Category: нүүр-хуудасны-онцлох

УИХ-ын ээлжит бус чуулган энэ долоо хоногт хуралдаад өндөрлөнө. Уг чуулганаар Засгийн газар парламентад мөрийн хөтөлбөрөө танилцуулж, хэлэлцүүлж байгаа. Улмаар Улсын төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцэн батлах учиртай. Энэ чуулганы эхнээс Засгийн газрын тэргүүн танхимаа цаашид хэрхэн удирдаж явах болон гишүүд, сайд нарт хандан эрх ашгийн эрэмбэ гэх зүйлийг онцлон хэлсэн. Ингэхдээ Монголын улс төрийн тод өнгө, ардчилсан хувьсгалыг манлайлагч, төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Санжаасүрэнгийн Зоригийн хэлсэн үгнээс ишлэн энэ цаг үед хүргэж байгааг олон нийт тийм ч итгэлтэйгээр хүлээн авсангүй. Юуны өмнө С.Зоригийн хэлсэн ямар үгийг өнөөгийн эрх баригч намын дарга, Монгол Улсын Ерөнхий сайд чуулганы индрээс онцлон хэлэв гэдгийг тодруулъя.

Тэрээр “Энэхүү нийгмийн хүлээлтийг хүндэтгэн Ерөнхий сайдын хувьд сонгуулийн холимог тогтолцоог хамтран шийдвэрлэсэн Ардчилсан нам, ХҮН намд Засгийн газрыг хамтарч байгуулах санал тавьж, бусад намын мөрийн хөтөлбөрийн онцлох заалтуудыг Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусган сонгогчдын санал бүхэнд хүндэтгэлтэй хандахыг эрмэлзлээ. Ардчилсан хувьсгалын удирдагч Санжаасүрэнгийн Зориг агсны хэлсэн Улсын эрх ашиг нэгдүгээрт, улс төрийн намын эрх ашиг хоёрдугаарт, хувийн эрх ашиг эцэст нь байх тухай хэлсэн үгийг суурь зарчим болгож, “Хурдтай хөгжлийн төлөөх зориг” гэрээг гурван нам байгуулж, Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг Улсын Их Хуралд өргөн барьж байна” гэв. Мөн Ерөнхий сайд хэлсэн үгнийхээ төгсгөлд Монгол Улсын хөгжлийн шинэ 30 жил эхэлж байна гэдгээ дахин дахин хэлсэн. Энэхүү хэлсэн үгэнд нь Монголын ард түмэн төдийлөн сэтгэл нь огшиж, итгэж хүлээн авсангүй бололтой.

Учир нь Засгийн газрын тэргүүн төрийн хүний эрх ашгийн эрэмбэ нэгд, улсаа хоёрт, намаа гуравт буюу сүүлд нь өөрийнхөө эрх ашгийг бодох ёстой гэж тайлбарласан. Ингэхийн тулд л энэхүү 126 гишүүн ард түмнийхээ саналыг авч төрд гарч ирсэн шүү гэдгийг анхааруулж хэлж байна лээ. Ерөнхий сайд, эрх баригч намын дарга хүн ингэж хэлж, бодож, бусдыг уриалж байгаа нь сайн ч энэ хэлсэн үг нь ард түмний чихэнд огт наалдсангүйд л учир байна. Үнэхээр улстөрчид нэгдүгээрт улс орныхоо эрх ашгийг боддог байсан бол юутай сайхан бэ. Ерөнхий сайдын хэлсэн үг чуулганы танхимд цугларсан хүн бүхний сэтгэлийг хөдөлгөсөн бололтой нижигнүүлэн алга ташин омогшиж байгаа нь харагдсан. Үүнийг нь харсан зарим иргэд манай төр түшилцэж байгаа эрхэм гишүүд маань яасан ч уужуу сэтгэлтэй улсууд байдаг юм дээ хэмээн хүлцэнгүй шүүрс алдах шиг болсон байх. Заримд нь ч Ерөнхий сайд маань гэгээн дүрийг олсон хутагт, хувилгаан мэтээр л харагдсан болов уу.

Үнэндээ Ерөнхий сайдын ишлэл болгон авсан тэрхүү С.Зоригийн хэлсэн үг зүгээр л онолын үг байсан гэдгийг Монголын ард түмэн мэддэг. Онол, амьдрал хоёр тэс өөр гэдгийг манай улстөрчид мэддэг баймаар. Мэдсэн ч тэд олон нийтэд таалагдахын тулд онолоор ярьж, онолоор хуурах гэж оролддог болоод удаж байна. Тэгвэл энэхүү эрх ашгийн эрэмбэ амьдралд дээр ямар байдлаар үйлчилдэг вэ. Үнэхээр хүний эрх ашгийн эрэмбэ гэж ярих гэж байгаа бол тэр нь ямар байх боломжтой вэ. Энэ бол маш тодорхой асуудал. Мэдээж хүн хэмээх бодьгал төрсөн цагаасаа эхлээд үхэх хүртлээ нэгдүгээрт хувийн эрх ашгаа л боддог. Энэ бол хүн төрөлхтний мөн чанарын хэмжигдэхүүнд илэрдэг бичигдээгүй хууль. Хүн үүссэн цагаас эхлээд л энэхүү хууль үйлчилж ирснийг дэлхийн түүх бидэнд нотолж байгаа. Эхлээд хүн өлсөж үхэхгүйн тулд өөрийгөө хооллох ёстой байдаг. Өөрөө гэдэс цатгалан, айх аюулгүй болсныхоо дараа бусдадаа туслах, бусдыгаа аюулаас хамгаалах тухай бодож эхэлнэ. Дараа нь овог, аймгаараа нэгдэн нийлээд хамгаалж явъя гэнэ. Үүнээс харвал хүн эхлээд өөрийнхөө нэн тэргүүний хэрэгцээ шаардлагыг хангаж байж дараа нь бусадтайгаа нийлж, бусдын тухай бодож эхэлж байна. Бидэнтэй цуг үүссэн энэхүү суурь эрх ашиг одоо ч хэвээрээ гэдгийг дэлхийн алдартай түүхчид, эрдэмтэд, судлаачид шинжлэх ухааны баримт, үндэслэлтэйгээр нотолчихсон. Энэ цаг үед хүмүүс бид яг энэ зарчмаараа эхлээд өөрийнхөө амьдралыг эмх цэгцэнд оруулах буюу хөл дээрээ босгохын төлөө зүтгэнэ. Өөрийнхөө амьдралд санаа зовох зүйлгүй болсон хойно бусдын амьдралд санаа тавьж эхэлнэ. Гэхдээ заавал бусдад санаа тавих шаардлага тэдэнд бас байхгүй. Хүн хэмээх бодьгалын хувьд энэ бол үүрэг огт биш. Өөрөөр хэлбэл, заавал бусдын төлөө санаа тавьж явах ёстой гэсэн үүрэг хүнд байхгүй гэсэн үг.

Тэртээ 300 жилийн өмнө Адам Смитын хэлсэн үг байдаг. Тэрбээр “Талхчин хүн бусдын төлөө талх барьдаггүй, ашиг олохын төлөө талх барьдаг. Энэ нь нийгэмдээ эргээд сайнаар нөлөөлдөг” гэж. Ерөөсөө зах зээлийн нийгэм ийм л зарчим дээр тогтдог. Хүний амьдрал энэхүү зарчмаа дагаад л явдаг. Адам Смитийн хэлсэн үг Ерөнхий сайдын үгтэй эсрэг ухагдахуунтай байгааг үүнээс тодорхой харж болно. Ерөнхий сайд маань амьдрал дээр хэзээ ч биелэгдэх боломжгүйн дээр хүний үндсэн зарчимтай зөрчилдсөн хийсвэр онолын үгээр шинэ гучин жилээ эхлүүллээ. Нэг талаасаа үнэхээр бурханлаг, нигүүлсэнгүйгээр эхэлж байна уу гэж бодогдохоор. Нөгөө талдаа Ерөнхий сайдын хэлсэн энэхүү үгийг “ард түмнийхээ чихэн дээр ёстой нэг цэцэг ургууллаа” гэж ойлгох иргэд олон байна. Монгол Улсын хөгжлийн шинэ гучин жил ийм худлаа хоосон үгээр эхэлж байгаад нь тэд дургүйцэж байх шиг. Үнэхээр үнэмшил багатай ийм үгийг сонгон УИХ-ын чуулганы хүндэт индэрээс цээж дүүрэн омогшилтойгоор хэлж байгааг нь сонссон сонгогчдын урам нь хугарлаа. Хэн ч хэзээд ч эхлээд өөрийгөө болон гэр бүл, үр хүүхдээ бодно. Үүнийг нь чи хувийн эрх ашгаа нэн тэргүүнд бодлоо гэж шийтгэх үү. Яахав, нийтийн эрх ашгийн төлөө явдаг хүмүүс цөөнгүй. Тэр хүмүүсийн урмыг нь бодоод бусдын төлөө хийсэн зүтгэсэн гавьяаг нь үнэлээд төрөөс шагнаж, урамшуулдаг системгүй л бол Ерөнхий сайдын хэлсэн улсын эрх ашгаа нэгдүгээрт боддог, бусдыг өөрөөсөө илүүд үздэг хүн олшрохгүй л болов уу. Олсон талхаа олон нийтийнхээ төлөө зүтгэх ёстой гээд бусдад хувааж өгөх нь хэцүү. Өнгөрсөн гуч гаруй жилийн Монголын улс төрийн түүхэнд хэн ч энэхүү хоосон онолын эсрэг үг хэлж үзээгүй. Харин энэ цагийн улстөрчдөөс тэр дундаа анхны 126 гишүүнээр сонгогдсон УИХ-ын гишүүн Нара-Нарантуяа “Би гэр бүлээ эхлээд тэжээдэг юм байгаа биз дээ” гэж хэлсэн. Түүнийг зарим хүмүүс төрийн хүн болчихоод хувийн эрх ашгаа бодож, лайв хийж УИХ-ын гишүүний нэр хүндийг ашиглан бизнесээ явуулж байна гэж шүүмжилсэн. Энэхүү шүүмжлэлийнх нь эсрэг тэрбээр дээрх үгийг хэлсэн байгаа юм. Үнэнгээ л хэлж гэж өмөөрөх, дэмжих хүмүүс ч олон байна. Ардчиллын удирдагч С.Зориг агсны хэлсэн үг бол цэвэр ШУК-ын онол.

Тэрбээр 1980-1985 онд Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн улсын их сургуулийн философийн ангид сурч төгсөөд, 1985-1990 онд МУИС-д Шинжлэх ухааны Коммунизмын онолын багшаар ажиллаж байсан хүн гэдгийг бид мэднэ. Тиймээс түүний хэлсэн нэгдүгээрт, улс орны, хоёрдугаарт, намын, гуравдугаарт хувийн эрх ашгийг бодох ёстой гэдэг үг бол цэвэр ШУК-ын онол. Энэ үг амьдралд нийцэхгүй. Учир нь коммунизм амьдралд нийцээгүйг монголчууд өнгөрсөн түүхээсээ тодорхой харсан.

Он гарсаар Монгол Улс дахь сошиал медиа хэрэглэгчдийн тоо 2.5 саяд хүрч, өмнөх оныхоос 200 мянгаар буюу 8.7 хувиар өссөн гэж Datareportal.com цахим хуудас мэдээлжээ. Товчхондоо хүн амын 84 орчим хувь нь интернэт, сошиал хэрэглээний хараат байдалд байна гэсэн тооцоолол байна. Энэ хэрээр манайд тогтож буй нэг хандлага бол сошиалаар ажлаа хийдэг, тэнд гарсан асуудлыг хөөдөг, шийдсэн бол ард түмнээс оноо авдаг улстөрчид, УИХ-ын гишүүд бий болсон. Бараг төр засаг нийтээрээ гэхэд ч болно доо. Олон нийтийн сүлжээнд нэг асуудал дэгдлээ, Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдаасаа эхлээд л хөдлөөд эхэлдэг болчихсон. Сонгодог жишээ гэмээр ч юм уу, ковидын үед дөнгөж нярайлсан ээж углааштай эмнэлгээс гарч буй бичлэг сошиалаар түгж, тухайн үеийн Ерөнхий сайд ажлаа өгч байв шүү дээ. Гэхдээ энэ зүгээр Ерөнхийлөгч болох гэсэн жүжиг байсан нь харамсалтай. Тэр үед бүгд л үнэмшээд түрхлэлдээд Ерөнхийлөгч болгож байсан нь үнэн.

Ингээд харахаар манай улстөрчид, УИХ-ын гишүүд ямар вэ гэдгийг монголчууд сайн мэднэ. Мэдээж дунд нь цөөн хэдэн чадварлаг улстөрч бий. Гэхдээ манай УИХ-ын гишүүд дунд өдөр тутмын сонин хэвлэл тогтмол захиалдаг, уншдаг, түүнээсээ сэдэл санаа болгож ярьдаг хүн байдаггүй. Бараг зарим нь сонин гэж юу байдаг тухай гадарладаг ч үгүй. Үүнийг сониныхон бид мэдэлгүй яах вэ. “Сошиал байхад сониноор яах вэ” гэж гэдийж суугаа улстөрч ч өнгөрсөн парламентад байсан.

Монголын улстөрчид ажлаа сошиалаар хийчихдэг болсон. Цахимаар юу шуугихыг анаж суудаг. Асуудал дэгдлээ, шүүрч аваад попордог. Гэвч нарийндаа хэзээ ч нийгмийн, ард түмний амьдралд хэрэгтэй зөв шийдэл байдаггүй.

Харин зөв шийдлийн жинхэнэ эх сурвалж бол өдөр тутмын сонин буюу тогтмол хэвлэл байдаг. Энд мэдээний хурд биш, сэдэв санаа, асуудал, нийгмийн ухамсрын эх сурвалж яригддаг. Үүнийг мэддэг нь маш цөөхөн. Нийгмийн амьдрал, салбарууд, тогтолцоо, системд юу болж, юу болохгүй байгааг шинжлэх ухаанчаар, мэргэжлийн түвшинд экспертүүд сонинд л шүгэл үлээж ярьж байдаг.

Тэр утгаараа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд дундаас хамгийн хүчтэй, нөлөөтэй нь тогтмол хэвлэл тодорсоор ирсэн. Үүнийг дэлхий нийтээрээ, ардчилал хэдэн зуун жилийн өмнөөс хөгжчихсөн, төр засаг улстөрчид нь төлөвшчихсөн улсуудын сэтгүүл зүйн түүх харуулдаг юм.

Монгол Улс шатахууны үйлдвэртэй болъё, өөрсдөө тог цахилгаанаа үйлдвэрлэе гэдэг сэдэв санаачилгыг өдөр тутмын сонин л хөндөж, хөдөлшгүй баримт, тоо судалгаануудаар бөмбөгдөж ирсэн. Үүнийг олж уншсан хүмүүс бид ядуу буурай орон юм байна, ямар ч улс биднийг дээрэлхэх юм байна, юм бодох цаг болсон байна гэж санаа аван шуугьдаг юм. Ингээд арга зам, шийдэл эрэлхийлж ярьж эхэлдэг. Ингэж л тогтмол хэвлэл өдөр тутмын сонин нийгмийг аажимдаа залуурддаг. Сошиал шиг өдөртөө попорч, нэг дарга сэтэртэн нь зөв буруу нь үл мэдэх шийд гаргадаггүйгээрээ сонин ялгаатай. Харин хөндсөн сэдэв, асуудлын үр дүн аажимдаа ёс заншил мэт, хэзээнээсээ ийм байсан мэтээр гардаг юм. Эффект нь хурдан гардаггүй учраас олон нийт сонинг үл тоох нь ч бий. Ялангуяа манай поп улстөрчид үүнийг сайн мэднэ.

Уг нь УИХ-ын гишүүд ард түмний төлөөлөл. Тэд энэ улс үндэстнийг зөв залуурдаж, хөгжүүлэх үүрэг авсан томилолттой хүмүүс. Тиймээс тэд соргог, нийгмийнхээ амьдралыг мэддэг, асуудлыг нь хардаг байх нь наад захын шаардлага. Ийм байхын тулд тэд сэдэв, асуудлыг системээр нь харж хөнддөг тогтмол хэвлэлээ байнга уншиж байх ёстой. Тиймээс УИХ-ын гишүүдийг өдөр тутмын сонин уншуулдаг болгоё. Сонинд бодлогоо яриулж сургая. УИХ-ын гишүүдээр тогтохгүй туслах, ажлын албаных нь хүмүүст ч тогтмол хэвлэлийг уншуулж хэвшүүлье. Нийгмээ, улсаа томоор нь харж зөв дүгнэж, болохгүй асуудлыг шударгаар ярьж шүүмжилж байх нь улстөрч хүний нэг чухал ажил байх ёстой болов уу. Харин манай зарим улстөрчид нийгмээ битгий хэл өөрийнхөө тухай хоёр өгүүлбэр холбоод ярьчихаж чадахгүй ээрч муураад түмний шившиг болдог тохиолдол байдаг. Энэ нь ерөөсөө сонин гарчигладаггүй, хэвлэлүүд ямар асуудал хөндөж байгааг үл тоодог, саарал ордны гадна ямар амьдрал байдгийг мэддэггүй. Сошиал дээр тавигдсан найруулга муутай гурван өгүүлбэрээр ард түмний амьдралыг төсөөлдөг, туслах зөвлөхүүд нь ч тэгээд сургачихсантай холбоотой.

УИХ-ын гишүүд, төр засаг тогтмол хэвлэлийг уншдаг соёлтой байхын гол ач холбогдол бол асуудлын үндсийг ойлгох л байдаг. Нөгөө талаар уламжлалт хэвлэл, тэр дундаа тогтмол хэвлэл нийгмийн амьдралын толь болж, үргэлж сэдэв санаа асуудлыг хөндөж шийдлийг нь улстөрчдөд хэлж байдгаараа онцлог. Барууны хөгжсөн орнуудад яг ийм соёл бий болоод тогтчихсон. ХБНГУ-д гэхэд тогтмол хэвлэл хамгийн хүчтэй. Мэдээллийн технологийн энэ эрин зуунд уламжлалт хэвлэлийн зах зээл хумигдаж байгаа ч хөгжсөн улс орнууд чухал энэ салбараа унагаахгүй дэмжих бодлого барьдаг. Тиймээс Германд улстөрчид нь, бүр иргэд нь өдөр тутмын сониноо байнга захиалдаг. Уншихгүй байсан ч захиалдаг. Энэ нь ард иргэдийнхээ мэдэх эрхийн төлөө, ялангуяа дайны хүнд цаг үед ард түмнийг соён гэгээрүүлж, оюун санааг нь чиглүүлж, хүчин мөхөсдөхөөс сэргийлжбайсан тогтмол хэвлэлээ дэмжих нь нийгмийн хариуцлага гэж ухамсарладаг тухай ХБНГУ-ын Бундестагийн гишүүн, Соёл хэвлэл мэдээллийн байнгын хорооны гишүүн Христиане Шендэрлэйн саяхан манай улсад айлчлахдаа онцлон тэмдэглэж байв. Тогтмол хэвлэл гэдэг ийм л хүчтэй эд.

Тийм ч учраас хөгжиж буй орны хувьд улстөрчид маань сонин уншдаг соёлтой болъё. Энэ нь тэдэнд өөрт нь ч, сэтгүүл зүйн хөгжилд ч, улс орны ирээдүйд ч хэрэгтэй. Сонин, сошиал хоёр тэнгэр газар шиг ялгаатай. Тиймээс Хэмнэлтийн хуулиа хүчингүй болгож, УИХ-ын гишүүдийн сонин хэвлэл захиалах эрхийг нээлттэй болгох хэрэгтэй болчихоод байна.

УИХ-ын гишүүн, Хууль зүй, дотоодын хэргийн сайд О.Алтангэрэлтэй ярилцлаа.

-Хамтарсан Засгийн газрын Хууль зүй, дотоодын хэргийн сайдаар томилогдсон. Ажлаа юунаас эхлүүлсэн бэ?

-Ардчилсан намыг төлөөлж, хамтарсан Засгийн газрын Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаар томилогдсон. Би өөрөө өмгөөллийн салбарт ажиллаж байсан. Яамандаа Газрын дарга, Шүүх, ёс зүйн хорооны дарга зэргээр энэ салбартаа 22 ажиллаж байгаа хүн. Тэгэхээр энэ олон жилийн турш бодож, шатаж, хэрхэн өөрчлөх вэ, ямар байх ёстой вэ гэж бодож байсан зүйлсээ хийнэ гэж төлөвлөж, ажлаа эхэлчихээд байж байна. Нэгдүгээрт, өдрөөс өдөрт анхаарал татаж байгаа хүний эрхийн асуудалд анхаарлаа хандуулна. Хүний эрх гэдэг өөрөө их өргөн ойлголт. Дээрээс нь олон хуулийн уулзвар дээр байдаг зүйл болохоор Хүний эрхийн багц хуулийг боловсруулах дээр ажиллаж байна. Мэдээж Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын хувьд нийгэмд үүсээд байгаа, манай яамны харьяа, тэр дундаа цагдаагийн байгууллагатай холбоотой асуудлууд нийгэмд өргөн хэмжээний хэлэлцүүлгийг бий болголоо. Тэгэхээр цагдаагийн байгууллагатай холбоотой хяналт, хариуцлагын тогтолцоог нь яаж боловсронгуй болгох вэ. Энэ чиглэлийн шинэчлэлийг яаж хийх вэ гээд анхаарал хандуулаад хийгээд явж байгаа ажлууд байна.

-Цагдаагийн алба хаагчдыг хүний эрхийн мэдрэмжгүй. Харилцаа, хандлага тааруу гэсэн шүүмжлэл байнга гардаг. Энэ тал дээр ямар ажлууд хийх вэ?

-Яг шулуухан хэлэхэд өнөөдөр сайн багш авч ирээд цагдаагийн алба хаагч нартаа хүний эрхийн хичээл заалгаад, сайд дарга нарын зүгээс хатуу үүрэг даалгавар өгөөд гэнэт сайжирдаг юм гэж байхгүй. Бодлогын түвшинд далайцтай хийгдэх ёстой ажил. Гэхдээ ямар ажил хийвэл өөрчлөлт хурдан гарах вэ. Ард иргэдэд хурдан мэдрэгдэх вэ гэсэн арга замыг л сонгох асуудал. Цаг хугацаа их шаардагддаг учраас цагдаагийн алба хаагчид, бие бүрэлдэхүүний сургалтын үйл ажиллагааг өнгөрсөн жилүүдэд орхигдуулж ирсэн юм уу гэж би өөрөө боддог.

Тийм болохоор нэн тэргүүнд цагдаагийн алба хаагчдыг бэлтгэж байгаа тогтолцоонд шинэчлэл хийе. Манай Дотоод хэргийн их сургуулийн хамт олон энэ чиглэлээр судалсан, хийж хэрэгжүүлье гэсэн зүйлүүд байсныг дэмжээд явж байна. Юуны түрүүнд сургалтын хөтөлбөр, хугацаан дээр дорвитой өөрчлөлт хийе. Яг маргааш мэдэгдэхгүй ч гэсэн системийн хэмжээнд 3-5 жилийн дараагаас мэдэгдээд ирнэ гэж бодсон. Өнөөдөр цагдаагийн алба хаагчдыг 45 хоногийн курсээр бэлддэг тогтолцоог халаад ахлагчийн курсийг хамгийн багадаа нэг жилийн хугацаатай болгоод энэ намраас хичээллэж эхлэх гэж байна. Дээрээс нь сургалтын хөтөлбөр дээр хүний эрх, иргэдийн эрх чөлөөтэй холбоотой заалтууд, хууль сахиулах үйл ажиллагааны талаар орчин үеийн дэлхийн чиг хандлагад нийцсэн программ оруулъя гэж зориод цагдаагийн алба хаагчийн дээд боловсрол олгох хугацааг таван жил болгох зорилт тавьж байгаа. Мөн дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудад цагдаагийн алба хаагчдыг сургах асуудал яригдаж байна. Ингэхдээ дэлхийн чиг хандлагад нийцсэн алба хаагчдыг бий болгох, аль болох олон хүнийг хамруулахаар ажиллаж байна. Энэ бүх зүйл дээр манай цагдаагийн байгууллагын бие бүрэлдэхүүн, алба хаагчид идэвх санаачилгатай оролцож байгааг хэлэх хэрэгтэй.

-Цагдаагийн алба хаагчид холбогдсон гэмт хэргүүд шийдэгдэхгүй уддаг байдал байгаа. Тэгэхээр цагдаагаа шалгадаг, гэм буруутай бол хариуцлагыг нь хүлээлгэдэг байдлыг яаж бий болгох вэ?

-Үүн дээр хоёр тусдаа ойлголт байгаа шүү. Гэмт хэрэгт сэжиглэгдсэн цагдаагийн алба хаагчдыг шалгах гэдэг нэг тусдаа. Цагдаагийн байгууллагын өдөр тутмын үйл ажиллагаа болон цагдаагийн шинэчлэл хийнэ гэдэг нь бас тусдаа асуудал. Өнөөдөр яагаад тусад нь ярих ёстой болчихсон бэ гэхээр цагдаагийн байгууллагын албан хаагчтай холбоотой гэмт хэргийн асуудлыг шалгах эрх хэмжээ нь цагдаад өөрт нь байхгүй. Мэдээж албан хаагчдын дотоод хняалт шалгалтын тогтолцоо байгаа. Үүнийг улам боловсронгуй болгоод Хяналт, шалгалтын даргаар нь саяхан хүний эрхийн чиглэлээр 20 гаруй жил ажилласан, төрийн албан хаагчдад хүлээлгэх хариуцлага сэдвээр доктор хамгаалсан эмэгтэйг томилсон. Гэхдээ нэг хүн томилоод асуудал боллоо гэж үзэхгүйгээр хяналт, шалгалтынхаа тогтолцоог агентлагуудын түвшинд хэрхэн яаж боловсронгуй болгох вэ гэдэг ажлууд хийгдээд явж байна. Харин гэмт хэрэгт холбогдсон, олон нийтийн дунд шуугиан болоод байгаа асуудлуудыг шалгадаг газар нь Авлигатай тэмцэх газар. Өнөөдөр цагдаагийн алба хаагчидтай холбоотой хэрэг, зөрчил хаана явааг АТГ-аас асуух ёстой. Гэхдээ дандаа ингэж явах юм уу. Манаачийг хэн манах вэ гэсэн асуудал бий. Өдөр тутам эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцдог. Хуулийн дагуу бусдын эрх, эрх чөлөөг хязгаарладаг цагдаа, тагнуул, АТГ зэрэг байгууллагуудын шалгуулж байгаа албан хаагчдыг бид тусгай суббект гээд нэрлээд хэвшчихсэн. Хуучин бол прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах алба байсан. Хүмүүс ер нь эрх бүхий этгээдүүдийн холбогдсон хэрэг, зөрчлийг хурдан шуурхай шалгаж шийдвэрлэх асуудлыг л хүсээд байгаа юм. Тэгэхээр бид манай эрх зүйн шинэтгэлийн хүрээнд хуучин нэрээр Тахар, одоо бол чиг үүргийг нь илүү өргөтгөөд гэрч, хохирогч, шүүх аюулгүй байдлыг хамгаалах алба шинээр байгуулахаар төлөвлөж байна. Энэ байгууллагын дэргэд алба хаагчдыг шуурхай шалгадаг бүтцийг бий болгоно гэсэн төсөөлөлтэйгөөр хуулийн төсөл дээрээ ажиллаж байгаа.

-Тахарын албыг өмнө нь хэрэггүй гэж үзээд татан буулгасан. Одоо дахин байгуулахын ашиг тус нь юу байх юм бэ?

-Өмнө нь Хууль зүйн сайдаар ажиллаж байсан Х.Тэмүүжингийн үед хийгдсэн ажил. Би тэр үед яамныхаа Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын даргаар ажиллаж, яг энэ байгууллагыг анх бий болголцож байлаа. Одоо энэ байгууллага байх хэрэгтэй юу, хэрэггүй юу гэсэн маргаан огт байхгүй. Яагаад гэвэл гэрч, хохирогчийг хамгаалж байгаа цагдаагийн байгууллага үүнийг байгуулмаар байна гэсэн хүсэл, зоригоо илэрхийлж байна. Нөгөө талаар шүүхийн аюулгүй байдлыг хамгаалах талаар шүүхийнхэн өөрсдөө хэлж байгаа. Мөн гэрч, хохирогчтой холбоотой асуудал нэлээд хүндэрч байгааг олон улсын байгууллагууд, хүний эрхийн байгууллагууд хэлж байгаа юм. Тэгэхээр тал талын хүсэл зориг, ард иргэдийн шаардлага байна.

-Сэтгүүлчидтэй холбоотой асуудлууд байна. Мэдээлэл олж авах, түүнийгээ олон нийтэд мэдээлсэн явдлыг Эрүүгийн хуулиар шийддэг гэсэн шүүмжлэл явж байгаа. Үүн дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-ХЗДХ-ийн сайдын хувьд эрүүгийн ял шийтгэлийн бодлогод нь өөрчлөлт оруулъя гэсэн бодолтой байгаа. Хорих ял байж болохгүй. Дээрээс нь зорчих эрхийг хязгаарлах буюу цахим гав зүүдэг ял байх ёсгүй. Мөн өндөр хэмжээний торгууль байх ёсгүй. Харин сэтгүүлчийн мэргэжлийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага буюу сэтгүүлчийн гэм буруутай эсэх, тухайн асуудал дээр алдаа дутагдал гаргасан эсэх дээр дүгнэлт гаргадаг. Энэ дүгнэлтийг нь үндэслэн хуулийн байгууллага шийдвэрээ гаргадаг байх гэсэн урьдчилсан төсөөллөөр олон жил гацсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийг заавал батлуулна. Ингэхдээ энэ намрын чуулганаар батлуулах зорилготойгоор ажиллаж байна. Энэ хууль батлагдахаар сэтгүүлчийн ажиллах эрх зүйн орчин сайжирна. Эрүүгийн хуулийн ял, шийтгэл эрс багасна. Гэхдээ нэг зүйл цаана нь байгааг мартаж болохгүй. Сэтгүүлчийн үйл ажиллагааны улмаас хохирол учирсан гэж байгаа этгээдүүд Иргэний шүүхээр өөрсдийн хохирлоо нэхэмжлэх, нэр төрөө сэргээлгэх эрхийг нь өргөн нээж өгөх ёстой гэсэн зарчмаар асуудалд хандаж байгаа. Сэтгүүлчийн ёс зүйн хариуцлага өндөр байх ёстой. Гэхдээ үүнийг төр зааж, тогтоож өгөх биш сэтгүүлчид өөрсдөө сонгож байгуулсан өөрөө удирдах ёсны байгууллага нь шийддэг байх ёстой гэсэн байр суурийг баримталж байгаа.

-Иргэдийн үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг хангаж, Сүхбаатарын талбайг нээлттэй болгоно гэсэн зүйлийг та хэлсэн байсан. Үүнийгээ тодруулахгүй юу?

-Ер нь Монгол Улсад Үндэсний аюулгүй байдалд харшлах, нийтийн дэг журамд илтэд заналхийлэх зэргээс бусад тохиолдолд иргэд чөлөөтэй жагсаж, цугладаг байх ёстой. Зөвшөөрөл авч биш, мэдэгдэх зарчмаар явах хэрэгтэй. Би өөрөө жагсаж байсан хүн. Тийм болохоор энэ асуудалд нэлээд ач холбогдол өгч байгаа. Ташрамд дурдахад, О.Алтангэрэл АН-аас сонгогдсон УИХ-ын гишүүн, ХЗДХ-ийн сайд болохоор хүний эрхийн чиглэлээр олон зүйл хийх болов уу гэсэн итгэл олон нийтийн дунд байгаа. Тэгэхээр хэдий хүнд ч гэсэн гацаанаас гаргаж, олон жил яриад шийдэж чадаагүй Жагсаал, цуглааны журмын тухай хуулийг шинэчилнэ. Ажлын хэсэг нь гарчихсан ажлаа хийж байна. Энэ хүрээнд асар олон ойлголтыг нарийвчилж авч үзэх шаардлагатай. Жагсаал, цуглаан, суулт гэж юу юм. Тэмцлийн хэлбэрүүд ямар байх юм. Олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангахын тулд ямар хязгаарлалт байх вэ. Харин хүн өөрйинхөө эрхийг эдлэхийн тулд ямар хязгаарлалт байх ёсгүй вэ гэдгийг тодорхой болгоно. Хуулийн төсөл өргөн баригдаад ирэхээр олон нийтийн дунд хэлэлцүүлэг өрнөх байх. Ингээд иргэний нийгмийн байгууллагууд, улс төрийн намууд гээд талуудын зөвшилцлийн үндсэн дээр Монгол хүн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлдэг. Ингэснийхээ төлөө ямар нэгэн хуулийн хариуцлага хүлээдэггүй байх нөхцлийг бүрдүүлэхийн төлөө л байгаа.

-Таны хувьд АН-аас сонгогдсон. Гэвч эрх барьж байгаа нам нь МАН. Хэдийгээр хамтарсан засаг байгуулсан ч гэсэн таны, та бүхний ярьж, бодож байгаа зүйлүүд хийгдэх үү?

-Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг УИХ-аар хэлэлцэж байна. Мөн намууд хоорондоо гэрээ байгуулсан. Энэ гэрээн дээр хүний эрх чөлөөтэй холбоотой, авлигатай тэмцэх, хууль сахиулах байгууллагуудын шинэчлэлийн асуудлууд туссан. Нэгэнт гэрээ байгуулаад, намууд хүлээн зөвшөөрч гарын үсэг зурсан учраас хэрэгжинэ гэсэн итгэлтэй байгаа. Нөгөө талаар яг одоо Монгол Улс байрнаасаа хөдлөхгүй бол олон жил ужгирсан асуудлууд байна. Эдийн засаг, эрчим хүчний леберальчлал, том төслүүдээ хөдөлгье гэж ярьж байна. Үүний хажуугаар хүний эрх, эрх чөлөө, хуулийн засаглалтай холбоотой асуудлууд мөн хөдлөх ёстой. Тэгэхээр энэ асуудлууд явахгүй л бол хамтрал үр дүнгүй байна гэсэн үг. Ийм байвал О.Алтангэрэл энд сууж байх шаардлагагүй. Үүнийгээ ч би илэрхийлж байгаа. АН-ын мөрийн хөтөлбөр, өөрийнхөө 22 жилийн туршид бодсон асуудлуудаа хэрэгжүүлэх, ард түмний хүлээлт хүслийг биелүүлэх нь л миний хувьд хамгийн чухал.

-Энэ намрын чуулганаар танай салбартай холбоотой ямар, ямар гол хуулиуд өргөн баригдах вэ?

-Хүний эрхийн багц хууль өргөн баригдана. Үүн дотор Хууль зүйн туслалцааны тухай, Жагсаал, цуглааны журмын тухай, Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай, өмгөөллийн тухай гээд маш олон хууль бий. Мөн Авлигын багц хууль орно. Миний өөрийн олон жил ярьсан хууль бус хөрөнгийг хураахтай холбоотой зэрэг хэд хэдэн хууль өргөн баригдана. Хүний хөрөнгийг хураах тухай ярьж байна гэж намайг нэр бүхий этгээдүүд шүүмжилдэг. Энэ бол ерөөсөө коммунистуудын бусдын эд хөрөнгийг хураадагтай ямар ч хамаагүй. Хавьтах ч үгүй. Би бол төрийн өндөр албан тушаал хашиж байсан нөхдийн тухай л ярьдаг. Төрийн өндөр албан тушаал хашиж байсан, төрийн өмчит компанийг удирдаж байсан этгээдүүд цалингаасаа давсан орлоготой. Хэдэн тэрбумаар тоологдох хөрөнгө, үнэтэй хаусуудтай байдаг асуудлыг л яриад байгаа юм. Тайлбарлаж чадахгүй байгаа энэ хөрөнгүүдийг хураая гэсэн зарчмын асуудлыг л дэвшүүлдэг. Энэ бол олон улсын эрүүгийн эрх зүй, тэр дундаа бидний нэгдэн орсон авлигын эсрэг конвенц, манай Эрүүгийн хуулийн суурь зарчимд угаасаа байсан зүйл. Хэрэгжихгүй олон жил болсон. Авлигатай тэмцэх чиглэлээр өнгөрсөн жилүүдэд Ерөнхий сайд улс төрийн эр зориг гаргаж ажилласан. Энэ үйл хэргийг үргэлжлүүлье. Хууль эрх зүйн хувьд боломжтой болгоё. Монголын ард түмний олон жил хүсэн хүлээсэн авлигчдын нурууг бөхийлгөж, ард түмнийхээ нурууг тэнийлгэх зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд л өргөн барьж байгаа хууль. Энэ намрын чуулганаар өргөн барих гол хуулиуд бол ийм байна. Үүнээс гадна манай дээр боловсруулагдаж байгаа олон хууль бий.

-Чухал хуулиуд УИХ-аар батлагддаг. Гэвч өнөөх нь амьдрал дээр тэр бүр хэрэгждэггүй гэсэн яриа бий. Хуулийн хэрэгжилтийг хангах тал дээр ямар ажил хийх вэ?

-Үнэхээр тийм асуудал байгаа. Тийм болохоор одоо дагаж мөрдөж байгаа хуулиуд хаана, яаж хэрэгжихгүй байна. Алдаа дутагдал нь хаана гараад байна гэдэг дээр хяналт, шинжилгээ хийдэг үйл ажиллагаагаа бид эрчимжүүлэх ёстой. Харин одоо миний ярьж байгаа өөрчлөлтүүд иргэдийн нүдэн дээр болох учраас хэрэгжилт дээр нь би санаа зовохгүй байгаа. Надаас нэхнэ. О.Алтангэрэл ээ, чи хэвлэлийн эрх чөлөөг сайн болгоно гэсэн яасан бэ. Жагсаал, цуглааны журмын хуулийг хийнэ гэсэн юу болов. Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцэх чинь яав гээд сэтгүүлчид, иргэний нийгмийн байгууллагууд, ард түмэн асууна. Тэгэхээр нэг хууль батлаад, УИХ-ын чуулганаар хэлэлцээд өнгөрөх асуудал биш. Бүгд хамтдаа, бүх нийгмээрээ хэрэгжүүлэх ёстой зүйлүүд учраас эрх зүйн орчныг нь зөв тавиад өгвөл хэрэгжилт дээр нь санаа зовох зүйл гарахгүй.