншаад өнгөрвөл барав биз.

Элдэв маяг гаргаснаар эх оронч гэж үзэхгүй. Хийсэн ажлаар нь л эх оронч гэдгийг нь үнэлнэ шүү дээ.

Зургаа. Эцэст нь туг үнсэх гэдэг эмэгтэйчүүдэд их хэцүү ажил байх юм. Заавал сөхөрч сөгдөж байж үнсэх ёстой гэж хэн хуульчилсан юм бэ. Туг биш, наад хүмүүс чинь бидний сонгож гаргасан төр биз дээ. Бие барьсан дээлтэй, өндөр өсгийттэй тэд арагш, урагш савж уначих гээд гуя хасаа гялалзуулчих гээд хэцүү харагдах юм. Үүнийг төвөггүй болгочихож болдоггүй юм байх даа. Заавал улаан туг үнсүүлж, тэрүүгээр нүүрээ арчих хэрэг юу ч байдаг юм. Өндөрхөн тавцан дээр байрлуулаад л хүмүүст төвөггүй болгочихмоор санагдлаа. Ард түмний төлөөллийг шалан дээр мөлхүүлэн байж туг үнсүүлэх нь та нарын төлөөлөл чинь ийм жижигхэн шүү дээ гэж биднийг даапаалаад байгаа мэт санагддаг юм аа. 126 гишүүний тангараг өргөх ёслолыг бүтэн өдөржин харахад ийн хэдэн бодол төрлөө.

Төр төмбөгөр, ёс ёмбогор гэж үг бий. Дээрх зүйлсээс болж төр, ёсыг дүр эсгэн хуурмаглаад байгаа харагдах юм. Аль болох либерал, хүндээ чиглэсэн үнэн баймаар байна. Өнөө цагт нийцэхгүй байгаа хуучин ёс заншлыг таягдан хаяж, шинэчлэн өөрчилж, хялбар болгож байх нь зөв байдаг. Дэлхий ертөнц бүх зүйл амархан руу явж байгааг бид анзаарах цаг болсон. Үүний нэг жишээ нь, солгой хоолойтой хүн дуулж чаддаггүй байсан бол одоо үгүй. Тэр хүсвэл реппер болж үглэж болно. Уянгалаад дуулаад байх алба үгүй. Заавал тогтсон хэв маягт баригдах гээд зүтгэх, тэр нь болохгүй хийдэл гарахаар хөшигний ард нуух биш. Жаахан либерал, жаахан үнэн баймаар байна.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

УИХ-ын гишүүн С.Замира: Эмэгтэйчүүдэд мэдлэг, боловсрол, туршлага дутаагүй, биднийг бүх шатанд хүлээн зөвшөөрдөг хандлага л нийтэд тогтоогүй байна DNN.mn

Иргэний зориг, ногоон намын жагсаалтын дөрвөөр парламентад сонгогдсон, анхны казах эмэгтэй УИХ-ын гишүүн С.Замираатай ярилцлаа.


-Ардчиллаас хойш анх удаагаа казах эмэгтэй хүн төрийн эрх барих дээд байгууллагад орж ирлээ. Өмнө нь ер нь шийдвэр гаргах түвшинд үндэсний цөөнх болсон казах эмэгтэйчүүд орж ажиллаж байсан түүх байдаг болов уу. Таны хувьд энэ Их хуралд орж ирсэндээ сэтгэгдэл ямар байна вэ?

-Юуны өмнө Иргэний зориг, ногоон намыг дэмжиж, бидний төлөө саналаа өгсөн монголчууддаа чин сэтгэлээсээ талархаж байна. Мэдээж үндэсний цөөнх, тэр дундаа эмэгтэйчүүдийнхээ төлөөлөл болж орж ирсэндээ сэтгэгдэл маш өндөр байгаа. Манай казах түмнээс хуучин нийгмийн үед буюу Хорлоогийн Чойбалсан гуайн үед төрийн эрх барих байгууллагад ажиллаж байсан нэг эмэгтэй бий. Энэ хүн яаж яваад Улсын бага хурлын гишүүн болсон нь их сонин түүхтэй. Тэртээ 1950-иад оны үед Хорлоогийн Чойбалсан гуай манай аймагт албан ажлаар очсон юм билээ. Энэ үеэр Х.Чойбалсан гуай казах эмэгтэйчүүдийн нямбай, хөдөлмөрч, соёлтой байдлыг магтаж, цаашлаад казах түмний соёлыг орон даяар таниулахын тулд төрийн эрх барих байгууллагад төлөөлөл оруулах ёстой гэж үзсэн юм билээ. Энэ дагуу тэрбээр Баян-Өлгий аймагт ажиллаж байхдаа нутгийн зон олонтой уулзах үеэр “Та бүхэн Апселен Жамила хэмээх энэ эмэгтэйг сонгоод төрдөө гаргаарай” гэж захисан байдаг. Ингээд казах түмнээс анх Жамила хэмээх эмэгтэй Улсын бага хурлын гишүүн болж байсан түүхтэй. Тэр үеийн Х.Чойбалсан гуай Апселен Жамилатай авахуулсан зураг байдаг. Түүнээс хойш, энэ ардчилсан нийгэм байгуулагдсанаас ч хойш өдий болтол нэг ч эмэгтэй гарч ирж байгаагүй. Дандаа л эрчүүд сонгогдон гарч ирдэг байсан. Миний бие ардчиллаас хойших анхны эмэгтэй УИХ-ын гишүүн болж байна.

-Анхны их хурлын эмэгтэй гишүүн болсноороо мэдээж дараа дараагийн казах эмэгтэйчүүдийн төлөөлөл орж ирэх замыг та нээлээ гэж харж байгаа. Нөгөөтэйгүүр таны хувьд өмнө УИХ-ын сонгуульд хэд хэдэн удаа өрсөлдөж байсан түүхтэй юм билээ. Энэ талаараа ярихгүй юу?

-Миний хувьд 1996 болон 2004 онд Очирбатын Дашбалбар агсны Монголын уламжлалын нэгдсэн намын нэр дээр УИХ-ын сонгуульд дэвшиж байсан. Тухайн үед бол монголчууд Хувьсгалт нам, Ардчилсан нам гэж мэдэхээс бусад улс төрийн намуудыг төдийлөн сайн таньдаггүй байсан үе. УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшиж байгаа учраас намаа олон нийтэд танилцуулах гол зорилготой л сонгуульд оролцож явлаа. Таны хэлдгээр казах эмэгтэйчүүд маань улс төрийн манлайлал үзүүлж, шийдвэр гаргах түвшинд орж ажиллах боломж бүрэн байна. Юутай ч миний хувьд анхны замыг нь татлаа. Араас минь олон мундаг казах эмэгтэйчүүд улс төрийн манлайлал үзүүлэн орж ирнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Анхны казах эмэгтэй УИХ-ын гишүүн гэдэг утгаараа өөрөө том үлгэр дуурайл болж, төр, түмнийхээ төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэх болно гэдгээ хэлмээр байна.

 

-Хамгийн сүүлд та 2004 онд нэр дэвшиж байсан гэхээр нэлээд хугацааны дараа дахин нэр дэвшсэн байна шүү дээ. Ер нь энэ сонгуулийн өмнө ямар байдлаар ИЗНН-ын жагсаалтад бичигдэх болсон юм бэ. Танд мэдээж санал тавьсан болов уу. Ер нь яагаад сонгуульд оролцох болов?

-Юуны өмнө ардчилсан тогтолцоонд шилжээд 34 жил өнгөрлөө. Энэ хугацаанд ер нь яагаад казах эмэгтэй УИХ-д ард түмний төлөөлөл болоод гарч ирэхгүй байгаа юм бэ гэдгийг улс төрийн намууд, тэр дундаа ИЗНН анхаарч харсан байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр УИХ-ын сонгууль болгоноор манайхаас гурван эрэгтэй хүн гар гараасаа хөтлөлцөөд л парламентад очдог. Жендерийн хувьд ийм жишиг тогтчихсон байсан гэсэн үг. Тиймээс яагаад эмэгтэйчүүд УИХ-д орж ирэхгүй байна, орж ирэх замд нь яг юу саад болоод байна вэ, мэдлэг, боловсрол, улс төрийн оролцоо дутагдаад байна уу гэдэг судалгааг сонгуулийн өмнө казах түмний дунд явуулсан юм билээ. Ингэхэд ерөөсөө мэдлэг, боловсрол дутсан юм байхгүй. Гарч ирэх боломж бололцоо нь нээлттэй байсан. Тиймээс ИЗНН-ын хувьд анх надад санал тавьсан. Таныг бид манай намын жагсаалтад орж, сонгуульд нэр дэвшээсэй гэж хүсч байна гэсэн.

-Санал тавьсны үндсэн дээр сонгуульд оролцох шийдвэрээ та хувьдаа гаргасан байна, тийм үү…?

-Яг санал тавихад нь бас шууд хүлээж аваагүй л дээ. Учир нь манай том охин маань Ардчилсан намын гишүүн. Бүр АН-ын хэрэг эрхлэх газарт нь мөн адил анхны казах эмэгтэй болж ажиллаж байсан. Ингээд хүүхэд төрүүлээд улмаар аймгийн АН-ын даргын алба хашсан. УИХ дахь АН-ын бүлэгт ч ажилласан. Том охин маань улс төрийн идэвхтэй ингэж явж байсан болохоор манай нөхөр “Хоёулаа энэ сонгуулиар охиноо дэмжье. Охин маань сонгуульд оролцохоор болчихвол миний хань улс төр лүү ороод яах билээ” гэж бид хоорондоо ярилцсан л даа. Үнэхээр ч охин маань залуу хүн, мэдлэгтэй хүн. Иймэрхүү маягтай сонгуулийн өмнө байж байсан. Гэтэл охин маань намаасаа дэмжлэг авч чадаагүй. Мэдлэг, боловсрол дутсандаа биш л дээ. Эмэгтэй хүн гэдэг талаасаа бас бус зүйл явсан байх гэж боддог. Ингээд охин маань надад хэлсэн “Би нэгэнт намаасаа явах боломжгүй болсон учраас та ИЗНН-ын саналыг хүлээж аваад өөрийнхөө бодлого, үзэл санаагаа олон түмэндээ хүргээд явбал зүгээр биш үү” гэж. Ингээд л ИЗНН-ын квотод орсон.

-ИЗНН-ыг дэмжсэн иргэд энэ сонгуулиар их байсан. Тиймдээ ч парламентад дөрвөн суудал авлаа. Цаашдаа ч улс төрийн томоохон амжилтуудыг үзүүлж явах нам гэж судлаачид харж байгаа. Яг энэ сонгуулиар барьсан гол бодлого юу байв?

-ИЗНН-ын хувьд ард түмэнд нэг зүйлээрээ маш их таалагдсан гэж боддог. Тэр нь цэвэр нэр төр. Үнэхээр улс төрийн янз бүрийн хир толбо байхгүй, нэр төр нь сэвтээгүй ийм улс төрийн хүчин байсан учраас иргэдийн хувьд ИЗНН-ыг илүүтэй дэмжсэн болов уу гэж бодож байна. Цаашдаа ч илүү дэмжинэ. Сонгуулийн өмнө намын дарга Б.Батбаатар маань маш богино хугацаанд намаа бэхжүүлж, бодлого, мөрийн хөтөлбөрөө тодорхойлж явсан. Бидэнд бол маш богино хугацаа байлаа шүү дээ. Өнөөгийн улс төрд квот худалдаж авах битгий хэл намыг мөнгөөр авах тохиолдол цөөнгүй бий. Манай нам харин квотоо мөнгөөр худалдаагүй. Яг цэвэр мэдлэг боловсрол, судалгаа, иргэдийн санал хүсэлтийн дагуу л нэр дэвшигчдээ тодруулсан. Ямар нэгэн бохир улс төрөөс ИЗНН түүхэндээ хол явсан. Тиймээс л нэр төр нь цэвэр, улс төрийн хэр толбо тогтоогүй нам учраас иргэд таатай хүлээн авлаа.

-Таны хувьд УИХ-ын гишүүн боллоо. Цаашдаа ямар бодлого барьж ажиллах төлөвлөгөөтэй байна вэ?

-Хаана ч тэр иргэд маань амьжиргаагаа болгочих гээд нэг бизнес эхлүүлье гэхээр хаадаг, янз бүрийн зөвшөөрөл шаарддаг. Бөөн асуудал болж бизнес нь эхлээд хөл дээрээ босоогүй байтал татвараар дарамталдаг. Ийм нөхцөл байдалд яаж хувийн хэвшил хөгжих билээ дээ. Яаж иргэдийн амьдрал дээшлэх билээ. Монголд хүн хүссэнээрээ хөдөлмөр эрхлээд амьжиргаагаа сайжруулах боломж хаалттай байгаа учраас л нийгэмд хоёрхон давхарга бий болсон гэж боддог. Нэг талдаа баян, эсвэл ядуу. Дундаж давхарга гэдэг зүйл бараг байхгүй болж. Ерөөсөө л хүнийг сайхан амьдрах тэр боломж, бололцоо, орчныг нь л төр бүрдүүлэх үндсэн үүрэгтэй шүү дээ. Тэгэхээр сүүлийн гуч гаруй жил Монголын төр энэхүү үүргээ хангалттай сайн биелүүлж ирсэнгүй гэж үзэж байна. Үүний тод илрэл нь ард түмэн өнөөдөр ядуу амьдарч байна, тийм үү. Тэгэхээр энэ асуудлыг шийдэхийн төлөө л миний бодлого, үйл ажиллагаа, зарчим чиглэнэ. Ингэхдээ өнөөгийн эрх баригч нам эсвэл төр, засгийн үйл ажиллагаа, шийдвэрийг жадлан эсэргүүцээд, шүүмжлээд байхгүй. Болж байгааг нь дэмжээд, болохгүйд нь хэлэх үгээ хэнээс айхгүйгээр хэлээд явна. Миний хувьд асуудлыг шийдэхийн төлөө л аль болох эвсэж ажиллана. Бие биетэйгээ сөргөлдөх биш бодлогын мэтгэлцээн өрнүүлж төрийн ажлыг явуулах ёстой. Хууль ч тэр, төрийн бодлого ч тэр сөргөлдөх бус эвсэж л гарах учиртай.

-Улсын хүн амын 3.9 хувийг казах түмэн эзэлж байгаа. Үүн дотор эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь ямар байдаг вэ?

-Нийт казахчуудын 50 гаруй хувь нь эмэгтэйчүүд шүү. Ер нь эрчүүдээсээ арай ахиухан байдаг.

-Эмэгтэйчүүд нь их байдаг гэлээ. Тэгвэл энэ олон эмэгтэйчүүдээс өнөөг хүртэл яагаад шийдвэр гаргах түвшинд гарч ирж чадахгүй байв. Үүний шалтгааныг та юу гэж харж байна вэ?

-Нэг талдаа мөнгөний нам гэж байна, тийм үү. Намд хэн илүү мөнгө төлнө тэр нь дээшээ явдаг ийм сонин тогтолцоо руу улс төрийн намууд маань орчихсон байна. Харин тэрхүү мөнгийг хэн гаргаж ирээд байна гэхээр ихэнхдээ эрчүүд. Эмэгтэйчүүдийн хувьд мөнгө төлөөд улс төрд явах боломж тэр болгон байхгүй. Тэд хэчнээн бизнес хийгээд мөнгөтэй болсон ч гэсэн улс төр лүү гэхээс илүү гэр бүл рүүгээ чиглүүлдэг. Бүр шулуухан хэлэхэд, эмэгтэйчүүд маань хулгай ч хийхгүй. Нөгөө талдаа улс төрийн намд ч бай, хаана ч эрчүүд илүү давамгай эрх эдэлж ирсэн. Тухайлбал, орон нутагт эмэгтэй намын дарга байна гэж сонсож байсан уу. Саяхан л Ховд аймгийн Засаг даргаар анхны эмэгтэй томилогдлоо. Өөрөөр намын дарга, аймгийн Засаг дарга болсон эмэгтэй байгаа юу. Ганц нэг сумын Засаг дарга л эмэгтэй байгаа. Миний хувьд Ховдын Засаг дарга байсан Э.Болормааг аль ч нам нь хамаагүй эмэгтэй хүн гараад ирлээ гэдэг утгаараа тухайн үед маш их дэмжиж, сэтгэгдлээ бичиж байсан хүн. Тэгэхээр яагаад өнөөг хүртэл эмэгтэйчүүдийн улс төр дэх, тэр дундаа шийдвэр гаргах түвшин дэх оролцоо бага байж ирэв гэхээр монголчууд маань эмэгтэй хүнийг бүрэн дүүрэн хүлээн зөвшөөрөх хандлага төдийлөн сайн тогтоогүйд байгаа юм болов уу гэж боддог. Энэ асуудал зөвхөн манай аймагт ч биш шүү дээ. Монгол Улс даяараа л ийм хандлагатай байгаа нь надад харагддаг. Тэгэхээр юуны өмнө эмэгтэйчүүдээ хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй байна. Энэ хандлагад суралцах, дэлгэрүүлэх шаардлага байна гэж үзэж байгаа. Эмэгтэйчүүдийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа учраас нөгөө талдаа бид угаасаа дэвшээд эрчүүд маань гаргахгүй шүү дээ гэдэг буруу ойлголт төлөвшчихсөн өдийг хүрлээ л дээ. Тэгэхээр аль аль талдаа буруу зөрүү ойлголт, хандлага, төлөвшлөө өөрчлөх цаг үе ирсэн. Эхнээсээ өөрчлөгдөөд явж байна. Илүү сайн өөрчлөгдөх хэрэгтэй юм болов уу.

-Таны хувьд эдийн засагч мэргэжилтэй хүн. Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийг юу гэж бодож явдаг вэ?

-Монгол Улсын гол хэрэглээ, гол эдийн засгийн суурь нөөц бол мал аж ахуй. Миний хувьд 1994 онд арьс, ширний үйлдвэртэй байлаа. Арьс ширээрээ гутал, савхи үйлдвэрлээд нэлээд сайн ажиллаж байсан. Тэр үед хонины нэхий долоон мянган төгрөгт хүрсэн гээд бод доо. Адуу, үхрийн шир 12-15 мянган төгрөгт хүрч байсан. Өнөөгийн мөнгөний ханшийг бодоход тухайн үед нэлээд үнэтэй байсан байгаа биз. Гэтэл өнөөдөр арьс, шир, малын гаралтай түүхий эдийн бүтээгдэхүүн үнэд хүрч байгаа билүү. Бараг бүгд хог дээр хаягдаж байна. Арьс, шир, малын гаралтай бүтээгдэхүүн гэдэг бол алтнаас үнэтэй зүйл байхгүй юу. Хамгийн чухал нь энэхүү түүхий эдээ мал өөрөө бий болгож байна. Бий болгохын тулд хүнээс ямар ч хүч, хөрөнгө зарцуулагдахгүй, зардал гарахгүй гэсэн үг. Тэгэхээр түүхий эдийн ийм баялаг нөөцтэй салбараасаа эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаад экспортлох юм бол маш их мөнгө Монгол Улс руу ороод ирнэ. Энэ боломжоо бид ашиглах шаардлагатай байна.

-Анхны 126 гишүүнтэй парламент байгуулагдаж, даргаа томилчихсон. Одоо Засгийн газраа байгуулах гэж тал бүрийн улс төр явагдаж байна. УИХ-ын гишүүнийхээ хувьд Засгийн газар ямар байдлаар байгуулагдах ёстой гэж үзэж байгаа вэ?

-АН, МАН, ХҮН хамтраад Засаг байгуулах гэж байна гэсэн бусадтай адилхан мэдээлэлтэй байгаа. Миний хувьд юу гэж харж байна вэ гэхээр МАНАН яаж үүсч байлаа гэдгийг ард түмэн санаж байгаа. МАНАН бүлэглэл ерөөсөө хамтарсан Засгийн газар байгуулагдсанаас болж л үүссэн. Тиймээс энэ чиглэл рүү асуудлыг аваачиж огт болохгүй. Үнэхээр цэвэр Монгол Улсынхаа төлөө, ард түмний төлөө зүтгэе, ажиллая гэсэн сэтгэл байвал МАН-ын хувьд хамтарсан ч хамтраагүй ч хийнэ. Тэгэхээр хамтрах эсэхийг миний хувьд мэдэхгүй ч хамтарлаа гээд гарах үр дүн юу байхав гэдгийг цаг хугацаа харуулна биз. Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдлаа гэхэд хоёр дахь МАНАН үүсэх үү, эсвэл үнэхээр том төслүүдээ хэрэгжүүлээд улс орныхоо төлөө ажиллаад явах уу гэдгээ л сайн бодох хэрэгтэй. Нөгөөтэйгүүр манай улсад тогтолцооны нэг том гажиг үүссэн байна гэж би харж байгаа. Миний хувьд тэртээ 1990 онд Монгол Улс ардчилсан тогтолцоотой, эрх зүйт төртэй, чөлөөт зах зээлийн нийгэм байгуулахаар хувьсгал хийсэн гэж боддог. Гэтэл өнөөдөр буюу гуч гаруй жилийн дараа энэхүү хувьсгалын маань үзэл санаа, чиг баримжаа нь алдагдаад учир нь олдохгүй тогтолцоо руу орчихсон байна. Өөрөөр хэлбэл, бид өнөөдөр ардчилсан нийгэм гэж ярьсан атлаа капиталжсан нийгэм рүү орчихсон явж байна. Ардчилсан нийгэм гэдэг бол хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлсэн, хүнлэг, энэрэнгүй нийгэм биз дээ. Гэтэл нэг талдаа баяждаг нөгөө талдаа ядуурдаг, өвчин зовлонтой, амьдрах битгий хэл амьсгал авахад хүндхэн нийгэм болсон байна. Тэгэхээр энэ тогтолцооны гажигаа бид засах хэрэгтэй. Засахын тулд хүнлэг, энэрэнгүй ёс суртахууныг түгээн дэлгэрүүлэх шаардлагатай байна. Үүнийг дагаад шударга ёс, тэгш боломж нийгэмд бүрдээд ирнэ. Эхлээд бид хүнлэг, энэрэнгүй байх хэрэгтэй байна гэсэн үг. Ийм сэтгэл, ийм ёс суртахуунтай болчихвол улстөрчид ч тэр, ер нь хүн бүр нэгнээ хайрладаг болно. Нэгнээ хүндэтгэдэг болно. Нийгэм өөрөө хүнлэг, энэрэнгүй болчихвол шударга ёс тогтоно, боломж хүн бүрд тэгш олгогдоно. Авлига алга болно.

-Тэгэхээр хамгийн чухал нь хүнлэг, энэрэнгүй нийгмийг бүрдүүлэх болж байна, тийм үү?

-Яг тийм. Дараагийн нэг зүйл бол бид чөлөөт зах зээлтэй нийгэм байгуулчихсан гэж бодсон чинь одоо юу болсон байна вэ. Монгол Улсад амьдарч байгаа хүн бүр, өрх бүр чөлөөтэй бизнес хийгээд амь амьжиргаагаа дээшлүүлэх боломжтой байна уу. Харамсалтай нь тийм боломж нөхцөл буюу орчин нь одоогоор бүрэлдээгүй байна. Тэгэхээр энэ парламентын хийх ёстой гол ажил бол хүн бүр, өрх бүр бизнес хийх боломж, орчинг нь бүрдүүлж өгөхөд чиглэсэн эрх зүйн өөрчлөлтүүдийг хийх хэрэгтэй гэсэн үг. Миний хувьд хууль тогтоогчийнхоо үүргийг энэ чиглэлд барьж ажиллана. Магадгүй миний дээрх хэлсэн бүхэн буруу байж мэднэ. Би өөрийгөө зуун хувь зөв ярьж байна гэж тулгахгүй. Энэ бол цэвэр миний хувь хүний бодол шүү. Засгийн газрын тухайд өнөөдөр Монгол Улсад ийм олон яам, сайд, дарга огт хэрэггүй байх гэж боддог. Нэг яам шинээр нэмж байгуулж байхаар түүгээрээ нэг том эмнэлэг барь л даа. Эрүүл мэндийн салбар үнэхээр доошоо орсон нь үнэн. Эмчилгээ нэхсэн өвчтэй хүмүүс боломжтой нь гадаад руу гарч эмчлүүлэхийг зорьж байна. Боломжгүй нь өвчинтэйгөө тэмцээд өнөө маргаашийг өнгөрүүлсээр байна. Гэтэл албан тушаал, эрх мэдлийн төлөө асар их хөрөнгөөр яам, сайд нэмж төрийг улам томруулах шаардлага байхгүй болов уу гэж боддог. Ядаж бид Монгол Улсдаа хэдэн мянган хүнд нэгэн зэрэг үйлчлэх орчин үеийн технологи, тоног төхөөрөмжтэй том эмнэлэг барьж болохгүй гэж. Өөрсдөө барьж чадахгүй бол чаддаг улсынх нь эмнэлгийг оруулаад ирж болно. Ядаж л гадагшаа чиглэх валютын урсгал дотооддоо эргэлдэнэ шүү дээ. Тэгэхээр иймэрхүү шийдвэр, зарчим дээрээ бид анхааралтай тогтох хэрэгтэй. Бодох хэрэгтэй. Сэтгэл гаргах хэрэгтэй байна.

Э.МӨНХТҮВШИН

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОЙМ: “Засаг хамтрах нь Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчих үү” хэмээн өгүүллээ DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы  даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэж, та бүхний гарт хүрч байна.


“Өдрийн сонин”-ы тэргүүн нүүрт УИХ-ын гишүүн Далайн Батбаяртай ярилцлаа. Тэрбээр “Ардчилсан намд мөрийн хөтөлбөрөө тодорхой хэмжээнд хэрэгжүүлэх боломж гарвал ашиглах л ёстой” хэмээн ярилаа. Энэ талаар II нүүрээс уншаарай.

УИХ-ЫН ЧУУЛГАН: Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд ААН-үүдийг төрийн дарамтаас чөлөөлж ажиллахыг гишүүд захилаа

“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог “Баримт, үзэл бодол” нүүрт “Засаг хамтрах нь Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчих үү” хэмээн өгүүллээ.

Хөгжлийнх нь “нүд нээгдсэн” шинэ цагийн Хорезм буюу Узбекистан орноор…

Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын дарга Д.Сүнжидтэй ярилцлаа. Тэрбээр “УИХ-ын гишүүд хүний эрхийн асуудлыг шийдэхийн төлөө системтэйгээр ажиллана гэдэгт найдаж байна” гэлээ.

Одоо эвсэл хамтрал биш, “Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газарт
хэн хэн орох вэ” гэж л ярина

ДЭЛХИЙН МЭДЭЭ:  Их Британийн шинэ ерөнхий сайд

АРЫН НҮҮР: Өглөөг өөртөө зориулъя


Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugi ns/news/login

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн(77078975) нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас(70115015) болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.

Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу.

Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88111375 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 1900-1987-гоос лавлана уу

 

 

 

 

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Жолоо барьж байхдаа ч, гарцаар гарахдаа ч утасныхаа хэрэглээг больё DNN.mn

Сүүлийн үед Монголын нийгэм цахим хэрэглээнд яг л хар тамхи шиг автчихсан байгаа. Энд тэндхийн хүлээлгийн өрөө, хоолны газар, ер нь хаашаа л харна утсаа ухсан хүмүүсийн дүр зураг түгээмэл. Тэр бүү хэл фитнесийн зам дээр алхаж байгаа хүмүүс ч утсаа харчихсан л алхаж яваа харагддаг. Ер нь утас шагайгаагүй хүн үзэгдвэл содон харагдахаар үе иржээ.

Дэлгэцийн хамаарал нь даамжирсаар замын хөдөлгөөнд оролцож буй жолооч нар утсаа шагайчихсан явах нь аймаар. Мөн явган зорчигчид 60-хан секундын дараа унтарчих ногоон гэрлээр зам гарахдаа толгойгоо тонгойлгоод утсаа ухчихсан явах нь түгээмэл үзэгдэл болсон.

Энэ хэрээр ч золгүй хэрэг гарч байгаа гэнэ. Өглөөхөн суусан таксины жолооч замаар гарч яваа залууг хараад ярьж байна. “Хнн, хэдхэн секунд утаснаасаа хөндийрчихөж болдоггүй юм байх даа. Аминд нь аюултай даа. Би саяхан бэрээ ийм золгүй байдлаар алдсан даа. Утаснаасаа салж хагацаж чадахгүй хурдтай яваа жолооч мөргөчихсөн юм. Уг нь дөнгөж амьдралаа эхлүүлж байсан юм, хөөрхий” хэмээн халаглалаа.

Таны хэсэгхэн хормын утасны хэрэглээ хэн нэгний амьдралд, эсвэл өөрийн тань амьдралд яаж ч хичээсэн буцааж болохгүй том гарз, хар толбо болон үлдэх вий. Ядаж л замын хөдөлгөөнд оролцохдоо утасныхаа хэрэглээг хаа хаанаа больё. Энэ нь нэг талаас соёл, нөгөө талаас ухамсрын царыг тань илтгэх нэг үзүүлэлт болчихоод байна шүү.

Р.Жаргал

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монгол Улсын арслан Ж.Хайдав: Бөх хүн бяр чадалтай, мэхтэй байхаас гадна ёс зүйтэй, хүнлэг, жудагтай, даруу байх ёстой DNN.mn

Монгол Улсын Аж Үйлдвэрийн гавьяат ажилтан, Монгол Улсын арслан Жамбалын Хайдавтай ярилцлаа.


-Та сайхан зусаж байна уу. Алба тавлаг уу?

-Сайхаан, тавлаг сайхан уу? Чамайг нөгөө камер энэ тэртэйгээ ороод ирэх юм бодоод сууж байлаа… Сая бас баримтат киноныхон гээд яриа авлаа.

-Та тэгвэл өнөөдөр ярилцлагын даллага авчээ \инээлдэв\Та Увс аймгийн Зүүнговь сумын уугуул. Аав, ээжийнхээ тухай яриа үүдэх үү дээ.

-Тийм шүү. Манайх Баян нуурын урд хөвөө Бураа,Харуул Чинбай гээд л нутаглана. Би Дунд өтөгт төрсөн юм билээ. Аавыг маань Ш.Жамбал,ижийг минь Ө.Тошлой гэдэг.Аав ээж хоёр маань ажилсаг,нэгдэл нийгмийн мал сүргийг сэтгэл зүтгэлтэй маллаж,олон шагнал урамшуулалтай, сумын аварга малчид гээд нутаг усандаа нэр хүндтэй эгэл сайхан хүмүүс байлаа.Хэдэн хүүхдээ боловсролтой эрдэм номтой хүмүүс болгох гэж 10 жилийн сургуультай сум руу хүүхдүүдээ дагаад л нүүдэг байсан даа.Биднийг хотод оюутан болоход бас дагаад нүүсэн. 1970 онд манайх хотод ирж аав Аж үйлдвэрийн комбинатад ажилд орж тэндээ олон ч жил сайн ажилласан. Угийн хүдэр чийрэг, бяртайн дээр ямар ч ажлыг түүртэлгүй хийчихдэг,тэгээд ч Арьс ширний нэгдэлдээ нэр хүнд сайтай “Хөдөлмөрийн аварга”, “Социалист уралдаанд түрүүлэгч”, “Тэргүүний ажилчин” гээд удаа дараа шагнуулж мандаж явсан.

Тэр үедээ аав минь “Энэ хот газар чинь эрт орж ирсэн бол мөн ч ихийг хийж бүтээх байсан байна шүү.Зүтгэл байвал амжилт дагадаг сайхан газар юм аа” гэж байж билээ.

Ээж минь нутаг усандаа гайхагдсан уран, маш их ажилсаг хүн байлаа.Оёдол үйл, хоол унд гээд үр хүүхэд ач зээ нараа мөр бүтэн, гэдэс цатгалан байлгах гэж зүгээр суудаггүй хүн байж. Хотод ирсэн жилээ ээж минь надад сайхан зодог шуудаг оёж өгч билээ.

Ижийгийнхээ сэтгэлээ шингээж урлаж өгсөн тэр зодог шуудгийг өмсөж олон ч наадамд зодоглосон. Би чинь айлын том хүү. Бид бүгдээрээ л аав ээжийнхээ үгийг сонсч, хөдөлмөрч, ажилсаг зан чанарыг нь өвлөж, тэр хэрээр үр ач нар маань ч удам дамжин зөв хүмүүжилтэй төлөв төвшин, ёстой л нэр цэвэр зүс өнгөлөг амьдарцгааж байна даа.

-Нээрээ л эцэг эхийн олгосон хүмүүжил насан туршийнх байдаг даа.Том ахын нөмөр нөөлөг дүү нартаа их тусна даа …

-Тэгэлгүй дээ.Айлын том юм хойно, дүү нараасаа түрүүлээд гэр орны ажил хийгээд сурчихсан. Хонь ямаагаа хариулна, саана, үс ноосыг нь хяргана, аргал түлээгээ түүнэ, өглөө эртээ босч аавынхаа унах морийг эмээллэнэ,эмнэг сургана, сургуулийнхаа амралтаар мал төллүүлж ер нь хийх ажил мундахгүй, бас дуусахгүй шүү дээ. Бид аав ээжийнхээ үгээр гэрийн хүмүүжил сайтай өсцгөөсөн. Хожмоо сургууль соёлын мөр хөөж хот хүрээ бараадан дор дороо л болоод явчихсан даа. Аав, ээж хоёр минь бидний суурь хүмүүжлийг их сайн тавьсан гэж боддог юм. Бид хүүхэд насны ааш аяг л гаргадаг байснаас хүний чих халууцуулж явсан нь үгүй.

-Та нутагтаа хамгийн сүүлд хэзээ очив…

-2017 онд Зүүн говь сумынхаа 90 жилийн ойн баяраар дүү нартайгаа, хөгшинтэйгөө хамт явсан.Бид чинь багадаа Бураагийн гол, Цагаан голд орно. Манай Баян нуур руу 60, 70 гаран гол цутгаж ордог. Их гоё. Залуу байхад нутгаа зүүдэлнэ, бөх барилдаж байна гэж их зүүдэлдэг байлаа. Нутагтаа юм хийх, бүтээх, сэргээх гээд ажил мундахгүй ээ.Одоо ч дүү нартайгаа нийлээд дэм тустай явна. Бид нутаг амьтай улс.

-Эрчүүд ан ав сонирхоод хөдөө гадаа явдаг даа,та анд хэр вэ?

-Тэр талаар ч базаахгүй дээ. Хааяа хүмүүс дагаж явна. Яахав ганц нэг чоно унагасаан, унагасан.

-Тэгнэ дээ. Та багадаа хурдны морь унаж байв уу?

-Сумын наадамд уралдаад айрагдаж байлаа. Хөдөө өссөн хүүхэд чинь морь малтай ноцолдоно, хүүхдүүдтэй ноцолдож өмд гутлаа урна. \инээв\ Долоо, наймдугаар ангидаа сургуулийн аварга бөх болж байлаа. Даага сургана. Ээж, аавдаа тусалж тарианы гурил хийнэ. Ер нь юм юм л хийж өссөн дөө.

-Өмд гутлаа урж явсны ачаар одоо “Увсын долоон хар”-ын нэг болчихоод сууж байна даа. Тийм ээ \инээв\ “Долоон хар” л гээд байдаг. Яг хэн хэн гэж бөх байдаг юм бэ. Би болохоор та, Баянмөнх аварга, Артаг, Баатаржав гээд л бусад нь таг…

-Зууны манлай бөх Хөдөлмөрийн баатар,дархан аварга Х.Баянмөнх, Улсын начин Д.Солоон, Улсын начин Ц.Лхамаа, гавьяат дасгалжуулагч Ардын багш, Улсын начин Д.Баатаржав, Гавьяат тамирчин, Улсын начин Т.Артаг, гавьяат тамирчин, аймгийн арслан Б.Намжим, би, ингээд долоо.Бүгд л улсын цол гуншинтай сайхан бөхчүүд.

-Долуулаа хар юм уу. Баянаа аварга “Би ч Цэрэнтогтохоосоо арай гилгэр хар шүү” гэсэн яриа байдаг… \инээв\ Бөхчүүд өөрийн гэх дархан мэхтэй байдаг даа, таных…

-Би солгой татаж хавирна,баруун хөлд орно, солгой сугадаад орно, ордог хүнийг сугадаад дагуулж мушгина. Ямар ч бөхтэй барьцанд хүрч барилдана. Барьцаа хангасан л бол давдаг байлаа.

-Та үндэсний бөх төдийгүй самбо, чөлөөт бөхөөр үзэж явсан хүн шүү…

-Тийм шүү. Амжилт нэлээн бий.Залуу байхад бэлтгэл сургуулилт барилдаан, наадмаар галд гарна гээд ер нь гэрийн бараа харах нь ховорхон л байдаг байлаа.

-Хажуугаар нь ажлаа хийнэ. Бөх хүний хань арай л өөр хүн байдаг шиг санагддаг. Гэргий тань аль нутгийн хүн бэ?

-Чи бөх хүний охин болохоор энэ талаар сайн мэдэх байх. Нээрээ л өөр шүү. Ганцхан дээлийнх нь захыг мушгиад сууж байхгүй шүү дээ… \инээлдэв\ Эхнэр бид хоёр нэг нутаг ч өөр багийнх. Бид хоёрын аав ээжүүд эртний танилууд. Аавууд маань сургуульд галч хийдэг байлаа. Хоорондоо найрсаг харьцаатай, биенээ хүндэлдэг, инээд хөөртэй сайхан улс байсан даа. Ханийг минь С.Наряд гэдэг. ХӨСҮТ-д халдвар судлагч их эмчээр ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан. Бид үр хүүхэд, ач зээгээ тойруулсан шигээ жаргаж сууна даа.

-Ханийн тань нэрийг ямар хүн өгсөн юм бол. Наряд гээд …

-Бас хөөрхөн түүхтэй.Манай Зүүнговь суманд Нарийны гол гээд нэг гол байх. Цаад талаас нь Тувачууд усаа авч, малаа усална, наад эргээс нь бид ус авч, бас л мал хуйгаа усална. Эвтэй найртай байдаг байсан.Манай хүн дөнгөж төрчихөөд нялх байж л дээ. Тэгсэн гэрт нь Тувагийн Дунцагаан гэж эмч ирж таарч, өлгийтэй охиныг харж байснаа “Нарядный охин байна” гэснийг аав ээж нь тогтоогоод. Тэгээд л Наряд нэртэй болчихсон гэдэг.

-Манай бөхчүүд чинь сайхан дуулдаг улс шүү дээ. Та дуулчихна биз?

-За даа нэг их дуулаад сүйд болохгүй ”Тоорой банди” дуунд дуртай.

-ХААДС төгсөөд хаана ажиллаж байв?

-Энэ сургуулийг би мал зүйч мэргэжлээр төгссөн.Тэр үед хуваарилагдсан газраа л очдог байсан. Одоогийнх шиг өөр газар очоод өөр ажил хийгээд явдаггүй. Би Үнэ стандартын улсын хороо, Аж үйлдвэрийн комбинатад улсын байцаагч, тусгай тасгийн ахлах мэргэжилтэн, ХХҮЯ, ХБЯ, ХААЯ-ны харьяа үйлдвэр аж ахуйн газрын бүтээгдэхүүний үнэ чанар, стандартад хяналт тавьж бөөний үнийн тарифыг тооцоолон судалж 200 шахам бүтээгдэхүүний үнэ, 600 гаруй үйлчилгээний тариф, мал амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний талаар 10-аад стандарт боловсруулалцаж, батлуулсан маань үнэ цэнэтэй дагаж мөрдөх эрх зүйн баримт болсон доо.

-Танд мэх зааж барилдаанд “уруу” татсан хүн хэн бэ?

-Анх Дашжамц багш маань оюутны намрын ажил дээр хараад бөх болох хүүхэд байна гээд Жамц начинтай танилцуулсан юм. Жамц начин маань өөрийнхөө мэхнээс зааж хүний хийдэг мэхийг ч хэлж өгч,хариуд нь ингэ тэг гээд л ярина шүү дээ. Би зааландаа Нацагдорж, Дамдиншарав гээд бөхчүүдийг урьж хичээл заалгаж байлаа. Олон багштай байх тусам мэх олонтой барилдааны арга барил өсдөг гэж боддог.

-Одооны бөхчүүд, залуу бөхчүүдийн талаар ямар бодолтой сууна даа.Зан харьцаа, хандлага гээд…

-Миний ажигласнаар домогт “Хоёр Мөнх”-ийн үеэс л монгол бөхийн хөгжилд оюун санааны хүч их нөлөөлөх болж “шинжлэх ухаанчлагдсан” гэх үү дээ. Системтэй бэлтгэлтэй, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй сургалттай болсон болохоор олон сайн бөх төрж байна. Өрсөлдөөн их болжээ. Тэгэхдээ Үндэсний бөхийн дүрэм журмыг боловсронгуй болгон уламжлалаа шингээж өгөх шаардлагатай.Бөхчүүд маань баяжих хөлжих нэр нүүрийн төлөө биш жинхэнэ хүчийг үзэж, уран мэхийг уралдуулан барилдах нь чухал. Одоогийн үндэсний бөхийн холбоо үйл ажиллагаагаа зөв менежментээр явуулаад засуул, хөлийн цэц нь шудрага ажиллаад бөхчүүдээ ухаантай жудагтай болгоод өгөх юм бол Монгол бөх хөгжинө. Бөхийн торгон ногоон дэвжээ ариун байх болно.

-Дээхнэ үеийн бөхчүүд маань элдэв найраа байхгүй, эм тан уухгүй үнэнээрээ яс үзэлцдэг байсан даа. Одоо яриад байгаа допинг ёстой ор сураггүй байв даа…

-Яриа юу яахав. Бидний үеийн бөхчүүд чинь ууланд мод бэлтгэх буулгах, ачаа хөсөг татах, морь уургалах, эмнэг адуу номхруулах, хашаа хороо барих, худаг ус гаргах гээд аль л хүч тамир шаардсан хүнд ажил хийж бэлтгэлээ хангадаг байлаа шүү дээ. Одоо цагт допинг, “начны найраа” гээд чих халууцуулсан юм байна аа байна. Монгол бөхийн зүлэг ногоон дэвжээг мөнгө наймааны хэрэгсэл болж байгаад ахмад бөхийн хувьд харамсаж явдаг.

-Залуу бөхчүүддээ хандаж хэлэх үг байгаа даа…

-Өнөөдөр бөхийн клуб дэвжээ олноор байгуулагдаж байгаа нь сайн хэрэг. Сайн барилдаж цол нэмэх нь хувь хүнээс багшаас шалтгаалдаг.Бяр чадалтай мэх сайтай бөх байхаас гадна хамгийн гол нь ёс зүйтэй хүнлэг, соёлтой жудагтай, даруу байх ёстой. Энэ талаар бөхийн дэвжээ клубүүд ёс зүй, ёс суртахууны хичээл явуулах хэрэгтэй. Унасан бөх дэвээд гүйх, бөхийн дэвсэг дээр хэрэлдэх маргалдах, барьцалдах, унагасан бөхөө дарж удаан хэвтэх, уначихаад дэвжээгээ нударгалан цохих, унагасан бөх дээгүүрээ харайж гарах, уначихаад унаагүй гэж мэлзэх гээд зохисгүй үйлдэл, тохьгүй байдал их харагдах боллоо.

Монголчууд маань бөхөө хайрлаж хүндэлдэг. Энэ л хайр хүндлэлийг дааж, монгол бөхийн ёс жудаг, эрэмбийг эрхэмлэн эр бяраараа сайхан барилдаж яваарай гэж хүсье.

-Цаг зав гаргаж ярилцсанд баярлалаа. Танд эрүүл энх сайн сайхан бүхнийг хүсье. Сайхан наадаарай.

-Баярлалаа. Монгол түмэн минь сайхан наадаарай.

Ярилцсан: Зохиолч, яруу найрагч Жигмэддоржийн САРАНТУЯА 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ЗӨВЛӨМЖ: Аялал зугаалгаар явахдаа юуг анхаарах вэ? DNN.mn

Урин дулааны улирал эхэлсэнтэй холбогдуулан иргэд аялал зугаалгаар явахдаа юуг анхаарах талаар зөвлөгөө хүргэе.


Маршрутаа гаргах: Аялалд гарахдаа анхаарах чухал зүйл нь хэзээ, хаашаа явахаа шийдэх юм. Хөдөө орон нутгаар аялах бол аль замаар явах, замдаа үзэж болох үзвэр болон байгалийн үзэсгэлэнт газрууд, дайран өнгөрөх хот, тосгодуудаа тэмдэглэсэн маршрут гаргаарай.

Төсөв гаргах: Бензин, амралтын газар, хоол, замдаа үзэх үзвэр зэрэгт хэдэн төгрөг зарцуулахаа нарийн төсөвлөснөөр үргүй зардлаас сэргийлэх боломжтой.

-Хөвөн, бинт, өвчин намдаах эм, лаа, хросол, халууны шил зэрэг яаралтай тусламжийн зүйлсээ аваарай.

-Ус нэвтэрдэггүй цув, куртик, усны гутал, бага насны хүүхэдтэй явах гэж буй бол чийг татдаггүй, нэвтрүүлдэггүй дэвсгэр авахыг санал болгоё.

-Ялаа, шумуулны эсрэг тос, хамгаалалтын тортой малгай хэрэгтэй. Бага насны хүүхдийн нүд рүү ялаа орох эрсдэл байдаг учраас нүдний шил, нарны малгайг заавал өмсгөөрэй.

-Гол устай газраар явж болох ч бага насны хүүхэдтэй явж буй бол цэвэр ус илүүдэхгүй. Гэхдээ савтай цэвэр усаа машиныхаа нар тусах хэсэгт удаан хадгалж болохгүй гэдгийг санаарай.

-Мөн шүдэнз, гар чийдэн, саван, шампунь, нарны тос, гэх зэрэг ахуйн хэрэглээний зүйлсээ бэлдээрэй.

-“Хөдөө орон нутгийн олон салаа замын алийг нь сонгох вэ” гэж будилахгүйн тулд автомашинаар аяллаар явах тохиолдолд GPS авч явахад илүүдэхгүй.

-Сайхан дуу сонсож, хамтдаа дуулж явах нь илүү хөгжилтэй байдаг учраас дууны урын сангаа шалгаарай.

-Мартаж болохгүй жижиг зүйл- “Хогны уут- хол замд машинд явахад машинаа цэгцтэй байлгахын тулд мөн байгалиа бохирдуулахгүйн тулд хогны уут авч явахаа мартуузай”.

Инженер Ж.Мөнх-Оргил: Аялалд явах болон ирснийхээ дарааавто машинааоношлуулах шаардлагатай

“Доктор” авто сервисийн инженер Ж.Мөнх-Оргилоос автомашиныхаа бүрэн бүтэн байдлыг хэрхэн хангах талаар тодрууллаа.


-Тухайн жолооч тээврийн хэрэгслийнхээ бүрэн бүтэн байдлыг хангана гэхээр юу юун дээрээ анхаарах ёстой вэ?

-Хөдөө орон нутагт явах гэж буй бол жолооч та автомашиныхаа тулгуур эд анги, тосолгооны системүүд, дугуй гээд бүх зүйлээ асуудалгүй болгож байж замд гараарай. Мөн машинаа үйлчилгээнд хэзээ оруулсан бэ гэдэг дээрээ анхаарч, тосныхоо хэмжээг шалгах хэрэгтэй. Явах, тулгуур эд анги, наклад гэх мэт ангиудыг тухайн машиныг өргөж байж үзэх шаардлагатай байдаг. Зайлшгүй хоёр удаа буюу хөдөө явах, яваад ирснийхээ дараа мэргэжлийн засварын газар хандаж, тулгуур явах эд ангиудыг үзүүлэх юм. Тоормос сайн байх хэрэгтэй, тоормосны шингэн, наклад нь хэмжээндээ байна уу, хэр нимгэрсэн байгаа зэргийг шалгуулна. Хөдөө орон нутгийн замд шалгуулаагүйгээс тухайн тээврийн хэрэгсэлд эвдрэл гараад зогсохгүй зорчигчдын амь нас, эрүүл мэндэд ихээхэн хохирол учруулдаг.

-Жолооч нарын хувьд машины дугуйгаа сонгохдоо юун дээр анхаарах вэ?

-Дугуй бол хамгийн их ачаалал авдаг. Дугуй, зам хоёр харьцаж байдаг учраас дугуй маш сайн байх ёстой. Жолооч нар дугуйны оныг харж сайн гэснийг нь сонгоод сурчихсан. Стандартын дугуй тавихгүй бол замынхаа ачааллыг дийлэхгүй буудах, осолд орох асуудал үүсдэг. Дугуйны хээний элэгдлийг шалгана. Гаднаа гайгүй хэрнээ дотроо ялзрал, хаван үүсчихсэн байдаг тул мэргэжлийн хүнээр шалгуулах хэрэгтэй.

Запас дугуйгаа мартчихсан, байгаа байхгүйг нь мэдэхгүй жолооч нар ч бий. Зарим машинууд шингэн нөхөөстэй запас дугуйгүй ч орж ирж байна. Хашир жолооч нар нэмэлтээр запас дугуй авч явдаг. Запас дугуйгаа бэлдэхдээ хийтэй байгаа эсэхийг шалгах. Дугуйны размерын хувьд хэт том, жижиг дугуй тавихгүй, машины хаалган дээр дугуйны стандарт хэмжээ нь байдаг.

-Хол замд машиндаа ачаа суурилуулах, тоноглох нь хэр зөв бэ?

-Зориулалтын ачаа урд хэсгээрээ салхи зүсэх налуу хэсэгтэй байдаг. Монголчуудын гараар хийсэн ачаануудын хувьд салхи зүсэх хэсэггүй учир хүнгэнэсэн дуу гаргадаг. Түүнд зориудаар салхи зүсэгч хийж өгөх шаардлагатай. Машиндаа ачаа хийхэд буруудах зүйлгүй.

Зориудаар бартаат аялал их хийдэг бол машинаа тоноглох хэрэгтэй. Энгийн аялагчдын хувьд машиныхаа бүрэн бүтэн байдал, үйлчилгээн дээр анхаарах нь зүй юм.

Хөдөө явахдаа жолооч нар наад зах нь юу, юу авч явах ёстой вэ?

-Явах эд ангиа шалгуул. Тоормосны хувьд накладаа заавал шалгуул, тоормосны уян трүп зэргийн бэхэлгээ нь суларснаас дугуйндаа хавираад шингэн алдах тохиолдол байдаг. Тээврийн хэрэгслийнхээ бүрэн бүтэн байдлыг шалгаарай.

Зарим машинд дагалдах багажууд байдаг. Гар багажинд ойр зуурын түлхүүр, алх, бахь, дугуйн дроцов, данхраад, запас дугуй, эмийн сан, ослын гурвалжин байх ёстой гэв.

Г.Отгонтамир: Хүүхэд өөрөө замын хөдөлгөөний дүрэмд зорчигчийн тоонд хамаардаг

Тээврийн цагдагийн албаны Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн хошууч Г.Отгонтамираас тодрууллаа.


-Урин дулааны улирал эхэлсэнтэй холбоотойгоор иргэд орон нутгийн замд их гарах болжээ. Юун дээр анхаарах ёстой вэ?

-Зуны дэлгэр цаг эхэлсэн энэ үед иргэд маань хөдөө орон нутаг руу гэр бүл, найз нөхдөөрөө амралт зугаалганд явах нь их байна. Энэ утгаар орон нутгийн зорчих хэсгийн замын ачаалал эрс нэмэгдсэн. Үүнтэй холбоотойгоор Цагдаагийн байгууллагаас зуны гурван сарын хугацаанд урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнийхээ хүрээнд “Амь амрах алтан гурвалжин” хамгаалах бүс нөлөөллийн аянг зохион байгуулж байна.

Нэг сарын хугацаанд хийсэн судалгаанаас үзэхэд хөдөлгөөнд оролцож байгаа иргэдийн 81.3 хувь нь хамгаалах бүсийг хэрэглэхгүй, зөвхөн жолооч, урд талын зорчигч хоёр суудлын бүсээ зүүж байгааг тогтоосон. Цагдаагийн байгууллагаас энэ төрлийн зөрчил дээр түлхүү хяналт тавин ажиллаж байна.

-Иргэд ямар төрлийн зөрчлүүдийг ихэвчлэн гаргаж байна вэ?

-Орон нутгийн замд нэгдүгээрт хүн тээврийн норм хэтрүүлж байна. Харахад энгийн юм шиг хэрнээ бага насны хүүхдийг өвөр дээрээ суулгачихсан зорчиж буй тохиолдлууд байна. Хүүхэд өөрөө замын хөдөлгөөний дүрэмд зорчигчийн тоонд хамаардаг. Гэтэл манай эцэг, эхчүүд ардаа гурван хүн суугаад, урдаа хоёр хүн гээд таван хүний норм болсоор байтал өвөр дээрээ нэг хүүхэд аваад, хойноо хоёр гурван хүүхэд суулгачихдаг. Хүүхдийг зорчигчийн тоонд ерөөсөө авч үзэхгүй байна. Үүнээс үүдэн бага насны хүүхдүүд осолд өртөж, амь насаа алдаж байгаа харамсалтай тохиолдлууд бүртгэгдэж байна. Хөдөө орон нутаг руу зорчиж байгаа иргэддээ анхааруулж хэлэхэд, таны тээврийн хэрэгсэл гэр бүл үр хүүхдүүдээ авч явахад аюулгүй, техникийн бүрэн бүтэн байдлаа хангасан байх ёстой. Хашир, туршлагатай жолооч нар машинаа үзлэг оношилгоонд оруулаад, тэнхлэг тохиргоонд үзүүлдэг, дугуйгаа хавантай байна уу, чанарын шаардлага хангаж байгаа эсэхэд анхаардаг. Гадна талын гэрэлтүүлгээс эхлээд салхины шилийг хүртэл үзэж шалгадаг.

Зарим жолооч нарыг харахад запас дугуй, ослын гурвалжин байхгүй, гэрэл нь шатсан зөрчилтэй орон нутгийн замд гарч байгаа нь эрсдлийг бий болгож байна. Машины хувьд бол заавал үзэж шалгах ёстой. Жолооч, иргэд маань өөрсдөө сайтар амарсан байх хэрэгтэй.

-Нойр дутуу замд гарах нь манайхны хувьд түгээмэл гаргадаг алдаа юу?

-Тийм. Нойр дутуу гурав, дөрвөн зуун километр яваад ирэхээр хүн чинь бие физиологийн хувьд үүрэглэх, замын хөдөлгөөнд оролцоход хөдөлмөрийн чадвар нь буурч эхэлдэг. Ядарсан үедээ машин барьж байгаа тохиолдолд үүрэглэнэ. Энэ нь ямар эрсдэл үүсэх вэ гэвэл зогсож байгаа машины араас мөргөх, замаас гарах, эсрэг урсгал руу орох гээд маш их эрсдэл дагуулдаг.

-Жолооч нарын хувьд гэрлээ шилжүүлэхгүй байх тохиолдлууд орой үдэш явахад их байдаг?

-Орон нутгийн замд шөнө оройн цагаар жолооч нар гэрлээ шилжүүлэхгүйн улмаас замаас гарах гээд олон эрсдэл бий. Бие биедээ гэрлээ шилжүүлээд бусдадаа хүндэтгэлтэй хандаж яваарай гэж жолооч нартаа анхааруулж хэлмээр байна.

Л.МИНЖМАА

Г.БАЛГАРМАА