Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Өдрийн сонины 2012 оны архиваас…………………………

Монгол Улсын даян аварга Г.Өсөхбаярын аав Ц.Гэлэгжамцгуайтай ярилцлаа.

-Өсөхбаяр аваргын хүүхэд ахуйн сайхан дурсамжаар ярилцл­агаа эхэлье?

-Аваргын бага насны тухай сонин хэвлэлүүд ч гарсан байх. Ах чинь (өөрийгөө хэлэв) ч ном бич­сэн. Тэрүүнд ч орсон юм. Багадаа тай­ван томоотой, тийм хүүхэд бай­сан юм шүү дээ. Тэр байдлаар л өсч өндийж том хүн болж дээ. Ер нь багын байдал нь ямар байсан бэ гэвэл одоо байж байгаа байдлыг л нь сонирхоход бараг мэдэгдэнэ, буурьтай суурьтай. Хичээл сур­ла­га­даа гайгүй, ноён нуруутай төлөв то­моотой тэр л байдлаар яваа даа.

-“Буур” Н.Жамьян аваргын зээ хүү. Ээжийнхээ удмыг да­гаад бөх болсон гэдэг. Харин таны удам бөхтэй юу?

-Ээжийнх нь аав Монгол Улсын анхны аварга хүн шүү дээ, даян аварга Жамьян. Анхны албан ёсны аварга хүн. Би сайн мэддэггүй юм аа, миний талд барилддаг хүмүүс байсан гэдэг юм. Нэг их том бөх байгаагүй юм шиг байна лээ. Гол нь ээжийнхээ талаас өв­лөж авсан, Жамьян аваргын удам гэдгээрээ хүмүүст ойлгогдох
нь арай дээр юм даа.

-Өсөхөө аваргын бөх болох шинж нь хэзээ илэрсэн бэ. Бө­хийн шинж бөхчүүдэд харилцан адилгүй илэрдэг гэдэг?

-Ерөөсөө хүмүүс тодорхойлсон байгаа ш дээ, “Аварга аваргаараа төрдөг юм аа” гэж. Андаш байхгүй шүү дээ. Таван килограмм шахуу жинтэй төрсөн гэж бодвол. Цэцэр­лэг, сургуульд байхдаа үеийнх­нээ­сээ овойсон том (инээв). Бие нь бадриун. Аяндаа
мэдэгддэг юм. Хөл, гар, тохой, өвдөг, хэрлэг мэрлэг бол ер нь тэгээд жирийн хүүхдээс арай өөр байдаг юм аа.

-Хүүгээ үндэсний бөхөөр ба­рил­даж эхлэхэд нь эцэг хү­ний зөнгөөр ирээдүйд аварга боло­хыг нь мэдэрч байв уу?

-Өвөө нь хүмүүст захисан бай­даг, бидэнд ч гэсэн ярьж л байсан.”Хоёрын хооронд бяр чадал муу­тай бөх бол үе мөч, хуруу гар нь мойног болохоос эхлүүлээд түвэг­тэй байдаг юм. Барилдаж болмоор бол хорин нас хүргэж байж барил­дуул­сан нь дээр шүү” гэж. 1993 онд манай Архангай аймгийн 70 жи­лийн ой болох гээд. Ууган айм­гуу­дын нэг шүү дээ, Архангай чинь. Өвөөгийнх нь нэрэмжит барил­даан Спортын төв ордонд болсон юм билээ. Тэгэхэд хүү маань энд сургуульд, бид хөдөө байсан. Тэр барилдаанд л анх зодог шуудаг өмсч гарсан байдаг юм. Өөрөө ч хорин нас хүрсэн, өвөөгийнх нь ч нэрэмжит барилдаан болж байгаа юм гээд аймаг орон нутгийнхан барилдуулъя гэсэн биз дээ. Тэгж л барилдаж эхэлсэн юм шүү дээ. Тэр онд аймгийн
70 жилээр очиж ба­рилд­сан юм. Үндэсний бөхөөр нэг их хичээллээгүй байсан үе. Тэнд барилдчихаад, өвөөгийнхөө төр­сөн нутаг Цахир сумын наадамд очсон. Цахир сум татан буугд­чихаад дахин шинээр буцаж нэг юм байгуулагдаад, тэр жил. Тэгээд
сумынхаа наадмыг хийсэн юм. Тэнд очиж барилдаж түрүүлээд сумын заан болсон. 1993 оноос үндэсний бөх рүү орж эхэлж дээ.

1990 онд аравдугаар ангиа төгсч ирээд чөлөөт бөхийн залуу­чуу­дын шигшээ багт орсон. Чөлөөт бөхөөр нэлээд түрүү эхэлсэн хүн дээ.

-Аваргыг өдөрт бага багаар олон хооллодог гэдэг юм билээ. За­рим бөхчүүд өдөрт ганц сайн цад­­чихаар болоод явчихдаг гэ­дэг юм?

-Ер нь хаашаа юм бэ дээ, би бас тийм хүн. Нэг дор арвин иддэггүй. Бага иддэг хүн чинь богино хугацаа­гаар олон дахиж хооллох шаард­лагатай байдаг юм шиг байгаа юм.

-Өсөхбаяр аваргыг аварга болсон 2003 оны наадмын тэр агшин одоо ч санаанаас гар­даг­гүй юм. Түүнийг бөх­чүүд, бөх со­нир­хогчид мөрөн дээрээ өр­гөөд, үзэг­чид нэгэн дуугаар “Өсө­хөө, Өсөхөө” гэж хаш­гирц­гаа­гаад л?

-1993 онд тэгж сумын заан болоод дараа жил нь цэргийн наа­дамд барилдаж цэргийн заан бол­сон юм. Түүний дараа аймгийн наа­дамд очиж түрүүлж аймгийн арслан цол­той болсон юм шүү дээ. 1995 онд улсын заан болохынхоо өмнө цэр­гийн наадамд дахин
тү­рүүлж, одоо­гийнхоор хурц арс­лан бол­сон. Тэ­гээд наадмаар шууд ул­сын заан бол­сон нь тэр. Заан цолтой явсаар бай­гаад 2002 онд анх түрүүлээ биз дээ. 1995 оноос 2002 он хүртэл зур­гаа, долоон жилийн турш бид хүүгээ түрүүлнэ байх гэж бодоод нэлээд хүлээж байсан юм. Үе тэн­гийн зургаан залуу заан гэж бай­сан. Наадамд тунадаг. Аль нэгэн­дээ унадаг. Тийм л яваад байсан юм билээ. 2002 онд түрүүлж арс­лан болоод дараа жил нь түрүүлж авар­га цол хүртээд 2005 онд байх аа далай аварга болоод 2009 онд да­лай даян авар­га болж байгаа юм. Уг нь бол манай монголын үндэс­ний бөхийн түрүү­хэн мөрдөж бай­сан дүрмээр дөрөв түрүүл­чихсэн дар­хан аварга хүн л дээ. Сүүлд нь дүрэмд нь өөрч­лөлт орсон юм уу, яасан юм далай даян аварга гэж хамт өгдөг байсныг нь хоёр сал­га­сан, тийм л юм билээ. Хүү минь дархан аваргын болзлоо ханга­чих­сан юм. Хэвлэлүүдээр хүүг минь “Дархан аварга хүн” гэж бичиж л бай­даг. Д.Цэрэнтогтох аварга дө­рөв түрүүлчихсэн дархан авар­га. Өөр, өмнө нь хоёр түрүүл­чих­сэн дар­хан аварга ч бий. За яах вэ, ер нь тэгээд дархан ч бай, даян ч бай одоо мөрдөж байгаа юмаа­раа л явж байгаа юм. Дөрвөн удаа долоо дав­сан, гурван удаа найм давсан бай­даг юм. Тэгээд дөрвөн удаа тү­рүүл­чихсэн. Зургаагийн даваанд нэг, долоогийн даваанд
нэг унасан байх шив, дунд шөвөгт. Тийм л ам­жилт­тай яваа юм. Одоо тэгээд цааш­даа ч гэсэн болоогүй л дээ. Ба­рилдах боломж байгаа.

-“Алдар” спорт хорооны дар­га болсныхоо дараа “Бэлт­гэл хийхэд бүр ч амар, ойр­хон бол­лоо” гэж Г.Өсөхбаяр авар­га ярьж бай­­сан юм?

-Би ч тэгж бодож байгаа юм. Тэнд зааланд бөхчүүд бэлтгэл хийж байхад хараад суухгүй ш дээ. Ороод бүр далиманд нь, конто­рынх нь хажууд заал нь байж байгаа юм чинь. Аль нэг спорт заа­лыг түрээсээр авчихаад л Ар­хан­гайн бөхчүүд бэлтгэлээ энэ жил энд хийж байгаа, тэнд хийж байгаа гээд л түрээсийн байртай зайлуул яваад л байдаг. Одоо бол бо­ломж­той, “Алдар” нийгэмлэг бөхчүүд сай­тай ш дээ. Тэдэнтэйгээ бэлтгэл хийж байхад бүр боломжтой. Өөрийнх нь ярьж байгаагаар бол ор­той, үнэн л байгаа даа.

-Гэр нь ойр болохоор хүү тань аав ээж дээрээ байнга ирж очдог байл­гүй?

-Ойрхоон, ойрхон. Байнга ирнэ. За­римдаа “Өдөр очиж хоол идмээр бай­на. Сайхан шөлтэй хоол хий­чи­хээрэй” гэнэ. Тэгээд л ирж байгаа юм. Салахгүй ээ. Манай хоёр бан­ди гэрсэг. Хоёр хөгшин нь байж байх­лаар тэгдэг ч юм уу. Яваад л су­раглаад л. Бид
хоёр ч яахав дээ, өөр ажил хийх биш. Хоол унд хий­хээс өөр ажилгүй улс чинь хүрээд ирэхэд нь халуун цай, аяга хоол­той байж байдаг. Зүгээр бай­даг байх даа.

-Аварга царай төрхөөрөө тан­тай адилхан. Барилдах авьяа­­сыг ээжийнхээ талаас өвлөсөн бол харагдах төр­хийг танаас авч дээ?

-Өсөхбаярын хүүхдүүд нь ми­ний залуу үеийн зураг, аавынхаа зу­раг хоёрыг ялгахгүй шүү (инээв). Сая­хан хүүхдүүд нь орж ирэхээр ба­га бандиас нь “Энэ хэн бэ” гээд өөрийнхөө залуу цагийн зургийг ха­руулсан чинь “Аав л байна” гэж байна лээ.

-Залуу зургаан зааны үед үндэсний бөхийг ард түмэн шим­тэн үздэг байв. Тэдгээр заанууд нэг нэгээрээ дэв­жээ­­нээсээ хол­доод барил­да­хаа больчих шиг бол­лоо. Г.Өсөх­­баяр аварга л үл­дэж. Гэтэл тэднийг залгаад за­луу шинэ бөхчүүдийн үе га­раад ирлээ?

-Би тавиад оны сүүл 57, 58 оноос л бөх нэлээд үзэж эхэлсэн. Ма­най аймгийн Ж.Чойжилсүрэн арс­лан бид хоёр чацуу юм. У.Ми­жид­дорж арслан гээд л нэг үеийн айхав­тар бөхчүүд Архангайгаас гарч ирсэн ш дээ. Улсад 1962 онд бай­на уу даа, дөрвөн бөх үлдэхэд гу­рав нь Архангайнх байсан. Д.Жамц арслан түрүүлсэн байгаа юм. Ж.Чойжилсүрэн арслан, Ч.Адьяа заан, Говь-Алтайн Пүрэв үлд­сэн. Тэр үеэс л бөх их сонирх­дог болсон доо. Ах чинь (өөрийгөө хэлэв) Хөдөө аж ахуйн яаманд ажилладаг. Ж.Чойжилсүрэн арслан Хөдөө аж ахуйн дээд сургуульд сурдаг. Бид хөдөө аж ахуйн шуга­маа­раа, бас үе тэнгийнх. Тэр үеэс л бө­хийг их сонирхож эхэлсэн. Хөдөөнөөс хотод орж ирж улсын наа­­дам үздэг байлаа би, 58, 59 оны үед.
Сонирхол юм л даа. Сүүлд бан­дийг (Г.Өсөхбаяр аваргыг хэ­лэв) барилдаж эхэлснээс хойш 1994 оноос хойш 17, 18 жил наад­мын талбайгаас салахаа байсан шүү дээ. Наадмын хоёр өдөр бол яаж ийж байгаад л суучихна.

Бөхийн тухайд бол нэг хэсэг, эхэндээ сонирхож л байж дээ. Сүүлд хараад байхад үзэж байх ёстой. Үзээд өөртөө бас дүгнэлт хиймээр монголын мундаг өв соёл юм аа. Мундаг өв соёл гэдэг тэр талаас нь харж байгаа юм.

Бөхийн номууд зөндөө гарсан л даа. Нэлээд дээхнэ үед Дугар аварга, Гэлэгсэнгээ  аварга энэ тэр гээд Даншигийн мундаг аваргууд
зүүн талд голдуу байсан байдаг юм. Сэцэн хан аймгийнхан гэж. Бөх судлаач Ц.Бат-Очир “Бөх зүүн талаасаа нүүж байгаа юм” гэж бичсэн байсан. Булган, Архангай, Өвөрхангай, Хөвсгөл рүү нүүсэн. Гэтэл одоо ажиглаад байхад ба­руун тийшлээд байна. Увс, Говь-Алтай чигээс сайн бөхчүүд гарч ирээд байна. Хүмүүс
барим­жаа­тай, айхавтар судалжээ, нарийн эд юм шиг байгаа юм. Тэгэхээр бөх нүүж байж магадгүй.

Ар­ваад жилээр зааглаад яри­хад үе үеэрээ төрж байгаа. Өсөх­баярын үеийн зургаан заан. Зур­гаан заанд ороогүй болохоос И.Доржсамбуу, Д.Бумбаяр, Ч.Бат­зо­риг, О.Одгэрэл гэж дөрвөн заан нэг жил гарч ирсэн. Нэг л үеийнхэн. Одоо бол эд нарын
дараахь үе гар­чи­хаад байх шиг байна.

-Шинэ залуу бөхчүүдээс ба­рил­­дааныг нь шимтэн үздэг, уран гоё барилдаантай гэвэл хэ­нийг нэрлэх вэ?

-Ийм асуултад онцолж хэлэ­хээр хүмүүсийг орхино. Үндэсний бөх сүүлийн үед айхавтар хөгжиж бай­на. Бөхийн олон сургуулиуд бий болсон. Залуучууд дээхнэ үеийнх шиг мал маллана гэх тиймэрхүү ажил хийнэ гэхгүй, хот руу ихээр төвлөрөөд ороод ирсэн. Тэ­гэ­хээр тэр нь гэхээр түвэгтэй бол­чих­сон байна. Зургаан залуу заан
гэж ялгаад авчихад хүртэл хэцүү бол­сон байна. Одоо зургааг биш ар­выг бүр хорь, гучийг авч байж нэг үеийнхэн гэж хэлмээр юм уу. Тийм бол­чихсон харагдаад. Тийм учраас наадах асуултад чинь ах нь тодор­хой хариулт өгөхөд түвэгтэй (инээв).

-Бөх хүний ар гэрийнхэн наа­дам дөхөхөөр сэтгэл нь гэ­гэл­зэж, санаа зовомтгой бол­чихдог гэ­дэг. Таны хувьд?

-Гайгүй ээ. Би тайван хүн. Яаж бай­гаа бол, чилж байгаа болов уу, сэт­гэл нь хөдлөөд юу болж байгаа бол гэж зарим нь эмээдэг л юм шиг бай­гаа юм. Сүүлдээ сурчихсан гай­гүй байна. Гайгүй талдаа.

Бөх үзнэ гэдэг хэцүү. Нэг удаа бөх үзэх гээд ээжтэй нь хамт орсон юм. Тэгтэл М.Мөнгөн арслан “Ээж нь хүүхдийнхээ барилдааныг тулж үзмээргүй байгаа юм. Эхийнх нь харц хүүд нь хүндэддэг юм шүү” гэсэн. Тэгээд манай хөгшин чинь тэрнээс хойш зааланд нэг их очиж үзэхээ больчихсон.

-Бөхчүүд бай шагналыг нь голоод баргийн барилдаанд зо­дог­лохоо байсан гэж шүүмж­лэгд­дэг болоод бай­гаа?

-Монголд төрөл бүрийн спорт хөг­жиж байх шиг байна. 2008 оны олим­под амжилт гаргаад гурван алт, хоёр мөнгөн медаль авсан би­лүү. Тэрнээс хойш төр засаг, ард тү­мэн монголчууд ямар ч спортоор ам­жилт гаргаж болох юм байна гэд­гийг ойлгоцгоосон.
Энэ рүү их ан­хаар­даг болжээ. Анхаарлын төвд байх ёстой спортын төрлүүд дун­даас үндэсний бөхийг сүрхий ан­хаарч байх ёстой юм. Би ингэж бодоод байгаа. Хурдан морины уралдаан өвөл зунгүй болж байна. Зас­гийн газрын шийдвэрээр гэж ярих юм.
За яахав, наадмын барил­даа­ныг Засгийн газар, УИХ нь шийд­вэр гаргадаг юм уу ямар ч бай­лаа гэсэн уламжлалт наадам бо­лохоор
дээрээсээ анхаардаг. Бусад үед нь яагаад хурдан мо­ри­ны уралдаан шиг Засгийн газар шийд­вэр гаргаад, төрөөс зарим санхүүгийн асуудлыг нь шийдээд барилдаан зохион байгуулж бол­дог­гүй юм. Одоо зайлуул үндэсний бөхийн холбоо хуруу хумсаа хуйх­лаад бай шагнал урамшууллыг нь өгөөд яваад байна. Үндэсний бө­хөд
ийм л юм жаахан дутаад байх шиг санагддаг юм.

Д.ГАНСАРУУЛ

Ихэнх хүмүүс сэрүүлгээ хэд дахин унтрааж, хойшлуулж байж орноосоо өндийж, цаг хугацаатай уралдсаар л ажил руугаа явдаг.  Хэрвээ та босох ёстой цагаасаа жаахан эрт босоод  30 минутыг өөртөө зарцуулснаар ирээдүйн 30 жилдээ хөрөнгө оруулж байна гэсэн үг. Учир нь хүний бие өглөөд эрч хүчтэй, оюун ухаан сийрэг байдаг тул энэ үед ус уух, өглөөний цайгаа уух зэрэг нь чухал ач холбогдолтой.

Өглөөд нэгээс хоёр аяга ус уух нь ходоод, бөөр, зүрх гээд дотор эрхтэн төдийгүй биеийн булчинд хүртэл бүтэн өдрийг эрч хүчтэй өнгөрүүлэхэд тусалдаг байна.

“Өглөөний хоолыг өөртөө, өдрийн хоолыг найздаа, оройн хоолыг дайсандаа”  гэдэг үг байдаг. Өглөө идэвхтэй хөдөлгөөн хийхийн өмнө уургаар баялаг, эрүүл өөх  тостой хоол идэх нь өдөр болон оройн хоолыг хэтрүүлэн идэхээс сэргийлдэг байна. Иймд өглөөний цайнд өндөг, авакода, самар, тараг, бүхэл үр зэргийг хэрэглэх нь зохимжтой. Түүнчлэн хүний бие өдрийн эрч хүчний 25 хувийг өглөөний цайнаас авдаг байна.

Мөн өглөөний цайгаа тогтмол уудаг хүмүүсийн биеийн жинг өглөөний цайгаа уудаггүй хүнийхтэй харьцуулахад хамаагүй бага ба өглөөний цайгаа уудаггүй хүмүүсийн 50-иас илүү хувь нь таргалалттай  гэх судалгаа бий.  Тиймээс та ухаалаг утсаараа зурвас бичих, фэйсбүүк шалгаж байхын оронд өглөөний цайгаа уух, дасгал хөдөлгөөн хийж,  өглөөг өөртөө зориулахыг зөвлөе.

Д.Баттогтох

МУИС-ийн Мэдээллийн технологи, электроникийн сургуулийн захирал, доктор, профессор Б.Ганбаттай ярилцлаа.

-Энэ жилийн элсэлтийн шалгалтад математик, физик, химийн хичээл дээр хүүхдүүд ихэвчлэн хангалтгүй дүн авчээ. Энэ юутай холбоотой вэ?

-Энэ нь тогтолцооны буруугаас үүдэлтэй. Хэмжээст оноо биш анхны оноогоор нь ярих ёстой. Анхны оноо хэд байна түүгээрээ явах ёстой байсан. Жишээ нь, математик дээр 400 буюу коллежийн босго гэдэг нь зуугаас 14 оноо юм. Хими дээр 15 оноо. Үүнийг яаж авах ёстой вэ гэхээр зөвхөн сонгох таван хариултын нэг баганы дандаа А юмуу B -г нь дугуйлчихад л авчих оноо юм. Яах аргагүй боловсролын тогтолцооны асуудал.

Тогтолцооны хувьд яривал олон асуудал бий. Сурах бичгийг жил бүр тендер зарлан шинэчилж хэвлэдэг. Сургуулийн багш нартаа сурах бичгээ шинэчлэх бүртээ сургалт явуулдаггүй. Шалгалтын асуулт зохиох асуудлыг дурдаж болно. Шалгалтын асуултуудад багш нар маш их эргэлзэж байна. Багш нар шалгалтын асуултуудыг үзэж болдоггүй мөртлөө хувийн компаниуд түүнийг нь аваад олон хэлбэрээр бизнес хийж байгаа юм. Энэ нь боловсролын тогтолцооны том гажуудал. Хэмжээст оноог больчих хэрэгтэй. 800, 400 оноо гээд л яриад байдаг. Энэ нь өөрөө хүмүүсийг маш их төөрөгдөлд оруулаад, системийн гажуудалд орчихсон байгааг ил болгож харуулахгүй байна.

-Эцэг эхчүүдийн хувьд хүүхдүүд маань сургалт дамжаанд их л хамрагдсан байтал яагаад ийм тааруухан дүн авав гээд гомдолтой байх шиг байсан.

-Элсэлтийн шалгалтандаа бэлдэж сургалт, дамжаанд хамрагдаж байгаа хүүхдүүдийн хувь нь өөрөө маш бага юм. Хүмүүс ойр тойрныхоо хүүхдээр төсөөлөөд байна. Хотын төвийн сургуулиудын хүүхдийн хэмжээнд ярих юм. Сумын төвийн хүүхдэд сургалт, дамжаанд хамрагдах ямар боломж бий гэж. Хотын захын хорооллын хүүхдүүд хүнд нөхцөлд хичээллэж байна.

Хотын төв болон захын хорооллын сургуулиудын хүүхдүүдийн ялгаа эрс гарч байгаа. Хотын төвд сурч буй хүүхэд дээр дүгнэлт хийгээд түүнийгээ яриад байгаа нь боловсролын системийн гажуудлын нэг хэлбэр юм. Таны эргэн тойрны хүүхдүүд сургалтад хамрагдаж байгаа ч гэр хорооллын болон сумын төвийн хүүхдүүд сургалтад хамрагдаж чадаж байгаа юу гэдэг нь өөрөө том асуудал.

-Багш нар хүүхдийн шалгалтын дүнд хэр нөлөө үзүүлдэг вэ. Багш нарын ур чадвар, чадамж манайд хэр байгаа вэ?

-Багш нар элсэлтийн шалгалтын үнэлгээн дээр ч маргаантай байдаг. Багшийн ур чадвар хүүхдүүдийн элсэлтийн шалгалтын дүнд маш сайн нөлөөлнө. Сайн багштай сургуулийн хүүхдүүд өндөр оноо авч байгаа. Олонх массаараа хотын захын дүүргийн сургуулиудын хүүхдүүд элсэлтийн шалгалтад тааруу дүн авч байна. Багшийн ур чадварын асуудал мэдээж яригдана. Гэхдээ Монгол Улс багш нараа гаргуунд гаргаад хаячихсан. Энэ нь 20 жилийн өмнө ажлаа авч байсан багштайгаа цаг үе, хэрэглээтэй нь холбогдуулан ажилладаггүй.Багш нараа чадавхжуулах ажлыг бодитоор хийж ирээгүй. Чадавхжуулна гэхээр өвөл, зуны амралтаар нь хотод авчирч, эсвэл хоёр, гурван багш хөдөө очиж, семинар шиг юм хийдэг. Энэ нь ямар ч үр дүнгүй. Үр дүнтэй болгох арга хэмжээг авах нь зүй юм.

Багшийн чадавхыг ярихын өмнө цалингийн асуудлыг ярих ёстой. Элсэлтийн шалгалтад муу дүн авч байгаагийн 20 хувьд нь л багшийн чадварын асуудал яригдах болов уу. Нийгэм маш их өөрчлөгдөж байгаа. Хүүхэд нь муу сурвал багшийн буруу болдог цаг үе ирсэн. Өмнө нь муу сурвал хүүхдүүд бидний буруу болдог байлаа. Солонгос улсад багшаа хамгаалах хууль гаргасан. Эцэг эхчүүд шууд багштай харьцдаггүй. Сургуулиар дамжуулж харьцана. Тухайн багш амарч буй тул оройн цагаар залгаж болохгүй байх жишээний. Манайд бол шөнийн хэдэн цагт ч хамаагүй цахим хуудсаар нь дамжуулан хүүхдийнхээ асуудлыг ярьж, амрах ёстой цагт нь маш их шахалт, дарамт үзүүлдэг. Яамны шалгалт гээд энэ их дарамт бүхэн багш нарыг ажиллах сонирхолгүй болгож байна. Муу юм болгоныг хойд талын овоохой гэдэг шиг багш руугаа чихээд байж болохгүй. Багшаа хамгаалсан тогтолцоо, журам гаргах хэрэгтэй байна.

-Энэ жилийн элсэлтийн шалгалтын материал нь ерөнхий сургалтын агуулгаас хүнддээд хүүхдүүд ийм тааруу оноо авчихав уу гэж ч ярих хүмүүс байна л даа.

-Багш нарын хувьд ерөнхий сургалтын агуулгаас хүндэдлээ гэж үзэл бодлоо илэрхийлж байгаа. Гэхдээ миний хувьд хүндэдсэн зүйлгүй байх гэж таамаглаж байна. Яагаад таамаглаж байна гэхээр өмнөх долоо, найман жилийн үр дүнтэй адилхан байгаа юм. Математикийн зуугаас 13 гэдэг чинь өмнөх жилийнхээ жишигт л байгаа гэсэн үг. Байгалийн ухаан болох суурь шинжлэх ухааны боловсролын түвшин уначихсан байгаа.

Элсэлтийн шалгалтад алдаатай асуулт байж болно. Түүнийг багш нартайгаа үзээд ил болгох хэрэгтэй. Багш нартаа шалгалтын материалыг харуулахгүй, хувийн компанид нээлттэй байдал бий болгож, бизнес хийгээд байж болохгүй л гэж үзэж байна. Элсэлтийн шалгалтыг хүн бүр төдийгүй улсын ирээдүй, боловсролын түвшин ямар байгаа вэ гэдэг асуудлыг харуулж буй үзүүлэлт гэж үзэн улсаараа анхаарах нь зүй юм. Асуудал байна гэхээр манайхан буруутан хайгаад явчихдаг. Ихэвчлэн багш нарын буруу болгож, ханддаг. Буруутан хайхаас илүү яавал хүүхдүүд маань элсэлтийн шалгалтад өндөр оноо авч болох гарцаа л хайх хэрэгтэй.

-Хотын төв болон захын дүүргүүдийн хүүхдүүдийн мэдлэгийн ялгааг яаж ойртуулж болох вэ. Энэ тал дээр таны санал?

-Цахим болон танхимын хосолсон сургалтын системийг оруулж өгөх шаардлага бий. Хотын төвийн сайн багшийн хичээлийг тухайн танхимд зааж буй багш, сурагчид хамтдаа хичээлийн цагийн тал хувьд нь үзэж болно. Цахимаар зааж буй багш сурагчдын асуусан асуултад хариулж чадахгүй. Ангид буй багш асуултад хариулж, хүүхдүүдтэй ярилцана. Хүүхэд, багш хоёр хоёулаа сайжрах сайн талтай. Коронагийн үеийн сөрөг зүйлсийг ярилгүйгээр цахим системийг зөв ашигламаар байна.

Л.МИНЖМАА

Тулгар төрийн 2233, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 818, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 113, Ардын хувьсгалын 103 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын хурдан морьдын уралдаанд түрүүлж, айрагдсан шандаст хурдан хүлгүүдийг танилцуулж байна.

Азарга

Үндэсний их баяр наадмын азарганы уралдаанд 196 хурдан буян бүртгүүлж, хэмжилт, шүдэлгээн дээр 58 азарга хасагдаж, 134 азарга уралдсанаас:

– Булган аймгийн Гурванбулаг сумын уугуул Сэрээнэнгийн Гал-Эрдэнийн Нандин хонгор азарга / Уралдаанч Б. Энх-Очир/  түрүүлж,

– Архангай аймгийн Ихтамир сумын уугуул Уясахын Тодбаярын хээр азарга / Уралдаанч Б. Намчин/,

– Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын уугуул Дугарсүрэнгийн Отгонлхагвын хүрэн азарга / Уралдаанч Г. Хаш-Эрдэнэ/

– Айргийн дөрөвт Булган аймгийн Гурванбулаг сумын уугуул Хишигжаргалын Аминхишигийн халзан азарга /Уралдаанч Ц. Болд- Эрдэнэ/

– Айргийн тавд Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын уугуул Чулуунбатын Батжаргалын Зээрэн зээрд азарга / Уралдаанч Н. Билэгтсайхан/ тус тус айрагдлаа.

Их нас 

Үндэсний их баяр наадмын их насны морьдын уралдаанд 221 морь бүртгүүлснээс хэмжилт, шүдэдгээгээр 26 морь хасагдаж 195 морь уралдаж,

– Ховд аймгийн Чандмань сумын уугуул, Монгол Улсын Манлай уяач Батчулууны Ерөөлтийн халтар түрүүлж /Уралдаанч А. Бадар-Ууган/,

– Говь-Алтай аймгийн Халиун сумын уугуул, Монгол Улсын Алдарт уяач Гантөмөрийн Чинзоригийн Дөлгөөн халтар аман хүзүүдэж, /Уралдаанч С. Эрдэнэбилэг/,

– Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын уугуул, “Шунхлай” группийн ерөнхийлөгч Пүрэвийн Батсайханы халиун айргийн гуравт /Уралдаанч Ц. Түвшинсайхан/

– Архангай аймгийн Хотонт сумын уугуул, Тод манлай уяач Дуламсүрэнгийн Лхагвасүрэнгийн Урагшаа халзан айргийн дөрөвт / Уралдаанч Г. Мөнхзориг/

– Улаанбаатар хот, Налайх дүүргийн харьяат Цогнойжамцын Даваагийн хээр айрагдлаа. / Уралдаанч Э. Отгонбаяр/

Соёолон

Үндэсний их баяр наадмын соёолонгийн уралдаанд 217 хүлэг бүртгүүлсэн ч хэмжилт, шүдэлгээн дээр 64 нь хасагдаж, 153 хурдан соёолон уралдсанаас,

– Түрүү магнайд Булган аймгийн Сэлэнгэ сумын харьяат Хишиг-Очирын Бөхбатын хүрэн соёолон / Уралдаанч М. Адиста/

– Аман хүзүүнд Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт сумын харьяат Лхагвадоржийн Анхбаатарын хул,/ Уралдаанч А. Тэмүүлэн/

– Гуравт Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын харьяат, “Шунхлай групп”-ын Ерөнхийлөгч Пүрэвийн Батсайханы халзан соёолон / Уралдаанч Ц. Түвшинсайхан/

– Дөрөвт Говь-Алтай аймгийн Шарга сумын харьяат Намсрайжавын Зоригтын загал, / Уралдаанч Б. Отгобаяр/

– Айргийн тавд Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт сумын харьяат Уртнасангийн Тамирын халтар соёолон / Уралдаанч Б. Пүрэвдаваа/

Хязаалан 

Үндэсний их баяр наадмын хязаалангийн уралдаанд 256 хүлэг бүртгүүлсэн ч хэмжилт, шүдэлгээн дээр 104 нь хасагдаж, 152 хурдан хязаалан уралдаж,

– Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын уяач Батсуурийн Чинзоригийн хээр үрээ түрүүлж /Уралдаанч С.Жансэрэг/,

– Булган аймгийн Гурванбулаг сумын уугуул Хишигжаргалын Энхжингийн хээр үрээ аман хүзүүдэж /Уралдаанч Б.Галбаяр/,

– Сүхбаатар аймгийн Баяндэлгэр сумын уугуул Бямбажавын Баярмагнайн бор үрээ /Уралдаанч О.Цэнгүүн/

– Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сумын харьяат Бэгзсүрэнгийн Гантулгын хээр үрээ /Б.Батхүү/

– Хэнтий аймгийн Норовлин сумын харьяат Нямноровын Мөнхийн бор халзан үрээ /Т.Баяртүвшин/ тус тус түрүүлж, айрагдлаа.

Шүдлэн

Үндэсний их баяр наадмын шүдлэн насны хурдан морины уралдаанд 254 үрээ бүртгүүлснээс хэмжилт, шүдэлгээн дээр 113 морь хасагдаж, 141 шүдлэн гарааны зурхай руу хөдөлсөн.

– Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын харьяат Цэрэндэндэвийн Дагвасүрэнгийн хул үрээ тод магнай, торгон жолоо өргөсөн /Уралдаанч О. Цэнгүүн/,

– Аман хүзүүнд Архангай аймгийн Эрдэнэбулган сумын харьяат Гончигжавын Мөнхсайханы хурдан хар үрээ / Уралдаанч А. Ууганбаатар/,

– Айргийн гуравт Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын уугуул Төмөрхуягийн Баярхүүгийн хурдан хээр үрээ / Уралдаанч Б. Пүрэвдаваа/,

– Айргийн дөрөвт Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын уугуул, Аймгийн алдарт уяач Чойжилын Батжаргалын хонгор халзан үрээ / Уралдаанч Ч. Одбаяр/,

– Айргийн тавд Увс аймгийн Зүүнхангай сумын уугуул Цагааны Зулхүүгийн зээрд үрээ / Уралдаанч Ө. Бат-Ирээдүй/ тус тус түрүүлж, айрагдав.

Даага

Үндэсний их баяр наадмын дааганы уралдаанд 228 даага бүртгүүлсэн ч хэмжилт шүдэлгээгээр 28 даага хасагдаж 200 даага шандас сорив.

– Түрүү магнайд Төв аймгийн Бүрэн сумын уугуул, Монгол Улсын Манлай Уяач Хүрэлбаатарын Улам-Өрнөхийн хээр даага /Уралдаанч Ц.Ивээлт/,

– Аман хүзүүнд Сэлэнгэ аймгйин Ерөө сумын уугуул Багадаваагийн Одсүрэнгийн хээр даага / Уралдаанч Я.Санчирболд/,

– Айргийн гуравт Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын харьяат Жанцангийн Намнанпэлжирийн хээр даага /Уралдаанч И. Бат-Ирээдүй/,

– Айргийн дөрөвт, Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын харьяат Ганбатын Гантулгын халтар даага, / Уралдаанч О. Цэнгүүн/,

– Айргийн тавд Хөвсгөл аймгийн уугуул Эрдэнэбатын Түмэн-Одын бор даага хурдаллаа. / Уралдаанч Г.Хаш-Эрдэнэ/

Тулгар төрийн 2233 жил, Их Монгол Улсын 818 жил, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 113, Ардын хувьсгалын 103 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадам өргөн дэлгэр болж өндөрлөлөө.

Энэ жилийн наадмын нээлтийн тоглолтын ерөнхий найруулагчаар Төв аймгийн “Монгол туургатан” театрын найруулагч Ц.Батнайрамдал ажилласан юм.

Нээлтийн үеэр археологийн олдворуудаас үнэтэй өв соёлууд илрэн гарч ирж байгааг орчин үеийн урлагийн хэлбэрт оруулж, мюзикл байдлаар харуулсан.

Наадмын нээлт, хаалтын үйл ажиллагаа “Эх дэлхий, энх оршихуйн цадиг” нэртэй байв. Түүнчлэн Үндэсний их баяр наадмын нээлтийн тоглолтыг долдугаар сарын 11-ний 22:00 цагт дахин нэг удаа толилуулснаараа онцлог байлаа.

БӨХИЙН БАРИЛДААН

Хүчит бөхийн барилдаанд улс, аймаг, цэргийн цолтой 512 бөх барилдлаа. Энэ жилийн барилдаанд саяхан хөдөлмөрийн баатар цол хүртсэн дархан аварга Г.Өсөхбаяр болон даян аварга Н.Батсуурь, улсын аварга П.Бүрэнтөгс, Г.Эрхэмбаяр, О.Хангай нарын таван аварга гурвын даваанд цолоо дуудуулснаараа онцлог байв.

Хоёрын даваанд улсын арслан Р.Пүрэвдагва Увс аймгийн Түргэн сумын харьяат аймгийн начин Г.Цоггэрэлд өвдөг шороодсон. Харин дөрвийн даваанд улсын арслан Ц.Содномдорж аймгийн арслан М.Эрхэмбаяр нарын барилдаан хоёр цаг үргэлжилсний эцэст хөлийн цэцийн шийдвэрээр М.Эрхэмбаяр давсан юм.

Мөн улсын заан Б.Пүрэвсайхан тавын даваанд аймгийн арслан М.Буяндэлгэрийг өвдөг шороодуулсан боловч бэртэл авсан харамсалтай үйл явдал боллоо. Түүнийг зургаагийн даваанд даян аварга Н.Батсуурь амлан авсан боловч бэртлийн улмаас барилдсангүй.

Увс, Сэлэнгийн бөхчүүд үзүүр, түрүү булаалдахаар есийн даваанд үлдэв

Есийн даваанд даян аварга Н.Батсуурь улсын арслан Б.Орхонбаяртай 57 минут барилдав. Ийнхүү Монгол орны баруун хязгаар Увсын цэнхэр нутгаас Үндэсний бөхийн ноён оргил ДАРХАН АВАРГА цолтон төрж байна.

Түүнчлэн Ерөнхийлөгчийн зарлигаар улсын баяр наадмын бөхийн барилдаанд ес даван түрүүлсэн Увс аймгийн Ховд сумын харьяат, “Увс нуур” дэвжээ, “Сүлд” спорт хороо, Хемон Констракшн ХХК-ийн бөх, даян аварга Н.Батсуурьт Монгол Улсын дархан аварга цол хүртээсэн юм.

Улсын начин:

• Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр сумын харьяат, “Таван хан” дэвжээ, “Алдар” спорт хороо, Зэвсэгт хүчний 013 дугаар анги, Баатар дулаан хан ХХК-ийн бөх аймгийн арслан Д.Төрболд,
• Архангай аймгийн Хотонт сумын харьяат, “Бөх Билэгт” дэвжээ, “Сүлд” спорт хороо, Хатант Интернэшнл ХХК, УСУГ-ын бөх аймгийн арслан Э.Мөнхжаргал,
• Өвөрхангай аймгийн Баян-Өндөр сумын харьяат, “Их Монголын Хүчтэн” дэвжээ, “Алдар” спорт хороо, Нутгийн буян групп, Зэвсэгт хүчний 256 дугаар ангийн бөх аймгийн арслан Т.Довчинсэмбээ,
•  Ховд аймгийн Дөргөн сумын харьяат, “Ховд” дэвжээ, “Алдар” спорт хороо, Зэвсэгт хүчний 034 дүгээр анги, Бүрэн минж транс ХХК, УСУГ-ын бөх аймгийн арслан Г.Дармаажанцан,
• Увс аймгийн Ховд сумын харьяат, “Увс нуур” бөхийн дэвжээ, “Алдар” спорт хороо, Зэвсэгт хүчний 189 дүгээр анги, Алсын жим ХХК, Алтаргана Констракшн ХХК-ийн бөх аймгийн арслан Л.Энхсаруул,
• Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат, “Завхан” дэмжээ, “Алдар” спорт хороо, Зэвсэгт хүчний 014 дүгээр анги, Кивико Интернэт ХХК-ийн бөх аймгийн арслан М.Амарсанаа нар улсын начин цолтон боллоо.

Улсын харцага:

• Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр сумын харьяат, “Хантайшир” дэвжээ, “Сүлд” спорт хороо, Юү Би Ойл ХХК-ийн бөх аймгийн арслан Т.Сайханжаргал
• Төв аймгийн Баянчандмань сумын харьяат “Дүнжингарав” дэвжээ, “Сүлд” спорт хороо, Урьхан ХХК, Мэжик Транс ХХК-ийн бөх улсын начин Э.Ууганбаяр улсын харцага цолын болзол хангасан.

Улсын заан:

• Төв аймгийн Өндөрширээт сумын харьяат, “Дүнжингарав” дэвжээ, “Сүлд” спорт хороо, Заамар Өгөөмөр Хайрхан ХХК, Дорнын Өртөө ХХК, Нэгдсэн клуб, ШШГЕГ-ын 427 дугаар ангийн бөх улсын начин Д.Хүдэрбулга улсын заан цолын болзол хангав.

Улсын дархан аварга:

• Увс аймгийн Ховд сумын харьяат, “Увс нуур” дэвжээ, “Сүлд” спорт хороо, Хемон Констракшн ХХК-ийн бөх даян аварга Н.Батсуурь

ХУРДАН МОРЬ

Нас насны морьдын уралдсан дарааллаар айргийн таван морийг танилцуулж байна.

Төрийн наадамдаа шандас сорин уралдахаар бүртгүүлсэн морьдын сэрвээний өндрийн хэмжээг зааж, хэмжилтийн явцыг шууд дамжуулан хүргэв.

ХЯЗААЛАН:

• Түрүү магнай: Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын уяач Батсуурийн Чинзоригийн хурдан хээр үрээ,
• Аман хүзүү: Булган аймгийн Гурванбулаг сумын уяач Хишигжаргалын Энхжингийн хээр үрээ,
• Айргийн гурав: Сүхбаатар аймгийн Баяндэлгэр сумын уяач Бямбажавын Баярмагнайн бор үрээ,
• Айргийн дөрөв: Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сумын уяач Бэгзсүрэнгийн Гантулгын хээр үрээ,
• Айргийн тав:  Хэнтий аймгийн Норовлон сумын уяач Нямноровын Мөнхийн бор халзан үрээ хурдлав.

ШҮДЛЭН:

• Түрүү магнай: Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын уяач Ц.Дагвасүрэнгийн хурдан хул үрээ,
• Аман хүзүү: Архангай аймгийн Эрдэнэбулган сумын уяач Г.Мөнхсайханы хурдан хар үрээ,
• Айргийн гурав: Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын уяач Т.Баярхүүгийн хурдан хээр үрээ,
• Айргийн дөрөв: Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын уяач Ч.Батжаргалын хонгор халзан үрээ,
• Айргийн тав: Увс аймгийн Зүүнхангай сумын уяач Ц.Зулхүүгийн зээрд үрээ хурдалж уясан эзэн, унаач хүүхдээ баярлууллаа.

АЗАРГА:

Азарганы уралдаанд аманд хүзүүдсэн Архангай аймгийн Их Тамир сумын уяач Уясахын Тодбаярын хээр азарганы нас хүрээгүй тул уралдаанаас хасах шийдвэрийг Хурдан морины комиссоос гаргасан.

Ингэснээр Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын уяач Дугарсүрэнгийн Отгонлхагвын хүрэн азаргыг аманд хүзүүдсэнд тооцож, айргийн зургаад хурдалсан Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат тод манлай уяач Төмөрбаатарын Ууганбаярын уулс хүрэн азарга айргийн тавд бичигдэхээр болов.

• Түрүү магнай: Булган аймгийн Гурванбулаг сумын уяач Сэрээнэнгийн Гал-Эрдэнэ нандин хонгор азарга,
• Аман хүзүү: Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын уяач Дугарсүрэнгийн Отгонлхагвын хүрэн азарга,
• Айргийн гурав: Булган аймаг Гурванбулаг сумын уяач Хишигжаргалын Аминхишигийн хүрэн халзан азарга,
• Айргийн дөрөв: Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын уяач Чулуунбатын Батжаргалын зээрд азарга,
• Айргийн тав: Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын тод манлай уяач Төмөрбаатарын Ууганбаярын хүрэн азарга хурдалсан юм.

ИХ НАС:

• Түрүү магнай: Ховд аймгийн Чандмань сумын манлай уяач Батчулууны Ерөөлтийн халтар морь,
• Аман хүзүү: Говь Алтай аймгийн Халиун сумын уяач Ганзоригийн Чинзоригийн дөлгөөн халтар морь,
• Айргийн гурав: Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын уяач Пүрэвийн Батсайханы сартай халиун морь,
• Айргийн дөрөв: Архангай аймгийн Хотонт сумын тод манлай уяач Дуламсүрэнгийн Лхагвасүрэнгийн хул халзан морь,
• Айргийн тав: Налайх дүүргийн уяач Ц.Даваагийн хээр морь хурдаллаа.

СОЁОЛОН:

• Түрүү магнай: Булган аймгийн Сэлэнгэ сумын уяач Хишиг-Очирын Бөхбатын хүрэн үрээ,
• Аман хүзүү: Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт сумын уяач Лхагвадоржийн Анхбаатарын хул үрээ,
• Айргийн гурав: Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын уяач Пүрэвийн Батсайханы тогоруу халзан үрээ,
• Айргийн дөрөв: Говь-Алтай аймгийн Шарга сумын уяач Намсрайжавын Зоригтын улаан үрээ,
• Айргийн тав: Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт сумын уяач Уртнасангийн Тамирын буган хээр үрээ хурдаллаа.

ДААГА:

• Түрүү магнай: Төв аймгийн Бүрэн сумын харьяат, манлай уяач Х.Улам-Өрнөхийн хээр даага,
• Аман хүзүү: Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын уяач Б.Одсүрэнгийн таван нүдэн тамгатай хээр даага,
• Айргийн гурав: Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох сумын уяач Ж.Намнанпэлжирийн хээр даага,
• Айргийн дөрөв: Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын уяач Г.Гантулгын сартай хээр даага,
• Айргийн тав: Хөвсгөл аймгийн уяач Ар булгийн Э.Түмэн-Одын бор даага хурдлуулсан байна

СУР ХАРВАА

Үндэсний их баяр наадмын сурын харваанд аймаг, нийслэлийн нийт 686 харваач Төв цэнгэлдэх хүрээлэнгийн сурын талбайд цэц мэргэнээ сорилоо.

Эмэгтэй харваачдаас Монгол Улсын даян мэргэн Б.Пунсалдулам 40 сумаас 38 онож гурав дахь удаагаа түрүү харваачаар тодорч, даяар дуурсах мэргэн цол хүртлээ.

Харин эрэгтэйчүүдийн төрөлд Баян-Өлгий аймгийн харьяат, улсын гоц харваач Н.Алтансүх 40 сумаас 37 сум оносон амжилтаар төрийн наадамд түрүүлж, Монгол Улсын мэргэн цол хүртэв.

Урианхай сурын харваанд Баян-Өлгий аймгийн Буянт сумын уугуул, спортын мастер, аймгийн мэргэн Т.Галхүү 24 оноогоор түрүүлж, улсын мэргэн цолын болзол хангалаа. Түүнийг “Toyota Aqua” загварын машинаар мялаасан юм.

Буриад сур харваанд Дорнод аймгийн Цагаан-Овоо сумын харьяат, “Апу” хувьцаат компани, “Хасбуу” сурын холбооны харваач спортын мастер Борын Зоригтбаатар 64 сумнаас 63 онож, түрүүлсэн юм.

Эмэгтэйчүүдийн ангилалд спортын мастер Гүмжавын Эрдэнэтуул түрүүлж, буриад сурын улсын мэргэн болсон юм.

ШАГАЙН ХАРВАА

Үндэсний их баяр наадмын шагайн харвааны тэмцээнд тэмцээнд нийт 97 багийн 776 харваач цэц, мэргэнээ сорин өрсөлдлөө. Үүнээс

• Монгол Улсын Үлэмж дархан мэргэн, спортын мастер С.Ямааранз ахлагчтай Архангай аймаг, АПУ ХК, Алдар спорт хорооны баг тэргүүн байранд,
• Аймгийн Гоц мэргэн Д.Билгүүн ахлагчтай Сүхбаатар аймаг, “Алтан арвай” ХХК-ийн баг дэд байрт шалгарсан бол
• Монгол Улсын Үлэмж дархан мэргэн, спортын мастер Б.Баттулга ахлагчтай Дорноговь аймгийн “Номт Даншиг Хеттрик” группийн баг гутгаар байрыг тус тус эзэллээ.

Хүй долоон худагт өнөөдөр уяачдын наадам болно. Энэ үеэр эрлийз буюу сонгомол дээд, дунд насны уралдаан болж, 64 бөхийн барилдаан болдог уламжлалтай.

Энэ жилээс жороо морины төрөлд түрүүлж, айрагдсан уяачдад цол, чимэг олгохоор хуульд тусгасан юм.

Ингэснээр жороо морины уралдаанд түрүүлж, айрагдсан уяачид Үндэсний их баяр наадмын тухай хуулийн 10.4, 10.5, 10.6-д заасан цол, чимэг олгохоор болсон.